DISTINCTIO XXXIV (ae).

Nunc de septem donis etc. *. a. Nota quod aliquando incipimus a dono sapientiae et descendimus usque ad donum timoris ; aliquando e contrario. Causa huius est quod aliter sunt dona in Christo et in nobis . In Christo enim primum est donum sapientiae et ultimum donum timoris; unde dictum est : Replevit eum spiritu timoris. In nobis autem est primum donum timoris; unde 1 Prov., 7: Initium sapientiae timor Domini. - Causa autem quare e converso accidit in Christo et in nobis, est quoniam ordo donorum accipi potest vel secundum accessum ad bonum, vel secundum recessum a malo. Et sic est duplex ordo, scilicet vel ex parte agentis, vel ex parte recipientis. Ex parte enim agentis primum est donum sapientiae, sed ex parte recipientis et poenitentis vel a malo recedentis primum est donum timoris, quoniam timor poenae primum est in poenitente.

b. Circa ordinationem donorum sciendum quod donum sapientiae et intellectus prima sunt, quoniam ipsa sunt respectu ipsius finis ; sed alia quinque sunt respectu eius quod est ad finem. Sed inter duo prima primum est donum sapientiae, deinde donum intellectus. Donum enim sapientiae facit nos gustare summam veritatem [per modum bonitatis, sed donum intellectus facit nos cognoscere solum ut in imagine summam veritatem]; et sic patet qualiter per donum sapientiae maxime assimilamur Deo. - Donum consilii et fortitudinis circa adimpletionem consiliorum consistunt, sed scientia et pietas consistunt circa adimpletionem preceptorum; et maior est perfectio circa adimpletionem consiliorum quam praeceptorum ; ideo illa dona priora donis scientiae et pietatis. Sed adhuc, consilium est illuminativum fortitudinis et scientia illuminat pietatem: ideo consilium ante donum fortitudinis, et scientia ante donum pietatis; et timor tamquam complementum omnium horum assimilat nos Deo.

c. E converso accidit ordo donorum circa statum poenitentis, quoniam primo expellitur peccatum in comparatione ad poenam, cuius est timor. Deinde sequitur facere bonum, et prius est facere praeceptum quam consilium, quoniam unum est exsistentis in imperfecta caritate et alterum in perfecta. Sed ad facere ista bona, sequitur nos uniri fini qui est summa veritas, per modum tamen summae bonitatis.

d. Gregorius, in Moralibus , comparat septem dona operibus septem dierum dicens: "In spiritu mentis homo per Scripturas intelligit, illuminatione a Deo habita; in spiritu vero sapientiae et in spiritu consilii a fluxu vitiorum ad soliditatem transit; in spiritu fortitudinis miraculis et doctrina fulget; in spiritu scientiae piis vivit moribus et subsidia ministrat fidelibus; in spiritu pietatis ad imaginem Dei efficitur, in spiritu timoris requievit Deus ab opere, non mutabiliter ut nos" * (= n. 27).

De comparatione donorum secundum suos actus in via et in patria. In sequentibus enim habebitur quod omnia dona secundum aliquem actum remanebunt in patria [701,1-5]. Est itaque actus doni sapientiae sapere, et remanet ille idem in via et in patria; sed licet in via hoc sapere non sit plene gustare, in patria tamen erit plena gustatio. - Actus autem doni intellectus est intelligere, id est cognoscere summam veritatem exsistentem in imagine ; et iste actus remanet tam in via quam in patria, sed differenter tamen, quoniam in via cognoscimus per imaginem ipsam summam veritatem, sed in patria cognoscemus per ipsam veritatem summam. - Actus fortitudinis virtutis in patria est firmissime adhaerere Deo ; et sic patet qualiter in parte evacuabitur eius actus quem habebat in via, quoniam in patria non erit difficile nec erit aggressio circa arduum. Actus autem fortitudinis doni est firmissime adhaerere arduo: arduum enim in ipso fine remanet in patria. Unde tam in fortitudine virtute quam dono evacuatur aggressio in patria . - Actus autem consilii in via est cognoscere ea quae sunt ad finem; unde Aristoteles : "Consilium est de iis quae sunt ad finem et per nos operabilibus [et magnis] ". Sed in patria remanet magnitudo in fine; unde cognoscere illud magnum et illud arduum actus est consilii in patria.

Actus autem pietatis in via est compati proximo condilecto ; sed in patria non erit aliquod huiusmodi; ideo eius actus in patria erit velle in proximo condilecto quod ei debetur secundum mensuram ei debitam. -Actus autem doni scientiae in patria est cognoscere illud quod debetur proximo condilecto; unde sicut in via scientia illuminat opera pietatis, sic in patria illuminat sua opera. - Actus autem doni timoris in patria est revereri summam maiestatem. Et sic patet qualiter dona respicientia finem habent eumdem actum in via et in patria, sed dona respicientia ea quae sunt ad finem, non habent eumdem actum in via et in patria (= n. 28).

a. Utrum priora sunt dona quam virtutes. - Super illud: Praecipitavit, in Threnis Ieremiae : "In iis rectus ordo servatur, quoniam, cum peccatrix anima relinquitur, prius ab ea virtutum dona quae data sunt ad Spiritus manifestationem auferuntur ; deinde fidei et spei et caritatis fundamenta evertuntur". Et ita in constructione priores erant virtutes. - Super 1 Iob, 19 : " Spiritus qui ante omnia mentem illis quatuor ornat"; et ita priores virtutes sunt.

b. Ambrosius, contrarium : Prius est ablui sive mundari quam recte operari ; sed ablutio fit per dona et recta operatio per virtutes Gregorius, super 1 Iob : Prius est potentias sanari quam potentias sanatas agere ; sed per dona sanantur et per virtutes operantur sanatae ; ergo dona priora virtutibus.

c. Dicendum quod uno ordine priora sunt dona, et alio ordine priores sunt virtutes. Ex parte enim agentis, priores sunt virtutes ; ex parte recipientis, sunt priora dona (= n. 30).

a. De oppositione donorum ad mala poenae et ad mala culpae. - Super illud: Ventus vehemens, 1 Iob, 19 : "Contra donum sapientiae est poena stultitiae, et contra donum intellectus est hebetudo; contra consilium, praecipitatio; contra fortitudinem, pusillanimitas; contra scientiam est poena ignorantiae; contra pietatem, cordis duritia ; contra timorem superbia sive mentis elatio ". Et in istis poenis incidit homo per peccatum originale primo.

b. Sunt etiam vitia opposita illis donis quae notantur 12 Matth., 45, super illum textum: Assumpsit septem spiritui nequiores : " Spiritui enim bono sapientiae opponitur malui spiritus insipientiae et peior simulatio sapientiae. Spiritui autem intelligentiae opponitur malus spiritus stultitiae et peior simulatio disciplinae. Spiritui autem consilii opponitur malus spiritus imprudentiae, peior simulatio prudentiae. Spiritui autem fortitudinis opponitur malus spiritus ignaviae, peior infirmitas fallens obumbratione virtutis. Spiritui scientiae opponitur malus spiritus ignorantiae, peior usurpatio scientiae. Spiritui pietatis opponitur spiritus impietatis, peior falsae pietatis. Spiritui timoris opponitur malus spiritus temeritatis, peior dolus fictae religiositatis " (= n. 29).

Et quia de timore *; [castum vel filialem sive amicalem, 701,20]. 'Castus' dicitur timor, quoniam anima sponsa timere debet ne recedat a sponso ut fornicetur ; sed non est timor ex parte sponsi quod recedat ut fornicetur. Dicitur etiam timor 'amicabilis', quoniam amicorum eadem est voluntas ; et ita ne offendat Deum timere debet, non conformando voluntatem suam voluntati divinae. 'Filialis' dicitur timor quoniam est filius per adoptionem (= n. 21).

[Quatuor esse timores, 701,19]. Quintus timor reperitur alibi , scilicet naturalis; quare hic omittitur? - Dicendum quod hic loquitur de illis timoribus qui spectant ad meritum vel demeritum ; sed timor naturalis non est talis; ideo de timore naturali nihil hic (= n. 21).

Secundum Augustinum definitur timor: " Timor est fuga animi ne perdat quod amat"; sed servilis timor non est eo quod amat; ergo videtur quod haec ratio non convenit omni timori. Augustinus, 83 Quaestionum : Omnis timoris ratio est amor, quoniam formidat unum et amat alterum -Dicendum quod serviliter timere habet duo principia, scilicet liberum arbitrium et fomitem, et servilem timorem qui est donum Spiritus Sancti. Primo modo timor habet amorem pro ratione ; secundo modo non habet amorem pro ratione. Unde dicendum quod, sicut a fide formata gignitur timor initialis et filialis, sic a fide informi gignitur timor servilis* (= nn. 21, 23).

Est autem alia sententia etc. *. a. Super illud: Si ego Dominus, ubi timor meus, 1 Malach., 6, Hieronymus dicit de duplici timore: "Vult Deus primum ut filii eius simus, et bonum voluntate faciamus quod consequi volumus; si autem nolumus, saltem vult ut nos servos habeat et a malis per tormentorum formidinem recedamus ".

b. Super 85 Psalmum, versus: Laetetur cor meum : "In timore mundano praecedit causa periculi vel angustiae, sed in timore Dei laetitia praecedit. Utraque miscenda sunt, ut sub spe timeamus, et sub timore laetemur. In futuro erit iucunditas sine timore". Et tamen dicitur : Timor castus manet in saeculum . - Dicendum quod superius dictum est, quod timor est " mixta dilectio cum subiectione" [701, 10-11], et sic manet; sed prout Augustinus dicit: "Timor est fuga animi ne perdat quod amat", sic non manet.

c. In contrito non videtur quod 'laetitia praecedat timorem' , quoniam ipsa anima contrita molitur inter duas molas, scilicet inter timorem poenae et spem praemii ; ergo timor praecedit. - Dicendum quod laetitia secundum habitum praecedit timorem naturaliter, licet non tempore; sed laetitia secundum actum non de necessitate praecedit timorem (= nn. 33-34).

Super illud Psalmi: Confige timore tuo : Timore servili "timetur poena et non amatur iustitia "; " Vivit in eo voluntas peccandi, et sequeretur opus si speraretur impunitas. Mallet enim licere quod lex vetat, quoniam non spiritualiter delectatur in eius bono ". - Super illud: Quare non in vulva, 3 Iob, 11, Gregorius : " Cum poena timetur [et] facies Dei non amatur, timor est ex tumore et non ex humilitate ". Et sic videtur quod omnis timens serviliter peccat.

Dicendum quod serviliter timere est bonum in genere et bonum utile; et talis non habet odio iustitiam, sicut diabolus qui non resilit a culpas sed talis timens resilit a culpa (= n. 35).

Non potes explanare etc. *. Super medium capituli, Augustinus super illud: Tulerunt lapides ut iacerent, 8 Ioan., 59, in originali : " Quantum quis amat pecuniam, tantum timet ne perdat eam. Inveniatur autem aliquis qui tantum est amator iustitiae, qui plus timet exspoliari iustitia quam pecunia non eum tollit caritas, sed comitem eum tenet ac possidet "; illum vero tollit caritas (= n. 36).

Utrum iustus debeat poenam timere. Quod non, videtur, quoniam proprietas timoris servilis est timere poenam. - Sed contra istud Augustinus : Quanto aliquis fuerit perfectior, tanto magis credit Scripturae comminanti ; et ita quanto perfectior, tanto magis timet poenam. I Cor. 4,4: Nihil mihi conscius sum, sed non in hoc iustificatus sum; 9 Eccl., 1: Nemo scit an odio, an amore dignus sit. Et ita videtur quod omnis exsistens in tali statu timere debet poenam ; sed omnis viator est talis ; ergo omnis viator timere debet poenam. -Dicendum quod dupliciter est timere poenam aeternam. Quoniam ratio timendi potest esse ex conscientia dictante peccatum, et sic non timent iusti ; vel potest esse ex conscientia dictante quod non satisfecit pro peccato, et sic timent iusti secundum initialem timorem ; vel potest esse ex conscientia nec unum dictante nec alterum, et sic est secundum filialem timorem (= n. 37).

Super Psalmum Confitemini, versus: Qui descendunt mare, Glossa : "Devictis tribus tentationibus, scilicet errore et difficultate vincendi concupiscentias et taedio, sequitur quarta tempestas, quae dicitur tempestas saeculi, qua maxime turbantur rectores ecclesiarum ", in quibus est perfecta caritas, Et ita in illis est timor castus, et ita securitas animi, et ita nulla perturbatio. - Dicendum quod duplex est perturbatio. Una est auferens quietem mentis, et talis turbatio aufertur per timorem castum (= n. 38).

Super versum Psalmi: Timor Domini sanctus, Gl o s s a : "Timor sanctus non timet puniri, sed separari". - Gregorius, contra : "Prudenter timetur quod accidere potest"; sed ipsum puniri accidere potest; ergo prudenter timetur poena aeterna. - Dicendum quod est timor poenalis, et ille est cum conscientia peccati; et de tali non intelligit Gregorius (= n. 39).

Utrum timor initialis excludat servilem. Quod non, videtur, quoniam unum bonum non excludit alterum; [ergo] nec unum donum Spiritus Sancti excludit alterum donum - Dicendum quod quaedam sunt dona non tantum imperfecta secundum suum actum, sed etiam secundum substantiam suam, ut timor servilis ; et quaedam sunt imperfecta quoad actum tantum, ut caritas initialis. Dicendum ergo quod primum evacuatur per secundum quoad substantiam et quoad actum, sed non quoad genus, quoniam [non] malus est undique. Et sic patet qualiter servilis timor non evacuatur per initialem secundum illam partem qua bonus est, quoniam ratio generis manet (= n. 40).

a. Utrum timor initialis sit idem specie cum filiali sive casto. Quod videtur. Dicitur enim hic in littera quod est 'medius' timor, qui 'facit partim servire timore poenae et partim amore iustitiae' [705,14-16] ; et talis differt ab extremis specie ; multo fortius ipsa extrema differre debent specie. - Sed contra: ratio timoris initialis est imperfecta caritas, et ratio filialis timoris est caritas perfecta. Sed caritas perfecta et imperfecta non differunt specie ; ergo nec timor initialis et filialis differre debent specie.

b. Gradus tres sunt, scilicet incipientium, progredientium etc, et est caritas una distincta penes incipientes, cui respondet timor initialis; et alia est caritas perfectorum, cui respondet timor filialis: quare non respondet unus timor tertiae caritati ?

c. Spes et timor sunt opposita ; sed spes indivisa est secundum species ; ergo timor indivisus erit secundum species.

d. Dicendum quod initialis timor et filialis differunt secundum substantiam. Unde unum non postea fit alterum. Non enim dicitur initialis timor respectu filialis, quod sit eius initium, sed quoniam tunc primo est initium caritatis.

Ad aliud dicendum quod divisio timoris est penes hanc divisionem caritatis, scilicet perfecta et imperfecta, et non sumitur penes divisionem graduum.

Ad ultimum dicendum quod spes est respectu boni, quod est indivisum secundum substantiam: et timor respectu mali, quod est divisum secundum substantiam. Ideo plures sunt species timoris, licet non spei (= n. 41).

Sciendum est tamen etc. *. Super illud: Timor est initium dilectionis, 25 Eccli., 16, Glossa : "Timor sanctus permanet in saeculum saeculi ; ipse est fundamentum fidei et caritatis origo ". Timor ergo est initium fidei, et est initium dilectionis, et ''initium sapientiae' '' : quaeratur secundum quam differentiam est initium horum trium. Quoniam, cum caritas sive dilectio sit forma omnium virtutum , et ita omnium donorum, et ita timoris; et fides sit fundamentum omnium : videtur quod timor initium horum esse non potest. - Dicendum quod duplex est initium: uno enim modo prout incipimus fugiendo malum, alio modo prout incipimus adhaerendo bono et detestando malum. Primo modo, ratione sui actus, dicitur timor initium fidei et dilectionis. Fides enim habet unum actum quod est credere summam veritatem, et sic sequitur ad timorem ; alio modo habet actum quod est credere poenam, et sic fides prior est timore. Unde secundum egressum a malo culpae per respectum poenae est timor. Sed hoc potest esse tendendo in summam veritatem per modum summae veritatis, et sic timor est initium fidei ; vel tendendo in summam veritatem per modum summae bonitatis, et sic est timor initium sapientiae; vel tendendo in summam bonitatem per modum summae bonitatis, et sic est timor initium dilectionis. Si autem inchoamus a bono: vel ergo quoad intellectum, et sic fides est primum omnium; vel quoad affectum, et sic caritas est principium omnium bonorum (= n. 42).

Illud quoque diligenter etc. *; [faciet revereri, 706,25]. Super versum Psalmi: Confundantur et revereantur, Glossa : "Revereri est timere ne pro laesa iustitia poena sequatur". Ergo, cum in patria nec sit poena nec respectus ad poenam, ergo revereri non erit usus alicuius timoris in patria. - Gregorius : "Adeo Sancti iustitiae Dei addicti sunt, ut nulla compassione ad reprobos transire valeant"; et haec sententia reperitur ultimo capitulo quarti libri [1037, 5-7]. - Dicendum quod 'revereri' dicitur dupliciter: uno modo sicut prius dictum est; alio modo prout revereri est 'resilire a Dei maiestate in suam vilitatem' 3 ; vel aliter : " Reverentia est cum subiectione mixta dilectio " (= n. 43).

Augustinus, Super Ioannem, in originali : "Motus animorum affectiones nostrae sunt: laetitia, animi diffusio ; tristitia, animi contractio; cupiditas, animi progressio; timor, animi fuga " vel reditio. - Nota quod est spes veniae, et hoc respectu praeteritorum malorum; et est spes gratiae, et hoc respectu praesentium; et est spes gloriae, et hoc respectu futurorum . Habens autem timorem initialem, habet spem veniae cum spe gratiae et gloriae, sed non veniae ; et istae non sunt diversae species spei, quoniam sunt ab eadem radice (= nn. 41, 43).

Ioannes : " Exspectatum bonum concupiscentiam, praesens laetitiam; exspectatum malum timorem, praesens tristitiam generat". - Cum autem fuerit in Christo etc. *. Ioannes Damascenus : "Sex sunt species timoris. Prima est segnities, quae est timor futurae operationis. Secunda est erubescentia, quae est timor in exspectatione convicii. Tertia verecundia, scilicet in turpe acto; [neque] hoc vero est insperabile ad salutem. Quarta est admiratio, quae est timor ex vehementi imaginatione. Quinta est stupor, ex insolita imaginatione. Sexta est agonia, quae est timor ex infortunio ". Nunc est quaestio quae harum specierum sit in Christo et cuiusmodi timor remanet in patria. - Dicendum quod definitio, scilicet: 'Timor est exspectatio' etc, non convenit nisi viatori. Unde, cum Christus fuit comprehensor, non ei conveniet. Unde Augustinus, De civitate Dei : "Timor est affectio de futuro malo " (= n. 44).