DISTINCTIO XVI.

In perfectione poenitentiae tria observanda sunt *. Hic quaeritur utrum sint illa tria partes subiectivae vel integrales poenitentiae.

a. Quod non sint integrales, videtur: quia contritio aliquando sufficit ad deletionem culpae et poenae. Hoc autem non esset, si omnes essent de esse poenitentiae.

b. Quod non sint subiectivae, videtur: quia rationem eius non recipiunt: non enim confessio est "voluntaria afflictio pro peccato propter Deum" Praeterea, sicut habebitur distinctione XVII, cap. 1, "poenitentia vera est dolor cordis et amaritudo animae" [847,1-2]; sed haec ratio non conveniet confessioni.

c. Praeterea, "sacramentum, ut praehabitum est simplex est"; Poenitentia autem est sacramentum; non ergo videtur habere partes. Nec sunt partes eius secundum quod est virtus: alia enim est in contritione et alia in confessione.

d. Praeterea, quaeritur propter quid hoc solum sacramentum aliquo modo concidit in intentione virtutis.

e. Respondemus quod aliter est loqui de poenitentia secundum quod est satisfactoria, et aliter de ipsa ut est virtus, aliter ut est sacramentum. Secundum enim esse sacramentum est duobus modis loqui: vel ex parte eius cuius est signum vel causa, vel ex parte eius per quod institutum est, vel ex parte eius quod est signum vel quod est causa. Si ex parte eius per. quod institutum est, simplex est. Institutio autem eius facta est in collatione potestatis clavium et in eo quod dicitur Iacobi in fine : Confitemini alterutrum peccata vestra; quod primo particulariter signatum est Luc. 17, 14: Ite, ostendite vos sacerdotibus. - Quoad illud similiter cuius est signum, scilicet gratiae, simplex est: est enim gratia deletionis peccati. - Id vero quod est signum, divisibile est: nam quoddam signum est in contritione, quoddam in susceptione poenitentiae in confessione, quoddam in satisfactione. Est enim in contritione signum deletionis culpae; in susceptione vero poenitentiae in confessione, signum deletionis poenae purgatoriae in quam commutata est aeterna; in satisfactione vero signum deletionis poenae temporalis. Si ergo quaeratur cuius sunt partes, dicendum est quod eius quod est signum: ad perfectionem autem signi ista requiruntur. -Si vero quaeratur cuiusmodi partes, dicendum est quod sunt partes quoad esse, et sunt partes quoad bene esse. Quoad esse est pars contritio ; quoad bene esse est pars confessio cum satisfactione, prout satisfactio est praeter contritionem. Nec est hoc contrarium, quod poenitentia secundum sui rationem potest praedicari de contritione, quia in ipsa contritione consistit esse poenitentiae, secundum quod est causa deletionis peccati.

Aliter autem est in esse signi: secundum hoc enim tam confessio quam satisfactio sunt de esse poenitentiae; principalius autem confessio ratione poenitentiae susceptae. Dico autem de poenitentia secundum quod est satisfactivum Ecclesiae. Aliter enim est loqui de poenitentia ut est satisfactivum Ecclesiae, et aliter ut est sacramentum. Nam ut sacramentum, ita potest compleri in contritione ; ut est satisfactivum Ecclesiae, non fit sine suscepta poenitentia a sacerdote ex vi clavium in confessione.

f. Ad alterum dicendum quod aliter est in hoc sacramento quam in aliis. Non enim iustificatur homo a peccato mortali sine voluntate eius, ut dicit Augustinus : " Qui creavit te sine te, non iustificat te sine te ". Quia vero peccatum originale per alium contrahitur, potest deleri in sacramento Baptismis et similiter intelligendum de aliis sacramentis. Quia ergo dolor voluntarius requiritur in contritione, formatus gratia, necesse est adesse poenitenriam virtutem.

Sicut tribus modis Deum offendimus *. Ex hoc videtur quod, qui tantum peccat corde, non debet satisfacere nisi contritione: contritio enim fuit medela peccati in corde *. - Respondemus quod, sicut distinguitur triplex peccatum: corde, ore, opere, quod per 'manum' * intelligitur: eodem modo consummatur peccatum interius per tria: per sensualitatem, in quam per suggestionem aut motum carnis traicitur peccatum ; et inferiorem partem rationis, in qua est delectatio, per quam ingreditur peccatum sicut per os; et superiorem partem, in qua consensus ad delectandum, per quam consummatur peccatum sicut extra perficiebatur in opere. Licet ergo peccatum sit in corde, tamen oportet satisfieri contritione, confessione, satisfactione, quia erat ibi peccatum sicut cordis, sicut oris, sicut operis.

Altera quasi prolata *. Per quod designatur quod primum peccatum in corde, secundum in opere, tertium in ore; contra [quod] supra habetur .

Respondemus quod dupliciter peccatur ore: uno modo defendendo peccatum suum et excusando, et hoc adiungitur cum peccato 'mahe consuetudinis' *; et est etiam maius peccatum illo, quia refertur ad obdurationem peccati, quod maius est quam peccatum simplicis operis. Est iterum peccatum oris, cum aliquis simplici verbo peccat, et secundum hoc non est circumstantia alterius peccati; et sic intelligebatur supra, cum dicitur: "corde. ore, manu " *.

In varietate personae *. Supra habitum est de quindecim conditionibus poenitentiae. Quas sic debetis distinguere. Quaedam sunt ex parte peccati quod oportet confiteri, scilicet quod sit Vera, propria, generalis, specialis, individualis'. Oportet enim confiteri quod est peccatum suum, et in genere et specie et propria ratione individuali. - Ex parte confitentis quaedam requiruntur ex parte rationis, quaedam ex parte voluntatis. Ex parte voluntatis, quod sit 'volens', quod sit 'munda'. Oportet enim cum voluntate per gratiam formata poenitere. Ex parte rationis, quod sit 'discreta' et 'provida'. Discreta quantum ad circumstantias aggravantes peccatum ; versus :

Aggravat ordo, locus peccata, scientia, tempus, Aetas, conditio, numerus, mora, copia, causa, Et modus in culpa, status altus, lucta pusilla.

Oportet esse 'providam', propter ea per quae potest esse recidivum peccati. - Ex parte virtutis passivae, quod sit 'pudibunda', et 'dolens', et 'amara'. Quae referuntur ad tria quae dicit Bernardus oportere esse in poenitentia, scilicet pudorem, dolorem et timorem, super illud in Canticis : Fragrantia unguentis optimis.

Ex parte sacerdotis, 'accusans': respectu Dei, 'hurnihy'; 'frequens' et 'integra', quoad tempus. Quod sic intellexerunt: ut omnia pluribus sacerdotibus pluries, et non particulatim pluries diversis.

In varietate personae *. a. Quaeritur, si aliqua sit cogmta a suo episcopo, utrum teneatur confiteri ; quia haec est circumstantia aggravans. Sed si hoc, tunc prodet alterius secretum. Praeterea, revelat pudenda patris: propter hoc maledictus fuit Cham Respondemus quod non dicitur hic de confessione, sed de consideratione quae requiritur primo in contritione. - Sed quid ageudum est in confessione ? R es p o n d e m u s quod confitendum est sacerdoti huiusmodi, de licentia proprii sacerdotis, qui personam non noverit ; et sic crimen alienum non prodit.

b. Praeterea, quaeritur quae circunistantiae aggravant et quae non, et si omnes circumstantiae sint confitendae. - Respondemus quod illae aggravant quae dictae sunt, quarum quaedam sunt ex parte personae peccantis vel in quam peccatur, quaedam autem ex parte peccati. Praeterea, effectus sequens aggravat peccatum, sicut de peccato Arii . Non oportet autem omnes circumstantias confiteri, sed principales, quae amplius aggravant peccatum.

[ecundum quantitatem culpae, quantitas poenae, 840, 6-7]. a. De hac quantitate poenae, Augustinus in libro De natura boui : "Cuilibet culpae qualis et quanta debeatur poena, non est humani iudicii, sed divini ". Quod autem poena proportionari debet culpae, Is. 27, 8: In mensura contra mensuram etc. ; et Luc. 6, 38: Eadem mensura qua mensi fueritis etc.

b. Sed potest esse quod sacerdos in infligendo poenam sit nimis remissus vel austerus. Esto ergo quod ultra debitum iniungat. Deinde perficit poenitens poenitentiam secundum quod est a Deo taxatam; decedens ergo post peractam evolabit. -Sed contra: non perfecit sibi iniunctam ; ergo adhuc obligatus, perficiet in purgatorio.

c. Respondemus: triplex est forum: Dei, Ecclesia et propriae rationis. Secundum forum Dei non est debitor, in quo est post hanc vitam ; secundum forum Ecclesiae est debitor dum est hic; et ita potest esse debitor secundum forum Dei, non Ecclesiae, et c converso. Patet autem de praedicto quod, licet esset hic debitor secundum forum Ecclesiae, non tamen cum decessit, quia iam erat in foro Dei, in quo non erat iam debitor. - Potest autem aliquis esse debitor secundum forum propriae rationis, non secundum forum Dei et Ecclesiae: ut cum non credit se satisfecisse de foro mentis et Dei. I ad Cor. 11,31: Si nosmetipsos iudicaremus, non utique iudicaremur. Et dicit Augustinus in sermone De poenitentia : " Ascendat homo adversum se tribunal mentis suae, ne hoc contingat quod Dominus comminatur : Arguam te et statuam contra faciem tuam. Adsit accusatrix cogitatio, testis conscientia, carnifex timor. Inde quidam sanguis animi confitentis per lacrimas profluat. Postremo ab ipsa mente talis proferatur sententia, ut se indignum homo iudicet participatione corporis et sanguinis Domini". Unde corollarium, quod in statu poenitentiae non est comunicandum corpori et sanguini Domini. Sed hoc intelligitur dum est primo in interiori poenitentia, de qua hic loquitur.

Omnis ista varietas *. Super illud Psalmi : Confitebimur tibi etc.: " Anima in confessione lavatur ".

Contra: aut hoc intelligendum est de poena, et sic falsum, quia hoc fit in satisfactione ; aut a culpa, et hoc in contritione. -Respondemus quod deletio quoad culpam fit duobus modis: vel respectu Dei, et sic in contritione; vel respectu Ecclesiae, et sic in confessione, quoad forum poenitentiale.

Omnem qualitatem vitii, defleat [840, 27-28]. a. Unde videtur quod aliud est malum carere virtute, et aliud peccatum habere. Si hoc, nonnisi omissionis, cum omne malum culpae sit peccatum: ergo, cum continue caruit virtute, continue videtur omittere.

b. Praeterea, teneturne peccator in quolibet instanti poenitere ? Si hoc, in quolibet instanti omittit, dum est in peccato.

c. R e s p o n d e m u s quod idem malum culpae est habere peccatum et carere virtute, sed sub altera ratione dicitur. Aliunde enim dicitur malum, et aliunde peccatum. Dicitur enim malum ex carentia boni, et dicitur peccatum ex indebita conversione ad mutabile bonum, in quo est delectatio. Et ita non erunt duo peccata: unum transgressionis, et alterum omissionis.

d. Ad aliud dicimus quod non in quolibet instanti omittit; sed tunc omittit, cum, considerando suum peccatum, advertit se abiisse "in regionem dissimilitudinis ", Luc. 15,13 .

Cohibeat etiam se a ludis *. Reg. II, 23,14-16 . Gregorius : " Cogitandum est ut qui illicita commisit, a quibusdam licitis se abstineat, ut per hoc suo satisfaciat Conditori ; qui commisit prohibita, abscindat concessa, et se reprehendat in minimis, quem meminit peccasse in maximis".

Etsi non dignos poenitentiae[841, 30-31 ]. Dicit Hugo : "Aliud est poenitentia, aliud fructus poenitentiae. Poenitentia est facti improbatio, fructus poenitentiae est correctio delicti. Sed quia secundum mensuram delicti correctionis mensura pensanda est, ideo fructus dignos poenitentiae oportet facere. Si in correctione minor est afflictio quam in culpa delectatio, non est dignus fructus. Sed quia non potest sciri quando condigna : est, necesse est semper poenitere. Da operam ut culpa sit cum fine, devotio sine fine ". - Ambrosius, in libro De poenitentia : " Facilius inveneris qui servaverit innocentiam, quam qui congrue egerit peccati poenitentiam. (An quisquam illam poenitentiam putat], ubi acquirendae ambitio dignitatis, ubi vini effusio, ubi ipsius copulae coniugalis usus? Renuntiandum est saeculo, et ipsi somno minus indulgendum quam natura postulet ".

Et sicut sunt digni *; miles vel negotiator * Super hoc Leo papa : "Poenitenti utilius est dispendia pati, quam periculis negotiationis adstringi ; quia difficile est inter ementis et vendentis commercium non intervenire peccatum ". Et Eccli. 26, 28: Difficile exuitur negotialis a negligentia. Et iterum Leo papa : " Contrarium est omnino ecclesiasticis regulis post poenitentiam redire ad militiam saecularem ". Sed hoc intelligitur principaliter quantum ad solemnem poenitentiam, cui convenit continue dolere usque ad finem vitae.

Alicui officio deditus *. a. Gregorius, in quadam homilia : " Sunt pleraque negotia quae sine peccatis exhiberi, aut vix, aut nullatenus possunt". Quae igitur ad peccatum implicant, ad haec animus necesse est ut post conversionem non recurrat ".

b. De hoc obicitur: numquid militia vel negotiatio exerceri non possunt? Immo videtur. Dicitur enim Luc. 3, 13, publicanis: Nihil amplius quam [quod] constitutum est vobis exigatis. Et ibidem dicitur militibus : Estote contenti stipendiis vestris. Ergo non sunt huiusmodi officia reprobata.

c. Respondemus quod illud Gregorii sic intelligitur: quod non possunt de facili exerceri sine peccato; unde non potest agere securam poenitentiam. Vel potest haec implicatio, quod sine peccato exerceri non possit, retorqueri ad praecedentia.

Bona quae iniuste abstulit *. a. Quaeritur qualiter potest restituere qui dedit prava consilia animarum, et sic per consequens plures animas occidit. Vel qui prave docuit, per quod aliqui lapsi sunt in haereses vel pravos mores. Vel qui habet curam ecclesiae, et occasione negligentiae et imperitiae suae plures animae occiduntur spiritualiter. Vel indiscretus medicus qui plures incisione vel alia operatione occidit. Vel qui defraudavit verum heredem a sua hereditate per partum suppositum vel alio modo. Vel qui est incendiarius. Vel qui dedit ad usuram. Vel qui vivit scienter de usura. Vel qui habet bona usurae indistincte mixta cum aliis. Vel qui tuetur usurarium. Vel qui dat consilium aut auxilium spoliatori, qui per crocodilum designatur, Levit. 11,29. Vel qui est indiscretus tutor, sub quo bona pupilli dissipantur. Vel qui est imperitus advocatus et prosilit in causam iustam, et occasione eius periclitatur: vel defendit causam iniustam. Et qui est mango vel sophisticus mercator. Vel qui alicui detraxit famam eius.

b. Responsio: in Ex. 22, 6: Si egressus fuerit etc, Glossa: "Qui hoc commiserit, dignam gerat poenitentiam, et quod per inertiam laesit, studiose restituat". Hoc est contra hoc quod dictum est: 'Occasione negligentiae' etc.

c. Item, in Ex. 21, 33: Si quis aperuerit cisternam, Glossa: "Ex morte iumentorum debet pretium, quia illud amisisse convincitur. Operienda est ergo cisterna Ecclesiae coram parvulis ". Contra illos de doctrina.

d. Item, contra dantes prava consilia per asperitatem, Ex. 21, 22: Si rixati fuerint etc, Glossa: " Qui laeserit, instruat et reparet animae quae perdidit, cum honore et modestia sive mansuetudine ".

c. Contra illum qui dedit prava consilia per imperitiam vel remissionem, Ex. 21,18: Si rixati fuerint, Glossa: "Impensam promissae emendationis in medicos, id est doctores, impendat, qui infirmatum baculo consolationis erigant et fomentis predicationis in pristinum dilectionis gradum restituant ".

f. Contra remissos, Ex. 22, 14: Qui a proximo quidquam, Glossa: "Mors aut debilitas peccatoris iusto non imputatur, si eius curam strenue gessit et quasi Deo praesente; aliter damnum reddere compellatur ".

g. De eo qui laesit per infidelitatem, Ex. 21,22: Subiacebit damno, Glossa: " Qui sibi conscius fuerit tanti scandali, ponat animam suam pro anima scandalizati, et usque ad mortem det operam quomodo ad fidem restituatur ".

h. De incendiariis et raptoribus, quod oportet restituere modis omnibus quibus possunt. Hoc habetis in Primis, V, titulo De damno dato , ubi dicit: " Si quis domum vel aream cuiuscumque incenderit voluntarie, sublata vel incensa omnia restituet ". - In eisdem, V, De usuris, De restitutione usurariorum, Plures clericorum et Cum tu sicut asseris , ubi dicitur quod restituendae sunt ipsis [a quibus extorserint ] vel heredibus vel pauperibus per manum Ecclesiae, et possessiones de usuris comparatae debent vendi ut fiat restitutio. Et Tua nos duxit fraternitas , ubi dicitur de filiis usurariorum vel de extraneis ad quos bona sunt devoluta, quod debent restituere. Et Consuluit , ubi dicitur de negotiatoribus et usurariis intentione. Et titulo De adulteriis et stupro , ubi dicitur de deuoratione virginis et restitutione facienda.

i. De consiliariis autem ad factum, argumentum quod aeque sunt puniendi cum ipsis malefactoribus in Primis, V, De homicidio, Sicut dignutn . Et similiter de adiutoribus in facto et qui nolunt impedire cum possint et ad eos pertinet. Unde, sicut ibidem dicitur : "Non caret scrupulo societatis occultae, qui manifesto facinori desinit obviare ". Et titulo De falso crimine , ubi dicitur quod "falsus testis prout crimen est punietur ", "et qui veritatem occultat".

Praedictis vero * ; Tres sunt actiones poenjtentiae *. a. Quaestio est de ratione ludus divisionis. Per hoc enim videtur significare quod quaedam poenitentia est sacramentum praecedens Baptismum.

b. Praeterea, quaeritur utrum iniungenda sit ei poenitentia, qui poenitens accedit ad Baptismum.

c. Praeterea, videtur contrarium ei quod dicitur supra, IV distinctione, cap. Solet quaeri *, ubi dicitur quod Baptismus "non requirit planctum aut gemitum" [770,11-12].

d. Praeterea, dicit quod "una actio poenitentiae est post Baptismum, quae fit pro illis peccatis quae Legis decalogus continet" [843,11-12]. Ex quo videtur quod omnia peccata mortalia reducuntur ad Decalogum, aut non est tantum actio poenitentiae pro illis.

Praeterea, secundum hoc videtur quod non differat poenitentia ante Baptismum et post: utraque enim est de huiusmodi peccatis, nam de originali non sumitur poenitentia.

e. Praeterea, quaeritur utrum debet esse contritio ante Baptismum pro originali peccato in adulto.

f. Respondemus quod haec differentia poenitentiae accipitur non solummodo secundum differentias peccatorum, sed secundum statum poenitentis. Oportet autem accipere non exteriorem poenitentiam, sed interiorem, quae consistit in contritione.

a. Ad alterum dicimus quod non est poenitentia sacramentum antecedens Baptismum, prout poenitentia est sacramentum Ecclesiae. Poenitentia enim, prout est sacramentum Ecclesiae, consistit in suscepta poenitentia post confessionem a sacerdote iiiiungente. Haec autem non est in illa poenitentia quae est ante Baptismum: habet enim Baptismus vim huius et superaddit.

h. Ad tertium dicimus quod non est illud contrarium, quod supra dicitur ; quia hic fit sermo de poenitentia interiori, supra autem dicitur quod 'non requirit Baptismus gemitum aut planctum' exteriorem. Nec iterum interiorem requirit quantum est de se, sed hoc requiritur ad dispositionem eius qui debet baptizari.

i. Ad sequens dicimus quod in Decalogo sub ratione generali continentur omnia praecepta, ex quorum transgressione accidunt peccata mortalia. In illis enim tota moralis instructio habetur, ut supra habitum est, XXXVI distinctione tertii libri, cap. ''Cum sint duo praecepta *, ubi dicitur quod " omnia moralia ad caritatem referuntur: pertinent enim omnia ad decem mandata in tabulis scripta " [714, 13-14]. Nec in hoc quod dicit 'pro illis peccatis' etc. [843, 11-12], intelligitur distinctio huius poenitentiae a praecedenti; sed in hoc quod dicitur 'post Baptismum' et 'ante Baptismum' *. Est enim quaedam poenitentia, cuius poena satisfactoria est ex virtute passionis Christi et virtute Baptismi habentis virtutem ex ipsa; et haec est prima poenitentia. Est poenitentia secunda, cuius poena satisfactoria est ex caritate informante dolorem poenitentialem et alia opera poenitentiae.''

k Ad ultimum dicimus quod contritio non est super originali peccato per se accepto. Est enim dolor exiens ex propria voluntate ; unde satisfactorius pro peccato quod ex propria voluntate contrahitur. Originale autem non est huiusmodi;unde super eo non est contritio.

Sed illa quae humanae [843, 21-22 ]. a. Super hoc Augustinus in sermone De poeuitentia : " Haec quamvis singula letali vulnere ferire non sentiantur, sicut homicidium vel adulterium, tamen simul omnia congregata, velut scabies, quo plura (sunt) necant, aut nostrum decus ita exterminant, ut a sponsi speciosi forma prae filiis hominum castissimis amplexibus separent, nisi medicamento quotidianae poenitentiae desiccentur ". Ex quo videtur quod veniale fiat mortale. Cui consonat illud Gregorii : " Nihil adeo veniale, quod non fiat mortale, dum placet".

b. Cont r a: per proportionem poenae ad poenam. De hoc super illud in Psalmo: Non enim qui operantur iniquitatem, ubi dicit Glossa: " Si quotidie carnis fragilitate peccant, non tamen amant, nondum operantur iniquitatem ".

c. Respondemus quod non dicitur hic quod veniale, per se vel multiplicatum, sit mortale vel fiat; sed amor sive contemptus sequens est mortale peccatum.

Ideo ieiunium etc. *. a. Notandum quod venialia dimittuntur per tunsionem pectoris, per dominicam orationem, per Eucharistiam, per aquae benedictae aspersionem, per generalem confessionem, per levem poenitentiam, per Unctionem Extremam, per proximi compassionem, per dimissionem peccati in nos. - Sunt etiam alia per quae remittitur mortale, quae notantur per hos versus :

Sunt septem delere quae crimina possunt: Fons, eleemosyna, martyrium, conversio fratrum, In se peccatum dimittere, Aere reatum, Sanguinis et carnis Christi perceptio digna.

b. Sed potest quacri utrum ille qui dicit: Dimitte nobis debiui nostra etc, et non habeat debita, vel non dimittat debita, mortaliter peccet. - De hoc Augustinus, in sermone De poenitentia : " Si non habemus peccata, et tundentes pectora dicimus: Dimitte nobis debita nostra ", vel non conservo dimittimus, "ex hoc ipso graviter nullo dubitante peccamus, cum inter ipsa sacramenta mentimur ".

Quae autem pro venialibus *; quotidiana oratio fidelium *. Quod aspersio habet effectum dimittendi, Alexander papa, De consecratione, distinctione 3, Aquam ; ibi dicitur: "Aquam sale aspersam populis benedicimus, ut cuncti aspersi sanctificentur et purificentur. Sanctificat enim et purgat, et cetera bona multiplicat, et insidias diaboli subvertit, et a phantasmaticis versutiis homines defendit".

Sufficit dominica oratio *. a. Quaeritur quid per se est expulsivum venialis peccati. Cum enim culpa et gratia per se opponantur, videtur quod per aliquam gratiam veniale tollatur. Non ergo sufficit dominica oratio.

b. Praeterea, ieiunium et similia non tollunt: oppositi enim est tollere suum oppositum . Haec autem non sunt in eodem genere primo cum veniali peccato, cum non sint nata fieri circa idem .

c. Praeterea, infra dicitur quod exigitur " aliquantula contritio" *. Quod non videtur: si enim contritio minima est sufficiens ad deletionem mortalis peccati, mortale autem improportionale est veniali, non ergo videtur veniale per se deleri ex contritione.

d. Praeterea, ex vi aliquantae contritionis dimittitur mortale quantum ad culpam et poenam; proportionalis autem est poena contritionis cuicumque pocnae contritionis ; improportionale autem in genere peccati est mortale veniali ; ergo nulla ei poena contritionis debetur. Non ergo ex contritione per se deletur veniale quoad poenam.

c. Praeterea, videtur quod non semper puniat Deus citra condignum. Nam sit quod aliquis doleat multum pro veniali: ex hoc videtur quod maior erit poena quam culpa ; nam illa poena, cum sit aliquantae contritionis, proportionalis est illi poenae qua remittitur mortale. Culpa autem venialis in infinitum minor est culpa mortali; ergo maior est poena in suo genere quam culpa in suo.

f. Respondemus quod gratia per se est expulsivum venialis peccati quoad culpam. Quod autem hic dicitur, ad satisfactionem referendum est, ubi dicitur quod aliqua "dominica oratio cum aliquo ieiunio et eleemosynis sufficit" *.

g. Sed nonne potest gratia simul stare cum veniali ? Et si hoc est, tunc non expellit.

Respondemus quod. licet gratia non expellat simpliciter, gratia tamen contritionis expellit. Est enim gratia contritionis duplicem dolorem informans: unum spiritualem, ex parte voluntatis rationalis: et alius est dolor sensualis, qui est ex parte sensualitatis. Gratia ergo quae informat dolorem spiritualem, delet culpam mortalem. Inerat enim culpa mortalis secundum illam partem. Gratia vero quae sensualem dolorem informat, tollit venialem, quae erat ex illa parte.

h. Sed estne gratia illa maior, quae tollit veniale, ea quae tollit mortale, aut acqualis, aut eadem ? Et videtur quod maior: quia quaelibet gratia gratum faciens tollit mortale, sed non quelibet tollit veniale ; ergo aliqua superadditio fit in illa quae tollit veniale. - Quod autem sit eadem, videtur per hoc, quod in contritione una infunditur gratia ; sed ex illa infusa remittitur tam veniale quam mortale ; ergo est eadem qua utrumque remittitur. - Respondemus quod eadem est gratia. Superadditio autem illa non est in intensione gratiae, sed in adiuvotione doloris sensualis cum gratia. Praeterea, intelligendum quod veniale peccatum et est poena peccati et culpa. Est autem culpa ut dispositio ad culpam mortalem, poena autem respectu originalis peccati. In quantum ergo est poena, non sic tollitur per hanc gratiam. In quantum vero est dispositio ad culpam, eo quod non est in eadem vi in qua est gratia, potest simul manere cum ea; sed quia reformat liberum arbitrium quoad voluntatem et rationem, et ita per consequens quoad posse super sensualitatem, gratia illa quae tollit mortale peccatum, tollit etiam in contritione veniale peccatum. Hoc autem quod hic dicitur, ad satisfactionem pro peccato veniali referendum est, ita quod praeordinetur contritio cum confessione [844,19-20].

i. Ad aliud dicimus quod non est similis proportio culpae ad culpam et poenae ad poenam, nisi sumatur illa poena quae primo culpae debetur. Debetur enim culpae mortali primo poena aeterna, et veniali non aeterna. Sicut ergo non est proportio in duratione non aeterni ad aeternum, sic non est proportio culpae venialis ad mortalem. Comparatio autem illa quae tacta est, fuit respectu poenae temporalis debitae mortali peccato, non ex se, sed ex virtute misericordiae Dei et sacramenti. Fit ergo ibi proportio poenae temporalis ad poenam temporalem, secundum quam non sumebatur collatio culpae ad culpam. Nec sequitur, si aliquanta contritio dimittit mortale quantum ad culpam et poenam, quod nulla poena debeatur venali. Quod enim aliquanta contritio delet mortale quantum ad culpam et poenam, est de virtute gratiae, quae delet culpam , et de virtute eius coniunctae cum poena contritionis, quae delet poenam. Non ergo hoc est ex virtute poenae per se. sed ex virtute gratiae informantis poenam.

k. Ad aliud dicimus quod non est maior poena quam culpa. Licet enim minor poena sufficeret pro veniali, non tamen quod superadditur est ultra condignitatem, quia poena non satisfaciens pro culpa, promovet ad bonum meriti. Praeterea, licet ille dolor virtute gratiae informantis sufficeret ad deletionem mortalis, nihilominus est proportionalis huic veniali. Quod enim sufficit ad deletionem mortalis quoad poenam, non est de iustitia, sed de misericordia; reliquum vero plus de iustitia quam misericordia.

Per contriti cordis sacrificium *. a Nonne similiter oportet adesse ieiunium et orationem, cum haec tria sint generalia satisfactoria ratione triplicis reconciliationis ? Oportet enim animam Deo reconciliari: quod fit in oratione; proximo: quod fit per eleemosynam; sibi: per carnis macerationem. - Sunt etiam haec tria contra triplicem concupiscentiam, de qua I Ioan. 2,16. Est enim orationis humilitas contra vitae superbiam, eleemosyna contra concupiscentiam mundi, ieiunium contra carnis concupiscentiam.

b. De hoc dicit Augustinus in sermone De monte : " Si vis orationem tuam volare in caelum, fac ei duas alas: ieiunium et eleemosynam ". Ieiunium tollit pondus carnis sive luxuriae, eleemosyna pondus avaritiae, humilitas orationis pondus supcrbiae.

c. Ad obiectum vero dicimus quod ieiunium et oratio intelliguntur per gemitum humilitatis et sacrificium cordis contriti *. Gemitus enim humilitatis ad passionem carnis refertur: sacrificium cordis in oratione, quae est pius affectus mentis in Deum directus , perficitur.

Sed quaeritur, cum sint plures aliae poenae quae iniunguntur ad satisfactionem, quare istae principaliter enumerantur.

a. De hoc Augustinus ad Probam, De orando Deo : "Ieiunia et ab aliis voluptatibus sine salutis neglectu carnalis concupiscentiae refrenatio, maximeque eleemosynae, multum adiuvant orationem, ut possimus dicere : In die tribulationis Deum exquisiui inanibus meis ". "Molestiae tribulationesque temporales", tamquam horum adiutoria, "plerumque prosunt, vel ad sanandum tumorem superbiae, vel ad probandam exercendamque patientiam ". Ex quo relinquitur quod aliae poenae inflictae sunt sicut quaedam adiutoria vel orationis vel ieiunii vel eleemosynae.

b. Licet ieiunium et eleemosyna importent secum poenaiitatem quamdam, propter quam videntur satisfactoria, non videtur hoc esse verum de oratione. Non enim videtur poenalis, sed ex se delectabilis. Unde significatur per unguentum in Eccl. 10,1: Muscae morientes perdunt suavitatem unguenti etc. Et in Apoc. 5, 8, significatur per phialas plenas odoramentorumi unde ibi dicitur: Quae sunt orationes sanctorum. Et Ex. 30,34, per thus lucidissimum, ubi loquitur de compositione thymiamatis. - Respondemus quod in oratione duo considerantur : unum ex parte superiori, et alterum ex parte inferiori. In oratione enim quae est pura et devota, abstrahitur anima a carne, cum qua consequitur passio ex carnis parte et gemitus pro peccatis. Aliud ergo habet oratio esse in quantum oratio, et aliud in quantum satisfactoria. Secundum illud esse ad sursum est meritoria, si fuerit ex caritate. Quantum autem ad alterum esse, scilicet ex humilitate gemitus, est satisfactoria pro peccato. -Similiter ieiunium, cum definitur sic : Abstinentia a cibo et potu secundum formam Ecclesiae, causa satisfaciendi pro peccatis, vel causa vitandi peccata vel obtinendi vitam aeternam, habet duplex esse; et secundum hoc habet duplex medium. Est enim altera medietas eius in quantum est opus temperantiae, et altera in quantum est opus iustitiae. Secundum enim medietatem in abstinendo proportionalem naturae, accipitur ieiunium ut ad temperantiam refertur. Secundum autem medieratem proportionalem peccato pro quo satisfit, et rationi quae debet satisfacere, accipitur ieiunium ut ad iustitiam refertur; et sic est (abstinentia) satisfactoria, non inueni vitae aeternae meritoria. Quod autem sit ieiunium Deo acceptum, habetur Is. 58,6: Nonne hoc est ieiunium etc, Glossa: "Ieiunium Deo acceptum est non solum a cibis, sed ab omnibus illicitis abstinere ".

c. Item, cum orare sit pars eleemosynae spiritualis, qualiter ponitur satisfactorium e diverso dividens cum eleemosyna ?

d. Respondemus ad primum quod haec tria ponuntur principaliter satisfactoria, quia proximum ad vitam est salvatio vitae , et propter hoc, manente vita, voluntaria poena ex parte carnis est prima subtractio ab iis quae solvunt vitam. Sed hoc est ieiunium; ergo est principale satisfactorium ex parte carnis. Similiter principale ex parte proximi est salvare vitam eius. Sed hoc principaliter fit per eleemosynam ; ergo eleemosyna est principale satisfactorium quoad proximum. Quia vero nihil placet plus Deo ex parte nostra ad satisfaciendum quam recognitio peccati et propriae impotentiae et supplicatio veniae, hoc autem fit in oratione satisfactoria: principaliter ergo satisfactorium quantum ad Deum est oratio. - Differt autem haec oratio ab illa quae est pars eleemosynae spiritualis. In hac enim oratur pro dimissione proprii peccati quoad poenam; in illa vero pro dimissione alieni peccati: quod ad eleemosynam pertinet.

c. Ad tertium dicimus per illud Augustini, libro Confessionum X , ubi dicit: "Docuisti me, ut quemadmodum medicamenta, sic alimenta sumpturus accedam. Et cum salus sit causa edendi, se tamquam pedissequa periculosa iucunditas adiungit et plerumque praeire conatur, ut eius causa fiat quod salutis causa me facere vel dico vel volo. Nec idem modus est utriusque: nam quod saluti satis est, delectationi parum est.

Et saepe fit incertum utrum necessaria corporis cura subsidium petat, an voluntaria cupiditatis fallacia ministerium suppetat. In hoc incerto praeparat anima excusationis patrocinium, gaudens non apparere quid satis sit moderationi valetudinis, ut obtentu salutis obumbret negotium voluptatis ". Haec de medio sobrietatis. - Nunc de medio ieiunii, idem supra : " Nunc cum quotidianas corporis ruinas reficimus, suavis est mihi necessitas, et adversus istam necessitatem suavitatis pugno ne capiar; quotidianum bellum gero in ieiuniis, saepius in servitutem redigens corpus ".