DISTINCTIO V.

Post haec quaeritur *. Sed si divina essentia non est gignens nec genita nec procedens, ergo aliqua res est quae nec est gignens nec genita nec procedens.

Item, res gignens non est res quae est nongignens, ut Filius, nec res procedens simpliciter est res genita, et ita de aliis. Ergo res nec gignens nec genita nec procedens non est aliqua trium personarum: ergo erit quaternarius in Trinitate: quod Ioachim imposuit Lombardo .

Respondeo: haec est concedenda 'divina essentia est neque gignens etc: ergo res est neque gignens' etc.

Sed non sequitur: ergo 'aliqua res', nam ' aliqua res' proprie trahit ad personam. Et ita non erit quaternarius personarum, cum essentia non determinet personam. Concedenda tamen haec est 'divina essentia est res gignens', nam res sumitur pro hypostasi ; haec autem est vera 'divina essentia est hypostasis gignens'. Nec sequitur: est res gignens, ergo est gignens vel gignit.

Ad aliud dicendum quod non est quaternarius rerum, nam res quae non est gignens etc. est persona gignens etc, et ita non facit numerum in eo quod est 'res'; et aliud est in implicatione et in attributione. Nec sequitur: si personae inter se distinguuntur, ergo essentia distinguitur a personis.

Item, gignere et gigni sunt opposita relative; similiter nongignere et gignere ; ergo res quibus attribuuntur sunt oppositae. Sed res gignens non est res genita etc; ergo, cum plus opponantur nongignens et gignens quam genita et gignens, similiter autem de aliis hypostasibus, ergo divina essentia, quae non est gignens nec genita nec procedens, oppositionem habebit cum singulis. Ergo non convenienter praedicatur de hypostasi. Ergo haec est falsa 'divina essentia est Pater'.

Respondeo: sicut in homine est essentia, quo est scilicet, et quod est; ratione eius 'quo est' praedicatur ; ratione eius ' quod est' subicitur. Ista autem in nulla creatura sunt idem; in Deo tamen sunt idem, modus tamen differens est secundum se. Sicut ergo hoc argumentum non sequitur: in homine non est idem quod est et quo est; sed homo subicitur gratia eius 'quod est', praedicatur gratia eius 'quo est'; ergo homo non est homo

immo potius deberet inferre: ergo modus subiciendi non est modus praedicandi, et hoc decepit Ioachim Abbatem, ut cum dico ' homo est animal ', animal non determinat rationale nec irrationale et homo determinat, ergo haec est falsa ' animal est homo' -similiter ex altera parte non sequitur: divina essentia nec est gignens etc, quia non determinat hoc vel illud nec est hoc vel illud, quia actus gignendi essentiae non attribuitur, quia est sicut actus, et actus omnis debetur singulari vel personis, quia ' actus singularium est', ut dicit Aristoteles in Prima Philosophia . Et loquitur ibi de actibus proprie dictis ; generare autem vel generari in divinis non est actus proprie, et ideo non est singularis. Sed quia designatur sic, personis attribuitur, quae per has notiones distinguuntur.

Non dicitur relative *. a. Non videtur verum, quia haec conceditur ' Deus genuit Deum' et 'Deus' stat persona-Uter, non tamen Deus ad Deum refertur.

Praeterea non videtur verum quod tunc divina essentia poneretur pro relativo *, quia regula est, quod, supposita divina essentia, non supponitur persona.

b. Item, non videtur verum quod dicit, quod si relative diceretur, non indicaret essentiam *. Boethius dicit, libro De Trinitate : " Sane sciendum est non semper relativam esse predicationem talem, ut semper ad differens praedicetur: nam omne aequale aequali aequale et simile simili (simile) et idem cui est idem [idem est] ". Sed haec indicant substantiam. Ergo aliquid relative dictum indicat substantiam.

c. Respondeo: ad ultimum, 'idem' dicit convenientiam duarum personarum in unam substantiam, et sic quoad suppositum dicuntur relative: quoad illud in quo, indicant substantiam.

d. Ad aliud dicendum quod Deus non dicitur ad Deum secundum se, sed ratione suppositi. Unde est ibi relatio intrinseca in supposito, non extrinseca in dictione.

a. Item, cum ' Deus' pro essentia supponat et pro persona supponat, ergo aequivoce, quia persona et essentia non univocantur in aliquo.

b. Item, ' Deus est et ille non est Pater': haec concedi potest pro Filio, et sic de aliis ; ergo Deus est et ille nec est Pater nec Filius nec Spiritus Sanctus. Ergo Deus est et ille non est Trinitas.

Item, negatio non ponit aliquid cum dico ' non genitus '. Aliter est si dicatur ' ingenitus', cum haec sit notio Patris. Sicut ergo vera est ista ' divina essentia non genuit ', et haec ' divina essentia non est Pater'.

c. Respondeo: non tenetur aequivoce, quia secundum se est essentiale, et per adiunctum trahitur ad personam. Praeterea, licet utriusque esset nomen, sicut ens, non tamen aequivoce, sed secundum prius et posterius secundum rationem intelligentiae.

d. Ad aliud dicendum quod ista non conceditur ' Deus est et ille non est Trinitas', quia, licet ' ille', quantum in se est, sit personale, tamen refert Deum exsistentem ; quae oratio non distinguit personam, potius refert essentiam quam personam. Et sic haec est falsa ' Deus est et ille non est Trinitas' sicut haec 'divina essentia est et illa non est Trinitas ' Et licet haec sit vera ' Deus est et ille non est Pater ', non tamen haec ' Deus non est Pater', quia in negativa removetur pro omni supposito, et ita est falsa. In affirmativa autem pro aliquo est assertio.

Genitus causa est gignenti *. Innuit in hoc loco quod Pater est causa Filii ut sit et Deus sit, quod conceditur raro a Magistris, sed quod est auctor vel principium. Verumtamen invenitur a Sanctis. 1 Hebr., 3: Qui cum sit splendor gloriae, Ioannes Chrysostomus : " Pater est causa Filii ". Item,

Damascenus, cap. De generatione Verbi : " Per ipsum saecula fecit, nec secundum aliud nisi secundum causam, et hoc est quod Pater est causa Filii naturaliter". - Ratio autem quare Magistri hanc raro concedunt ' Pater est causa Filii', haec est: ut dicit Philosophus , " causa est cuius esse sequitur aliud "; unde, cum prius et posterius removetur a personis, ut in Symbolo Athanasii dicitur: " Nihil prius aut posterius" etc, ideo non conceditur, quia intelligitur ' prius'.

Praeterea, ex hoc videtur sequi quod Filius sit causatum a Patre, quod non reperitur. Sed intelligendum est quod ' prius' removetur a Trinitate, prout intelligitur pro priori duratione: non autem ordo naturae, sicut infra habetur, distinctione XXV, in fine . Et licet concedatur ' causa' de Patre, non tamen ' causatum', nam ipsum est nomen verbale vel participium, et ita aliquam habet temporis consignificationem, propter quam videtur dicere prius duratione.

Quae causa est illi ut sapiens sit *. Similiter et ista non videtur concedenda 'sapientia est causa qua Pater sapiens est', quia causa notat diversitatem respectu causati.

Respondeo: sapientia est quasi causa formalis qua sapiens est. Unde ratione diversitatis in modo intelligentiae concedi potest.

Pater sapiens sapientia quam genuit*. Contra: XXXII distinctione infra, cap. Praeterea diligenter investigari , ubi dicitur quod hoc est retractatum.

Respondeo: Augustinus dicit ibi : "Melius in libro De Trinitate dixi", sed non dicit se retractasse.

Item, Pater est sapiens sapientia *. Iste ablativus transitivus est, eo quod omnes obliqui tales: ergo notat diversitatem personarum.

Respondeo: ista transitio solum denotatur in modo loquendi.

Huic tamen videtur *. Id quod ipse est [43,31-32]. Ergo videtur quod haec sit concedenda 'se ipsum genuit'.

Respondeo: sicut 'res' est commune ad essentiam et personam, ita 'id' virtute adiuncti. Unde sensus est: id quod ipse est genuit, id est genuit personam, quae est eadem in substantia cum ipso.

Praedietis autem *. Sicut essentia de essentia [44, 22-23] Anselmus, 44 cap. Proslogion : "Non idcirco minus est perfecta essentia vel sapientia Filius, quia est essentia nata de Patris essentia et sapientia de sapientia ; sed tunc minus esset perfecta essentia aut sapientia, si non per se esset aut per se saperet". Ergo essentia est nata: ergo genita.

Natura Filii de natura Patris *. Augustinus, libro De fide ad Petrum : "Natura, quae semper manet genita ex Patre, naturam nostram sine peccato suscepit ut nasceretur de Virgine ".

Respondeo: hujusmodi locutiones non sunt extendendae. Unde, licet inveniatur, ut dictum est supra , 'essentia de essentia', non tamen conceditur 'essentia genuit essentiam'''. 'De' ''enim duplicem habitudinem importat, cum dicitur ' cultellus de ferro': unam quod ferrum est principium cultelli, et aliam quod esse eorum est indistinctum. Unam habet quia praepositio, generalem scilicet transitum secundum modum; alteram in quantum talis praepositio. Et quoad primam habitudinem dicitur Filius de Patre, quoad secundam essentia de essentia, quia essentia Patris est indistincta ab essentia Filii. Cum autem dicitur ' natura genita', notatur per hoc identitas naturae in genito et in gignente, quia natura est principium assimilandi rem rei: non autem ? quod natura sit genita, sed quod eadem sit illi quae est in gignente.

Quod dicit divinitatem natam *, solvitur per D i onysium, libro De divinis nominibus, cap. 2 : "Deum aut vitam aut essentiam aut lumen aut rationem nominare, nihil aliud intelligimus quam in nos productas deificas virtutes aut substantificas aut genitrices vitae aut sapientiae ". Quia ergo divinitas notat virtutem deificam, quae est personae divinae producentis per assimilationem esse in creaturis, non tantum supponit essentiam, sed et personam. Et ita contingit dicere ' divinitatem natam', id est divinam personam natam.

Lumen de lumine *. Augustinus, IV De Trinitate : " Cum dicitur candor lucis, Sap. 7, 26, intelligitur lux de luce et emanatio. Sed quia ex illa manat, non est maior quam illa: quia vero non obscuritas illius est, sed candor, non est minor ". Ex quo habetur quod non tantum concedendum est ' lumen de lumine', sed etiam 'lux de luce', cum tamen lux nominet sicut principium, lumen vero sicut procedens.

De Patre lumine *. Cum non sit haec concedenda communiter 'essentia de essentia', quaeritur an concedi possit 'res de re'.

Respondeo: utique, inquantum personaliter supponit virtute adiuncti. Secundum se tamen, ut dictum est , semper pro essentia supponit, et ideo fortasse non admittitur, propter vicinitatem huius sermonis ad illum, ne alteritas rei quae est essentia credatur.

Huic vero *; et infra: nisi natum *: id est nascendo accepit. - Admiratio *. Gregorius : " Mirari genituram Verbi est aliquo modo videre, ut oculus clausus sentit lucem ", scilicet per defectum.

Tota *: id est cui nihil est extra .

Forma servi *. Vocat naturam humanam nomine formae. Cum enim forma multipliciter dicitur, uno modo dicitur quasi foris manens, secundum quod est in quarto genere qualitatis . Manet etiam natura humana foris respectu divinae subsistentis, et ideo potest dici forma respectu illius. - Refundi *: id est absorberi a divina.

Naturam genitam *: id est Filium genuit in quo est natura. Et sumitur pro hypostasi, licet secundum se dicat essentiam, ratione participii notionalis. Tamen non potest dici 'essentia genita'. Natura enim dicit rationem secundum quam est generatio, et ideo in ratione dicendi propinquius est quam essentia.

Pater innascibilis *. Quidquid habet Pater, habet Filius, excepto eo quod relative dicitur . Sed Pater est innascibilis, ergo Filius: quod falsum est; ergo prima, ex qua sequitur. Item: ergo habet naturam creatam Pater et est creatura. Ita argumentabantur haeretici.

Respondeo: 'quidquid' pertinet ad essentiam, ' innascibile' ad notionem, et sic variatur. Unde est commutatio ab eo quod est 'uid' in 'ad aliquid'. Licet enim ' innascibilis' non dicat positive relationem, dicit tamen in genere personae negative. Et volebant aliqui haeretici dicere quod Filius non est consubstantialis Patri, quia Pater est innascibilis, Filius non. Contra quod dicit Hilarius : " Non est contumelia, cum Filius unicus in eadem natura geniti cum gignente subsistat". ' Innascibilis' autem ad personam pertinet, non ad naturam.

Super hoc ex causis etc. *, simile dicit Augustinus, Contra Adimantum : " Sicut auctores divinarum litterarum de rebus maxime cogitaverunt, sic mundanorum auctorum omnis cura est de verbis ".

Sed quia haee etc. *. Nisi quod nascendo accepit *. Anselmus In Monologion, 44 : " Vere sicut Pater habet In se essentiam et sapientiam et vitam In semetipso, et sic ut non per alienam, sed per suam essentiam sit, et sapiat per suam sapientiam et vivat per suam vitam, Ita gignendo dat Filio haec habere ".

Ad aliud non refertur [46, 27-28]. Videtur falsum, quia ad Spiritum Sanctum refertur.

Intelligendum est: secundum eamdem notionem, nam secundum aliam refertur ad Spiritum Sanctum.

Pater sequitur naturam *. Contra: Pater est I psa natura, ergo eam non sequitur. Praeterea, "in Trinitate nihil prius aut posterius " .

Respondeo: loquitur contra haereticos, secundum modum quo natura semper prior est In creatura generante quam generata.

Dicitur quoque etc. *. Contra: non erat Ibi tempus.

Respondeo: ' semel' sumitur hic secundum quod aequipollet nunc aeternitatis, non nunc temporis.

De sua natura *. Anselmus, In Monologion : " Verbum summi spiritus sic est omnino ex Ipsius sola essentia, et sic singulariter est Ipsi simile, ut nulla proles sic sit omnino ex sola parentis essentia. Profecto nullis rebus videtur tam convenienter aptari habitudo parentis et prolis quam summo spiritui et Verbo eius ". Ergo Filius est genitus de essentia Patris.

Respondeo: licet haec concedatur a Sanctis 'genuit de sua natura', non oportet hanc concedi ' genuit de sua essentia'; nam gignere ad naturam refertur, non ad essentiam per modum essentiae. Sed quia dicit Anselmus quod Filius est ex Patris essentia, Intelligitur sic: ex se, qui est essentia. Sed potius dicendum est quod hoc dicit Anselmus, quia, cum filius hominum habeat esse a patre et matre, Filius Dei tantum habet esse a Patre.

Filii dilecti *. Sumit hoc nomen ' dilecti' notionaliter.

Filii caritatis [47, 21-22]. Caritas tenetur substantialiter. Contra: simul et semel non potest teneri 'caritas' pro hypostasi et substantia sive essentia.

Respondeo: licet caritas idem est quod essentia, tamen appropriabile est ad personam, quod non hoc nomen 'essentia ', propter diversum modum significandi, ut sit sensus: 'Filii dilecti sui', de sua substantia.

De substantia Patris *. Haec conceditur a Sanctis ' Filius est de essentia Patris'. Estne ista concedenda ' Filius est essentia Patris', sicut dicitur esse virtus Patris? Et si hoc, tunc Pater videtur esse a Filio.

Anselmus in Monologion : " Licet secundum perspectam rationem verum sit quod alter est alterius essentia, tamen multo magis convenit Filium dici essentiam Patris ". - Contra: immo potius Patrem essentiam Filii, eo quod Filius esse habet a Patre.

Respondeo: uno modo magis proprie dicitur hoc, alio modo illud. ' Filius est essentia Patris': hic potest esse duplex constructio: vel in habitudine principii, ut sit sensus: Filius est essentia et hoc habet a Patre. Haec est vera: quo modo dicta de Patre est falsa. Vel potest dicere habitudinem principii respectu eius quod est de ipso, et sic magis propria est haec, ut sit sensus: 'Pater essentia Filii', id est Pater est essentia a quo Filius habet essentiam.

Carnalibus cogitationibus, etc. *. Augustinus, libro De ecclesiasticis dogmatibus , diversas narrat haereses sic: " Nihil creatum aut serviens in Trinitate credendum est, ut vult Dionysius fons Arii; nihil inaequale, ut Eunomius: nihil gratiae coaequale, ut Aetius; nihil anterius aut posterius, maius aut minus, ut vult Arius; nihil extraneum aut officiale alteri, ut vult Macedonius: nihil persuasione aut subreptione insertum, ut Manichaeus; nihil corporeum, ut Melito et Tertullianus: nihil corporaliter effigiatum, ut Anthropomorphus; nihil invisibile sibi, ut Origenes: nihil creaturis visibile, ut Fortunatus: nihil moribus aut voluntate diversum, ut Marcion; nihil in essentia Trinitatis deductum ad creaturas, ut Plato, qui plures posuit ideas: nihil officio singulare nec alteri communicabile, ut Origenes: nihil confusum, ut Sabellius: sed totum perfectum et ex uno et unum, non tamen solitarium, ut praesumunt Sylvanus et Praxeas ".

Idem quoque * ; et infra: de se ipsa gignere *. Anselmus': " Si convenienter dicitur sapientia de sapientia genita, sicut Deus de Deo vel spiritus de spiritu, quare non dicitur haec generatio de matre sicut de patre "?- Respondet idem : " Maternam causam paterna semper praecedit quolibet modo; quare nimis incongruum est ut illi parenti aptetur nomen matris, cui ad gignendam prolem nulla alia causa aut sociatur aut praecedit". Id est Pater nec habet principium generandi aliunde nec sibi est insufficiens.

His verbis etc. *. Natura coaeterna *. Ergo coaeternitas naturarum.

Respondeo: id est simul communicant hypostases eamdem naturam.

Nota: 'de' multipliciter sumitur. Aliquando sumitur personaliter, ut ' Deus de Deo', ' lumen de lumine': aliquando substantialiter, ut ' Filius est de substantia Patris': aliquando materialiter, ut 'haec serra est de ferro'; aliquando ordinanter, ut 'de nihilo', sicut ex nocte fit dies, id est post .

Ostenditur Filium et Spiritum Sanctum non esse ex nihilo [ 49, 25-26]. Videtur quod haec sit falsa ' Filius non est ex nihilo', immo ex nihilo. Cum enim ' nihil' sit idem quod 'non aliquid', aut negatio removet aliquid determinate pro materia, et sic convenit creaturae quod non est ex nihilo: aut universaliter, et sic haec est falsa de Patre ' Pater non est de nihilo', id est, est de aliquo. Licet enim Filius sit de aliquo, ut de Patre, non tamen Pater est de aliquo. Ergo eius contradictio vera: est de nihilo. Quod falsum est: haec enim est oppositio, quod creaturae sunt de nihilo, Creator non de nihilo.

Respondeo: cum dicitur esse de nihilo aliquid, tria ponuntur. Ponitur comparatio principii et ad principium commutabile et esse. In quantum dicit principium, dicitur de Patre quod non de nihilo ; in quantum principium mutabile, non de Filio: de materia autem non, in quantum 'de' ponit materiam. Unde Anselmus, in ''Monologion ': ''" Tribus modis est facta substantia ex nihilo. Uno modo secundum quod penitus non est ex aliquo factum, cui simile est cum quaeritur unde loquitur, [et] respondetur 'de nihilo', id est non loquitur de aliquo. Alio modo, ut dicitur ' fieri ex nihilo ' quasi ipsum nihil sit aliquid exsistens, quo modo semper falsum est; et sic dixerunt Philosophi : nihil ex nihilo fit. Tertio modo cum intelligimus factum, sed non ex aliquo, sicut cum dicitur 'contristatur aliquis ex nihilo', id est non habet causam suae tristitiae "; et sic creaturae dicuntur ex nihilo esse, quae tamen sunt ex materia.

Item, cum dicitur ' ex nihilo', videtur esse repugnantia intellectui, cum 'de' dicat principium, et ' nihil' omnino illud neget.

Respondeo: cum dicitur 'Filius est de substantia Patris ', 'de' notat principium originis. Cum dicitur ' Filius est de nihilo', removetur habitudo principii originalis. Cum dicitur 'creatura est de nihilo', ponitur principium ordinale, ut dictum est , ut 'ex nihilo' est, id est post nihil. Nec est necesse quod in tali ordine ponatur duplex extremitas, sed solum duplex ratio ; sicut oppositio dicit relationem, non tamen oportet quod utrumque ponatur in esse.

Si quod est Pater etc. *. Secundum hoc videtur quod nullus homo habeat verum filium: nam filius non est hoc quod est pater. - Respondeo: hoc intelligi potest gratia eius de quo fit sermo. Cum enim unus solus sit Deus, si Filius Dei non esset idem Patri in deitate, esset creatura, et ita non verus filius natura. Vel potest intelligi de identitate secundum speciem.