DISTINCTIO VII

A gratia deserti sunt [333, 3] Augustinus, XII De civitate Dei : " Alii in communi omnium bono, quod ipse Deus est, atque in eius aeternitate, veritate, caritate permanserunt) alii sua potestate potius delectati, velut suum bonum sibi ipsi essent, a superiori omnium communi beatifico bono ad propria defluxerunt, et habentes elationis fastum pro excelsissima aeternitate, vanitatis astutiam pro certissima veritate, studia partium pro individua caritate, superbi, fallaces, invidi effecti sunt".

Voluntatem habere *. Augustinus, De vera religione : " Angeli, quibus male agere voluptatis est, nesciunt quid de eis boni agatur". Idem, in eodem : " Sic sunt distincti angeli per iustitiam, ut boni adhaerentes iustitiae nullum bonum velint quo non gaudeant, et deserentes nullum bonum possunt velle quo non careant ".

Et iustum flepi [334,1-2]. Ut credunt Deum et Deo, sed non in Deum , quia non ex affectu moventur in ipsum. - Nec bene illud * Quaeritur utrum omnis motus qui est in diabolo sit malus.

a. Quod videtur, per Glossam II ad Cor. 6, 15: Quae conventio Christi ad Belial: " Christus omnia bene egit , diabolus omnia male ".

Item, " omnis vita infidelium peccatum est " ; ergo et infidelissimi.

Item, superbia eorum qui te oderunt ascendit semper . - Item, Iob 40,23: Pactum : " Iustos semper malivole tentare appetit ". - Item, Habac. 1, 17: Semper interficere gentes non cessat.

Item, I Ioan. 3, 8: Ab initio etc, Glossa: "Incipiens peccare, continue peccat usque in finem ". - Item, Augustinus, libro De civitate Dei : " Mens daemonum, passionum vitiis subiugata atque oppressa, quidquid naturaliter rationis habet, tanto acrius intentat ad fallendum, quanto nocendi eos possidet cupiditas ".

b. Contra, Iac. 2,19: Daemones credunt et contremiscunt ,-ergo motus fidei in diabolo est bonus. - Item, sic peccaret obediendo et exeundo ab obsessis corporibus.

Item, vult se esse et causam sui esse. - Item, diligit se naturaliter.

c. Respondeo: omnis motus eius subiacens libero arbitrio peccatum est et malus. Fides autem non est ex toto in libero arbitrio nec in intellectu practico: in credendo enim peccat diabolus, sed non ex credendo. Est enim peccatum propter circumstantiam, ex intentione scilicet sua, quia involuntarie. Sicut enim dicitur super illud Rom. 14, 23: Omne quod non est ex fide, peccatum est: " Quamvis fiat quod bonum est, si tamen non faciendum credatur vel non sic faciendum, peccatum est ". Quare diabolus credendo peccat, non ut notetur causa sed circumstantia. Item, cum in fide duo sunt, cogitare et assentire , in credere diaboli sunt assentire et dissentire: assentit enim in causam sui, dissentit in iudicem suum.

Illud volunt *. Omnis enim eorum motus vel ordinatur ad poenam vel ad antecedens .

Peccare possint *. Ante confirmationem habebant potentiam naturalem ad peccare et non peccare, post autem non habent: ergo, ut videtur, mutata est eorum natura. - Respondeo: potentia non est eis ablata, sed exitus in malum bonis, in bonum malis. - Item, nota: potentia peccandi 'vespera' est rationali creaturae, quae ideo potentia non est, quoniam ex solo defectu est in rationali creatura.

Liberum arbitrium *. Quid sit liberum arbitrium, dicitur infra, XXIV distinctione: Liberum , ubi dicitur quod " est facultas rationis et voluntatis, qua bonum eligitur gratia assistente, vel malum eadem desistente " . Sed quare non surgit a vi irascibili, sicut ab aliis viribus? - Respondeo: voluntas duo comprehendit: bonum cum illud eligit, et malum cum detestatur.

Non aliqua cogente necessitate *. Est libertas a coactione: sic tam boni quam mali habent liberum arbitrium; a culpa: sic boni in via; a poena, culpa et coactione: sic confirmati angeli et sancti in patria. De hoc autem infra, XXV distinctione: Est namque .

Quod surgere *. Quia rationalis creatura ex nihilo est, ideo cadere potest ; sed naturale est ei esse ex nihilo; ergo naturale ut cadat. Non sequitur.

Boni vero etc, multo liberius *. a. Anselmus : " Libertas arbitrii est potestas conservandi voluntatis rectitudinem propter se " ergo magis conservans, magis liberum. Quare, cum a confirmatis magis conservetur, in illis erit liberius. - Item, Augustinus : Liberius est arbitrium ad non peccandum quam ad peccandum. Angelus ex libero arbitrio potuit peccare, sed non unde erat ' liberum', sed unde 'arbitrium'.

b. Sed cum liberum arbitrium sit naturalis potentia, non videtur intendi vel remitti; ergo non erit liberius nunc quam prius. - Item, Bernardus, De libero arbitrio : " Libertas a necessitate aeque et indifferenter Deo universaeque creaturae rationali convenit, tam bonae quam malae; nec peccato nec miseria amittitur vel minuitur; nec maior in iusto quam in peccatore -, nec plenior in angelo quam in homine. Manet ergo adeo plena in malis quam in bonis, sed in bonis ordinatior: tam integre in creatura quam in Creatore, sed in Creatore potentior ".

c. Dicendum ergo quod libertas a necessitate dupliciter dicitur: vel prout est in ipsa natura potentiae, vel prout est in actu ad quem ordinat potentia. Secundum naturam potentiae est auctoritas Bernardi, secundum actum aliae.

Quod non potest servire peccato *. Anselmus, libro De libero arbitrio : " Potestas peccandi, quae, addita voluntati, minuit eius libertatem; et si dematur, auget, nec est libertas nec pars libertatis ". Si enim esset, non conveniret Deo liberum arbitrium nec bonis angelis .

Qua beati esse sic volunt *. a. Quaeritur an boni angeli velint aliquid habere quod non habent. Quod non, Augustinus " Beatus est , cui optata omnia succedunt ". - Item, Anselmus : " Mali ita divisi sunt a bonis, quod illi nihil velint boni quod non habeant, isti nihil boni quo non careant".

b. Item, quaeritur causa quare differtur plenitudo praemii angelorum.

Et dicendum quod aliter in animabus et aliter in angelis est, quia in animabus differtur propter glorificationem corporis, cui unitur iterum anima; in angelis vero causa est, quia tunc plene restaurabuntur.

c. Item, si gaudium est super uno peccatore poenitentiam agente , hoc gaudium, quod habent de conversione, possunt habere et non habere. Potestne ergo eis gaudium vel minui vel perdi? Non. Ad hoc enim quod diceretur perdi, exigeretur unum istorum: culpa, dolor, indiscretio. Ex culpa fit aliquis indignus re quam habebat, et tunc dicitur perdidisse. Similiter cum creditur firmiter haberi et non habetur, accidit dolor. Item, si falsa est credulitas, est indiscretio. Sed nullum istorum est in angelis, cum sint confirmati in bonis.

d. Item, nonne desiderant illud praemii augmentum quod in fine habebunt? Quod si desiderant et non habent, videtur eis afflictio. - Respondeo: distinguitur triplex desiderium: rei habitae, uno modo; rei vero habendae, duobus modis: vel ut nunc habeatur, vel ut habeatur quando haberi debet. Medium inducit afflictionem, alia non.

Sed natura sua *. Quid de anima Christi? Solutio habetur in libro III . De natura vere 'peccare' dicitur duobus modis: aut habere potentiam peccandi, aut usum peccandi. Et iterum, constat quod non ratione divinae naturae, nec ratione humanae in quantum erat unita. De ipsa vero in se considerata dubitari potest.

Iam non possit servire peccato *. Nota intensionem libertatis arbitrii attendi secundum elongationem maiorem a servitute peccati. Licet autem nulla esset servitus in angelis ante confirmationem, tamen poterat inesse; sed post confirmationem nulla poterat inesse, et ideo magis elongatum est liberum arbitrium eorum a servitute post confirmationem quam ante, et ita liberius. 14. Quod ergo Hieronymus ait etc. *. Et mali ita vitio obdurati *. Quaeritur quare diabolo et malis angelis non possit inesse poenitentia. Dicitur enim super Exodum, Glossa, quod homines erunt aequales angelis; ergo eorum potentiae erunt aequales: ergo, cum potentia poenitendi sit in homine, et erit in diabolo. - Item, duae sunt partes iustitiae: declinare a malo et facere bonum : et mediantibus istis debet rationalis creatura servire Deo. Sed multo fortius habet potentiam declinandi a malo ad bonum quam e converso ; ergo potius habebit potentiam poenitendi quam committendi malum.

Respondeo: remanet potentia poenitendi in angelo, sicut remanet potentia videndi in aliquo qui est in tenebris . Unde, sicut talis non videt, licet habeat potentiam videndi, sic nec isti poenitebunt, licet habeant potentiam poenitendi. Item, angelus non habet inferiorem partem rationis coniunctam phantasiis : unde simplicem habet intellectum. Poenitentia autem passio est voluntaria: in primo 'dolor', qui est in inferiori parte: inde 'delectatio', quae est in superiori . Ita non possunt concurrere in simplici natura non habente contrarietatem.

Ut bene vivere nequeant *. Dionysius, De divinis nominibus : " Quid est malum in daemonibus? Furor irrationalis, amens concupiscentia, phantasia proterva ". Ergo, secundum hoc, quaelibet eorum vis est corrupta.

Similiter et illud etc. Angeli mutabiles natura [336, 5-6]. Augustinus : " Boni angeli cum sint mobiles natura, non sinit eos mutari contemplatio divina ".

Quodam loco dixi . Hoc idem habetur XXVI, q. 4 . -Daemones aliquando hominum dispositiones. Gregorius : " Viri sancti intus revelationes et illusiones, ipsas visionum voces atque imagines quodam intimo sapore discernunt, ut sciant quid a bono spiritu percipiant, quid ab illusore patiantur ".

Ad notitiam daemonum. Matth. 15, 19: De corde exeunt cogitationes etc. Hieronymus : " Non debemus credere eum occulta cordis rimari, sed ex habitu et gestu aestimare quid intrinsecus cogitamus. Sin autem semper in insidiis positus levem cogitationum nostrarum scintillam suis fomitibus inflammaret ".

Et licet mali etc: non penitus sunt privati [336,12-13]. Synderesis non est exstincta in discernendo, sed in eligendo.

Ut tradit Isidorus, triplici acumine *. Quatuor modis cognoscit angelus, et sumitur ab Augustino, De civitate Dei : Aut enim cognoscit in se, aut non in se. Si in se, tunc subtilitate naturae; si non in se, aut per causam, aut per effectum. Si per effectum, tunc per experientiam temporum; si per causam, hoc dupliciter: aut a causa, et hoc per revelationem: aut in causa, et hoc ultimo modo non cognoscunt daemones. Unde ponit hic Isidorus tantum tres. - Item, dicit Augustinus : " Daemones non aeternas et cardinales causas rerum in aeterna Dei sapientia contemplantur, sed quorumdam signorum occultorum maiore experientia multo plura quam homines prospiciunt".

Ab omnipotenti Deo etc. [336, 20-21]. Augustinus, in libro IX De civitate Dei, 21 cap. : " Tantum innotuit eis quantum voluiti tantum voluit quantum oportuit. Sed innotuit non sicut angelis sanctis, qui eius, secundum quod est Dei Verbum, participata aeternitate perfruuntur, sed sicut eis terrendis. Non ergo per id quod est vita aeterna et lumen incommutabile, sed per quaedam suae virtutis effecta temporalia, quae angelicis spiritibus potius quam infirmitati hominum possunt esse conspicua ".

Quorum scientia etc, etiam magicae artes *. Augustinus, 83 Quaestionum : " Si magi aliquid invocatione impetrant, vindicta est eis, non gratia ". Item, in eodem : " Nihil tam contrarium christiano, quam si arti matheseos curam adhibeat: haec enim inimica dignoscitur legi Dei ". In eodem : " Non oportet haec mirabilia mirari, quoniam quae visibiliter fiunt, per inferiores aeris potestates non absurde fieri posse creduntur) sed hoc interest, quia cum sancti talia faciunt, in nomine Dei de sublimioribus partibus iubetur creaturae; cum autem mali homines magicis artibus operantur, similia in manus suar?dantur, cum exaudiuntur a daemonibus: digni enim sunt qui t?Ji exauditione decipiantur, ut illis fiat poena, quod videntur habere beneficium ".

Quam potestas a Deo data *. Si datur diabolo potestas a Deo, secundum illud ad Rom. 13, l: Non est potestas nisi a Deo, et Ioan. 19, 11: Non haberes potestatem ,- a Deo autem nonnisi bonum: ergo potestas diaboli bona . - Respondeo: est bona per prudentiam, mala autem per experientiam: vel bona quantum ad effectum, mala quantum ad ipsum. Item, dicit Glossa super illud : Immissiones per angelos malos: " Ea quae mirabiliter fiunt, malis angelis tribuere non audemus: nam si ideo attribuuntur daemonibus quia poenae infligebantur, consequens est ut per angelos malos Sodomam eversam credamus ".

Vel ad fallendum [336, 28-29]. Fingit enim se diabolus cogi per invocationes, cum non cogatur, ut decipiat.

Ibi magi certe defecerunt *. a. Quaeritur quare magi potius defecerunt in hoc signo quam in alio. A ugustinus, super Ex 8, 19 : " Commendatur autem fortasse Trinitas, et quod verum est, philosophi Gentium, quantum in eorum litteris indagatur, sine Spiritu Sancto philosophati sunt, quamvis de Patre et Filio non tacuerunt ". - Contra, Rom. 1, 20, Glossa: Philosophi, duce ratione, aliquem Trinitatis habuerunt intellectum. - Item, Mercurius Trismegistus : " Monas gignit monadem " etc. - Respondeo: potentiae, sapientiae, bonitatis aliquam habuerunt notitiam nihil tamen de Spiritu Sancto expresse cognoverunt: vel si cognoverunt, sicut apparet in Epistola Bragmanorum , intelligendum est secundum cognitionem acquisitam vel per fidem infusam.

b. Sed quaeritur quare non poterant de serpentibus facere virgas, cum e converso fecerint. - Respondeo: Origenes , Num. 22, 2, Glossa bellum tibi imminet : " Contraria virtus aliquid male potest facere, sed restituere in integrum non potest". Et praeter hoc, videtur quasi ordo naturae, ut vegetabile sit materiale sensibilibus. Opinatus est tamen Origenes quod " produxerunt cinifes, sed non potuerunt repellere ", sicut ex Glossa patet ibidem .

Nec putandum est etc. ; ad nutum servire [337, 22-23]. Super illud Psalmi : Immissiones per angelos malos, Glossa: " Sicut homo, bonus vel malus, utitur visibili materia elementorum, scilicet terra, aqua, aere, igne, pro modo suo, non tantum in necessariis, sed etiam in superfluis et ludicris et artificiosis operibus, sic angeli boni et mali elementis utuntur eisdem, prout cuique potestas est concessa, quae est eis amplior quam hominibus, et maior est bonis quam malis, tamen secundum nutum Dei, sed diverso modo ".

Nee sane etc; ranas et serpentes [337, 29-30]. Augustinus, Super Genesim, XI : " Gaudent daemones hanc potestatem sibi dari, ut ad incantationem hominum serpentes moveant, ut quolibet modo fallant quos possunt. Hoc autem permittitur ad primi facti memoriam, quod sit eis cum hoc genere quaedam familiaritas. Permissum est autem ut per naturam serpentis significaretur generi hominum omnis diabolicae tentationis similitudo ".

Omnium quippe etc. * quae Deus originaliter *. Augustinus, III De Trinitate : " Sicut matres gravidae sunt fetibus, sic mundus causis nascentium, quae in illo non creantur nisi ab illa summa essentia, ubi non oritur aliquid nec moritur ". Unde materia dicitur quasi mater altera .

Ut ita dicam regulis [338, 7-8]. Quid vocat originales regulas? An aliquas rationes creatas, aut rationes rerum in Verbo Dei increatas?

Respondeo: utrumque potest dici: videtur tamen hic intelligi de iis quae creatae erant in operibus sex dierum.

Sicut ergo etc; nec agricolas [338,8-9]. Augustinus, Super Genesim : " Voluntas angelica obedienter Deo subdita eiusque exsecuta iussionem, naturalibus motibus de rebus Deo subditis tamquam materiam potest ministrare, ut secundum illas principales in Verbo Dei non creatas, vel secundum illas in primis sex dierum operibus causaliter creatas rationes, aliquid in tempore creetur more agricolandi vel medendi ".

Sed pro subtilitate etc. ; et corporis semina *. Hoc secunduli potentiam passivam dicitur. - Incrementorum praebent occasiones *. Augustinus, super Ex 7, 11 : " Daemones, quamvis mali, naturam suam non amiserunt. Ideo, cum aliquid maleficii efficere conantur, discurrunt per mundum et semina rerum subito, de quibus hoc agatur, afferunt, sic[que], permittente Deo, novas species rerum producunt".

Voluntatem habent [338, 17-18]. I ad Tim. 1, 20: Satanae : "De illa quae bonum non vult, fit quod iustum est. Non ei rependitur quod de ipsa iuste fit, sed quo animo ipsa facit, quia liberam voluntatem Deus rationali creaturae non negavit, tamen potestatem qua iniustos iuste ordinat sibi reservavit ".

Non nisi iuste accipit [338, 18-19]. Non sequitur ex hoc quod iusta sit potestas, quia adverbium potest determinare ante vel post.

Sicut ergo mentem * ; Deus interius *. I ad Cor. 3, 8: Qui rigat et qui plantat unum sunt, Glossa: "Id est indifferentes. Extrinsecus enim tantum operantur; et ita frustra operarius omnia moliretur extrinsecus, nisi latenter operaretur Creator intrinsecus ". - Operatur [338, 27-28]. Id est operatio eius qua operatur invisibilis est.

Sive occasiones ab angelis [338, 28-29]. Contra, Psalmus : Qui firmavit terram super aquas, Glossa: " Universam creaturam per se, non per creaturam fecit". Item, sex diebus fecit Deus omnia .

Exsistunt celeritates [339, 3-4]. Iob 41, 24: Non est potestas super terram etc, Glossa: " Etsi beatitudinem perdidit, magnitudinem naturae non amisit, qua omnia superat, etsi meritis sanctorum subiaceat "; et ita, " per hoc quod in imo vitiorum ponitur, radix vitiorum esse monstratur " .

Causarum cardine *. Id est voluntate Dei semper uniformi.

Illud quoque etc. *; vel bonorum angelorum prohibitionem *. Argumentum quod quaedam prohibet Deus mediate, quaedam immediate.

Qui ranas serpentes *. Augustinus, Super Genesim : " Habent boni angeli et mali opera similia, sicut Moyses et magi Pharaonis, sed boni sunt potentiores: nec mali possunt quidquam talium operum, nisi per bonos angelos Deus permiserit, ut retribuatur unicuique secundum cor eius, vel secundum gratiam Dei utrumque iuste et benigne disponentis ".

Item, Augustinus, XVIII De civitate Dei, 18 cap. : " Daemones specie tenus quae a Deo sunt creata commutant, ut videantur esse quod non sunt. Quanto autem in haec ima potestatem daemonum maiorem videmus, tanto tenacius Mediatori est miserendum, per quem de imis ad summa ascendimus ".

Item, Augustinus, XXI De civitate Dei : " Illiciuntur daemones ad inhabitandum per creaturas, quas non ipsi, sed Deus condidit, diversis delectabilibus, non ut animalia cibis, sed ut spiritus signis quae congruunt delectationi eorum, per varia genera herbarum, lapidum, lignorum, carminum, rituum. Ut autem ab hominibus iniciantur, prius eos sua calliditate seducunt, vel inspirando eorum cordibus virus occultum, vel fallacibus amicitiis apparendo ".

Facere non sinantur *. Duo sunt quae nituntur daemones operari: vexare, et hoc contra bonos; seducere, hoc tantum contra malos. Vexare potest homine nolente daemon, sed seducere, nonnisi homine consentiente.

Et neque noe posse si non permittatur *. Item, magister Hugo : (Deus) moderatur quatuor modis operationem malorum: "termino naturaliter collatae potestatis " a Deo; Psalmus : Terminum posuisti quem non transgredientur, ut homo non potest volare. Item, " miraculo temporaliter illatae impossibilitatis ", ut de arefactione manus regis volentis apprehendere Prophetam, III Regum 13,4. Item, " obstaculo extrinsecus adhibitae difficultatis ", ut de aurisia duorum discipulorum, Luc. ultimo, 17, et de cinifibus, Ex 8, 16-19. Item, "iudicio operantis intrinsecus dispositionis ", cum scilicet " voluntates contra ipsum ortas ad perficiendum suam voluntatem retorquet ", vel iustificando, vel bene ordinando.