DISTINCTIO XXXVII (ae)

Utilitates praeceptorum sunt huiusmodi, 5 Rom., 20: Lex subintravit ut abundaret delictum, et " ad domandum superbiam, et ad flagellandum durum, et ad instruendum insipientem, et ad ostensionem delicti, et ad declarationem infirmitatis, et ad gratiae manifestationem, et ad futurorum significationem " (= n. 10).

Divisio autem praeceptorum talis est. Nam alia sunt praecepta mystica, alia non. Mystica autem, alia sunt caerimonialia, alia sacramentalia. Sacramentalia sunt quorum est evidens ratio, ut circumcisio et sabbati observatio. Caerimonialia sunt quorum non est evidens ratio, quale est hoc : Non indues contextum ex lino et lana. Haec autem et illa dicuntur figurativa. Sed figurativa aut sunt rei faciendae, aut rei futurae . Quae autem sunt rei futurae recesserunt advenientibus rebus quarum sunt signa. Quae autem sunt figurativa rei faciendae manserunt in thurificio et aqua benedicta. - Non mystica autem praecepta, alia sunt naturae, alia disciplinae. Naturae vero, alia instituta a natura, ut matrimonium et quod unus cum una; alia sunt quae dictat natura, ut honorare parentes. Sed haec et illa manent. Disciplinae vero, alia sunt moralia, alia iudicialia Moralia manent. Iudicialia in parte manent, in parte non; illa enim quae communicant cum moralibus, illa manent ; quae vero ad rigorem, non manent (= n. 11).

De ordine preceptorum, quare differenter ordinantur in prima et secunda tabula. - a. Ratio autem huius haec est. Nam ordinantur tam in prima quam in secunda tabula secundum quod Deus vult hominem secundum magis et minus obligari. Ad hoc enim sunt praecepta, ut obligent. Unde, cum praeceptum cordis ad melius obligat in prima tabula quam praeceptum oris vel operis, et illud quod est operis in secunda tabula ad melius obligat quam [illud quod est) oris vel cordis, merito in prima tabula praeceptum cordis praecedit, et in secunda praeceptum operis.

a (5) vel melius rei credendae, sicut dicit Magister in disputatione (+ mg. A ). b (12) sive legalia proprie (+ E). c (15) Sacramentalia ergo non iustificant ex sua vi. Naturae instituta non iustificant, sed data sunt in remedium. Alia non naturae iustificant iustitia Legis, secundum hominem, non secundum Deum, et similiter iudicialia; sed moralia iustificant exercitio (+ E).

b. Nam non colere unum Deum est transgressio contra primum. Si vero colitur unus Deus, vel colitur habito respectu ad ea quae aeternaliter sunt ipsius, aut habito respectu ad ea quae temporaliter sunt ipsius, ut ad incarnationem. Si primum, tunc fit exclusio incarnationis et fit transgressio contra secundum. Exponitur tamen secundum ulterius vel aliter: Si colitur unus Deus, tunc aut colitur Creator et creatura, ita quod utraque, et tunc sumitur nomen Dei in vanum ; aut colitur ipse Filius Dei, de quo dicitur Creator et creatura, et tunc non assumitur nomen Dei in vanum. Si vero colitur unus Deus et non est error culturae quantum ad incarnationem, consequitur ut toto affectu in ipsum tendatur, et hoc est sanctificare diem sabbati. Si vero non toto affectu tendatur in ipsum, sed fiat conversio in creaturam, fit transgressio tertii praecepti. Sic ergo patet quod, si colatur unus Deus et non sit error in incarnatione et toto affectu tendatur in eum, sic erit perfecta dilectio in his tribus praeceptis.

c. Praecepta autem in secunda tabula sic ordinantur, quod primum est praeceptum operis, secundo oris, ultimo cordis. Primum enim est concupiscere, deinde est concupiscentiam egredi in verbis, ultimo in opus; et sic maius peccatum operis quam verbi, et maius peccatum verbi quam cordis in eodem genere peccati. Principalius ergo est prohibitivum praeceptum operis quam oris, vel oris quam praeceptum cordis (= n. 17). 4. a. Super 20 Ex, 3: Non erunt tibi dii alii , Glossa Augustini : " Qui dicunt quatuor esse praecepta usque ad praeceptum de sabbato, dicunt unum esse: Non erunt tibi dii alii praeter me, aliud vero ubi figmenta esse colenda prohibentur . Et unum praeceptum volunt esse istud totum: Non concupisces

uxorem proximi, et Non concupisces domum proximi . Qui vero dicunt tria esse in una tabula et septem in alia, dicunt e converso. Mihi autem congruentius videtur accipi illa tria et ista septem, quoniam illa videntur Trinitatem insinuare quae ad Deum pertinent; et quod dictum est, Non erunt tibi dii alii, perfectius explicatur. In secunda, concupiscentia uxoris et domus alienae in peccando differunt". Haec sunt verba Augustini.

b. Hesychius vero, super illud: Decem mulieres in uno clibano, 26 Levit., 26, Glossa : "Decem mandatorum littera custodiri et impleri digna est. Nec mandatum sabbati contrarium est ; quamvis decem mandatis sit insertum, non tamen est ex eis. Si autem speciale mandatum ponimus: Ego sum Dominus Deus tuus etc. , perfectum numerum mandatorum invenimus. Praeterea, sabbatum significat spiritualem requiem, in qua non licet operari servilia ".

c. Origenes, super illud: Non habebis sculptile, 20 Ex,-4, Glossa : "Primum mandatum est: Non erunt tibi dii alii ; secundum: Non facies tibi idolum neque aliquam similitudinem ". Et ita, secundum Origenem, sunt quatuor in prima tabula et sex in secunda ; et coniungit ista in unum: Non concupisces uxorem proximi et rem proximi . Hesychius vero in quodam convenit cum uno et in quodam cum alio; sed in hoc discordat, quod non ponit illud de praecepto, scilicet: Memento ut sanctifices diem sabbati .

d. Et quoniam istae opiniones sunt praeter substantiam fidei, ideo non est aliquod periculum de contrarietate illarum. Secundum enim diversas considerationes, omnes verae esse possunt. - Ratio autem Augustini, quare coniungit in prima tabula Non facies sculptile, est ut insinuet Trinitatem: scilicet unitas, veritas, bonitas; et in secunda tabula [dividit] ista: Non concupisces uxorem et rem proximi, quoniam Augustinus attendit divisionem concupiscentiae penes concupiscibilia vel concupiscibilium divisionem, quoniam ex alio principio est actos concupiscendi uxorem et rem proximi. Nam una est concupiscentia coniuncta virtuti generativae, et alia est concupiscentia coniuncta virtuti sensitivae; et ideo, cum sint diversa principia concupiscendi, merito dicit diversa esse illa praecepta. - Sed Origenes aliter consideravit, qui dividit illa quae sunt in prima tabula et coniungit illa quae sunt in secunda, quoniam aliud est colere unitatem divinae essentiae, quod significatur in hoc praecepto: Non erunt tibi dii alii; aliud est non fingere idolum. Unum enim est praeceptum affirmativum, alterum negativum secundum ipsum. Coniungit autem in secunda tabula ista: Non concupisces uxorem et rem proximi, quoniam haec concupiscibilia referuntur ad vim concupiscibilem animae rationalis, et sic non differt concupiscere nisi secundum materiam ; et ideo ponitur unum praeceptum.

Uterque vero, cum enumerat praeceptum de sabbato, unum preceptorum intelligit quietem interiorem a pravis affectionibus, et exteriorem ab operibus servilibus; praeter diei determinationem, quoniam secundum hoc morale praeceptum erit. Et scribitur etiam in corde hominis sicut alia praecepta in Decalogo. Sed cum dicit Hesychius de sabbato, ipsum non esse decem praeceptorum, intelligit: 'cum determinatione diei' et cum eo quod est signum perfectae requiei quae erit in patria, secundum quam rationem dicitur caerimoniale vel sacramentale, et non morale (= n. 16).

a. 22 Ex, 18, praeceptum erat occidere; unde ibi dicitur: Maleficos non patieris viveret et 5 Matth., 21, prohibetur, ubi dicitur: Non occides. Et ita videtur quod Dominus praecepit contraria. - Adhuc, irasci est minus quam occidere, et hoc est prohibitum in Evangelio : qualiter praedicatur ab Ecclesia occidere ? Adhuc, quare non fuit praeceptum non irasci sicut non concupiscere ? - Adhuc, si occidere est malum cuius oppositum scriptum est in corde, et nulla dispensatio fit contra ius naturae, nullo modo potest hoc recte fieri. Augustinus, in libro De libero arbitrio: " Quapropter legem quidem non reprehendo quae tales permittit interfici; sed quo pacto illos defendam qui interficiunt, non invenio ".

b. Ad praedicta solet dici quod occiditur quia malus, sed non quia homo. Sed quomodo potest fieri istud, cum non sint facienda mala ut eveniant bona ? Dicendum ergo ad primum sicut Augustinus, Contra Adimantum: In Veteri Testamento dicitur de interfectione et odio inimicorum; in Novo Testamento dicitur de dilectione inimicorum: quae sibi videntur adversari. Sed " interfectio illa carnali populo congruebat, cui Lex tamquam paedagogus data erat. Si qui vero in illo populo spirituales erant, utrum quos interficiebant diligerent, multum latet indoctos qui suam diligunt caecitatem ". " Quid enim dicitur de Apostolo, I ad Cor. 5, 5: Ego absens corpore, praesens spiritu, tradidi huiusmodi hominem satanae, ut spiritus sit salvus in die Domini" ? Quod ergo in Veteri Lege praeceptum fuit occidere, non erat praeceptum habito respectu ad naturam, sed ad maleficium, quo exsistente non posset manere iustitia qua fit hominum congregatio. Unde, cum fiebat interfectio, habendus erat respectus ad iustitiam, et non ad vindictam nec ad occidendi libidinem. Nec est contrarietas inter ipsa Testamenta, nec inter partes [Veteris] Testamenti. Nec est peccatum ministro legis civilis interficere maleficos, si habeatur respectus ad maleficium. Infirmis enim non est hoc praeceptum simpliciter, non occidere, nisi habito respectu ad naturam; perfectis vero simpliciter est praeceptum.

c. Ad aliud est dicendum quod non auctoritate Ecclesiae fit interfectio, sed auctoritate Ecclesiae fit acquisitio Terrae Sanctae, et ex consequenti auctoritate civili fit interfectio infidelium. Auctoritate tamen Ecclesiae fit interfectio haereticorum, et auctoritate regia, cum sint in haeresim obstinati.

d. Ad aliud dicendum quod non fuit pronitas liberi arbitrii ad interficiendum, natura repugnante et corruptione non vincente naturam. Pronitas autem ad interficiendum est ira, quae est impetus ad vindictam. Et ideo non fuit prohibitum irasci quantum ad litteralem intellectum, sed quantum ad spiritualem prohibetur. Secus autem est de concupiscentia. Corrupta enim fuit concupiscibilis in nobis et infecta; ideo quoad concupiscentiam invaluit corruptio illa supra naturam, et ideo necessaria fuit prohibitio divina, qua homo retraheretur a concupiscendo.

e. Ad aliud dicendum sicut Augustinus, De libero arbitrio : "Videtur mihi legem quae populo regendo scribitur [recte] ista permittere et per divinam providentiam vindicari. Ea enim vindicanda sibi haec assumit, quae satis sunt conciliandae paci hominibus imperitis, et quanta possunt per hominem regi. Illae vero culpae alias habent poenas, a quibus sola potest liberare sapientia " (= n. 20).

Utrum praeceptum de sabbato intelligendum sit ad litteram vel non; deinde utrum sit mysticum praeceptum vel morale.

a. Videtur quod ad litteram, cum sit de substantia Decalogi; et ita, cum sit morale, ad litteram est intelligendum. Talia enim accipiuntur secundum intellectum communem : omnes enim oportet in moribus perfici. - Sed quod figurative, videtur. Super illud: Septimus dies erit, 35 Ex., 2, Glossa : "Ex decem praeceptis hoc solum populo praecepit quod ibi figurative dicitur. Novem alia praecepta, sicut ibi, sic in Novo Testamento observanda non dubitamus. Illud autem de sabbato adeo velatum est mysterio, ut hodie a nobis non observetur, sed solum significatum intueamur ".

b. Quod autem dici debeat mysticum, patet 20 Ezech., 12: Insuper etiam sabbata mea dedi eis ut essent in signum inter me et eos; et quod est 'in signum', est mysticum. Hieronymus, super illud : " Sabbatum fuit signum veri sabbati et circumcisio [signum] verae circumcisionis", ut a vitiis purgati, per totam vitam, " die ac nocte " ei serviamus, ut "in aeterno sabbato quiescamus ". Et ita, cum circumcisio cessavit re sua adveniente, sic erit de sabbato.

Hoc idem probari potest per Glossa m super 5 Ioan., 17, textus: Pater meus usque modo operatur: "Cum semper operetur Deus, constat sacramentum esse quod legitur de requie sabbati".

c. Contra hoc sic procedatur: sanctificare diem sabbati nihil aliud est in via nisi cessare a vitiis et a servilibus operibus in die determinato ; hoc autem est morale, et signatio diei non impedit, sicut nec in praecepto de decimis. - Et idem arguitur per similitudinem de praecepto thurificationis. Illud enim manet, et est morale ; significat tamen orationem: significat enim quod semper est faciendum. Unde, cum sabbatum significet cessationem a vitiis, erit ad mores pertinens, cum hoc semper sit faciendum.

d. Ideo dicunt quidam quod praeceptum de sabbato est mysticum et sacramentale simpliciter, et non est morale nisi ratione significati per ipsum, quod semper faciendum est. Unde dicunt quod ratione significati interseritur moralibus. Non sic autem est de praecepto circumcisionis, quoniam ipsa significat rem futuram non semper faciendam. Cessavit enim circumcisio adveniente prima re significata per ipsam, licet non plene adveniret res secunda quae principaliter significatur per ipsam.

e. Sed videtur potius dicendum quod simpliciter est morale, quoad quid tamen mysticum. Prout enim intelligitur cessatio vel requies interior et exterior, morale est; prout signatur dies, mysticum est. Et sic nihil prohibet fieri mutationem: non enim secundum hoc cecidit in substantiam Decalogi. Quiescunt autem Iudaei in die sabbati, qui est septimus, qui significat remissionem peccatorum quae fit in Spiritu septiformi. Nos autem quiescimus in octavo die, qui significat octavam in qua fiet omnium bonorum adimpletio. Et quoniam naturalis est transitus a remissione peccatorum usque ad perfectam bonorum repletionem, ad hoc designandum facta est transmutatio diei in quo erat feriandum a septimo usque in octavum qui primus dicitur. Haec autem translatio facta est per resurrectionem Christi, quae erat effectiva illius octavae in nobis [et] significativa (= n. 18).

Utrum ista decem praecepta iustificent, quae sunt moralia. Secunda quaestio est utrum in his praeceptis sit perfectio vitae; et ista duo non sunt idem, sicut non est idem habere caritatem et habere caritatem perfectam. Tertia quaestio est utrum omnia alia referuntur ad decem. Quarta quaestio est quae praecepta ad dilectionem Dei et quae ad dilectionem proximi referuntur. Quinta quaestio est quare sunt decem et non plura. Sexta quaestio est quare sic ordinantur, scilicet e contrario in prima tabula et in secunda. In prima enim tabula primo obligat cor, deinde os, ultimo opus; econtra in secunda tabula, nam primo obligat opus etc. Septima quaestio est de diversitate et contrarietate inter Augustinum et Origenem et Hesychium.

I. a. Circa primam quaestionem sic opponatur. Quod moralia non iustificant, videtur. Super illud: Non iterum accepistis spiritum etc., 8 Rom., 15, Glossa : Moralia ex timore servili servabantur, et ita non iustificabant. - Super illud: Littera occidit, II Cor. 3, 6, Glossa :" Decalogus est littera occidens", et ita non iustificans. Si dicatur quod sine gratia, similiter dicendum quod praecepta evangelica, si sine gratia sint, non iustificant. - Super Non concupisces rem, 20 Ex, 17, Glossa : "Lex cohibet manum, non animum ". Et super Psalmum Lex Domini immaculata, Glossa : Lex vetus non faciebat immaculatos ; et ita praecepta illius non iustificant.

b. Sed contra, 19 Matth., 17: Si vis ad vitam ingredi, serva mandata; et ita iustificant. Beda dicit ibidem : "Iustitia Legis, suo tempore observata et custodita, non solum bona terrae, sed vitam aeternam praebebat".- Super illud: Ex operibus Legis non iustificatur, 3 Rom., 20, Glossa : "De Lege loquimur secundum caerimonialia, non secundum moralia, quae utique iustificant et in Evangelio consummantur ".

c. Ad praedicta dicendum quod 'iustificare' dicitur multipliciter. Vel dicit [facere] ut habeatur iustitia, et sic nullum praeceptum iustificat, sed solum gratia vel virtus, nec aliquod opus sic iustificat. Alio modo dicitur iustificare: exercitio bonorum operum facere iustum, et sic moralia tam in Veteri quam in Novo iustificant ; differenter tamen. Duae enim sunt partes iustitiae , scilicet declinare a malo, quod est ordinatum ad timorem ; et facere bonum, quod est ordinatum ad amorem. Et decem praecepta ut erant in Veteri Lege etiam iustificabant quoad declinare a malo: inducunt actum timoris, dummodo sint a carnalibus observata. Si vero observentur a spiritualibus, tunc iustificant quoad hanc partem iustitiae, scilicet facere bonum. Sed hoc dupliciter: aut enim iustificant liberando a culpa aut a poena. Si ergo gratia adiungatur intelligentibus spiritualiter et in fide Venturi et operantibus in caritate, non adhuc iustificant quoad poenam perfecte, sed quoad culpam solum. Sed gratia adiuncta praeceptis evangelicis iustificabat perfecte quoad poenam et quoad culpam. Et sic possunt solvi prius obiecta.

d. Illud enim quod dicitur 8 Rom., 15, intelligitur de iustificatione quoad facere bonum. Et illud quod dicitur II Cor. 3, 6, solvi debet quod secus est de Decalogo Veteris Testamenti et Novi. Quoniam (si) ponens spem in Decalogo, credit iustificari ex illis, tunc littera eum occidit ; si autem quaerat gratiam in observando Decalogum, tunc convertitur littera in spiritum.

- Et quod dicitur 20 Ex, 17, intelligendum est quantum ad spiritualiter intelligentes, et illos tam cohibet Lex secundum animum quam secundum manum ; sed quoad carnaliter observantes non cohibet nisi manum. - Et illud B e d a e intelligendum est sic: quoniam nullum bonum est irremuneratum, ideo carnalibus bona terrae conferebat, et spiritualibus vitam aeternam. Dicendum etiam quod caerimonialia nec iustificabant quoad declinare a malo, nec quoad facere bonum ; sed moralia in Veteri Testamento iustificabant quoad declinare a malo, et in Novo quoad facere bonum (= n. 12 I).

II. Circa secundam quaestionem habetur super illud: Eduxit me, 40 Ezech., 17, Glossa : "Denarius numerus pro perfectione ponitur, quoniam in decem praeceptis Legis custoditio continetur. Activa enim vita et contemplativa in Decalogo coniunctae sunt, in quo amor Dei et proximi servari iussus est". - Super illud: Lex neminem ducit ad perfectum, 7 Hebr., 19, contrarium, Glossa : " Neminem iustificat perfecte; et si aliqui tunc perfecti fuerunt, non tamen ex ea vel per eam, sed per fidem Venturi". - Dicendum quod perfectio dicitur dupliciter: est enim perfectio sufficientiae et perfectio excellentiae; et hoc est idem dicere quod prima perfectio in moribus et secunda perfectio in moribus. Prima autem facit mereri vitam aeternam, secunda facit mereri aureolam vel aliquam specialem gloriam. Omnes autem praedictae auctoritates intelliguntur, quod Lex neminem iustificat sine gratia

(= n. 12 II).

III. Ad determinationem tertiae quaestionis sic procedatur. In ultima lectione dictum est quod, sicut ad octo virtutes omnia cetera referuntur, sic omnia praecepta referuntur ad decem. - Quidam expositor , licet non sanctus, dicit quod sunt summae praeceptorum quatuordecim in faciendo vel non faciendo. Prima est de iis quae pertinent ad obedientiam intellectus, ut de eo quod assurgendum est coram cano capite . Secunda est de prohibitione idolatriae, et ea quae sunt de mixtura vestimentorum et vinearum quoad seminationem . Tertia. continet praecepta quibus mores nominum rectificantur, ut de coniunctu. Quarta continet eleemosynas et donationes et pretia redemptionum et servitutum. Quinta prohibet iniurias et similia. Sexta continet lites pecuniarias, sicut de furto et testibus, 16 Deut., 18: Constituantur iudices in portis. Septima continet iudicia pecuniaria quae sunt in emptione, deposito et mutuo et pertinentibus ad hereditatem. Octava continet praecepta dierum festorum, ut sabbata et neomeniae. Nona continet praeceptum de operibus quae facienda sunt in illis diebus, ut canere, orare. Decima continet praeceptum de ornatu templi. Undecima continet haec quae pertinent ad sacrificium et de sacrificiis. Duodecima de immunditiis et pollutionibus propter quas prohibebantur ab ingressu templi. Decima tertia de iis quae pertinent ad vota et ad vitam perfectorum, ut Nazaraeorum; et hoc erat ad abscindendum multitudinem delectationum et libertatis in voluptatibus. Decima quarta, in quibus continentur prohibitiones de accessu ad quasdam mulieres, ad diminutionem libidinis, ut circumcisio, prout in littera intelligitur (= n. 12 III).

IV. Scitum autem est quod omnia praecepta dividuntur in duo, scilicet de lege inter homines ad invicem et inter homines et Deum. Nam tertia et quarta in parte et quinta et sexta et septima sunt de lege inter homines ; reliquae vero ratione legis inter homines et Deum. Quare haec referuntur ad ea quae sunt de colendo Deo in Decalogo, illa autem ad ea quae sunt in diligendo proximo (= n. 12 IV).

V. a. De numero autem praeceptorum ait Augustinus in sermone De decachordo Psalterii : Quidquid lege Dei iubemur vel prohibemur facere, ad duo praecepta Legis est referendum. Lex autem posita est propter transgressionem 3. Sed transgressio facta est corde vel ore aut opere. Erit ergo praeceptum quod de Deo colendo est, aut ut cordis est, aut ut oris, aut ut operis ; et sic patet qualiter sunt tria. Et quoniam Dominus prius pensat cor , ideo illud primum est praeceptum quod est cordis, scilicet de colendo uno Deo et de iis quae adnexa sunt illi. Hoc autem est obligans cor: colere, ut dicit Origenes super 20 Ex, 5 , "est toto mentis affectu sese illi mancipare". Secundum praeceptum obligat os, scilicet: Non assumes nomen Dei tui in vanum ; et istud retrahit a mendacio et periurio et blasphemia. Tertium obligat opus, quale est hoc: Memento ut diem sabbati sanctifices 1, Et quoniam perfecta cohibitio est a transgressione cordis, oris, operis ; cultus autem divinus, ex parte eius quod colitur, est unitatis in Trinitates relinquitur quod non erunt nisi tria praecepta quae referuntur ad dilectionem Dei. Unde Augustinus, super illud: Hoc est primum et maximum mandatum,. 22 Matth., 38, Glossa : "Deus tuus Deus unus est, Non assumes nomen Dei tui in vanum, Observa diem sabbati : haec tria ad dilectionem Dei referuntur, cuius cogitas unitatem, veritatem, bonitatem ". Et in hoc tangit appropriationem trium preceptorum: in primo enim exprimitur de uno Deo colendo ;in secundo prohibetur vanitas quae est contra veritatem ; in tertio de observatione sabbati, in quo intelligitur interior quies a delectationibus sensualibus et exterior ab operationibus servilibus ; unde ibi dicitur : Omne opus servile non facies in eo (= n. 12 V).

b. Sicut autem in istis tribus fit transgressio quoad Deum, sic eisdem modis fit transgressio quoad proximum. Et quoniam compositio invenitur in homine, qui. est rationalis creatura, simplicitas vero in Creatore ; et plures sunt modi ordinis quoad proximum quam quoad Deum, et ita plura erunt praecepta quae ad proximum referuntur quam quae ad Deum. Tribus enim modis contra proximum fit transgressio in opere, duobus modis in affectu, uno modo in verbo, ut sit in genere sumere. Quoniam vero praeceptum non solum est prohibitivum, respectu proximi, sed affirmativum, ideo quoddam affirmativum adiungitur illis sex prohibitivis. - Fit enim transgressio in opere propter tres rationes. Tribus enim modis potest proximus laedi opere: vel quoad id quod ipsius est secundum esse, vel secundum bene esse tantum, vel secundum quid ad esse et secundum quid ad bene esse. Istud autem praeceptum, Non occides 5, prohibet nocumentum proximi quoad esse; et illud, Non furaberis , quoad bene esse; et illud, Non moechaberis , quoad esse secundum quid et quoad bene esse secundum quid. Nam quoad esse, in hoc quod salvatur species per opus virtutis generativae, ad quod ordinat copula coniugalis viri et feminae; quoad bene esse autem, quoniam data est uxor in subsidium viri. Quoniam igitur non est nisi triplex transgressio in opere, ideo non sunt nisi tria praecepta prohibitiva operis. - Quantum ad affectum est pronitas ad duplicem transgressionem tantum, scilicet ad eam quae est in concupiscentia Oculorum et ad eam quae est in concupiscentia carnis . Est autem tertia concupiscentia, scilicet inanis gloriae, et haec est de concupiscibili interiori, a quo non potest fieri cohibitio. Ab huiusmodi autem duplici transgressione sumitur duplex praeceptum, scilicet Non concupisces uxorem proximi nec rem proximi .

Contra vero proximum fit transgressio uno modo ore, quam contingit ab homine cohiberi. Cum enim sit triplex concupiscentia et triplex opus, ut praedictum est, principaliter deordinat transgressio oris (ad) proximum quantum ad concupiscentiam oculorum. Ut enim fiat subtractio possessionis vel alicuius rei separabilis a proximo, est transgressio oris quae est in ferendo falsum testimonium. Licet enim oris transgressio deordinat ad subtractionem uxoris, hoc non est in quantum uxor est, sed in quantum possessio. Sic ergo erunt sex praecepta ad proximum in prohibitione consistentia (= n. 12 V).

c. Unum autem est quod in positione consistit, in quo determinatur ordo ad quem inclinat natura, licet in nobis sit corrupta. Et quia invalescit corruptio super naturam, multa praecepta posita sunt prohibitiva, unum autem ad quod dictat natura. Licet enim ad plurima nos inclinaret natura cum integra vel incorrupta esset, in tantum diminutio facta est, ut remaneat ordo ad principia tantum essentialia secundum naturam. Et ideo datur praeceptum de parentibus honorandis . - Si vero quaeratur quare non similiter de filiis honorandis datur praeceptum, dicendum quod non tantum ad hoc inclinat natura bene instituta, sed et natura corrupta . Unde non oportuit praeceptum caritatis exprimi. Eodem modo non exprimitur praeceptum de subsidio filiorum sicut parentum. Altera potest esse ratio ad litteram: quoniam crescente in nobis virtute corporali, decrescit in parentibus; et ideo egent nostro ministerio. Non sic autem est de filiis, sed decrescente in nobis virtute corporali, crescit in illis ; et ideo determinatur ordo in praecepto inferioris ad superiorem, secundum naturam parentum iam minorem in virtute corporali. Unde duo tanguntur in illo praecepto, scilicet exhibitio reverentiae et exhibitio subsidii, ut reverentia superiori debeatur, subsidium vero indigenti et deficienti. In universo ergo erunt septem praecepta quae ad dilectionem proximi referuntur (= n. 12 V).

Solet quaeri quae sunt peccata quae consistunt in transgressione horum praeceptorum.

Determinat Augustinus in sermone Decachordi dicens: Decem sunt bestiae quae nos impugnant. Prima est superstitionis, secunda erroris, tertia amoris saeculi, quarta impietatis, quinta crudelitatis, sexta libidinis, septima rapacitatis, octava falsitatis, nona desiderium vel cogitatio ad adulterium, decima cupiditatis (= n. 13).

Videtur quod praecepta pertinentia ad dilectionem Dei non sunt secundum ea quae pertinent ad Trinitatem. Nam super illud: Vestibulum portae erat, 40 Ezech., 9, Glossa : "Per Testamentum novum in corde fidelis populi super mandata Decalogi cognitio crevit Trinitatis". Non ergo referebantur tria praecepta ad tres personas secundum quod dabantur. - Dicendum quod est cognoscere Trinitatem duobus modis: uno enim modo sub rationibus generalibus, ut sub unitate, veritate, bonitate; alio autem modo est cognoscere sub rationibus propriis, et sic cognoverunt habentes fidem distinctam in Nova Lege. - In primo dicendum est quod fides crevit, scilicet cognitio Trinitatis, iam apud fideles Veteris et apud fideles Novi Testamenti. Sic referebantur tria praecepta ad Trinitatem. Non sic autem est de iis qui carnaliter et intelligebant et operabantur. Secundum enim eos omnia referebantur ad unitatem divinam, non habita distinctione personarum * (= n. 14).