DISTINCTIO XXXVI (L).

Solet etiam quaeri etc. *. Hic quaerit Magister duo: primo an virtutes sint connexae, ut qui habet unam habeat omnes; deinde an una intensa, necesse est omnes intendi (= n. 1).

Quaeritur autem si virtutes coniunctae sint in subiecto.

a. Ad quod sic: Augustinus, Ad Hieronymum: " Non est divina sententia qua dicitur: qui habet unam virtutem, habet omnes; sed hominibus visum est studiosis, otiosis, ingeniosis".

Contra, Hieronymus, Ad Augustinum: "Haec est sententia Iacobi, qui dicit: Qui offendit in uno, in omni reus est ".

Respondeo: auctoritas Augustini sic intelligitur: id est, non est hoc confirmatum per aliquam auctoritatem Veteris vel Novi. Exponitur autem auctoritas Iacobi tripliciter: scilicet 'qui offendit in uno' praecepto scilicet in quantum ad caritatem refertur: vel in uno , id est in Deo, qui est omnium auctor: vel 'in uno', id est caritate, quae est mater omnium ; quia nisi habeat caritatem, nullum praeceptum meritorie observare potest; quam peccando amisit, et sic reus est in aliis omittendo (= n. 2).

b. Sed cum dicat Augustinus: 'humana sententia est', ubi legitur hoc in morali philosophia ? Nusquam, ut videtur. - R e s p o nd e o: apud C i c e r o n e m , qui fuit in hac opinione, quam habuit a Stoicis. Peripateticorum autem non fuit opinio.

Item, 16 Is., 11: Venter meus ad Moab etc, Glossa : " Philosophorum est sententia, sibi haerere virtutes "; ergo qui habet unam, habet omnes: ergo habet virginitatem, cum sit virtus, et perseverantiam. -Respondeo: virginitas non tantum dicit virtutem, sed statum virtutis. Qui autem unam habet virtutem, habet et illud quod virtus est in virginitate, scilicet mentis incorruptionem, unde Apostolus, II ad Cor. : Despondi vos uni viro virginem castam exhibere Christo, licet non habeat corporis incorruptionem, quae dicit statum corporis.

Perseverantia autem quandoque dicit nomen virtutis, quandoque nomen dispositionis virtutis, quandoque dispositionem status. Dicit dispositionem status, ut quando est continuatio boni usque in finem, et sic fere idem dicit quod esse confirmatum. Dispositionem virtutis dicit, ut quando dicit continuationem boni in subiecto, et sic idem est cum ipsa virtute quae continuatur. Virtus autem est per se quando dicit habitum proponentis continuare se in bono, et sic annexa est aliis virtutibus (= n. 3).

Tanto minus inest vitium *. Sed si inest minus, ergo inest: ergo virtus et vitium simul sunt in eodem.

Respondeo: uno modo dicitur vitium privatio virtutis, et sic idem est quod malitia. Alio modo dicitur habitus convertendi se ad mutabile bonum, et sic idem sonat quod peccatum ut est macula. Tertio modo dicitur a vitiando, et sic idem est quod pronitas ad aliud peccatum ex fomite contracta, qua bonum naturale vitiatur. Secundum primum modum impossibilis est haec oratio: 'quanto minus inest' etc. Similiter secundum modum secundum, quia sensus esset: quanto minus habet de peccati macula, tanto plus habet de gratia. Tertio modo vera est, quia quanto minus potest in eo pronitas, tanto plus in eo gratia invalescit (= n. 5).

Utrum pariter etc. *; in Iob patientia *. Gregorius, in Moralibus: "Informamur devotione in Petro, obedientia in Abraham, continentia in Ioanne (I), mansuetudine in Moyse, constantia in Iosue, benignitate in Samuele, sapientia in Salomone, tolerantia in Paulo " (= n. 6).

Nullam plenius haberi quam caritatem [712, 4-5]. Sed nota quod, facta collatione aliarum virtutum a caritate ad divinitatem, dicitur quis plus mereri secundum unam quam secundum aliam. Quaeritur quare hoc sit, et non secundum caritatem. Sed si hoc ideo est quia caritas primatum tenet, eadem ratione videtur quod maxime quandoque quis debet dici mereri secundum fidem, cum fides sic sit fundamentum aliarum.

Respondeo: meritum in virtutibus attenditur secundum usum; unde et ista praeeminentia de usibus intelligitur, quia ab habitu unius virtutis frequentius elicimus actum quam ab habitu alterius. Sed motus caritatis necessarius est ad motus cuiuslibet virtutis. Unde est in omnibus motor particularis, ut ipsa virtus; et motor universalis, ut ipsa caritas. Operatur enim unaquaeque propter bonum dilectum: in quantum dilectum, movet caritas: in quantum hoc bonum vel illud, movet ipsa virtus. Sicut non solum planta plantam generat, sed et sol, et non potest movere particularis sine universali.

Fides autem est fundamentum in anima respectu habituum, et non est fundamentum secundum motum suum, ut semper motus eius praeexigatur, nisi in quibusdam, ut in timendo poenam praeexigitur fides poenae; ad motum spei etiam praeexigitur motus fidei (= n. 7).

Ut qui in una alteri par exstiterit *. 40 Ezech., 47: Et mensus est atrium in latitudine centum cubitorum, Gregorius in Glossa : " Dum in hac vita vivimus, omnes virtutes apud nos aequales invenimus. Quantum enim amamus, tantum de spe praesumimus; et quantum credimus, tantum amamus. Caritas tamen maior fide et spe dicitur" (= n. 8).

In fortitudine aequales sunt *. Bernardus, Ad Eugenium papam: " Quidam concentus complexusque virtutum est, quia altera ex altera pendet. Nam prudentia in prosperis adversa praesentit, in adversis quasi non sentit, quae mater est fortitudinis: illis assignans quod satis est, istis quod minus est demens: et sic ex alterutro tertiam format virtutem, scilicet temperantiam. Nonne etiam prudentia determinat illud, ut quod sibi non vult fieri, alii non faciat: et quod vult sibi fieri,hoc etiam alii faciat i Prudentia ergo statum metitur iustitiae. Connexa est etiam iustitia cum aliis, nam cum dicat Dominus: Omnia quae vultis ut faciant vobis homines etc, sic ordinata est mens, ut non velit aliquid superfluum, nec necessarium superstitiose velit: quod est temperantiae. E converso autem iustitiae temperantia modum importat. Similiter et prudentiae ab ipsa modus imponitur, dicente Apostolo, 12 Rom., 3: Non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem. Hae autem non sunt sine fortitudine: eius enim est cohibere velle et nolle quantum ad parum et minus. Ergo modum tenere est temperantiae, iustitiae et fortitudinis. Sed in hoc differunt, ut iustitiae res sit in affectu, fortitudinis in efficacia, eius autem passio atque usus apud temperantiam. Ab hac communione non excluditur prudentia, quae modum coopertum quadam vetustatis caligine reperit. Iustitia ergo appetit sive vult, prudentia invenit, fortitudo defendit, temperantia possidet" (= n. 12).

Non videtur quod caritas sola sufficiat Augustinus, in sermone De caritate: "Habe caritatem, et fac quidquid vis"; ergo illa sufficit.

Quantulacumque caritas quantaecumque tentationi resistere potest, unde Apostolus : Fidelis Deus, qui non permittet etc; ergo cum caritas omni tentationi resistere potest et valet ad omne meritum, illa sola sufficit.

Respondeo: necessariae sunt omnes. Sed duplex est posse ad merendum et duplex ad resistendum. Est posse particulare, ut planta potest in generationem plantae; et est universale, secundum quod sol potest. Caritas potest universaliter, sed non distinguit proprium oppositum, humo solum oppositum commune.

Ad auctoritatem Augustini dicendum quod intelligitur: quia caritate habita, habentur aliae, sed non convertitur (= n. 13).

Habito quod plures sunt virtutes, quaeritur an una intensa, intendantur omnes. Quod videtur: intensio virtutis non est nisi a gratia, quae est una; ergo, ea intensa in anima, intenditur virtus in omnibus potentiis.

Item, intensa aliqua virtute, intenditur caritas, quae est forma: qua intensa, intenduntur omnes aliae, eo quod est vinculum perfectionis .-Respondeo: dupliciter attenditur quantitas in virtute. Una est quoad efficaciam merendi, et sic veram est: una facta maiore, et omnes aliae maiorantur. Alia est quoad expeditionem operum, et sic aliquis est expeditior ad operandum per unam virtutem quam per aliam.

Magister autem distinguit intensionem secundum habitum vel habilitatem et secundum usum. Sed nota quod intensio secundum habitum dupliciter est, quia dupliciter est habilitatio. Una est per infusionem gratiae, alia est ex parte operum: vel secundum coniunctionem ad potentiam secundum se, vel dispositam, scilicet quando per doctrinam vel per aliquid aliud plus disposita est ad vitium quam ad aliud. Quoad habilitationem gratiae, una intensa, intenduntur omnes, sed [non] quoad alias habilitates. Et ideo morales, non loquentes secundum gratiam, dicunt quod una intensa, non intenduntur omnes.

Quod autem caritate intensa, aliae intendantur, patet 3 Col., 14: Caritas est vinculum perfectionis, Glossa : "Cetera perfectum faciunt, sed caritas sola ligat omnia" perfecta.

Alia ratio est: caritas est amor et prima similitudo amoris divini. Cum autem datur nobis caritas, datur Spiritus Sanctus; dando Spiritum Sanctum, dat se ipsum. Quid ergo aliud bonum est quod non convenit dari ? Et ita, dato bono quod est caritas, dantur omnia alia. Sed si eadem causa est esse caritatis et aliarum, et intensio consequitur esse, necesse est quod, caritate intensa, intendantur et aliae (= n. 14).

Patet virtutes non modo esse connexas sed pares [712, 21-22]. 21 Apoc, 16: Latera civitatis sunt aequalia, Glossa : "Fides, spes, caritas et opera bona "; et alia Glossa : " Latera civitatis sunt prudentia, fortitudo, temperantia, iustitia".

Contra, proxima distinctione supra, cap. Post praedicta

• , ibi dicitur: 'Multi non pollent scientia, qui pollent fide' [708, 7-8] ; et loquitur de illis ut sunt dona.

Respondeo: non intelligitur quantum ad intensionem formae gratuitae, sed quantum ad praerogativam expeditionis in opere (= n. 15).

Item, 30 Ex, 1-2, super illud: Facies altare cubitum unum habens, Glossa : "Recte altare thymiamatis in longitudine et latitudine fit quadrangulum, quia perfectorum anima, foederatis ad invicem virtutibus, quantum diligere fratrem, tantum ferre sufficit" et e converso (= n. 10).

Fortitudo minus prudens [712, 17-18]. Nulla videtur coniunctio.

- Res p o n d e o: haec denominatio est sicut concausae denominantis suam concausam, non ut ei inhaerentis (= n. 9).

Peccata paria *. Una virtute habita, habentur omnes: ergo una privata, privantur omnes: et ita privationes omnium simul insunt et omnia peccata.

Item, in 4 Ezech., 2: Pones arietem in gyro,

Glossa : " Aliquando singula vitia hinc inde mentem feriunt". -Respondeo: adveniente privatione unius virtutis, et omnium virtutum adest privatio: non tamen sequitur quod omnia peccata adsunt, quia peccatum non solum consistit in privatione, sed in conversione ad bonum temporale, quod [est] multipliciter. - Glossa autem non loquitur de peccatis ut sunt in affectu, sed in conceptu, quando ad memoriam alia peccata redeunt. Unde infra, Glossa : " Quae in gyro a predicatore praeponuntur, dum ostendit quam blande luxuria percutit, quam aspere invidia punit" (= n. 11).

Magis contra caritatem [713, 32-33]. Augustinus, Ad Hieronymum: "Tanto in peccato commitendo maior, quanto in diligendo Deum et proximum minor, et e converso; tanto plenior iniquitatis, quanto inanior caritatis: et tunc perfectissimi in caritate, cum nihil restat de infirmitate " (= n. 18).

Ideo recte dicitur: Qui offenderit etc. *. Quod Augustinus, in libro Ad Hieronymum, tripliciter exponit, ut dictum est supra .

Cum duo sint praecepta *. De hoc quod supra dictum est in textu: 'pravo pravius' *, quaeritur: Cum malitia sit privatio, an privatio intendi possit; et si non, an malitia intendi possit: deinde an privatio numeretur secundum ea quorum est privatio, ut (cum) dicatur: qui habet gratiam, habet omnes virtutes, utrum aequaliter dicatur: qui habet carentiam gratiae, habet omnes malitias. Item, cum virtus sit medium inter duas malitias, an cadens a virtute tali habet malitiam utrorumque extremorum, si talis, an quoddam commune ad haec.

I. Sed quod privatio non intenditur, videtur: huic privationi respondet carentia gloriae, quae secundum magis et minus non dicitur: ergo nec ea cui respondet ut poena. Praeterea, ista privatio est a summo bono, quod ex parte sui simpliciter est: ergo, cum privatio ex hac parte simplex est et nomen capiat ab eadem, ergo malitia cum sit privatio non intenditur. - Contra, dicit 'pravo pravius' *. Item, in epistola Ad Hieronymum: "Mihi videntur Stoici falli, qui proficientem hominem in sapientia nolunt omnino habere sapientiam, sed tunc solum cum est perfectus. Dicunt autem quod sicut nihil interest ad praefocandum hominem, utrum aquam stadiis multis habeat super se altam, aut uno palmo, sic eis qui in gurgite erroris sunt ad sapientiam ". Ergo videtur quod pravo pravius. -Respondeo: ex parte eius quod est, non est privatio magis et minus, nisi fortasse secundum tropum quo dicitur 'maiori bono privatur' ; et sic peccatum originale, quod consistit in carentia, aeque inest omnibus. Malitia tamen dicitur secundum magis, quia non tantum dicit privationem ab aliquo, sed respectu cuius ; et ideo respectu eius circa quod est, id est hunc actum vel illum, unus peior alio est. Et sic intelligitur quod dicit Augustinus (= n. 16).

II. Ad aliam quaestionem, Augustinus, Ad Hieronymum: "Ubi vere est aliqua virtutum, et aliae sunt: ubi autem aliae desunt, vera illa non est. Sunt tamen quaedam vitia virtutibus aperta distinctione contraria. Sunt quaedam contraria ipsis, tamen similia, ut prudentiae astutia, tenacitas parsimoniae, iustitiae vindicandi libido, audacia fortitudini, pertinacia constantiae. Laboriosum ergo est ostendere in vitiis 'qui habet unum habet omnia', immo, ut amplius dicam, impossibile: propterea quia uni virtuti duo vitia opposita sunt, et quod aperte contrarium est, [et] quod specie similitudinis obumbratur ".

Respondeo: secus est in moralibus malitiis et in his malitiis quae opponuntur gratuitis. Quia in gratuitis, recedente omni virtute, quandoque inest solum unum vitium, quia quod privatur solum est unum, scilicet gratia, et secundum unum solum cadit, scilicet peccatum. In moralibus autem fiunt virtutes per multiplicationem actuum, et non est una malitia omnibus illis respondens sicut in gratuitis. Ibi enim adveniente una gratia in anima, adveniunt virtutes in omnibus potentiis (= n. 17).

III. Ad aliud dicendum: quando cadit a virtute per aliquod suorum extremorum, tunc alterum inest ei; non quando per aliud peccatum cadit.

Octo virtutes *. Id est beatitudines. Si numerentur secundum praemia, solum sunt septem, quia idem est praemium octavae et primae; si autem secundum rationem merendi, octo. Et idem est praemium primae et octavae, quia primum est abdicatio temporalium, ultimum persecutionem pati propter Christum: ut ergo ostendatur idem esse motivum in initio beatitudinis et fine, scilicet regnum caelorum. Praeterea, cum circulatio sit in beatitudine patriae, ut idem ostendatur in beatitudine viae, idem praemium redditur. Praeterea, in regno duo sunt: sufficientia et exaltatio: unde primae redditur ratione sufficientiae, octavae exaltatio, quia se humiliavit usque ad mortem (= n. 19).

ADDITIONES CODICIS E.

Post dono ipso (p. 450, lin. 11):

a. C o n t r a, 21 Apoc, 16: Latera civitatis etc, Glossa dicit: "Fides, spes, caritas et opera bona"; et alia Glossa : "Latera civitatis, id est prudentia " etc.

Contra, proxima distinctione praecedenti, ubi agitur de differentia sapientiae et scientiae: "Multi non pollent scientia, qui pollent fide " [708,7-8].

Respondeo: hoc non dicitur quantum ad intensionem formae, in quantum secundum eam est dignitas praemii aeterni; sed quantum ad expeditionem actus. Causa autem expeditionis potest esse penes naturalia, aut penes habitum susceptum, aut penes usum, aut penes statum, sicut accidit in neophito aut noviter poenitente, qui ampliores habet tentationes (= n. 30).

b. Quaedam Glossa Exodi: " Recte altare thymiamatis in longitudine et latitudine fit quadrangulum, quia perfectorum anima, foederatis ad invicem virtutibus, quantum diligere fratrem, tantum ferre sufficit, et quantum ferre, tantum diligere " (= n. 31).

Virtutes dicuntur pares essentia, habitu et effectu ; impares autem auctoritate, dignitate et usu. Auctoritate et dignitate, sicut caritas: usu, sicut humilitas.

c. Quod virtus vel caritas minuitur. Super illud: Diminutae sunt veritates a filiis etc, Glossa : "Cavete ne quae in vobis est virtus corrumpatur aut minuatur ".

Item, contraria nata sunt fieri circa idem ; augmentum et diminutio sunt contraria; ergo etc.

Item, quod sit causa meritoria suae diminutionis sicut sui augmenti, videtur: nam sicut custodia preceptorum et mortalia peccata opponuntur, ita venialia et consiliorum adimpletio. Suaduntur enim consilia, dissuaduntur autem venialia. Sed unum est causa meritoria augmenti, ut dicitur: ergo alterum diminutionis. Respondeo quod non, quia possunt simul esse consilia et venialia. - Item, habens perfectam caritatem potest aedificare lignum, foenum et stipulam ; ergo videtur quod possit cadere in imperfectam caritatem. - Item, peccatum veniale cum sit malum, adimit aliquid: aut bonum naturale, aut gratuitum. Sed si nihil de gratuito, nec de naturali, quia manente gratuito in omni sua dispositione, manebit naturale. Et ita minuit de gratuito.

Item, virtus est habitus ad expedite operandum ; sed ista expeditio tollitur ; ergo virtus minuitur.

Item, perfecta caritas foras mittit timorem ; pari ratione per veniale peccatum, si diceretur quod remittitur, tunc per tantum veniale tanta pars caritatis, per maius veniale maior pars, et ita maximum veniale tolleret caritatem aliquam.

Praeterea, pars caritatis est caritas; quare veniale non permittet secum caritatem. I Thess. ultimo, 23: Ut spiritus vester, Glossa : "Ut gratia Spiritus Sancti non minuatur vel fugetur ". Ex 21, 18: Si rixati fuerint, Glossa Rabani : "Si quis cum proximo contenderit" etc, et sequitur: "a fervore dilectionis langueat". Post alio (p. 451, lin. 2): 38. Super illud: Qui offenderit in uno etc. *. Id est in uno praecepto in quantum ad caritatem refertur, quae est finis praecepti, I Tim. 1,5.

Et ideo dicitur : Qui enim dixit: Non moechaberis etc, dixit: Non occides.

Vel contra caritatem, quae est forma omnium virtutum: vel contra Deum omnium auctorem. Et super has tres expositiones fundatur liber quartus (!)

Augustini Ad Hieronymum (= nn. 2, 34).