DISTINCTIO XXXIII (L).

Post praedicta *. Agit de quatuor cardinalibus virtutibus, primo docens usus earum in via, deinde usus in patria, ut intelligatur eas secundum usum patriae fuisse in Christo. - Ad evidentiam autem eorum quae hic determinantur, videndum est primo quid sit unaquaeque virtus: secundo an una vel plures: si plures, tertio quot sunt in numero: quarto an sunt theologicae vel morales, et * per additionem gratiae fiant gratuitae; quinto in qua vi sit unaquaeque; sexto de ordine: quae principalis sit et quae non: septimo utrum permaneant in patria ut sunt in via, ut sunt habitus: octavo, si permaneant in patria, an secundum eosdem actus quibus in via, an secundum alios: nono de comparatione istarum ad sua opposita, scilicet peccata et poenas peccatorum.

I. Definiuntur autem hic primo sic: "Iustitia est in subveniendo miseris, prudentia in praecavendis insidiis, fortitudo in perferendis molestiis, temperantia in coercendis delectationibus pravis" [697, 7-9].

a. Sed hae definitiones non conveniunt Christo, cum tamen virtutes ei conveniant ; ergo non sunt essentiales.

Praeterea, istae virtute erunt in patria, sed isti actus non; male ergo definiuntur per hos. -Item, subvenire miseris est proprius actus misericordiae, quae est vittas separata a iustitia, ut dicitur in Psalmo: Misericordia et veritas obviaverunt sibi; ergo male assignatur iustitiae.

b. Item, praecavere insidias est commune cuilibet virtuti ; ergo non est proprium prudentiae.

Item, Tullius, in fine primae Rhetoricae, dicit quod prudentia metitur omnia tempora; unde dividit per memoriam quae est praeteritorum, et intelligentiam quae est praesentium, et providentiam quae est futurorum. Pro quibus tribus ponit bene 'cautionem, circumspectionem et docilitatem'. Sed hic ponitur solum in definitione prudentiae 'cautio', quae respicit futurum; ergo inconvenienter.

Item, Tullius aliter definit, scilicet: "Prudentia est rerum bonarum et malarum utrarumque scientia"; hic autem non ponitur nisi alterum solum scilicet cautio mali.

c. Item, fortitudo est in aggressione provida terribilium et in moderata perpessione eorumdem: hic autem non ponitur nisi alterum istorum; ergo male.

Item, cum apparentis fortitudinis multos actus tangat Aristoteles in III Ethicae , quare mentio non fit hic nisi de uno ?

d. Item, omnis virtus "circa delectationes et tristitias optimorum operativa "; sic in 'coercendis pravis delectationibus' erit virtus generalis.

Item, si temperantia non sit circa omnes delectationes, quaeritur an sit tantum circa tactum et gustum; et si hoc, quare tunc non habemus virtutes circa delectationes aliorum sensuum.

e. Respondeo ad primum: non intendit hic virtutes definire, sed distinguere solum ad invicem: distinctio autem fieri potest per particulare. Et ideo nulla istarum assignationum essentialis est, ita quod remaneat in via et patria; consequitur tamen substantiam earum ut sunt in via.

f. Ad aliud dicendum ut dicit Damascenus: "Misericordia est afflictio in alienis malis ". Unde sic distinguitur a iustitia. Subveniri potest miseris dupliciter: vel de superfluo, quod est iustitiae, secundum quod superfluum est quod caret ratione iustae necessitatis. Superflua enim pauperum sunt; iustitiae autem est reddere unicuique quod suum est. Vel possumus eis subvenire nobis subtrahendo quod necessarium est, et hoc est misericordiae, cuius est compati miseriis. Unde Gregorius: "Cum quaelibet necessaria indigentibus ministramus, sua illis reddimus, non nostra largimur; iustitiae potius debita solvimus quam opera misericordiae impleamus ".

Alii autem sic distinguunt: si ei subveniatur quia pauper, opus est iustitiae, quia pauperibus debetur ; si ex compassione fraterna, eo quod nobiscum communem habent naturam, opus est misericordiae, cuius est affligi in alienis malis.

g. De iustitia autem, an sit virtus generalis, dubitatio esse potest Tullius enim dividit iustitiam quoad opera iuris naturalis et positivi, secundum quod definit virtutem " animi habitum naturae modo et rationi consentaneum " . Sic igitur virtus generalis esse videtur.

Ut autem pertinet ad ius naturale ulterius dividendum est: * religionem, pietatem, observantiam, gratiam, vindicationem, veritatem. Sed pietas idem est quod misericordia: naturalis, non illa quae appellatur theosebia : ergo est pars iustitiae.

Contra: Misericordia et veritas obviaverunt etc, Glossa ponit ibi veritatem separatam. Et Anselmus dicit: Deus misericors est in eo quod subvenit indigenti et liberaliter tribuit: iustus autem est in poenis puniendo. Iustus autem est, quia facit quod suae condecet bonitati, vel misericors est in bonis et poenis et iustus dicitur in utroque.

Respondeo: iustitia multipliciter accipitur: generalissime, et generaliter, et minus generaliter, et specialiter, et specialissime. Generalissimus modus est, secundum quod iustitia dicitur esse in iustificato quando de impio fit pius: sic comprehendit omnes virtutes. Alio modo sumitur 15 Matth., 38, de quatuor millibus hominum , secundum quod est ordinata in dilectionem Dei et proximi: sic habet actum determinatum. Item, accipitur minus generaliter, ut est ordinata ad reddere unicuique quod suum est, scilicet proximo et Deo; et sic comprehendit tres theologicas virtutes. Sumitur etiam specialiter, ut est ordinata ad reddere proximo quod suum est: et sic comprehendit actum caritatis quoad proximum. Sed differenter: nam ut proximus consideratur ut Dei imago, pertinet ad caritatem: ut autem consideratur ut communicans eamdem naturam nobiscum, sic est iustitiae. Item, adhuc plus coarctatur iustitia ut sumitur in poenis et praemiis secundum modum praedictum: reddere unicuique quod suum est, vel puniendo, vel remunerando. Maxime autem coarctatur ut sumitur in inflictione poenarum tantum. Unde Bernardus: "Nullum nomen est, quod non resonet pietatem vel iustitiam ". Unde si ad eamdem materiam reflectamus misericordiam et iustitiam, distinguendum ut prius; si ad diversam, differunt modo praedicto.

h. Ad illud quod obiectum est supra de prudentia, respondeo quod solum intendit assignare notitiam qua distinguitur ab eius actu in patria: et ideo non ponit actum immediatum et integrum.

Ad aliud dicendam ut dicit Bernardus : "Discretio non tam virtus est quam moderatrix et auriga virtutum ". Et sic quodam modo potest dici virtus generalis, secundum quod in Ethicis definitur virtus "inspectrix medii". Eligentia autem est medii communiter, prudentia autem secundum prius et posterius per proprias rationes discernendo quod ibi bonum, quod malum. Eligentia autem est 'voluntas consiliata', ut ibi dicitur . Bene ergo concedo quod non sumit hic ut metitur omnia tempora, quia sufficit particularem assignare distinctionem.

i. Quod obicitur de fortitudine, dicendum: duo sunt actus eius, ut dictum est, sed sufficit hic assignare unum.

k. Ad aliud dicendum: temperantia, ut hic sumitur, est in coercendo pravas delectationes secundum omnes sensus exteriores; unde differt a continentia, quae interius reprimit. Unde Gregorius: "Cum supra modum in melodiis delectamur, sobrietatem amittimus ", quae est etiam : secundum gestum exteriorem et habitum. Augustinus, libro De confessionibus: " Cum cantus quam id quod canitur amplius me movet, poenaliter me peccasse confiteor".

Quod obicitur, quod sit virtus generalis, respondeo quod non est verum: immo quaedam pravae delectationes in intellectu reprimuntur per fidem, quaedam per caritatem; et sic per unamquamque in sua propria vi (= n. 7).

II. a. Item, videtur quod non sit nisi una virtus. Augustinus, libro De moribus Ecclesiae: " Quod virtus quadripartita dicitur, ex ipsius amoris quodam vario affectu dicitur, ut temperantia est amor integer et incorruptus in Deo ; fortitudo amor omnia facile tolerans propter id quod amatur; iustitia amor soli amato serviens; prudentia est amor ea quibus adiuvatur ab iis quibus impeditur sagaciter seligens". Ergo, cum amor Dei et proximi non diversificat species virtutum, cum idem amor in omnibus, et eadem virtus.

b. Item, Augustinus, libro De quantitate animae: "Virtus est quaedam aequalitas animae ". Sicut centrum est unum in substantia, licet principium plurimarum linearum, sic medium virtutis: ergo virtus erit una, licet ad diversos actus comparetur.

c. Item, virtus est idem quod gratia, et est gratia una in anima; ergo virtus.

Item, sicut una est forma exterioris hominis, scilicet anima, ita et una debet esse interioris, et haec est virtus; ergo una.

d. Respondeo: non est una virtus, nam virtus dicit comparationem ad actus et materias et fines diversos: et ideo secundum multiplicationem horum, multiplicatur virtus.

Quod obicitur de amore, respondeo: caritas est amor summi boni secundum se, sed aliae virtutes habent amorem actus proprii supra propriam materiam et finem propinquum: et ideo, cum amatum sit aliud, et alius amor.

e. Ad aliud dicendum: gratia nominat ut est in substantia animae. virtus autem ut in potentiis, quae respiciunt ad actus, materias et fines [diversos]; et ideo plures virtutes, licet gratia una. Patet etiam solutio eius quod obicitur de centro, nam non est omnimoda similitudo (= n. l).

III. a. Habito quod plures sint virtutes, numerus sic patet. Augustinus, libro 83 Quaestionum: "Omnis humana perversitas est uri fruendis et frui utendis ": ergo rectitudo humanae rationis consistit in utendo utendis et fruendo fruendis. Sed "frui est amore inhaerere Deo propter se" ; inhaerere autem contingit summo bono tripliciter, secundum quod dicit Augustinus in principio De moribus Ecciesiae, quod tria oportet nos habere ad Deum: cognoscere, diligere, tenere. Quae Bernardus adaptat: Tenere scilicet aeternitatem, diligere summam bonitatem, cognoscere summam veritatem. Hoc igitur erit fide, spe, cantate. - Uti autem creatura contingit vel quoad corpus, vel quoad animam. Si quoad animam, aut quoad nos, et sic prudentia; aut quoad proximum, "sic iustitia. Si quoad corpus, adhuc duobus modis: vel ad ea quae sunt interius, et sic temperantia ; vel exterius, et sic fortitudo.

b. Vel aliter. Uti contingit duobus modis. Aut per operationes, et hoc dupliciter: vel quoad nos, et sic prudentia: vel quoad proximum.

et sic iustitia. Aut per passiones: cum enim omnis potentia vel sit activa vel passiva, et virtus est perfectio potentiae: ergo activae vel passivae. Activa autem est ad operationes, quae distinguuntur secundum terminos, ut dictum est. Passio autem, cum sit illata, distinguitur secundum principium: et hoc vel intrinsecum, et sic temperantia; vel extrinsecum, et sic fortitudo.

c. Per alias proprietates distinguit Augustinus, libro De anima: " Prudentia est in eligendis, temperantia in utendis, fortitudo in tolerandis, iustitia in distribuendis". Haec divisio est penes actum eligendorum exteriorem, et hoc dupliciter: vel respectu proximi, et sic iustitia: vel quoad nos in malis tolerandis, sic fortitudo. Vel secundum actum interiorem: vel respectu nostri, et sic prudentia; vel respectu creaturarum, sic temperantia in bene utendo illis.

d. Item, Augustinus, eodem: "Habet anima virtutes quibus contra vitia armatur: per prudentiam scit quid debeat facere; temperantiam habet contra prospera, fortitudinem contra adversa, iustitiam qua scit quid cuique debeat reddere ". Ratio huius divisionis est: virtus est perfectio animae. Hoc autem vel in.iis quae ad Deum pertinent, et haec manet indivisibilis: vel ad creaturam rationalem, et hoc dupliciter: vel in ordine ad proximum, et sic iustitia; vel comparatione ad potentias suas, ut temperantia sit in concupiscibili contra prospera, fortitudo in irascibili contra adversa, prudentia in rationali contra errorem.

e. Item, Augustinus in eodem: " Prudentia est scire quid possit, fortitudo facere quod possit, temperantia non praesumere quod non possit, iustitia non plus velle quam possit". In virtute namque tria sunt: scire, velle, facere et ulterius modus, ut temperantiae modus adscribatur et alia aliis etc.

f. Item, Augustinus in eodem: "Prudentiae est nil poenitendum appetere; temperantiae nil nisi turpia timere et quidquid agimus ad rationis normam dirigere; fortitudinis est non tantum terrenas cupiditates reprimere, sed penitus oblivisci; iustitiae est omnem animi motum ad solum Deum dirigere". Ratio huius: quatuor sunt in motu virtutis: principium et ultimum, et opus medium, et ordo peris ad finem. Principium est appetitus, consequitur opus, deinde ordinatio ad finem et removere impedimenta contraria fini. Prudentia est respectu finis, temperantia est respectu medii, fortitudo impedimenta removet, iustitia ordinat in finem (= n. 2).

IV. a. Postea quaeritur quae virtus principalior sit. Et videtur quod prudentia. Bernardus: "Prudentia est ordinatrix affectuum, morum doctrix.: Tolle hanc, et virtus vitium erit ipsaque affectio naturalis in perturbationem convertetur magis exterminiumque naturae". Ergo est virtus principalis.

b. Item, videtur quod temperantia sit virtus principalis. Bernardus, Ad Eugenium papam: Quamvis sit una medulla virtutum, qua sic uniuntur ut una perinde omnes videantur, praesertim quia non illud communicando participant, sed totum a singulis et integrius (!) possidetur, modum scilicet in omnibus tenere, et est temperantiae.

c. Item, videtur quod iustitia. 15 Matth., 37-38: Saturati sunt quatuor millia hominum, Glossa : " Prudentia (!) est cognitio rerum vitandarum et appetendarum: secunda, refrenatio cupiditatum ab iis quae temporaliter delectanti tertia, firmitas contra molestias saeculi; quarta, quae per omnes diffunditur dilectio Dei et proximi". Ergo iustitia per omnes diffunditur: ergo est principalis.

d. Item, videtur quod fortitudo sit principalis. 15 Ioan., 13: Maiorem caritatem nemo etc. Duo hic dicuntur ad duas virtutes pertinentia, scilicet ponere animam ex dilectione caritatis, et sustinentia mortis, quod est fortitudinis. Unde Aristoteles, in Ethicis: "Fortitudo est circa difficilia: difficillimum autem est mors". Ergo, sicut caritas est principalis inter theologicas, ita fortitudo inter cardinales.

c. Respondeo: ista principalitas secundum diversa attenditur. Respiciendo ad finem, principalitas est secundum iustitiam, quia Glossa praedicta ponit iustitiam in diligendo Deum et proximum, quod est finis. Respiciendo ad principium, prudentia est principalis, quae est in ratione, quae est regula et moderatrix. Respiciendo ad actum, principalis est fortitudo, quae consistit in voluntate sustinendi cum sustinentia. Quoad formam, temperantia, quae modum considerat in omnibus. Et sic secundum quatuor causas quatuor sunt principalitates (= n. 3).

V. a. Item, videtur quod aliae virtutes debeant dici potius cardinales quam istae Sicut enim istae quatuor habent actus suos determinatos et communes, ita et aliae; nam opus obedientiae est velle facere quod praecipitur, quod se extendit ad multos actus specialium virtutum. -Item, sicut superbia est vitium principale, ita et virtus sibi opposita, scilicet humilitas, erit virtus principalis. - Item, 1 Iob, 2, Gregorius dona appellat virtutes: ergo habent principalitatem, praecipue donum timoris, pietatis et scientiae.

b. Respondeo: ut dicit Bernardus, ad esse virtutis tri exiguntur: scire scilicet in operabilibus, et velle, et perseverare in difficilibus, et habere medium inter superfluum et diminutum quae in moribus. Philosophus in I libro Ethicorum Prudentia ordinat rationem ad sciendum operabilia ; iustitia ordinat voluntatem in finem: fortitudo perseverat in difficilibus: temperantia quasi inspectrix medii ponit modum in omnibus. Et haec est ratio quare solum quatuor. Unde, cum ista quatuor exigantur ad quamlibet specialem virtutem, recte principales dicuntur. Humilitas autem et obedientia non dicunt conditionem generalem in omnibus.

Vel aliter: dicuntur principales quia primo et principaliter consistunt penes morales actus virium motivarum. Est autem uniuscuiusque istarum: unius ordinantis in finem, alius ordinantis immediate ad ea quae sunt ad finem ; et ad istos sunt hae virtutes. Rationis est discernere inter bonum quod est ductivum ad finem et malum quod abducit: quod est actus prudentiae. Temperantiae vero est moderare velle bonum temporale quoad concupiscibilem, id est citra summum bonum. Actus irascibilis ductivus in id quod est ad Deum, est aggredi arduum, id est ubi est difficile et terribile: terribile in patiendo, difficile in agendo: quae duo pertinent ad fortitudinem. Iustitiae actus est haec omnia ad finem ordinare per proximum. Hoc autem non est actus unius sed omnium virium. Theologicae ergo immediate sunt ad finem; istae autem immediate ad ea quae sunt ad finem.

c. Quod opponitur de superbia, dicendum quod superbia duobus modis accipitur: uno modo in quantum est amor sui, et sic est initium omnis peccati; et ut est contemptus praecepti, ita est initium, secundum quod dicit Ambrosius , quod omne quod est malum, est malum quia prohibitum. Et sic humilitas non opponitur superbiae. Alio modo sumitur ut est amor propriae excellentiae, et sic est in irascibili, secundum quod superbia super [exaltat] hominem super se, ut superbiae sit 'supra se ire'. Sic humilitas ei opponitur. Sic non est principalis. Humilitas enim deicit hominem sub se.

Actus autem obedientiae ad iustitiam reducitur. Mansuetudo etiam habet duplicem actum: uno modo secundum quod neminem spernit: sic ad humilitatem reducitur; alio modo ut se habet bene ad proximum, scilicet quod sit affabilis etc.: sic ad iustitiam. Patientia ad fortitudinem reducitur. Fiducia autem, ut sedulitas perveniendi ad finem: sic ad fortitudinem; ut autem permanendi in fine, sic dicitur [perseverantia]. Perseverantia ad fortitudinem reducitur. Ieiunium autem duo dicit: abstinere moderate a cibo, usque ad tempus; 'moderate' est a temperantia, abstinere 'usque ad tempus' est fortitudinis (= n. 4).

VI. Ad illam quaestionem qua quaeritur an sint morales vel theologicae, dicimus quod sunt morales, quia immediate sunt ad mores, non in Deum. Sed theologicae, ut dictum est, immediate sunt in Deum, et actus illarum sunt rationes actuum istorum (= n. 5).

VII. a. Sequitur videre in qua vi sint. Unde sic opponitur: cum tres sint potentiae vel vires motivae, solum erunt tres.

Item, unius potentiae una est perfectio ; ergo plures virtutes non erunt in eadem potentia.

b. Respondeo ut dicitur 2 Gen., 10: Qui dividitur in quatuor capita, Glossa : "Euphrates frugifer dicitur, non contra quos vadit dicitur, quia iustitia ad omnes animae partes pertinet, quia ordo et aequitas animae est, qua sibi copulantur sic prudentia, temperantia et fortitudo. Iustum est enim ut prudens sit anima veritatem contemplando, temperans concupiscentiam refrenando, fortis adversa tolerando". Sed nota: unaquaeque vis animae duplicem habet perfectionem: et in se ipsum, et ut est ad proximum. Tres virtutes tres vires perficiunt ut sunt in se: iustitia autem ut sunt ad proximum.

c. Quod opponitur, 'unius potentiae una perfectio', respondeo: est perfectio potentiae ut est ad finem immediate, et sic fides perficit rationem, spes irascibilem, caritas concupiscibilem. Et est perfectio immediate respectu eorum quae sunt ad finem, et hoc dupliciter: vel per se, et sic tres cardinales perficiunt tres vires ut dictum est; vel ad proximum, et sic iustitia perficit. Sed iustitia duplicem habet ordinem: vel ad habentem, et sic immediate consequitur tres theologicas et praecedit [alias] tres principales, eas ordinans ; vel ut est ad proximum, et sic subsequitur ad alias tres principales (= n. 6).

VIII. a. Sequitur secundum quem usum maneant in patria. Et videtur quod omnes. Psalmus: Patientia pauperum non peribit in finem, Augustinus super hoc in quodam libro: "Quia fructus eius durabit in aeternum". Ergo videtur innuere quod substantia non manebit. Item, in patria nulla virtus erit otiosa: ergo, cum actus patientiae non sit mansurus ibi, nec ipsa erit ibi.

b. Item quaeritur quomodo virtutes permanebunt, an secundum genus solum, ut omnes quae ad fortitudinem reducuntur, rationem ibi habeant fortitudinis: an maneant secundum genus et speciem. Videtur quod non, quia non possent assignari actus speciales in patria.

c. Respondeo: quaedam virtutes manebunt ratione actuum qui determinantur ipsis habitibus in se, quia ex habitu cuiusque virtutis specialis erit iucunditas in patria et delectatio [secundum] quod illam gloriam merebatur in via. Et sic omnes manebunt, et haec delectatio erit eis pro actu. Et sic exponitur venus ille in Psalmo : Circumdata varietate: in 16 Ezech., 10: Vestivi te discoloribus, ubi Glossa idem dicit.

Quaedam remanebunt ratione actuum patriae, ut hic dicit Augustinus : "Ut prudentiae sit Deo nullum bonum praeponere vel aequare; fortitudinis firmissime ei adhaerere; temperantiae nullo defectu noxio delectaris. Et cum [hoc] quaedam habebunt eumdem usum in via et in patria, sed [non] omnino, ut iustitia tribuens unicuique quod suum est; sed ibi male facta non iudicabit.

d. Item, non videtur verum dicere Augustinus de prudentia, quod eius actus erit 'nullum bonum praeponere' etc., et ita de aliis. Praeterea, negatio non est actus: ergo male ponitur hic pro actu. Item, fortitudinis non est Deo adhaerere, immo hoc est per caritatem.

Respondeo per Augustinum, VI Musicae : " Contemplatio, sanctificatio, impassibilitas, ordinatio, aut sunt illae quatuor virtutes perfectae atque consummatae, aut ne de rationibus (!) cum res conveniant frustra laboremus, pro his virtutibus quibus constituta in laboribus utitur anima, tales quaedam potentiae in aeterna vita sperandae sunt". "Est autem iustitia ordinatio qua nulli servit nisi uni Deo, et nulli coaequari nisi purissimis animis, nulli dominari appetit nisi naturae bestiali atque corporeae ". Contemplatio est qua summam veritatem cognoscit et in ea delectatur (= n. 8).

e. Quod obici posset: 'humilitatis est subditum esse Deo, ergo non iustitiae in patria', respondeo: humilitas comprehenditur sub generali nomine iustitiae. - Ad aliud dicendum: cum dico 'haerere firmissime', duo dico: 'haerere', quod est caritatis: 'firmissime', quod est fortitudinis. Erit autem ibi actus fortitudinis elevatio animi ad summam iucunditatem cum modo.

Ad [aliud] dicendum: duplex est 'praeponere': vel in iudicio, cuius oppositum est prudentiae; vel non praeponere in affectu, quod est eligentiae, quae est voluntas consiliata (= nn. 11-13).

IX. Ad ultimam quaestionem, quae est de oppositis virtutum, ita dicimus. Dicit Beda : Ex peccato Adae quatuor sunt nobis inflicta: infirmitas, malitia, concupiscentia, ignorantia. Contra malitiam est iustitia: contra infirmitatem fortitudo: contra concupiscentiam temperantia; contra ignorantiam prudentia.

ADDITIO CODICIS E.

Post confiteor (p. 392, lin. 19):

Nota. 20 Matth., 1, de vinea, Chrysostomus : "Iustitia est sicut vinea: castitas, patientia et aliae virtutes sunt sicut palmites". Super illud: Percussit omne primogenitum in terra Aegypti : "Mors primogenitorum est amissio iustitiae "; et sumitur pro innocentia vel pro iustificatione a peccato. Anselmus : "Iustitia est rectitudo voluntatis". Gregorius : "Iustitia est aequitas et ordo, qua sibi copulantur ceterae ".

Super illud: Cui regenti esse subditum *. Contra: istud est humilitatis, et haec manebit in patria: ergo non iustitiae.

Respondeo: humilitas est species iustitiae inferioris erga superiorem (= n. 9 VIII, sig. e).

Super Nullum bonum Deo etc. *. Contra: hoc videtur iustitiae; iustitiae enim est ordo.

Respondeo: est praeponere in iudicio, et hoc est prudentiae vel imprudentiae; est in voluntate vel opere, et hoc est iustitiae vel iniustitiae (= n. 9 VIII, sig. e).

Super illud: Firmissime conserere *. Sed hoc videtur caritatis, I Cor. 6,17: Qui adimeret Deo etc. - Respondeo: adhaerere Deo caritatis est, sed firmissime adhaerere fortitudinis (= n. 9 VIII, sig. e).

Super illud: Nullo defectu noxio [698, 15-16]. Obicitur de actu temperantiae, quare in negatione consistit, cum oporteat actum in positione esse sicut habitum.

Respondeo: Quidam dicunt quod detestari motum carnis est actus eius; sed hoc non videtur, quia nullus erit motus appetitivus vel fugitivus ex illa parte. Sed dicendum quod modum sibi determinatum tenere summae iucunditatis est, et in eo gaudere est temperantiae.