DISTINCTIO II.

De angelica *. Cum sit tripartita creatura in angelicam naturam, humanam et mundanam, primo agit de natura angelica, secundo de natura mundana, tertio de humana. Determinat autem angelicam naturam primo penes fieri ipsius, secundo penes esse, tertio penes proprietates consequentes esse ipsius.

Quid autem sit angelus, definit Ioannes Damascenus : " Angelus est substantia intellectualis, semper mobilis, arbitrio libera, incorporea, Deo ministrans, secundum gratiam, non naturam, immortalitatem suscipiens. Comparatus ad nos, incorporeus; ad Deum autem, grossum et materiale invenitur ".

Aversione [312, 26-27]. Isidorus : " Angelis inest mutabilitas in natura, sed facit eos incorruptos caritas sempiterna. Nam si natura essent immutabiles, diabolus non cecidisset ".

Et conversione *: qua profecerunt de bono in melius.

intelligitur [313, 5-6]. Contra, Glossa super hunc locum : " Creata secundum humanitatem in consilio Dei Patris, pro salute humani generis praedestinata est incarnari. Christus autem, propter unitatem personae, et genitus et creatus dicitur ".

Saepe vita *. Nota quod, sicut spiritus quandoque dicitur anima, eo quod vivificat: quandoque, eo quod cognoscit, mens: eo quod movet ad operandum, animus : sic angelus dicitur vita, sapientia, lux et huiusmodi, sicut patet ex Augustino, Super Genesim . 'Vita', quia Deo vitae inhaeret; 'sapientia , quia increatae inhaeret sapientiae; 'lux' participat enim lucem aeternam .

Nam sapientia *: essentialiter et personaliter sumitur.

Materia *. Dicunt quidam quod haec materia nihil aliud est quam ipsa elementa ad invicem indistincta et inordinata: unde est sicut chaos. Alii dicunt quod est quoddam corpus informe, unde Deus postea mundanam composuit machinam.

Dignitate *. Isidorus : "Diabolus ante omnia creatus est, non temporis quantitate, sed ordinis praelatione. Iob 40, 14: Ipse principium viarum Domini ".

Scilicet temporis *. Isidorus, libro De Trinitate : " Credendum est tempus in principio mundi factum esses sed hoc dicitur ratione ipsius 'nunc' temporis.

Antea *. Augustinus, XI Confessionum : Quatuor modis praecedit aliquid aliud: " aeternitate, sicut ante omnia Deus: tempore, ut flos fructum; electione, ut fructus florem, quia potior est; origine, ut sonus cantum ": est enim " cantus sonus formatus " . Sic patet qualiter per diversa genera causarum aliquid dicitur prius altero.

Factum est *. Isidorus, libro De Trinitate : " Duae sunt in creaturis res quibus vicissitudo temporum non valet, angelis scilicet, propter hoc quod inhaerent incommutabili veritati: sive materiae illi informi, priusquam ex ea omnia ista quae temporaliter volvuntur formarentur. Tempus igitur non ad eas creaturas quae supra caelos sunt, sed quae sub caelo pertinet ".

Sicut nec tempus in tempore [314, 13-14]. Isidorus, libro De Trinitate : "Tria ista, praesens, praeteritum et futurum, in animo tantum invenio: reminiscendo praeterita, contuendo praesentia et futura exspectando ".

Isidorus : "Tempus a substitutione creaturae, non creatura coepit ex tempore ".

Coepit esse *. Contra, supra, libro I, distinctione XXX : "Sunt quaedam quae ex tempore [de Deo] dicuntur, ut creator, dominus ". - Respondeo: sumitur tum secundum potentiam, tum secundum actum; hic secundum potentiam, ibi secundum actum. Vel aliter: Dominus fuit prius natura, non tempore.

Simul igitur etc. *. Rabanus : "Rerum substantia simul creata est, sed non est simul per species formata; et simul exstitit per substantiam materiae, non simul apparuit per speciem formae". Dicendum ergo quod omnia corporalia creavit simul in materia, et omnia spiritualia creavit simul in similitudine.

Cum mundo *. Isidorus, libro De Trinitate : " Ratio mundi de uno consideranda est homine. Nam sicut per dimensiones aetatum ad finem homo vergit, ita mundus per hoc quod diffunditur, deficit, quia unde crescere videntur, inde utrumque deficit ".

Ante saecula *. Idem Isidorus : " Materia ex qua exstat mundus prior est origine, non tempore: praecedit res ut sonus cantum ".

Exstitisse tempus *. Augustinus, XI De civitate, 15 cap. : " Semper fuerunt angeli, quia omni tempore fuerunt. Ubi enim nulla creatura, cuius mutabilibus motibus tempora peragantur, tempora omnino esse non possunt. Nec ideo sunt Creatori coaeterni: tempus enim, quoniam mutabilitate transcurrit, aeternitati immutabili non potest esse coaeternuni ".

Reverentia secretorum *. Augustinus, XI De civitate, versus finem : " Prout volet quisque accipiat, quod ita profundum est, ut ad exercitationem legentium a fidei regula non aberrantes plures possit generare sententias ".

Angelica natura *. Quaestio est utrum angelicum ' quando' sit prius quam angelicum 'ubi' vel e converso.

Corruisse per superbiam [315, 20-21]. a. Nota quatuor causas proportionaliter esse in peccato primi angeli. Causa formalis erat elevatio, quae triplex tangitur Is. 14,13-14 : Ascendam, surgam et exaltabo, contra Trinitatem divinam. - Finalis vero causa, quies sine ministerio, cum dicitur: Sedebo , cum angelorum debeat esse et quiescere secundum vim contemplativam et ministrare: Omnes enim sunt administratorii spiritus .

Causa materialis in Ezechiele tangitur, 28, quae sunt decor et robur , quorum unum pertinet ad potentiam, alterum ad sapientiam; et propter hoc duplex inordinatio sequitur, quibus competunt superbia et invidia. Dicit enim Augustinus, libro De virginitate : "Superbia nunquam sine invidia est, quibus diabolus est diabolus ".

Et per hoc solvi potest contrarietas quae videtur inter B. Augustinum, Bernardum et Anselmum de volito et de genere peccati . Nam quantum ad decorem consideratum, erat invidia; et sic dicit Bernardus quod invidit homini, quia uniendus erat divinae naturae in unitatem personae. Quantum ad robur, erat superbia: et sic appetiit non subesse. Sed primum volitum videtur esse quod dicit Anselmus , scilicet ad quod pervenire posset, si stetisset, scilicet quies summa ; et in hoc consequitur propter inordinationem aliud volitum, non subesse. - Causa efficiens fuit similitudo sui ad Deum. " Similitudo autem mater est falsitatis ", sicut dicit Augustinus . Dicit autem B. Bernardus : Praevidit assumendam in unitatem personae Filii creaturam et hoc optavit, et se considerando superbivit, superbiendo invidit.

b. Praeterea, dicit Anselmus quod voluit esse par; et deinde dicit quod non solum par, immo maior: et post subiungit quod illud quod voluerunt, " aliquid fuit ad quod crescere potuerunt, quod non acceperunt quando sunt creati ". Qualiter possunt ista tria simul stare?

Respondeo : voluit tunc habere quietem summam sive beatitudinem ; illa beatitudo fuit ad quam pervenire potuit, et ita voluit minus quam Deum: sed quia tunc habere voluit, nullum habuit auctorem suae voluntatis : et ita volendo beatus esse sine ministerio, voluit esse par Deo; sed in hoc quod voluit " aliquid quod Deus illum velle nolebat, voluit esse maior, quia " suam voluntatem supra Dei voluntatem posuit ". Et ita unum est primo volitum, alterum ex consequenti.

Item, " si affirmatio est affirmationis causa propria, et negatio negationis " sed dare gratiam est propria causa acceptionis ; ergo non dare, oppositi. Quod falsum est: non enim " quia non dedit, ideo non accepit: sed quia non accepit, ideo non dedit" .

Respondeo: intelligitur in causis proximis, sicut hic Noluntas est causa acceptionis: ergo noluntas non acceptionis'. Vel hoc intelligendum est in illis in quibus negationi subsit aliquid, propter quod causa in esse possit dici.

Angelis est repletum *. Obicitur: caelum est corpus: sed " statim cum creatum est, repletum est sanctis angelis " : ergo corporeum repletur incorporeis substantiis.

Contra, Augustinus, supra, libro 1, distinctione XXXVII, cap. Cumque divina natura : Spiritualis creatura non est secundum dimensionem in loco, sed secundum definitionem.

Item, caelum, creatum, " statim repletum est angelis " : ergo post casum aliqua pars caeli remansit vacua, et nihil vacuum in opere Conditoris : ergo conveniebat creaturam creari replentem illum locum. - Item, si Lucifer fuit principium viarum Dei , id est primum opus, primum locum in caelo obtinuit: ergo post casum conveniebat aliquam creaturam illam partem obtinere: haec autem Christus homo.

Respondeo ad primum quod aliud est replere, ita quod non recipiantur simul alia corpora, et aliud est dimensionem habere.

caelum, inquit * Strabus distinguit septem caelos esse: aereum, aethereum, igneum, sidereum, crystallinum, empyreum, sanctae Trinitatis, de quo loquitur Lucifer, cum dixit : Ascendam in caelum etc. Isidorus sic, super Deut. 10,14: " Aereum, aethereum, olympium, igneum, firmamentum, aqueum, caelum angelorum ". Ioannes Damascenus, cap. 19 , dicit primum caelum esse " continentiam visibilium et invisibilium "; secundum caelum lucidum esse sine stellis: tertium caelum habens stellas. Deinde ponit septem caelos esse septem planetarum: deinde empyreum, deinde aereum: unde: Benedicite, aves caeli . Incircumscriptum autem ponit Deum , et ita nihil videtur esse quod dicitur ' caelum Trinitatis '. Item, Beda sic : " Est caelum aereum, aethereum, olympium, igneum, firmamentum, caelum angelorum et caelum Trinitatis ". Et nota quod sicut sunt novem sphaerae citra firmamentum et decima est nostra habitatio, in qua est totaliter corruptio et tenebrositas, sic supra firmamentum sunt novem sphaerae spirituales, scilicet novem ordines angelorum et decimus ordo Trinitatis, in quo est totaliter aeternitas et luminositas.

Igneum vel intellectuale [316, 2-3]. Igneum dicitur a luce invisibili vel a luce visibili, vel a luce et calore.

Et iubilarent omnes filii *. Augustinus : Iubilatio est cum cordis laetitia oris efficacia non expletur.

Informis fuit seeundum aliquid *. Contra: Augustinus, Super Genesim : " Caelum, creatura spiritualis ab exordio perfecta et beata ; terra, corporalis materies adhuc imperfecta ".

Respondeo: perfecta fuit perfectione naturae; quomodo haec imperfecta, et infra tangit hoc Glossa.

Formam confusionis *. Est potentia situalis quanta specie indeterminata .

Parificari volebat *. a. Dubium est quid affectavit angelus dicens : Ascendam etc. Non videtur enim affectasse se esse similem Deo vel esse Deum, cum hoc sciret esse impossibile. Ideo quidam dicunt quod scivit hoc esse impossibile habitu, non actu, quia non advertebat hoc esse impossibile. Unde expressam cum eo voluit habere similitudinem. - Alii dicunt quod scivit hoc esse impossibile habitu et actu, sed ambitione excaecatus, nihilominus affectavit. Non enim quid possit, sed quid velit, attendit ambitionis flagitium .

Alii dicunt: ut creatus fuit, intellexit duos futuros esse parietes unum bonorum et alium malorum: affectavit ergo ita praeesse malis, sicut noverat Deum praeesse bonis.

Alii dicunt quod non expresse voluit se esse similem Deo, sed ut esset alter Deus, scilicet voluit se adorari a creaturis tamquam Deum ; unde prae ceteris peccatis magis placet ei idolatria.

b. Consimilis quaestio est de minoribus angelis, an quilibet illorum voluit esse similis Deo.

Ad hoc dicunt angelos in Luciferum consensisse, quod eis praeesset et non Deus. Sed qualiter insinuata est eis voluntas Luciferi? Potest dici quod Deus hoc eis insinuavit vel ipse Lucifer, non verbis, sed signis aliis occultis. Unde illud: Si linguis hominum loquar et angelorum, I Cor. 13,1: Signa utique et nutus, quibus sibi invicem angeli mutuos interpretantur intellectus, linguas vocat angelorum.

c. Primum autem peccatum in caelis fuit superbia, quasi contra Patrem, quia Lucifer voluit esse aequipotens Deo. Secundum fuit in terra ab homine, quasi contra Filium, quia voluit esse aeque sciens ut Deus, scientia autem Filio attribuitur) sed non desideravit bonitatem, quae est communicabilis ab omnibus, quae attribuitur Spiritui Sancto. Ideo descendit Deus .