DISTINCTIO XXXIX.

Post haec de dispari cultu etc. *; Non accipies uxorem de filiabus alienigenarum [972,13-14]. a. C o n t r ar i u m videtur de Ioseph, qui contraxit cum gentili, ut habetur Gen. 41, 45 ; et Moyses cum Aethiopissa, ut habetur Num. 12, 1. - Respondemus: " hoc factum fuit in significationem quod Christus de gentibus Ecclesiam sibi copularet". Neque hoc fieret a tantis viris, nisi divina inspiratione. Nec adhuc fuit praeceptum in contrarium.

b. Sed adhuc videtur contrarium Deut. 21, 10-13, ubi dicitur: Si egressus fueris contra inimicos tuos et videris in numero captivorum mulierem etc, dormies cum illa et erit uxor tua. - Ad quod respondent quidam quod non fuit prohibitum Deut. 7, 3, nisi quod non acciperent coniuges de illis populis qui occupaverant terram promissionis, qui ibi septem numerantur ; et exponitur illud moraliter ab Isidoro : ut non contrahat anima spiritualis cum aliquo de genere septem vitiorum. Cum autem permissum est in Deut. 21,10-13, quod alienigenam ducerent, intelligitur de aliis ab illis mulieribus de septem gentibus. Moraliter vero intelligitur, quod potest esse contractus superioris partis rationis, quae vir dicitur, cum sensualitate, si captivata fuerit et circumcisae fuerint superfluitates motuum sensibilium et per poenitentiam lugeat delectationem concupiscentiam Et ita moraliter intellectum, non erit contrarium ei quod supra dictum est. - Si vero volumus inniti rationibus quae ponuntur in littera, non erit unum contrarium alteri. Nam quod praeceptum est supra, Deut. 7, 3, propter hoc est. ne filia diversi ritus seduceret filium de populo Israel, ne ad idolatriam traheretur. Illud vero quod praeceptum est Deut. 21,10-13, intelligitur de alienigenis captivatis volentibus sequi ritum iudaicum, ad minus in exterioribus, ductis ab Israelitis, amore uxorio allidente ; qui est una de causis matrimonii, ut habitum est supra, XXX distinctione, circa finem [934, 9-10]. Illud vero quod dicitur in fine Esdrae [972, 15-16], intelligitur propter generationem filiorum et filiarum, qui ex media parte loquebantur exotice et nesciebant loqui iudaice: ne sic generatio ad alium ritum pertraheretur.

c. Sed adhuc quaeritur propter quid fuit permissum in Deuteronomio quod Israelitae acciperent alienigenas, praedicus condicionibus exsistentibus, licet ad cultum iudaicum non converterentur ; in Novo autem Testamento non est hoc permissum, immo prohibitum., sicut dicit Ambrosius in libro De Patriarchis , in illa auctoritate: Cave christiane [ 972, 22-25]; et Augustinus in auctoritate super epistolam Ad Corinthios [972, 18-21]. - Ad quod respondemus quod tunc fuit permissum, eo quod infideles tunc temporis non erant adhuc pertinaces, et poterant trahi ad cultum iudaicum. Praeterea, alii erant mammothrepti ; et propter hoc oportebat eos lactare quibusdam permissionibus, ne rigore Legis perterrerentur. Non sic autem in Novo Testamento, ne infirmi in fide ad antiquam infirmitatem relaberentur; et quia gentiles in sua infidelitate sunt obstinati.

d. Sed secundum hoc videtur quod non erat conveniens consilium Apostoli, I ad Cor. 7,12: Si quis frater uxorem habet infidelem, et haec consentit habitare cum ipso, non dimittat illam. Posset enim cohabitatio infidelis cum fideli occasio esse ad infidelitatem, si fidelis est infirmus in fide, et alius pertinax in infidelitate. - Praeterea, cum Dominus praecepit divortium fieri infidelium a fidelibus in Veteri Testamento, ut habetur in fine Esdrae : Mundavi eos ab omnibus alienigenis; qualiter concessit Apostolus, immo consuluit quod non dimitterent ? - Respondemus quod Dominus prohibuit propter causam praedictam ne contraherent matrimonia cum infidelibus ; et si essent contracta, propter periculum fidei dimitterentur. Apostolus vero, habito respectu ad fidei dilatationem, quae adhuc erat novella, hoc consilium dedit: si infidelis vellet cohabitare cum fideli, et ita quodam modo sequi ipsum, et non c converso; et ideo non dicitur: si fidelis velit cohabitare cum infideli, sed c converso.

e. Sed adhuc quaeritur propter quid fuit concessum in Deuteronomio quod viri acciperent uxores alienigenas, non autem quod uxores acciperent viros alienigenos; in Novo autem Testamento consimilis datur ratio de viro et muliere, ubi dicitur : Si quis frater uxorem habet infidelem, et haec consentit etc. - Respondemus quod concessum fuit viris in Veteri Testamento, quia viri habent potestatem super mulieres. ut non pertrahantur ab eis, sed eas pertrahant secundum ritum suum et propter hoc non fuit concessum mdaeae cum alienigenis contrahere. In Novo autem Testamento loquitur (Apostolus) de matrimoniis iam contractis in infidelitate, et postea altera personarum conversa ad fidem, reliqua consentiente cohabitare cum ipsa.

Huic autem videtur obviare etc. *; qui unius eiusdemque infidelitatis fuerunt [937,15-16]. Contra, I ad Cor. 5. 12: Quid mihi de iis qui foris sunt iudicare ? Cum ergo infideles sunt extra Ecclesiam, non pertinet ad Ecclesiam de matrimonio ipsorum. - Respondemus: non dedit consilium Apostolus de hoc quod coniuncti crant matrimonialiter in infidelitate, sed de modo se habendi fidelis ad infidelem.

Ut infidelis cum fideli cohabitare consentiat [973. 24-25]. a. Nota quod cum iudaeo qui est infidelis fidelis cohabitare non permittitur, ut XXVIII, quaestione 1, Iudaei , ubi dicitur: "Non potest infidelis in eius permanere coniunctione, quae iam in christianam translata est fidem". Sed hoc de iudaeo infideli dictum est, ut patet in principio illius capituli . Potest autem fidelis cum infideli gentili cohabitare si voluerit, et e converso, sine contumelia Creatoris ; et de talibus consulit Apostolus ut commaneant.

b. Sed quare non permittitur cum iudaeo ? - Respondemus quod Iudaei, habentes Legem, obstinatiores sunt quam gentiles. Unde difficilius convertuntur, et semper persuaderent Legis observationem et observantiam uxoribus suis.

c. Sed ponatur quod in pace vellent cohabitare: numquid possent ? - Respondemus quod non competeret, quia semper praesumitur contra eos de obstinatione.

Ut nemo in ea re iussionis necessitate teneatur etc. *. a Videtur contrarium, Secundis, De conversione infidelium, Interrogatum est , ubi dicitur: "Ipsis viventibus et volentibus commanere, cum aliis contrahere non debent". Ergo matrimonium est inter eos; ergo et vinculum coniugalis societatis, in quo vinculo est vinculum cohabitationis ; ergo debent commanere.

b. Praeterea, ibidem dicitur quod licitum est infidelibus "con versis ad fidem Christi retinere uxores, sive sint conversae sive non, quamdiu voluerint commanere " cum fideli. Et loquitur ibi communiter de Iudaeis et Sarracenis; ergo iudaea potest commanere cum fideli. Cuius contrarium supra dictum est, XXVIII, quaestione 1, Iudaei , et ibidem, Saepe malorum .

c. Respondemus ad hoc, quod illud quod dicitur in decretali: "Non debent" etc, intelligitur de debito consilii, non autem de debito communis praecepti.

d. Ad alterum, concedendum quod licitum est viris conversis a iudaismo retinere uxores non conversas. - Illud vero quod dicitur XXVIII, quaestione 1, intelligitur de Iudaeis pertinaribus in iudaismo, qui christianas mulieres habent in coniugio, ne torto christianae mulieres a viris suis pertrahantur ad infidelitatem ; in quibus scilicet haec fides non est plene radicata. -Illud vero quod dicitur in alio canone, intelligitur de illis qui obstinati sunt in infidelitate ; cum quibus non est cohabitandum, ne forte eorum participatione corrumpantur. " Saepe enim malorum consortia bonos corrumpunt ; quanto magis eos qui ad vitia sunt proni", ut ibidem per totum .

Potest tamen licite etc. *. a. Quaen potest utrum quaelibct fornicatio spiritualis dirimat matrimonium vel faciat separationem. Quod videtur, per hoc quod dicit Augustinus : "Idolatria et quaelibet noxia superstitio fornicatio est; Dominus autem permisit causa fornicationis uxorem dimitti " [975,10-12]. Cum ergo maior sit fornicatio spiritualis quam corporalis, videtur pro qualibet faciendum divortium, si altera persona alteram ad maleficia trahere nitatur. - Sed contra hoc est quod dicitur in Primis, De divortiis, Quaesivifi, ubi dicitur: "Licet separentur, tamen semper erunt coniuges ". - Respondemus quod aliter est in fornicatione spirituali et corporali. Nam pro corporali facienda est separatio, quia laesa est coniugalis fides; pro spirituali vero, quae nititur pertrahere ad fornicationem spiritualem. Et licet fiat separatio quoad vinculum cohabitationis, non tamen quoad vinculum matrimonii, ut alii possit nubere ; quia matrimonium "quod semel est ratum, nunquam amittitur, ut ipsum in coniugibus viventibus perduret", ut Tertiis, De divortiis. Quanto magis . Secus autem esset, si non esset matrimonium ratum, ut si contraxissent in infidelitate, et altera persona converteretur ad fidem, altera permanente in infidelitate (et) volente ei cohabitare ut eam pertrahere possit ad mortale peccatum.

In hoc enim casu dicit Apostolus, I ad Cor. 7,15: Si infidelis discedit, discedat: frater enim vel soror non est servituti subiectus in uniusmodi. Et in hoc etiam casu intelligitur illud canonis : "Contumelia Creatoris solvit ius matrimonii circa eum qui relinquitur" ut habetur XXVIII, quaestione 2, Si infidelis .

b. Sed potest quaeri in quibus et quot casibus liceat separationem fieri fidelis coniugio copulati infideli. - Ad quod respondetur in Tertiis, De divortiis, Quanto magis , ubi dicitur: "Si alter infidelium coniugum ad fidem catholicam convertatur, altero vel nullo modo, vel saltem non absque blasphemia divini nominis ei cohabitare volente, [vel] ut eum pertrahat ad mortale peccatum, qui relinquitur ad secunda vota, si voluerit, transibit".

c. Sed potest esse quaestio: si maior apparet contumelia Creatoris cum aliquis a fide labitur in infidelitatem quam cum in infidelitate permanet, utrum liceat fidelem qui relinquitur ad secunda vota transire, eo quod "contumelia Creatoris solvit ius matrimonii circa eum qui relinquitur " [977,1-2]. - R es p o n d e m u s per hoc quod dicit Gregorius in XXVIII, quaestione 2, Si infidelis , ubi dicitur: " Si uterque fidelis matrimonio iunctus est, et procedente tempore alter eorum a fide discesserit et odio fidei coniugem reliquerit, derelictus discedentem non comitabitur. Non tamen, ea vivente, alteram ducere poterit, quia ratum coniugium erat inter eos, quod nullo modo solvi potest". Et hoc idem dicitur in Tertiis, De divortiis, Quanto magis . - Ad id vero quod obicitur de contumelia Creatoris, respondemus quod hoc non est tota causa; sed hoc fuit concausa cum hoc quod matrimonium non est ratum in iis qui coniuncti erant matrimonialiter in infidelitate. Non sic autem est in iis: licet enim causa solutionis fuerit contumelia, non tamen ex parte matrimonii invenitur solubilitas, ratione sacramenti Matrimonii.

A. Sed adhuc quacritur: si rite facta fuerit separatio propter lapsum in haeresim vel in infidelitatem, utrum is qui permansit in fide cogatur redire ad eum qui revertitur ab haeresi vel infidelitate. Quod non videtur, per simile de fornicatione corporali, ubi si obicitur fornicatio corporalis, non tenetur redire ad cohabitandum. - Respondemus: tenetur redire, si parata est corrigi vel si reversa est. Argumentum XXXIII, quaestione 2, Non solum . In corporali vero aliter est in parte, ut supra habitum est, XXXV distinctione, cap. Sed haec omnia *.

Deinde potest quaen super illud: Quia nec rata nec legitima est eorum copula *. a. Quia distinguitur circa matrimonium, quod matrimonium est initiatum : per verba de futuro, ratum per verba de praesenti, consummatum per carnis copulam, ut habetur supra, XXVII distinctione, cap. Quod autem consensus *. Cum autem haec omnia sint in coniugio infidelium, cum altera ad fidem convertitur, erit matrimonium huiusmodi ratum. - Praeterea, legitima erit copula, per hoc quod dicit Augustinus : "Uxor legitima societate coniuncta" etc, ut XXXIX distinctione, cap. ultimo *.

b. Ad quod respondemus quod aliter dicitur hic 'ratum', aliter ibi. Nam ibi dicitur 'ratum' comparatione ad sponsalia: in illo enim consensu obligatur persona, quantum est de iure humano, ut non contrahat cum altero. Sed ius in quo tenetur Deo est maius eo in quo tenetur homini ; et propter hoc aliter dicitur 'ratum' cum fuerit in una fide Ecclesiae. Cum ergo servatur unitas respectu hominis et respectu Dei, tunc simpliciter est ratum; et hoc est in matrimonio fidelium ; secundum quid vero ratum m praedicto consensu.

c. Ad alterum respondemus quod legitima dicitur copula dupliciter, secundum quod et lex dicitur dupliciter. Dicitur enim uno modo 'legitimum' quod "legali institutione vel provinciae moribus instituitur" non contra iussionem Domini. Hoc modo dicitur etiam legitimum esse matrimonium inter infideles. Item 'legitimum', quod secundum legem Dei cum solemnitate ecclesiastica contrahitur; et secundum hunc modum hic [non] est legitima copulatio *. Haec autem distinctio habetur XXVIII, quaestione 1, cap. ultimo , ubi dicitur quod "quoddam coniugium est ratum et non legitimum, quoddam legitimum et non ratum, quoddam ratum et legitimum ". Legitimum est secundum praedictam definitionem (coniugium infidelium), non autem ratum, cum alter convertitur ad fidem ; nec vere fuit ratum, quia non fuit sacramentum coniunctionis Christi et Ecclesiae, ratione cuius est inseparabilitas. Ratum vero sed non legitimum, cum " contemptis omnibus solemnitatibus, solo affectu aliqua in coniugio copulatur" per consensum [expressum] per verba de praesenti. Legitimum vero et ratum est cum utrumque concurrit.

a. Sed potest esse quaestio propter quid non dicitur ratum coniugium infidelium, cum sint unius cultus. Quod enim sit matrimonium, patet ex definitione matrimonii, cum sit consensus inter legitimas personas etc. [916,19-21]. - Praeterea, videntur ibi concurrere bona matrimonii, scilicet fides mutuae servitutis, mutuae castitatis, mutuae exhibitionis, maxime post carnalem copulam. Praeterea, est ibi aequaliter bonum prolis sicut in coniugio fidelium ; et bonum sacramenti, ut habetur Tertiis, De divortiis, Gaudemus , ubi dicitur: " Sacramentum coniugii apud fideles et infideles exsistit, quemadmodum Apostolus ostendit, dicens: Si quis frater " etc. Et ita relinquitur quod sit matrimonium ratum.

b. Praeterea, matrimonium institutum est ex iure naturali. Si ergo de esse matrimonii est 'retinens individuam vitae consuetudinem' [916,20-21], iure vero naturali aeque [tenentur] fideles et infideles, erit matrimonium aeque ratum in fidelibus et infidelibus.

c. Si vero dicatur quod ratum est inter fideles, "quia sacramentum fidei quod semel est admissum, nunquam amittitur " potest quaeri ratio huius. Cum enim 'sacramentum fidei' sic dicatur vel modo appropriato Baptismus, vel omne sacramentum quod fit in fide Ecclesiae: si primo modo, tunc omne quod fundatum esset supra sacramentum Baptismi, esset indelebile. Qua ratione enim matrimonium fundatum supra sacramentum Baptismi esset inseparabile, et alia similiter; et ita, habens semel caritatem, nunquam excidit a caritate vel etiam a gratia baptismali. Si vero ipsum matrimonium dicitur Sacramentum fidei', qualiter dicetur inseparabile, cum nihil relinquatur in anima inseparabile ab ea ? - Praeterea, ipsa fides, super quam fundatum est, non est in sua natura indelebilis: qualiter ergo contrahet hoc matrimonium a fide ? Praeterea, si hoc haberetur a fide, fide recedente, non esset matrimonium ratum. Cuius contrarium habetur Tertiis, De divortiis, Quanto magis .

d. Praeterea, sicut habetur Tertiis, De divortiis, Gaudemus . si infideles convertantur ad fidem, "cum per Baptismi sacramentum non solvantur coniugia, sed crimina dimittantur, fideles huiusmodi, prius copulati in infidelitate, in favorem christianae religionis, licet in secundo vel tertio vel ulteriore gradu uxores acceperint, libere et licite possunt remanere coniuncti".

Ex quo videtur multo fortius quod, si non fuerint personae coiiiunctae consanguinitate, simul remanere debeant.

e. Ad quod respondemus quod, "licet sit verum matrimonium inter infideles, ut habetur Tertiis, De divortiis, Quanto inanis , non tamen est ratum ". Non quia non sit verum illud sacramentum, ut habetur in illa decretali Gaudemus , sed quia non est ibi bonum matrimonii quod est sacramentum, videlicet inseparabilitas. Licet enim significet coniunctionem fidelis animae ad Deum per consensum animorum, et significet quoad quid coniunctionem Christi et Ecclesiae, non tamen simpliciter, eo quod non est contractum in fide Ecclesiae vel sacramento fidei. Tunc enim proprie dicitur bonum sacramenti, cum motivum in sacramento erit fides Ecclesiae, quae operatrix est per dilectionem , et ad eam tamquam finem terminatur. Cum sic est, dicitur bonum matrimonii quod est sacramentum. Praeterea, licet essent personae legitimae ad contrahendum, iam per disparem cultum fiunt illegitimae ad contrahendum. Unde, licet non impediret contrahendum, dirimit tamen contractum.

f. Ad alterum respondendum est quod, licet matrimonium sit de iure naturali, et tam fideles quam infideles teneantur, non tamen propter hoc est ratum matrimonium. Aliunde enim est esse matrimonium, et aliunde esse ratum. Nam ex consensu per verba de praesenti est matrimonium; ex bono sacramenti est ratum.

g. Ad tertium dicendum quod sacramentum fidei, de quo dicitur 'quod semel est admissum' etc, intelligitur sacramentum Baptismi, per quod distinguitur fidelis ab infideli, ratione cuius tamquam fundamenti omnia sacramenta permanent. Non sic autem est in aliis, ut donis aut virtutibus. Sicut enim sacramenta habent hoc pro fundamento, ita et illa habent fidem pro fundamento. Et quemadmodum illud fundamentum est indelebile, ita et ea quae superaedificantur super hoc indelebile in illo genere, Et propter hoc dicitur Tertiis, De divortiis, Quanto magis : " Quia sacramentum fidei quod semel est admissum etc. ut ipsum in coniugibus ipso perdurante perduret". Et licet non imprimatur character in matrimonio, remanet tamen signaculum, quo significatur coniunctio Christi et Ecclesiae. Hoc autem signaculum est proprie in anima coniuncta corpori. Signaculum autem istud non fundatur nisi super quamdam relationem, quae vinculum dicitur animae ad animam.

h. Ad ultimum dicendum est quod personae coniunctae in infidelitate, si utraque convertatur ad fidem, possunt libere et licite remanere coniunctae, etiam si fuerint personae coniunctae consanguinitate; sed hoc est ex dispensatione. Neque fit ibi sermo, ratione conversionis utriusque personae, utrum sit matrimonium ratum vel non. Sed licet esset ratum huiusmodi matrimonium, id est approbatum ab Ecclesia, cum adhuc sint legitimae personae sicut et prius, ratione eiusdem cultus ; non sic est in aliis, cum post conversionem unius personae sit dispar cultus.

a Deinde quaeritur: si aliqui in haeresi coniuncti fuerint matrimonialiter et postea altera personarum convertatur ad fidem, utrum ratum sit matrimonium: iam enim sunt disparis cultus ; vel si ambo permanserint in haeresi. Et videtur quod non, per simile de Iudaeis et gentilibus.

b. Quod autem sit ratum, accipitur per hoc quod dicitur Tertiis, De divortiis, Quanto magis , ubi dicitur quod ratum efficitur "coniugii sacramentum, quia sacramentum fidei quod semel est admissum" etc. Cum ergo coniugium haercticorum fiat perdurante sacramento fidei, erit ratum.

c. Sed quid ad nos de iis qui foris sunt ? ut habetur I ad Cor. 5, 12. Cum ergo haeretici sint extra Ecclesiam, nihil ad Ecclesiam de coniugio haereticorum. Sed ab Ecclesia est quod est ratum matrimonium ; ergo non est ratum.

d. Respondemus: ratum est ratione supradicta. Nec est simile de ludaeis vel gentilibus, quia coniugium eorum non fit in unitate sacramentali. Nec pertinet ad Ecclesiam coniugium haereticorum quia sunt haeretici, sed quia habent aliquod commune nobiscum, ratione cuius est ratitudo in sacramento coniugii.

Sed causa huius quacritur, unde est quod coniugium infidelium ad fidem conversorum, cum non fiat in fide Ecclesiae vel sacramento, sit ratum. - Respondemus quod ratum fit per sacramentum fidei accedens, non praeexsistens. Est enim quaedam causa efficiens, quaedam conservans; huiusmodi autem causa, propter quam est ratum, est causa conservans.

a. Sed adhuc quaeritur si matrimonium solvatur quantum ad essentiam, aut quoad cohabitationem, per fornicationem spiritualem. Et videtur quod non quantum ad essentiam ex parte fidelis qui relinquitur: per simile de fornicatione corporali. - Quod autem solvitur, patet per hoc quod dicitur Tertiis, De divortiis, Quanto magis .

b. Praeterea, dicitur ibidem quod matrimonium solvitur ex parte eius qui relinquitur. Quaestio ergo est utrum solvatur ex parte eius qui relinquit. Et videtur, eo quod in matrimonio est vinculum quod relative dicitur, sive correlatio duorum.

c. Si vero solvitur ex parte eius qui relinquitur, non ex parte eius qui relinquit, quaestio est quare similiter non solvatur propter lapsum in haeresim. Non enim ille ex culpa sua reportare debet commodum [sed] nec iste ex culpa illius poenam.

d. Respondemus ad hoc quod ius matrimonii non solvitur circa illum qui relinquit, sed nihil est ad Ecclesiam de iis qui foris sunt . Quod autem sic sit, patet per id quod dicitur XXVIII, quaestione 1, cap. ultimo 2, ubi dicitur: "Dato libello repudii, eis recedere licet ab invicem et aliis copulari, lege fori, non lege poli, quam non sequuntur ". Et loquitur ibi de matrimonio infidelium. Persona ergo infidelis non potest, lege poli, recedere ab ea cum qua matrimonialiter copulatur, si legem illam sequeretur. - Solvitur autem ius matrimonii ex parte eius qui relinquitur quantum ad essentiam propter duas causas: quia non habet aliquid de fide in sacramento, et quia timendum est fideli ne corrumpatur fornicatione spirituali. Non est autem sic in fornicatione corporali, quia fornicatio corporalis non tollit sacramentum fidei. Unde non solvitur matrimonium quoad essentiam, sed quoad cohabitationem. Non autem sic est in omni fornicatione spirituali, quia quaedam habet unitatem fidei sacramentalem praeexsistentem, et per illam non solvitur matrimonium nisi quoad cohabitationem. ut accidit in fornicatione corporali.

c. Ad id vero quod obicitur de correctione quac intelligitur in vinculo matrimonii, dicendum quod illa correlatio ex utraque parte deficit; sed quaedam obligatio permanet in eo qui relinquit, quae non permanet in eo qui relinquitur. Et haec obligatio est nunc ei poena, licet in se sit bonum. Non sequitur autem quod, si iste obligatur ei ad aliquid, quod ille obligetur isti.

f. Ad ultimum dicendum quod non est simile in fornicatione spirituali per lapsum in haeresim, quia ibi manet ius ex parte eius qui relinquitur, ratione unitatis sacramentalis quae communis est in illis, licet fides non sit communis.

Explicit glossa quarti libri Sententiarum.