DISTINCTIO IX.

Post praedicta superest *. Postquam egit de angelica natura, consequenter agit hic de novem ordinibus angelorum; et hoc est ostendere naturam eorum secundum comparationem quam habent ad se invicem, et secundum comparationem qua habent se ad Deum et ad nos. Sed quoniam novem ordines angelorum pertinent ad hierarchiam, oportet cognoscere quid sit hierarchia et quid est quod dicitur hierarchia.

a. Secundum rationem nominis, idem quod sacer principatus. Ratio autem dicens quid est esse, est haec : " Hierarchia est rerum sacrarum et rationabilium ordinata potestas, in sibi subditis debitum retinens dominatum ". ' Rerum sacrarum ' dicitur propter Seraphim, qui interpretatur ardens in caritate : ' rationabilium ' dicit propter Cherubim, qui interpretatur sciens vel eminens in scientia ; 'ordinata' dicit propter omnes. - Definit autem Dionysius sic : " Hierarchia est ordo divinus et scientia et actio deiforme, quantum possibile est, similans et ad inditas ei divinitus illuminationes proportionaliter in Dei similitudinem ascendens". Est autem definitio ita assignata in comparatione ad intellectum et affectum: et per hanc particulam ' ordo divinus' notatur media hierarchia: per hanc 'scientia', superior: per hanc ' actio' infima.

b. Quaeritur, cum ordo sit pars hierarchiae, qualiter ponatur in eius definitione. - Respondeo: ponitur ibi ordo secundum quod collective sumitur, non secundum quod distinctive: sic enim convenit partibus.

Est autem prima hierarchia angelorum distincta secundum comparationem eorum ad Deum, ad quem non comparantur nisi tripliciter, scilicet secundum cognoscere, diligere et in eo delectari sive quiescere. Sic patent Cherubim, Seraphim, Throni, cuius proprietas est tum in iudicando, tum in sedendo. - Secunda hierarchia distinguitur secundum comparationem ipsorum ad invicem. Hoc autem est tripliciter: aut in praesidendo aliis, aut in regendo alios, aut in recipiendo potentiam a superiori. - Tertia distinguitur secundum comparationem ad nos: sed hoc iterum tripliciter contingit, scilicet ut principibus praesint, vel gentibus, vel singulis hominibus. Vel aliter: ad facienda ea quae supra naturam sunt, vel ea quae occulta in natura sunt, vel nobis inspirando bonas cogitationes .

Item, de ratione distinctionis ordinum inter se et iterum * ratione, secundum Bernardum, Ad Eugenium papam , uniuscuiusque. - a. Spiritus, quos angelos dicimus, duo habent: virtutem administrandi et assistendi Deo, quod est contemplari . Verumtamen ultimum habent secundum magis et minus, et non aequaliter; sed potius secundum approximationem ad primum, et quantum ad esse et quantum ad bene esse. Sed quia haec duo habent ordinata ad invicem, illis tria assignantur secundum quod etiam numerantur sub novem, quia tres secundum contemplationem, tres secundum ordinem, tres secundum administrationem. Omnes tamen haec omnia habent, sed dantur nominationes secundum uniuscuiusque magis excellens .

b. Contemplationis autem sunt tria: iudicare, scire et in cognito delectari, secundum quae Throni, Cherubim et Seraphim

dicuntur. In Thronis enim sedens, Dominus "iudicat omnia cum tranquillitate " . Cherubim autem " ex ipso sapientiae fonte altissimae haurientes, fluenta scientiae universis civibus suis refundunt ". Seraphim vero totaliter 'igne succensi, succendunt universa', ut dicit Bernardus .

c. Secundum ordinem, tres: Potestates, Principatus, Dominationes. Est enim rationalis natura in malo quasi per obstinationem confirmata, quam cohibent Potestates. Sicut enim dicit Bernardus , Potestates sunt " quarum virtute potestas tenebrarum comprimitur, vel coercetur malignitas aeris huius, ne quantum velit noceat, nec malignari possit nisi prosit". Item, est rationalis substantia potens ad malum et ad bonum, cuius praelatos ordinant et regunt Principatus. Sicut enim dicit Bernardus , "Principatus sunt quorum moderamine omnis in terra principatus constituitur, regitur, limitatur, transfertur, mulctatur, mutatur ". Item, est natura in bono confirmata, ut angeli boni, super quam regendam sunt Dominationes. Sicut enim dicit Bernardus , Dominationes sunt ad quos "tamquam ad dominos referuntur regimina Principatuum, tutamina Potestatum, operationes Virtutum, revelationes Archangelorum, cura et providentia Angelorum, adeo praefatis ordinibus eminentes, ut respectu horum ceteri videantur omnes spiritus administratorii " .

d. Secundum vero virtutem administrandi, tres, scilicet Angeli, Archangeli, Virtutes, et hoc secundum tria genera operationum. Sunt enim quaedam opera communia, quibus praeferuntur Angeli. Dicit enim Bernardus : " Angelos putamus qui singulis hominibus dati creduntur, missi in ministerium, secundum doctrinam Pauli , propter eos qui capiunt hereditatem salutis ". Item, sunt opera quae, etsi in operibus naturae sunt, tamen contra naturam sunt, sicut conceptus sterilis, partus virginalis. Iis denuntiamus praeficiuntur Archangeli. Dicit enim Bernardus : Archangelos credamus, " qui conscii mysteriorum divinorum, nonnisi ob praecipuas causas mittuntur ". Item, sunt quaedam opera quae contra solitum cursum naturae sunt, quibus praesunt Virtutes. De quibus Bernardus : " Virtutes sunt quorum nutu vel opere signa et prodigia ex vel in elementis facta apparent ad cognitionem mortalium ".

Potest etiam ternarius angelorum distingui penes illa tria, scilicet potentiam, sapientiam et bonitatem, ut quaelibet personarum in ternario laudetur secundum posse signatorum nominum appropriatorum; ut superior ternarius sapientiae attribuatur, quae in illa tria extenditur: iudicare, [scire], cognito delectari; secundus autem potentiae, quae dominatur in tribus rebus rationabilibus creatis: tertius autem bonitati, quae ad opera refertur quae sub ternario distincta sunt.

Sed tunc quaeritur quare Patri appropriata interponatur, cum sit prior secundum rationem prioritatis ibi dictae, secundum quam Pater dicitur principium totius Trinitatis secundum Augustinum : similiter et dicantur et sint ita: prima persona, secunda et tertia. - Sed hoc est ut ostendatur principium utriusque, sicut et interponitur aliquando Spiritus Sanctus, ut ostendatur ab utroque procedere. Vel fortassis potentia per sapientiam edocta est.

Item, prima hierarchia potest distingui secundum tres differentias beatitudinis, quia ii in iugi sunt fruitione. Ut enim perfecta sit beatitudo, oportet quod habeatur, et habita ametur, et sciatur amari, sicut dicit Augustinus .

Item, triplex est hierarchia: supercaelestis, scilicet Trinitas; caelestis, quae Angelorum; subcaelestis, quae hominum. Item, angelica dividitur in tres: in epiphaniam, hyperphaniam et hypophaniam. Epiphania est incalescentis affectionis incendio, altioris intellectus fastigio, iudicii libra resultatio distributa. Ecce Seraphim, Cherubim et Throni. Hyperphania est divina illuminatio sui participes scalari reverentia insigniens, dominatum edocens arcensque contrarium. Ecce Principatus, Dominationes, Potestates. Hypophania est divinum participium legibus naturae occurrens, arcana reserans, pro discreta capacitate. Ecce Virtutes, Archangeli et Angeli.

" Amat ut caritas = Seraphim Epi- incendium

Novit ut veritas = Cherubim > phania . "plenitudo scientiae

Sedet ut aequitas = Throni iudicium

Dominatur ut maiestas = Principatus Hyper- reverentia

Regit ut principium = Dominationes > Phania "rectio

Tuetur ut salus = Potestates tuitio

Operatur ut virtus = Virtutes Hypo- operatio

Revelat ut lux " = Archangeli> phania " revelatio

Mittit ut inspirans = Angeli nuntiatio

Item, Bernardus : " Sicut anima videt in oculis, audit in auribus etc, sic Deus * diversis spiritibus diversa operatur: in aliis amantem se exhibens, in aliis cognoscentem, in aliis alia facientem, secundum quod datur unicuique manifestatio spiritus, ad Cor. 12 " . - Item, ad idem, Augustinus in libro De anima et spiritu : " Quinque progressionibus exercetur rationalitas [ad sapientiam] et quatuor affectionibus ad caritatem, quatenus in istis novem progressionibus in semetipsa proficiens anima, sensu et affectu, quasi internis quibusdam pedibus, quae vivit spiritu, et spiritu ambulet usque ad Cherubim et Seraphim, id est usque ad plenitudinem scientiae et regnum caritatis, habeatque anima per exercitium virtutes, quarum facultates habet per naturam. Et hos progressus nominibus et ordinibus angelorum comparare relinquo prudenti lectori) quod facile fiet, si sciat adaptare sensum, qui primus animae nuntius est, Angelis, qui nuntii vocantur; imaginationem Archangelis ",- " odium mundi Virtutibus, odium sui Potestatibus, rationem Principatibus, amorem proximi Dominationibus, intellectum Thronis, intelligentiam Cherubim, amorem Dei Seraphim. Timor namque de suppliciis et dolor de peccatis faciunt contemptum mundi et sui, ut cum Virtutibus faciat mirabilia, et cum Potestatibus expellat daemonia. Spes de promissis et gaudium de praemiis faciunt amorem proximi et Dei".

- Item, Hugo de S. Victore : Sunt opera " intus praesidentium amare, cognoscere vel iudicare, et conversionem ad interiora habentium proprium est. Ultimi vero tres ordines ex proprietate cognominationis ad exteriora solum per officium suum dispositi esse probantur. Angeli vero et Archangeli, eo quod exteriora nuntiant: Principatus vero, eo quod circa homines dispensanda invisibili potestate dispensant; medii vero, sicut dispositione sunt medii, ita et officio. Dominationes primae sunt, quae singulari excellentia invisibilem annuntiationem in Virtutibus solo imperio formant: Virtutes [autem secundae], quae praeceptum imperium exsequendo in Potestatibus edunt: Potestates vero [tertiae], quae conceptum mandatum in subiectis Angelis per operationem perficiunt ".

Quae in pluribus locis *. De Seraphim, Is. 6,6: Volavit ad me unus II de Seraphim. De Cherubim, item : Qui sedes super Cherubim. Item, in Psalmo : Qui ascendit super Cherubim etc. Item: Qui sedes super Cherubim 4. Idem, Dan. 3, 55. Item, Col. 1, 16: In ipso condita sunt universa, sive Throni, sive Dominationes, sive Potestates. Item, Dan. 3, 54: Benedictus es in Throno regni. Item, Matth. 24, 29: Virtutes caelorum movebuntur. Item, Dan. 10, 21: Nemo est adiutor meus nisi Michael archangelus. Item, Tob. 3, 25, de angelo Tobiae.

Unde Dionysius *. Ioannes Damascenus : " Has divinus hic sacer minister in tres determinat trinos ornatus. Et primum esse ait qui circa Deum [semper] et proxime et immediate unitum esse traditum est: eum qui sex alas habentium Seraphim, et multos oculos habentium Cherubim et

Thronorum. Et secundum, eum qui Dominationum, Virtutum et Potestatum. Tertium, eum qui Principatuum, Archangelorum et Angelorum ". - Inferiores: Virtutes *. Quaeritur quare secundum quosdam ponuntur Virtutes in ultimo ordine, et Principatus in medio; secundum alios e converso.

Hie considerandum est *; qui prae aliis in scientia *. Glossa: " Qui sedes super Cherubim, id est in plenitudine scientiae quae est per caritatem ".

Thronus dicitur sedes [346, 6-7]. Quare est Thronus de primo ordine, cum non ponat conversionem ad Deum? - Respondeo quod Thronus habet duos respectus: unum ad sursum, et hic primus; alterum ad inferius. Unde Dionysius, cap. 7 : " Altissimorum Thronorum est ab omni elevari pedestri subiectione, et ad superius sursum supermundane ferens, et ab omni extremitate inaestimabiliter sursum positum, II circa vere [altissimum] totalibus virtutibus firme collocatum, thearchia superadventus cum omni impassibilitate et immaterialitate susceptivum et famulanter ad divinas susceptiones apertum et deiferum ". Idem eodem, in fine : " Ipsi sunt tamquam deiformes divini loci et divinae quietis. Monas est et unitas tres substantialiter a supercaelestibus II essentiis usque ad novissima terrae extendens suam bonitatem et in omnia quae sunt providentiam, tamquam omnis essentiae superprincipale principium et causa ".

Dominationes vocantur *. Dionysius, cap. 12 " Dominatus non subditorum excellentia tantum, sed omnis optimorum et bonorum perfecta possessio, vera et immutabilis firmitas. Deitas vero omnia considerans, providentia et bonitate perfecta omnia circumspiciens et continens et a se ipsa replens ".

Virtutes vocantur *. Quare dicuntur omnes caelestes essentiae Virtutes? Respondet Dionysius, cap. 11 " Quoniam in tria sunt divisae ea quae secundum ipsas est supermundana ratione omnes divinae mentes, in substantiam, virtutem et operationem, quando universas aut quasdam ipsarum sine observatione caelestes substantias aut virtutes vocamus, ipsas per periphrasim de quibus est sermo significare nos arbitrandum est, ex ea quae secundum unamquamque ipsarum est substantia aut virtute ". Item, una est trinitas: essentia, virtus et operatio ; sed essentia proprie convenit Deo, operatio inferiori creaturae: quare et virtus superiori creaturae et angelo convenit.

Haec nomina, propter se etc. *; tam dilectionem quam *. Quaeritur quare in trinitate reformativa humanae imaginis praeponitur fides, in angelis autem caritas. - Respondeo: secus est in via et secus in patria: secus est secundum ordinem dignitatis, secus secundum ordinem prioris natura a quo non convertitur consequentia .

Informat iudicium [347, 6-7]. Contra: scientia fit per iudicium; ergo non informat. - Respondeo: est scientia in iudicante per quam iudicat, et haec dicitur informare; et est scientia relicta per iudicium, et ad hanc est iudicium causa.

Aliis excellentius *. Magister Hugo Licet omnia dona virtutum superiores ordines excellentius possideant, ab iis tamen quae inter virtutum dona sunt sublimiora cognominationem accipiunt: atque alia quae ordine dignitatis sequuntur, posterioribus in nominationem relinquunt ". - Et nota quod communia opera omnibus angelis sunt purgare, illuminare, perficere. Unde Dionysius, cap. 3 : " Oportet quosdam purgare, quosdam purgari; quosdam illuminare, quosdam illuminari: quosdam perficere, quosdam perfici ". " Oportet autem, ut aestimo, purgandos puros effici omnino et omni liberari dissimili confusione) illuminandos vero divino lumine repleri ad contemplativum habitum et virtutem reducendos: participes autem deinde fieri exploratorum sacrorum perfectivae scientiae ".

Sed oritur etc: Si quis[que] ordo *. Est ordo in natura et est ordo in gratia. Qui in natura, est a gratia gratis data: qui in gratia, a gratia gratum faciente.

In scientia praeeminent *. Rationalis prior est et superior concupiscibili: ergo eius perfectio superior et prior; quare scientia prior dilectione, et ita Cherubim prius Seraphim. Item, Sap. 15,3: Nosse te est consummata iustitia. Item, 6,16: Cogitare est sensus consummatus. Item, Ioan. 17, 3: Haec est vita etc.

Respondeo: caritas est vinculum dilectionis :

unde caritas est consummatio totius, et haec immediate adhaeret Deo. Vel dicendum quod in patria II praecedit donum dilectionis, in via donum cognitionis; ordinantur enim in patria ratione dignitatis, in via ratione prioritatis naturalis, quoniam in via progreditur ab imperfectiori ad perfectius.

Ad quod dicimus *; et pondere disposuit *. Anselmus ita exponit: 'in numero', rerum suae naturae, ut homo cum hominibus numeretur, 'in pondere', id est in comparatione, ut possit dici hoc illo melius; 'in mensura' id est in modificatione suae bonitatis, ut possit dici hoc tam bonum et non amplius. Vel pondus accipit pro stabilitate qua res stabilitur et ordinatur in suo situ, ut patet in elementis: et quod pondus est in corpore, hoc est affectus in spiritu , qui si ad terrena, gravis; si ad caelestia, levis. - Omni rei modum *: terminum scilicet in essentia et potestate, ut anima scilicet ita est hic quod non alibi; ita etiam potest quaedam quod non omnia.

Praeterea considerari oportet etc. ; aequales sint [349, 5-6]. Dionysius, cap. 7 : " Convenienter prima caelestium hierarchiarum ex supremis substantiis sanctificatur, ordinem habens omnibus altiorem eo quod circa Deum sine medio collocatur". Sed per hoc quod coniunguntur, eadem attribuuntur eis dona gratiarum: sed omnes immediate coniunguntur: ergo omnes aequales erunt in donis. - Dicendum quod Seraphim immediate dicuntur coniungi in comparatione ad alios ordines, sed tamen aliqui inter se proximiores sunt aliis.

Notandum etiam etc. ; legitur de hominibus *. Luc. 15, 8: Quae mulier habens drachmas decem : " Decem drachmas mulier habuit cum [novem] ordinibus angelorum additus est homo, decimus, ut compleretur electorum numerus: qui nec post culpam a Creatore periit, quia eum sapientia Dei per carnem miraculis coruscans lumine testae reparavit ".

Homines assumendos in ordine *. Hic obicitur: cum enim in naturae subtilitate et naturalium conditione non conveniant homines cum angelis, et, sicut dictum est , differentem gradum et ordinem habent, non videtur homines ad angelorum ordines esse assumendos. Item, secundum diversa officia a quibus sunt ordines nominati, sunt diversi ordines angelorum; in hominibus autem non ex officio, sed ex gratia. Item, qualiter ab eodem lumine similiter illuminabuntur habentes concretionem cum materiis et substantiae simplices? - Respondeo: convenientia formalis potest esse ibi, et non materialis.

Statuendos in ordinibus [349, 27-28]. Super Psalmum Laudate pueri, cum principibus, Glossa: " Erigit pauperem ut addat eum ordinibus caeli, qui sunt ex angelis et hominibus ".

De quo fit reparatio [350, 4-5]. Adamantius , super Iosue 1,3: Omnis locus quem calcaverit: " Ira suae gentis habet angelum. Hanc nisi viceris in temetipso et abstuleris a te omnes motus iracundiae, locum quem habuit ille angelus, in hereditate capere non poteris ". Et intellige de loco proprio. Et ibidem dicitur, supra : " Si meruero ut Dominus Iesus conterat

Satan sub pedibus suis, consequenter accipiam locum eius". Nota autem quod locus spiritualis angelorum debitus est approximatio ad Deum secundum affectionem; locus eius corporalis, caelum empyreum. Locum spiritualem acquirit homo per victoriam.

Etsi angelus non cecidisset *. Ad idem Anselmus, libro Cur Deus homo, 18 [cap.] I libri : " Si perfectio mundanae naturae non tantum intelligenda est in numero individuorum quantum in numero naturarum, necesse est humanam naturam ad complementum eiusdem perfectionis esse factam, aut superabundare: quod de natura vermiculi dicere non audemus. Quare pro se ipsa facta est, et non pro restaurandis individuis alterius naturae ". - Item, " si angeli sunt facti in numero perfecto, et non sunt facti homines nisi pro perditorum restauratione, non ascenderent homines nisi cecidissent daemones ". Quare " laetabuntur tantum electi homines de perditione angelorum vel ruina quantum de sua assumptione ". Quare " non facti sunt angeli in perfecto numero, et plures sunt futuri beati homines quam angeli miseri ". - Item, " credimus hanc mundi molem corpoream renovandam, nec hoc futurum donec impleatur numerus electorum, nec post [eius] perfectionem differendum, quatenus natura minor quae Deum non sentit, ante maiorem quae Deo frui debet, non perficiatur ". Aut ergo perfectus fuit numerus electorum ante ruinam et quoad confirmationem, et tunc supervacua esset fabrica corporalis) aut quoad esse, non quoad confirmationem, et hoc est inconveniens, quod differatur consummatio usque ad renovationem; et iterum, quod statim fieret renovatio, cum adhuc non cognosceretur cur facta esset. Restat ergo quod ob aliud facta fuit. Si vero propter restaurationem angelicae ruinae, videtur ergo necesse illam esse. Restat ergo: aut supervacuum est hanc machinam esse, quae est propter homines; aut " non fuit completa superna civitas in primo angelorum numero, sed de hominibus complenda ".

Non enim iuxta numerum *; in Cantico Deut. 32, 8: Statuit terminos populorum *: id est suffecit numerus angelorum ad custodiendum hominibus. Anselmus, libro Cur Deus homo , sic exponit: Per angelos vel filios Dei intelligi possunt homines iusti et electi, qui vitam ducunt angelicam. Statuit ergo terminum in procreatione hominum, quousque compleatur numerus electorum hominum; vel communiter angelorum et hominum. - Dionysius, in cap. 9 : " Si statuit Excelsus terminos gentium etc, quomodo Hebraeorum populus reductus est solus in divinas illuminationes " ? Et respondet: " Quia non angelorum rectas dominationes accusari oportet de aliarum gentium in non exsistentes deos aberratione, sed ipsos populos propriis inflexionibus ex ea quae est in Deum recta reductione recedentes ".

A quibusdam etc. *; daemonum novimus *. Noveruntne angeli? Augustinus, Enchiridion : " Noverunt utique sancti angeli, docti a Deo, quanti numeri supplementum de genere humano integritas illius (civitatis) exspectat ". Et nos sciemus, quando omnes erimus docibiles Dei, Ioan. 6, 45; et Is. 54, 13: Ponam universos filios tuos doctos a Domino.