DISTINCTIO III.

Apostolus namque. Invisibilia Dei *, ad Rom. 1, 20. Pluraliter dicit ratione eorum quae Deo attribuuntur, ut bonitas, pulcritudo.

Determinata prima parte, secundum quod Deus cognoscitur trinus et unus per auctoritatem, determinat secundum modum cognoscendi, secundum quod per opera quae sunt creaturae cognoscitur . Unde quaedam attribuuntur essentiae ratione essentiae ; quaedam, etsi sint communia tribus ratione essentiae, tamen per appropriationem attribuuntur uni personae, ut aeternitas Patri, speciositas sive pulcritudo vel decor vel character Filio, bonum Spiritui Sancto. Et sic multiplicantur capitula quibus ostenditur.

Propter excellentiam qua excellit *. 8 ad Rom., 22: Omnis creatura Ingemiscit et parturit, Glossa: " Omnis creatura vel corporalis vel spiritualis vel animalis. Corporalis per loca tenditur, animalis vivificat corporalem, spiritualis regit animalem. Et tunc bene regit, cum regenti Deo se subicit. Haec autem omnis in homine. Omnis igitur creatura est in homine, sed non tota ". - Nota: 'omnis' dicit partes secundum speciem: unde homo est omnis creatura in genere; sed ' totum' dicit integrales partes, id est partes partium in individuis.

Intellectu conspicere poterat *. Quaeritur in hoc loco an homo possit Deum aspicere, intelligere et nominare.

a. Videtur quod non, quia, ut dictum est supra , dicit Augustinus, libro De videndo Deo : " Non est in potestate nostra videre Deum ". Ergo homo non potest conspicere Deum.

b. Item, Dionysius, libro De divinis nominibus, cap. 7 : " Non cognoscibilis est Deus ex sua natura et omnem rationem superans et intellectum ". Ergo non est intelligibilis.

c. Idem, in eodem : " Deus neque intelligitur neque dicitur neque nominatur, et non est aliquid exsistentium neque in quodam exsistentium cognoscitur".

d. Item, Philosophus, libro De causis : " Causa prima superior est omni narratione, et non deficiunt linguae a narratione eius, nisi propter narrationem esse ipsius. Narratio fit per loquelam, loquela per intellectum, intellectus per cogitationem, cogitatio per meditationem, meditatio per sensum ". Ergo, cum Deus non cadit in sensum, non memoratur nec cogitatur nec intelligitur nec dicitur.

e. Contra: Dionysius, libro De divinis nominibus, cap. 7 : " Eius est intelligentia, ratio, scientia, tactus, sensus, opinio, phantasia et nomen ".

f. Ad huius solutionem dicit Dionysius, libro De divinis nominibus : " Ex omnium exsistentium ordinatione praetenta ex ipso et imagines quasdam et similitudines divinorum paradigmatum habente, in summum omnium via et ordine secundum virtutem redeundum, omnium ablatione et eminentia et in omnium causa. Proinde in omnibus cognoscitur et sine omnibus ". Et sic per haec tria: ablationem, eminentiam et causam, notat triplicem modum cognoscendi ; per ablationem, sicut negative: non est hoc, non est illud etc: per eminentiam, optimum in unoquoque sibi attribuendum: causa, in quantum resolvimus mobilia ad immobile, essentias ad summum esse.

g. Auctoritates quae dicunt quod non cognoscitur, intelliguntur de modo cognoscendi per ablationem, quia hoc modo non intelligimus quid est, immo potius quid non est, et sic non datur ei nomen.

h. Alia auctoritas, quae dicit quod eius est phantasia et sensus etc, intelligitur quantum in ratione cognoscendi per effectus et ascendendi ab alio in aliud, donec deveniat in primum.

i. Ad auctoritatem Philosophi respondeo quod duplex est cognitio per intellectum: una habet ortum a sensu, et de hac loquitur Philosophus: alia est per inspirationem et sine sensu, quae est fidei, et sic habet nomen.

A duobus enim Iuvabatur *. Scilicet ad cognoscendum Deum: per propriam naturam, et de hoc modo determinabitur inferius ; et per opera, quae sunt creaturae, et sic hic inquirit.

Quod autem summa veritas, bonitas et unitas non cognoscitur mediante sensu, Augustinus, libro De Trinitate : "Illud quod est animus, nondum eo modo bonus quo se ad incommutabile bonum convertit, sed animus tantum, cum ita placet nobis ut omni luci corporeae eum praeferamus, non in se ipso nobis placet, sed in illa arte qua factus est: et haec est veritas et simpliciter bonum ". - Idem, in eodem : " Bonum hoc, bonum illud ; tolle hoc et illud, et vide ipsum bonum si potes; ita Deum videbis, non alio bono bonum, sed bonum eodem bono. Neque enim in bonis quae cernuntur aut cogitantur, aliud alio melius cognosceremus, nisi nobis esset impressa notio secundum quam aliud alii praeferremus ". Ergo cognitio bonitatis est impressa nobis per naturam, ut quo animus est animus, caelum est caelum.

Relucet Indicium *. Isidorus, libro De Trinitate : "Sicut ars in artificem retorquet laudem, ita rerum Creator per creaturam suam laudatur; quanto sit excellentior, ex ipsa operis conditione monstratur".

De modo cognoscendi per negationem dicit Augustinus, VIII libro De Trinitate : "Non parvae notitiae est pars, cum de profundo isto in illam summitatem respiramus, si antequam possimus scire quid sit Deus, quid non sit sciamus. Non est terra neque caelum neque lux, neque si omnes angeli, cum sint millia millium , in unum collati unus fiant, nec tale aliquid est Deus ".

Per hoc solvitur quaestio quaedam quae solet quaeri: si una res habeat virtutes omnes omnium creaturarum, an esset Deus.

Alio modo Dei veritatem *. Ponuntur hic aliae rationes ad ostendendum Deum esse. Prima est: Omne mobile, in quantum tale, reducitur ad aliquod principium immobile summum ; aliter est procedere in infinitum.

Item, nihil eorum quae sunt, habet esse a se ipso, quia sic non terminaretur esse, et sic inferri potest summum ens

Item, nullum creatorum vel istorum entium bonum est a se bonum, quia sic non participaret malitiam ; ab alio ergo, et sic concludetur summum bonum. Intellectus enim semper vult ratiocinando venire in id quod non est aliunde.

Quidquid mutabile est [31,5-6]. Ioannes Damascenus : " Quorum esse a versione Incipit, haec versioni subicientur, vel secundum corruptionem, vel secundum alterationem, vel electionem. Intellectuales naturas aio creari alterabiles secundum electionem, secundum eam quae est In bono abscessionem vel profectionem Intensam vel remissam ; reliqua vero secundum reliquas mutationes ".

Item, Philosophus : " Mutabile est omne creatum aut secundum esse, aut secundum situm, aut secundum affectionem".

Consideraverunt *. Aliam rationem adhuc ponit: Quidquid est In substantiis, est corpus vel spiritus ; spiritus autem movet corpus. Sed omne movens nobilius et melius est moto, et omne melius tribuendum Deo; ergo Deus non est corpus, sed potius spiritus. Item, In quantum movet, aut ut Intelligibile, aut ut sensibile. Si Intelligibile, aut separatum, aut coniunctum: et si separatum, et habitum est quod non est aliunde: ergo Deus est spiritus Intelligibilis, separatus, non ens aliunde.

Longe meliorem qui spiritum feeit *. Augustinus, libro De Trinitate : " Si poteris, Illis detractis quae participatione bona sunt, per se Ipsum perspicere bonum, perspexisti Deum ".

Sed nota: Bonum per se dupliciter dicitur: formaliter, scilicet per formam quae est pars rei, et sic non cognoscitur summum bonum per se: sic enim essentialiter summum bonum praedicaretur de qualibet creatura ; vel effective, scilicet bonum per se quod non est aliunde, sed alia ab eo, et sic cognoscitur per effectus. Nisi formaliter dicatur sicut a forma exemplari.

Intellexerunt *; infra: Viderunt esse aliquid quo speciosa *. Isidorus, libro De Trinitate : " Ex pulcritudine circumscriptae creaturae pulcritudinem suam, quae circumscribi nequit, facit Deus intelligi, ut ipsis ad Deum homo revertatur quibus aversus est, ut qui per amorem pulcritudinis creaturae a Creatoris forma se abstulit, rursum per creaturae decorem ad Creatoris pulcritudinem revertatur ".

Habitum est supra an Deus cognoscibilis sit et qua vi cognoscitur et quo modo. Nunc quaeritur an Deus cogitabilis sit non esse, et an cognoscibilis a se et a creatura, et an a creatura solum an a se solum, et quid in ipso cognoscitur.

I. Ad primam quaestionem absolvendam dicit Anselmus libro De personis logion , id est divinis personis: Quo maius excogitari non potest, est Deus. Sed maius est quod cogitatur esse in re et intellectu, quam quod cogitatur intellectu solum. Maius est iterum illud quod cogitari potest esse et non potest cogitari non esse, quam quod cogitari potest non esse cum sit. Erit ergo Deus bonum quod non est tantum in intellectu et non est cogitare non esse.

Quod autem dicitur in Psalmo : Dixit insipiens in corde suo non est Deus, nota: est dupliciter dicere: verbo exteriori, et sic verum est; vel interiori, quod est verbum rei, et sic est impossibile.

II. An sit cogitabilis a se solo, an a se et creatura. Isidorus, libro De Trinitate : " Sola Trinitas integre sibi nota est et humanitas a Christo suscepta". Ergo cognoscibilis est solum a se ipso.

Idem, in eodem : "Intelligibiliter quodam miro modo Dei essentia sciri potest, dum esse creditur".

Quis sit iste mirus modus, Augustinus, libro De videndo Deo , ostendit: " Cum absens putatur, videtur ; cum praesens est, non videtur". Et ratio est dicti, ut dicit Augustinus in eodem : " Creduntur illa quae absunt a nostris sensibus, si viderur idoneum testimonium quod eis perhibetur"; sicut si non possemus aliquem cognoscere videndo, et alius probus homo, qui eum melius cognosceret, diceret nobis: hic est, et crederemus. Sed duplex est absentia a Deo: vel per peccatum, et de hac non intelligitur ; vel per absentiam gloriae, ut in via, et sic intelligitur absens quoad gloriam, qui est praesens quoad gratiam. Item, tres sunt modi videndi: vel per fidem in cognitivo intellectu, et sic videmus dum absens est, quia fides semper per modum absentis cognoscit: vel per caritatem in practico, et hoc dupliciter: vel in patria, et sic solum caritate videmus: vel in via, et sic non videmus dum praesens est in anima, quia nemo scit an sit dignus amore vel odio .

Quod opponitur ' sola Trinitas sibi integre nota est', verum est: integre: nos autem imperfecte cognoscimus, et respicit illud quod dicit Gregorius : " Essentia eius a nullo plene videbitur".

III. Ad illud quod quaeritur, quid de Deo cognoscitur, Dionysius, libro De symbolica theologia : " Non cognoscunt eum exsistentia an sit". Idem, in Epistola I : " Si quis vidit Deum, intellexit quod vidit, non ipsum vidit, sed aliquid eorum quae sunt eius, quae exsistunt et cognoscuntur. Ipse autem super mentem et substantiam collocatus universaliter nec cognoscendo nec videndo".

Videtur duplex contrarietas hic implicari: primo, quod vidit ipsum et non ipsum vidit ; deinde, quod cognoscitur et non cognoscitur.

Respondeo: creaturae non cognoscunt an sit secundum essentiam, quia sic solum in patria cognoscitur per speciem, credimus tamen eum. Sed secundum hunc modum credere non est cognoscere. Praeterea videns Deum in creatura, non videt Deum per essentiam, sed videt summam bonitatem quae est in bonitate creaturae.

Nune restat ostendere, etc. *. Determinat modo de inquisitione Trinitatis per vestigium in creaturis, et deinde per trinitatem creatam in anima. Sed primo quaeritur an certior sit et nobilior cognitio quae est per fidem, quam quae per vestigium. Et videtur quod sic: Magister Richardus de S. Victore : " Utimur signis pro argumentis, prodigiis pro experimentis. Utinam attenderent ludaei et pagani cum quanta conscientiae securitate ad divinum iudicium poterimus accedere. Nonne poterimus dicere Deo: Si est error, a te ipso decepti sumus? A summae sanctitatis viris sunt tradita eloquia, te ipso cooperante et virtute tua confirmante sequentibus signis ". Cum ergo cognitio a Deo immediate data et miraculis confirmata, sit nobilior illa quae fit debilibus argumentis, erit melior et certior haec cognitio de Deo quam illa.

Ad idem Hilarius : " Fides est supra intelligentiam sensus et infra intelligentiam veritatis ". Intelligentia sensus est, quae ex sensu orta est; intelligentia veritatis, quae est in patria. Ergo nobilior est cognitio fidei cognitione quae est per rationem sensibilem.

Per ea quae facta sunt intelligamus [32,2-3]. Quaeritur quomodo Philosophi per creaturas venerunt in cognitionem Trinitatis. De quo Philosophus : " Hic est numerus omnis rei significans trinitatem. Nos autem non extrahimus hunc numerum nisi ex natura, et per hunc numerum adhibuimus nos magnificare Deum unum creatorem eminentem proprietatibus ex iis quae sunt creaturae ".

Super hunc textum: Exiguum *, Hilarius, II libro De Trinitate : " Perfecta scientia est Deum sic scire, ut licet non ignorabilem, tamen incomprehensibilem scias ". Et Augustinus, libro Soliloquiorum : " Aliquantulum autem Deum mente attingere magna beatitudo est, comprehendere autem est impossibile ".

Flgarae *. Ponuntur hic secundum quod sunt de quarta specie qualitatis , quae et hic dicuntur species.

Doctrinae vel artes *: quae sunt etiam per modum speciei.

Sed quaeritur: cum unitas repraesentet Patrem in creaturis, sicut in anima ipsa memoria, et sic de aliis, quare non aeque ista tria in creaturis possunt dici imago, sicut tria quae sunt in anima.

Respondeo: in vestigio est figura impressa mediante imprimentis figura, ut in pede qui confusam dat similitudinem: sed imago secundum lineationem immediate formatur ab eo cuius est et imitatur in quantitate et qualitate illud cuius est imago: quod non facit vestigium, immo confusa est similitudo, et sic propinquius. Sequitur enim: si est intelligentia, est veritas, et non convertitur: et sic propinquius determinat Filium quam veritas. Sic sequitur: si est voluntas bonitatis, bonitas est, et non convertitur.

Item, si unitas convertitur cum essentia et ista est communis tribus, ergo et unitas: non igitur plus repraesentat Patrem quam aliam personam ; quod tamen hic dicit Augustinus .

Respondeo quod verum est, quod unitas dicit essentiam, sed superaddit rationem originis. Unitas enim, ut dicit Philosophus , est indivisio esse. In qualibet enim creatura est forma perficiens esse, quae non est ab alia forma ; quod notatur per indivisionem, quia non dividitur in priora. Unde, cum Pater sit innascibilis et personarum origo, quia non habet personam ante se, unitas, quae est proprietas originis, Patrem repraesentat. Species est ratio cognoscendi, quae attribuitur Filio. Bonitas autem dicit in ordine, et ideo designat Spiritum Sanctum.

Quidam tamen distinguunt ens tripliciter: genere, specie, numero. Modus notat unitatem generis, species speciei et ordo numeri. Et ita volunt hic tria distinguere: modum, speciem et ordinem, quae istis tribus respondent. Sed hoc nihil est, immo primo consideratur res in esse, et deinde formatur ; tertio est in ordine in quantum movet ad finem.

Pondera *. Pondus hic vocatur inclinatio uniuscuiusque in terminum: collocationes *, ut iam est in termino. Item Philosophus : " Sicut figura se habet ad corpus, sic habitus ad animam ". Item, Augustinus, libro De anima et spiritu : "Quod est locus in corpore, est affectus in anima".

Item, hic ponit Augustinus trinitatem, scilicet unitatem etc.; in alio loco ponit esse modum, speciem et ordinem. Aut ergo eadem est trinitas, et sic idem est esse; aut alia, et tunc dicit diversitatem.

Item, Augustinus, De vera religione : "Credimus Patrem omnia fecisse per Filium in dono Spiritus Sancti. Omnis enim res habet tria: quod unum aliquid sit, quod specie propria discernatur, quod rerum ordinem non excedat ".

Respondeo quod haec trinitas est alia. Et In hoc differt: est trinitas In exsistentia, et ad hanc refertur Ista quae hic dicitur ; vel est eam sumere ut est In actione, et sic repraesentatur per hanc: modum, speciem et ordinem. In dicta autem auctoritate Augustini, De vera religione, I ntelligencia est trinitas secundum esse metaphysicum, quod est esse In universo. Sed haec melius post In proximo exponentur .

Item, In superiori capitulo dicit Augustinus : " Ex perpetuitate creaturarum Intelligitur Conditor aeternus; ex magnitudine creaturarum omnipotens: ex ordine et dispositione sapiens: ex gubernatione bonus ". Ergo ordo representat sapientiam: non Spiritum Sanctum, sed Filium.

Respondeo: ordo dupliciter accipitur: vel ut est rei ordinatae ad suum finem, et hoc est ad bonum, et notat Spiritum Sanctum. Est alius rei ad rem In rerum universitate, et Iste ordo ad sapientiam refertur, et de hoc Intelligitur auctoritas supra.

Amores *. Amor est quasi rei, etiam cum absens est.

Delectationes *. Delectatio est apprehensio rei convenientis cum sui coniunctione .

Perfectissima pulcritudo *. Videtur quod pulcritudo et veritas male repraesentant Filium. Ut enim dicit Augustinus, libro Soliloquiorum , veritas est Illud secundum quod res est, pulcritudo autem in quantum apparet. Ergo, cum dicat Anselmus quod veritas Patris est essentia Patris, potius Patrem repraesentat quam Filium.

Respondeo: utrumque ad cognitionem ordinatur: pulcritudo in quantum apparet ad cognoscendum ; veritas autem in quantum ordinatur ad intellectum ; bonitas autem ut ordinatur ad affectum essentia quo res est; et tamen sunt idem, et sic secundum hanc rationem ad Filium pertinent. Cum autem dicitur veritas Patris veritas Filii, duplex notatur ratio: Patris quasi subiectiva, non tamen ibi dicimus esse subiectum, ut quae est in Patre; Filii autem veritas dicitur Patris, ut quae est a Patre per modum principii.

Deus Pater a quo omnia *:quia quod Filius est principium, hoc habet a Patre. - Neque suis finibus *: vel quoad magnitudinem vel quoad virtutem.

Bonus *: in gubernando, ut supra dixit .

Vellet *: quoad rationalem, cui et tantum dat quantum ipsa accipere vult, voluntate dico plena et recta.

Posset *: quoad irrationalem.

Per considerationem creaturarum *. Augustinus, Super Genesim : "Omnis rationalis sive irrationalis creatura visis movetur. Sed rationalis habet intelligentiam, per quam iudicare possit an visis consentiat: irrationalia vero non acceperunt hoc iudicium, pro suo tamen genere et natura viso aliquo tacta propelluntur ".

Et pacem qua unitati *. Augustinus, XIX De civitate Dei : "Pax corporis est ordinata temperantia partium.

Pax animae irrationalis est ordinata requies appetitionum. Pax animae rationalis est ordinata cogitationis actionisque consensio. Pax corporis et animae est ordinata vita et salus animantis. Pax hominum est ordinata concordia. Pax hominis mortalis et Dei est ordinata in fide sub aeterna lege obedientia. Pax caelestis civitatis est ordinatissima et concordissima societas fruendi Deo et invicem in Deo, secundum quod unusquisque fruetur altero in Deo. Pax omnium rerum est ordinis tranquillitas. Ordo autem est parium dispariumque rerum sua cuique tribuens loca dispositio ".

De ista autem trinitate, quae hic dicitur, dicit Augustinus in XI De Trinitate, 23 cap. : "Per omnia opera sua significationis suae sparsit indicia. Pater intelligitur Verbi qui dixit Fiat . Quod autem illo dicente factum est, per Verbum factum est. In eo vero quod dicitur: Et vidit Deus quod esset bonum etc, satis significatur Deum nulla necessitate, nulla cuiusquam suae utilitatis indigentia, sed sola bonitate fecisse quod factum est: quae bonitas, si Spiritus Sanctus tecte intelligitur, universa nobis Trinitas in suis operibus intimatur ".

Super illum textum: Deficientes in contuitu Trinitatis [ 33,8-9]. Contra: Augustinus, XI De Trinitate : " Philosophi sapientiam tripartitam esse dixerunt, in qua est significatio Trinitatis. Cui enim sunt eae adscribendae nisi auctori omnium naturarum, datori intelligentiae, amoris inspiratori? In iis autem Trinitas est diiudicanda, et natura quidem ingenio, doctrina vero scientia: usus vero fructu est diiudicandus. Differunt enim usus et fructus: usus ad temporalia, fructus ad aeterna refertur. Sensus est: Naturalis philosophia est de iis quae pertinent ad creationem naturae ; Sermocinalis est de iis quae referuntur ad rationem vel intellectum in quantum hujusmodi: Moralis autem est de iis quae referuntur ad amorem boni in quantum hujusmodi. Et ideo Naturalis philosophia adscribitur auctori" etc. Ergo philosophi in cognitionem huius Trinitatis venire potuerunt per se. - R espondeo: est contuitus secundum intellectum practicum, et secundum hoc defecerunt; et est secundum intellectum speculativum, et secundum hoc intelligitur auctoritas praecedens. Quia erant in umbra infidelitatis, per amorem cognoscere non potuerunt.

Adiuvamur fide [33,9-10]. Et qualiter hoc sit, nos docet Gregorius in Moralibus : " Saepe volumus naturam Dei considerare ", "sibique anima de se ipsa gradus ascensionis facit". " Primus gradus est ut se ad se colligat, secundus ut se videat, tertius ut super se ipsam in contemplatione auctoris invisibilis surgat". "Quae sic est infusa corpori, ut, cum ipsa per naturam non diversa sit, per corpus tamen agit diversa", sicut radius solis non est diversus cum lutum indurat et ceram liquet. Huic aptatur triplex gradus cognitionis: per trinitatem creaturarum, per trinitatem in anima, per fidem auctoritatis. Primus aptatur primo gradui et ita de aliis. Fide etiam anima super se elevatur.

Ad evidentiam eorum quae hic dicta sunt, nota: multiplex ponitur trinitas in creaturis omnibus. Prima est in re secundum quam fit, et sic accipitur haec, in 11 Sap., 21: Mensura, numero et pondere. Unde Augustinus, Ad Orosium : "Si in numero et mensura et pondere disposuit Deus omnia, ipsum numerum et pondus et mensuram ubi disposuit? Numerus et pondus et mensura ipse est Deus. Ipse est numerus sine numero, a quo est omnis numerus. Ipse est mensura sine mensura, a quo omnis mensura " etc. Idem ergo est quod " omnia In se disposuit: non enim creaturam extra se vidit, sicut homo qui retinet In memoria quae facit". - Secunda trinitas est secundum quam res est, et haec est unitas sive aeternitas, veritas, bonitas. Bernardus, Super Cantica : " O beata Trinitas: veritas, bonitas, aeternitas". Primum Filio, sequens Spiritui Sancto, tertium Patri coaptatur.

Tertia est secundum quam res perfecte est: modus, species et ordo. De hac Augustinus, libro De natura summi boni : " Ubi haec magna sunt, magna bona sunt; ubi minora, minus ; ubi mediocria, mediocre".

Quarta est secundum quam res disponitur ad actum: substantia, species et virtus. Unde In Psalmo Bonum est confiteri, versus: Et stultus non Intelliget haec, I bi haec Glossa ponit: " substantia, forma et vi".

Quinta est secundum quod In actu est, et haec est: essentia, virtus, operatio. Hanc ponit Dionysius In Hierarchia, cap. Quare angeli dicuntur virtutes .

Sexta est secundum quod ad cognitionem res disponitur: substantia, species, ratio. Hanc ponit Trismegistus philosophus .

Septima est secundum quod est In cognitione, et sic haec: quod constat, quod congruit, quod discernitur. Hanc ponit Augustinus In libro De 83 Quaestionibus , his verbis: " Omne quod constat, aliud est quo constat, aliud quo discernitur, aliud quo congruit. Universa ergo creatura, si est, et ab eo quod Ipsa non est distat, et suis partibus sibimet congruit, causam eius trinam esse oportet: qua sit, qua hoc sit, qua sibi amica sit. Creaturae autem causam Deum dicimus. Oportet ergo Trinitatem esse, qua nihil praestantius, Intelligendus, beatius queat Inveniri. Ideoque, cum veritas quaeritur, non plus quam tria genera quaestionum esse possunt: utrum omnino sit, utrum hoc an aliud sit, utrum probandum an improbandum sit".

Octava trinitas est secundum quod est in cognitione vel affectu: exsistens, pulcrum et delectabile. Hanc tractat Dionysius, libro De divinis nominibus, in tribus capitulis: De exsistenti, De pulcro, De delectabili .

Nunc vero etc. *. Determinatum est de Trinitate per vestigium ; nunc determinat de ea per trinitatem quae est in anima. Haec autem trinitas non sumitur secundum animam vegetabilem, quia ipsa non est separabilis a materia. Nec omnino secundum sensibilem, quia, licet sensus sit susceptivus sensibilium specierum praeter materiam , tamen ut sunt in materia, et ideo non est conversiva ad Trinitatem increatam. Et ideo proprie trinitas creata est in superiori parte rationis.

Nota tamen quod, extenso nomine trinitatis, multiplex est trinitas. Quaedam est in sensu exteriori, quaedam in interiori, tertia in inferiori parte rationis, quarta in superiori parte rationis quoad suum actum. Et haec subdividitur, quia vel est in anima se ipsam cognoscente vel vidente, vel quoad Deum, scilicet secundum quod meminit, intelligit, vult se ipsam vel Deum. Alia est differentia trinitatis ex parte virium motivarum vel habituum. Item, vel est trinitas naturalis vel infusa: una est ex parte cognoscibilis, scilicet Dei; altera ex parte cognoscitivi in actibus ; tertia ex parte medii inter haec, ut fidei, spei, caritatis ; et hoc vel in patria vel in via: fides, spes et caritas in via: dotes in patria.

Bernardus, in Sermone de Trinitate , ponit trinitatem hominis secundum naturam primo cadentis et deinde resurgentis,

his verbis: "Trinitas creatrix est Pater et Filius et Spiritus Sanctus, ex qua cecidit trinitas creata, scilicet memoria, ratio et voluntas. Et est trinitas per quam cecidit: suggestio, delectatio et consensus. Est trinitas in quam: impotentia, caecitas et immunditia. Memoria iterum cecidit in tres cogitationes: affectuosas, onerosas, otiosas: ratio in triplicem ignorantiam: veri et falsi, boni et mali, commodi et incommodi ; voluntas in concupiscentiam carnis, oculorum et superbiam vitae . Est trinitas per quam resurgit: fides, spes, caritas, quae similiter unaquaeque suam habet trinitatem. Est enim fides signorum, praeceptorum et promissorum ; est spes veniae, gratiae, gloriae ; est caritas de corde puro et conscientia bona et fide non ficta " .

Augustinus ita ponit : trinitas in sensu exteriori est secundum visum, eo quod maxime inter sensus abstrahit a materia: et est visivum, visus, delectatio media. Et haec remotior, quia haec tria non sunt unius substantiae .

Secunda est in interiori, scilicet imaginatio corporis in memoria, et quae ad eam convertitur acies cogitantis, et utrumque coniungens intentio voluntatis. Et haec aliquo modo est eadem .

Tertia est ex scitivo, scientia et appetitu sive delectatione media .

Supra hanc est trinitas quae est in superiori parte rationis aliquo modo inclinata ad inferiorem, scilicet retentio fidei, contemplatio eius et dilectio. Et quia fides est de aeternis, ideo ordinatur supra precedentes ; sed quia temporaliter, ideo subsequitur .

Sequens trinitas est in superiori parte rationis, cum sui meminit, se noscit, se diligit vel amat. Et haec distinguitur quoad actus .

Supra hanc est quae est in viribus: sui memoria et intelligentia et voluntas . - Supra hanc est intelligentia, memoria et voluntas Dei .

Supra hanc est cognitio, dilectio, fruitio, quae est secundum dotes. Et eae ordinantur secundum maiorem dignitatem et minorem. Augustinus autem non ponit investigationem nisi circa illas quae naturaliter sunt in anima, scilicet virium vel actuum vel naturalium habitudinum. Et primo ponit illam quae est virium, secundo illam quae est naturalium habitudinum.

I. Amissa Dei participatione *. Psalmus : Manus tuae , Glossa: " Homo dicitur ad imaginem Dei factus, habens aliquid de imagine secundum ipsum immateriale ", id est secundum superiorem partem rationis, quae ad Deum nata est converti. Ergo, licet deformetur, est imago Dei secundum rationem.

Sed videtur diminui eo quod dicit : " habens aliquid de imagine ".

II. Praeterea, quaestio est utrum sit imago secundum quod vires referuntur ad Deum, vel secundum quod referuntur ad ipsam animam.

a. Et videtur quod secundum quod ad Deum, per hoc quod dicit : " eo enim ipso" etc.

b. Contra: Augustinus, IX libro De Trinitate : " Cum mens ipsa se novit atque approbat, sic est eadem notitia verbum eius, ut * sit aequale omnino atque idem, quia neque inferioris essentiae est notitia, sicut corporis ; neque superioris, sicut Dei". Ergo, cum solum est imago quando coaequantur quae sunt in Trinitate, et ut comparantur ad Deum impossibile est aequari, ergo ut sic comparantur non est imago.

c. Contra: Augustinus, De Trinitate : "Haec trinitas mentis, non propterea imago Dei est, quia sui meminit, intelligit ac diligit se, sed quia potest meminisse, intelligere et diligere eum a quo facta est". Ergo ista tria solum sunt trinitas secundum quod comparantur ad Deum.

d. Respondeo: hic non est nisi una trinitas secundum unam comparationem animae, sed duplex secundum duplex intelligibile, quia ista vel sumuntur in ordine ad se ipsa, se apprehendendo, vel in ordine ad Deum. Secundum quod ad se comparantur, dicitur esse imago potentialiter solum ; ut autem referuntur in Deum, est imago in effectu sive actu. Sicut aliquis apprehendit figuram secundum se primo: quando autem comparat ad aliud in quod ducit, actu fit imago; sic quae erat potentialiter imago in conversione sui ad se, dum actu convertitur ad Deum, actu fit imago.

Vel dicendum est quod in imagine huiusmodi consideratur discretio eorum quae sunt in imagine, et aequalitas eorum inter se, et relatio per imitationem ad rem cuius est imago. Discretio virium eadem est utrobique: sed quoad aequalitatem plus convenit ut sit imago secundum quod vires ad animam referuntur. Sicut enim Deus se cognoscit, intelligit ac diligit, sic anima se. Sed quoad imitationem propter quam vel secundum quam facta est, magis est imago secundum quod ad Deum refertur.

e. Ad praecedens vero dicendum est quod, cum dicitur imago secundum id quod potest esse particeps Dei, sicut posse dicitur dupliciter: secundum actum et habitum, sic imago dicitur dupliciter. Amissa ergo Dei participatione, est imago secundum habitum, licet non actu imitetur.

Amoris *: sumitur pro potentia voluntatis.

Mens ad se ipsam dicitur *. Contra: inferius dicet quod mens est sicut " parens " *; ergo ad aliquid dicitur.

Respondeo: dicit quod memoria ad aliquid dicitur, scilicet ad intelligentiam, quia memorabile potest esse sub intelligentia et econtra, et ita de aliis. Unde non sic ad aliquid dicuntur, quomodo Pater ad

Filium. Mens autem est nomen substantiae animae, quia nominat substantiam animae, cuius Ipsa est potentia ; sed hoc non dicit Intelligentia, Immo secundum se dicit potentiam. Cum autem dicit quod mens est ad aliquid, loquitur de Ipsa, non In comparatione ad animam cuius est potentia, sed ut potentia est comparata ad actum ; et aequivocatur nomen mentis secundum dictos modos et non aliquod aliorum, quia a mente egreditur actus Intelligendi, ab actu Intelligendi sequitur actus diligendi. Unde et mens proximo adiacet substantiae animae, alia autem per Ipsam.

Una essentia et una mens *. Quaeritur ergo quare potius haec tria dicuntur essentia una etc.

Respondeo: ut dicit Aristoteles In libro De causis , " omnis anima nobilis tres habet operationes: animalem, Intellectualem et divinam ". Secundum animalem est vivere ; secundum Intellectualem, Intelligere; secundum divinam, esse. Istae ergo potentiae sunt una essentia, una mens formaliter, Id est non ab alia forma priori, quamvis effective sint a Deo. Et sunt aliis principium vitae, quia secundum animalem Inest Ipsi substantiae animae vivere, secundum quod est principium omnium motuum In corpore et vivit se ipsa; et sic substantia animae dicitur una vita. In quantum communicat cum operatione Intellectuali, dicitur mens. In quantum communicat cum divina, dicitur essentia una, secundum quam dicitur esse.

Quare autem memoria attribuitur Patri, Intelligentia Filio, voluntas Spiritui Sancto?

a. Anselmus, In Monologion : " Cum summa sapientia sui memor esse negari non possit, nihil competentius quam quod In memoria Pater, In verbo Filius Intelligatur ; quoniam de memoria verbum nasci videtur, quod in mente nostra clarius percipitur. Quoniam humana mens non semper se cogitat sicut sui semper meminit, liquet, cum se cogitat, quia verbum eius de memoria nascitur. Unde, si semper se cogitaret, semper nasceretur. Hinc patet de summa sapientia, quae semper se dicit, sicut sui semper memor est, quia de aeterna eius memoria coaeternum nascitur Verbum ". - Ergo, si memoria Patri attribuitur, falsum viderur quod dicit Augustinus , super 17 Eccli., 1, textus: imaginem, Glossa: " Sicut ex Patre Filius, ex utroque Spiritus Sanctus, sic ex intelligentia voluntas, ex utroque memoria ".

b. Contra: Augustinus, IX libro De Trinitate : " Mens notitiam suam gignit ".

Sed contra: Augustinus, De imagine : " Licet anima unius naturae sit, tres tamen habet dignitates: intellectum, voluntatem et memoriam, quae in Evangelio designantur: Diliges Dominum Deum tuum " etc. - Item contra: Bernardus, in XI sermone Super Cantica : "In anima intueor rationem, voluntatem et memoriam, et haec tria animam esse. Deus rationi futurus est plenitudo lucis, voluntati multitudo pacis, memoriae continuatio aeternitatis ".

c. Respondeo: duplex est memoria . Quaedam est de rebus intellectis et de rebus volitis, ut permaneant et conserventur in intellectu et affectu ; et ista consequitur ad intelligentiam et voluntatem. Et sic intelligitur auctoritas Augustini super 17 Eccli. et in libro De imagine. Est alia quae praecedit, quae extendit se ad omne tempus; et haec est retentio sive conservatio essentialis similitudinis veri et boni. Quando enim anima creata est, habet potentiam convertendi se supra se ipsam secundum verum et bonum quae ipsa est, vel secundum verum et bonum quae Deus est: et sic intelligentia et voluntas procedunt a memoria. Per hanc enim similitudinem, quae In hac memoria conservatur, potest se Intelligere, et per consequens velle sibi bonum.

Aequalia enim sunt *. Id est memoria creata est tanta quantae omnes Insimul sumptae, sicut In personis Pater est aequalis Filio et est aequalis omnibus Insimul sumptis.

Sed nota: duplex est aequalitas. Cum enim proprie sit In quantitate , duplex est quantitas : est quantitas magnitudinis, ut In corporibus ; et est quantitas secundum virtutem vel potestatem ; et de hac Intelligitur. Magnitudo enim non est In spiritibus. Quantitas virtutis Intelligitur secundum quantitatem actuum supra obiecta. Est alia quantitas secundum essentiam eius cuius est virtus: virtus enim medium est Inter essentiam et actum egredientem ab essentia per virtutem. Unde et quantitatem trahit ab uno vel ab altero: et sic virtus est simplex comparatione ad essentiam, multiplex autem multiplicitate actuum.

Totam memoriam *. Cum potentia sit simplex, male attribuitur ei totalitas. Deinde videtur falsum quod dicit: Quod intelligo, volo *, quia mali est memoria et Intellectus, non tamen voluntas.

a. Ad horum solutionem Augustinus, IX De Trinitate , dicit: " Verbum, quod nunc Insinuare volumus, est cum amore notitia. Cum Itaque mens se novit et amat, Iungitur ei amore verbum eius et notitia. Et quoniam amat notitiam et novit amorem, et verbum in amore est et amor in verbo, et utrumque in amante atque dicente. Sed omnis notitia secundum speciem similis est rei quam novit. Est enim alia notitia secundum privationem, quam, cum improbamus, loquimur". Unde 'quod intelligo memini, quod memini volo' intelligitur de memoria boni, quae est in intellectu practico, secundum quod est intelligentia cum amore. Et sic non intelligitur de malo: per cognitionem enim speculativae partis non sumus similes Deo.

b. Totalitas hic notatur, quia, ut dictum est , virtus duplicem habet comparationem: vel ad simplicem essentiam animae, et sic est simplex: vel ad multitudinem memorabilium, et sic est totalitas. Memorabilia autem esse possunt vel quae sunt in anima vel extra animam ; et de priori intelligitur, in quantum super alias potentias convertitur. Est et alia totalitas, in quantum sunt in ratione memorabilis, intelligibilis, voluntabilis.

Voluntas etc. *. Mens hic accipitur *. Augustinus, De vera religione et in libro De anima et spiritu : " Mens, omnium quae sunt in anima sublimior dignitate ", habet " imaginem in potentia cognoscendi Deum, similitudinem in potentia diligendi Deum ". Ergo imago tantum attenditur in potentia cognoscendi: ergo potentia diligendi non cadit sub imagine . Quare ergo non habemus tertium quod pertineat ad Patrem?

Respondeo: cum dico 'potentia cognoscendi et diligendi', tria dico: potentiam quae repraesentat Patrem, et cognitionem quae Filium, et dilectionem quae significat Spiritum Sanctum. - Ad aliud dicendum: licet Imago proprie dicatur totius Trinitatis, tamen per appropriationem dicitur esse Filii, qui est Imago et prima similitudo Patris. Et Ideo, cum cognitio ei approprietur, et cognitioni Imago, In potentia diligendi dicimur similes; quia, cum bonitate similes simus Deo, licet quis cognoscat bonum, non propter hoc dicitur bonus, nisi et diligat.

Memoria praesentium [35, 4-5]. Contra: Augustinus, libro Confessionum 1 : "Praesens de praeteritis, memoria ; praesens de praesentibus cognitio ; praesens de futuris, exspectatio ". Et Tullius, In fine Primae Rhetoricae : " Prudentia dividitur In memoriam, Intelligentiam et providentiam. Memoria autem est praeteritorum, Intelligentia praesentium, providentia futurorum ". Patet etiam ex hoc quod, cum prudentia sit In ratione, memoria erit In eodem; et sic memoria non erit tantum ex parte animae sensibilis.

Respondeo: memoria duplicem habet actum : uno modo ut retinet formas sensibiles, et sic est animae sensibilis ; memoria autem Intelligibilis est formarum Intelligibilium vis retentiva secundum unum eius actum. Alius est actus In quantum per formam Intelligibilem retentam fit conversio supra rem prius Intellectam ; et sic est tantum animae Intelligibilis et extendit se ad omne tempus et praecedit Intelligere, quia Intelligere fit per similitudinem. Unde Augustinus, X De Trinitate : " Cognoscat semetipsam anima nec quasi absentem quaerat, sed Intentionem voluntatis, qua per alia vagabatur, statuat In se Ipsam et se cogitet) Ita videbit quod nunquam sui non meminerit, nunquam se non amaverit, nunquam nescierit, sed aliud secum amando, cum eo se confudit et concrevit quodam modo ".

Hic attendendum *; et Infra: Intelligentiam et voluntatem unum esse *. Sed unum simpliciter sumptum, est unum numero ; ergo sunt unum numero. Sed hoc non est verum, sicut nec albedo et musica, quamvis sint In eodem subiecto . Item potentiae numerantur secundum actus , et actus sunt diversi: ergo et potentiae.

Respondeo quod Intelligitur secundum unitatem essentiae In qua sunt, non comparatione actuum ad quos sunt: quod patebit Inferius .

Mens spiritualis *. Augustinus, De anima et spiritu : " Anima est dum vegetat, spiritus dum contemplatur, sensus dum sentit, animus dum sapit: dum Intelligit, mens; dum discernit, ratio: dum recordatur aut meminit, memoria: dum appetit, voluntas. Proprietates quidem diversae, sed essentia una. Omnis autem anima spiritus est, sed non e converso ".

Haec tria *: et Infra: nisi noverit se *. Quaeritur ergo quae sit differentia Inter notitiam et memoriam.

a. Videtur quod (notitia) sit Idem quod cogitatio sive memoria: aut ergo Idem est cogitatio quod similitudinum apprehensio, et si hoc, ergo Idem memoria quod notitia ; aut est Idem quod collatio: ergo Idem est quod actus rationis, et sic Idem quod notitia. Augustinus, XIV De Trinitate : " Tunc cogitatur, cum suo aspectui opponitur: tunc noscitur, et non cogitatur, cum sui apud se memoria tenetur". Ergo Idem est noscere quod meminisse.

b. Item, quod cogitatio non sit Idem quod notitia, Augustinus, In eodem : " Ipsa mens Infantis nosse se credenda est, sed intenta nimis in eas res, quas per corporis sensus tanto maiore quanto noviore coepit delectatione sentire, non ignorare se potest, sed [se] potest non cogitare ".

c. Respondeo: meminisse sui est tenere similitudinem sui apud se: ita et meminisse rei est tenere similitudinem rei apud se. Nosse vero est in illa similitudine rem videre. Cogitare vero est eamdem rem notam ab aliis notis discernere, quae non sunt quod ipsa est. Quod hoc sit cogitare, dicit Augustinus, XI De Trinitate, f : " Semper sui meminisse semperque se ipsam intelligere et amare comprehenditur, quamvis non semper se cogitare discretam ab aliis quae non sunt quod ipsa est; ac per hoc difficile cognoscitur memoria sui et intelligentia sui. Quasi enim non sint haec duo, sed unum duobus vocabulis nuncupetur: apparet in ea re ubi ista coniuncta sunt et aliud non praecedit aliud tempore ". Ergo cogitatio est opus rationis discernentis rem a re; intelligere opus intellectus: noscere vero opus commune utriusque. Intelligere enim est legere aliquid quod extra est per id quod intra est: cogitare est simul agitare, et hoc est rationis, cuius est conferre: noscere non determinat nec hoc nec illud, immo quandoque pro uno, quandoque pro altero ponitur: convenientiam enim habet cum uno, per quam differt ab altero, et e converso.

Inseparabilia *. a. Augustinus, in IX De Trinitate : " Mens utique est in se ipsa, quoniam ad se ipsam mens dicitur, quamvis noscens vel noscibilis ad suam notitiam relative dicatur: amans quoque vel amabilis ad suum amorem referatur. Et notitia quamvis referatur ad mentem cognoscentem, tamen ad se ipsam et nota et noscens dicitur: non enim sibi est incognita ". Et similiter est de amore : " singula enim sunt in se ipsis. In alternis etiam sunt, quia mens in amore est et notitia, et amor in mente et notitia, et notitia in mente et amore ". Ex quo patet ipsa esse inseparabilia. - Item, si mens est in se ipsa, ergo idem est continens et contentum.

b. Respondeo: mens dicitur esse in se, quia sui meminit ; mens in notitia, quia noscitur a notitia. Cum autem dicitur: notitia est in mente, sensus est: mens meminit notitiae. Et differt modus essendi in. Unus enim modus est secundum quod motivum est in moto, et e converso. Motivum autem pluribus modis dicitur, quia cognitivum dicitur motivum quodam modo et cognitum motum: et sic mens in se ipsa ut memoratum in memorante, et ita de aliis. Unde, ut proprie sumitur, non est idem in se secundum ullum modum ; sed extenso vocabulo, dicitur diversitas secundum rationes.

c. Mens autem accipitur multipliciter. Uno modo a quo est meminisse , et sic condividitur cum aliis. Alio modo ut continet illa tria et dicuntur una mens, et sic dicitur spiritus ; et sic sumpsit Augustinus supra . Tertio modo dicitur a metior, dum discernit ; et sic sumpsit Augustinus supra . Quarto modo ut dicitur de ipsa substantia animae, cuius est superior pars: et sic sumpsit Augustinus supra . Quinto modo sumitur a Ioanne Damasceno : " Quinque sunt vires animae: sensus, imaginatio, opinio, mens, intellectus. Ex sensu fit imaginatio ; ex imaginatione opinio: deinde mens diiudicans opinionem, sive sit vera sive falsa, diiudicat veritatem: quod vero determinatum est et diiudicatum, intellectus dicitur ".

Sed videndum quomodo haec tria dicantur ana substantia *. Duae sunt super hoc opiniones. Dicunt quidam quod anima sit hae tres potentiae In substantia et essentia: alii quod non.

a. Augustinus, libro De anima et spiritu : " Si partes habere dicitur, ratione potius similitudinis quam veritate compositionis est Intelligendum. Simplex substantia est anima, nec aliud nec minus est In substantia ratio quam anima;[nec aliud nec minus est Irascibilitas vel concupiscibilitas quam animal ; sed una eademque substantia secundum diversas potentias diversa sortitur vocabula. Has potentias habet anima antequam corpori coniungatur. Naturales sunt ei nec aliud quam Ipsa. Tota namque anima In Iis tribus perfecta consistit: rationabilitate, Irascibilitate, concupiscibilitate, quasi quadam trinitate sui. Deus est omnia sua et anima quaedam sua. Habet siquidem naturalia et Ipsa est omnia. Potentiae namque et vires sunt Idem quod Ipsa. Habet accidentalia, et Ipsa non sunt suae vires ". Sed si congrua est similitudo Augustini, anima erit sua potentia.

b. Contra: Boethius, libro De Trinitate, dicit : "In omni eo quod est citra Primum, differt quod est et esse "; ergo quo potest et quod potest: ergo anima et sua potentia.

c. Respondeo: sicut in corporibus est quantitas partium, quarum unaquaeque situ ab altera distinguitur, ita in spiritibus est quantitas virium, quarum unaquaeque distinguitur diversitate actuum et cognoscitur per actum, sicut pars in toto cognoscitur per situm. Tamen, sicut non est pars situs per quem cognoscitur, nec situs est causa multiplicationis, ita nec actus potentiae. Dicitur autem hoc esse hoc dupliciter: vel secundum substantiam, vel secundum essentiam. Differt enim subiectum, essentia, substantia. Tres enim personae conveniunt in essentia: memoria, intelligentia, voluntas in substantia, separantur autem in essentia. Quantitas, color, calor conveniunt in subiecto, distinguuntur in substantia, quia in aliquo est quantitas in quo neutrum aliorum, et in aliquo calor in quo non color, et e converso. Essentia est illud quo res est id quod est, ut homo humanitate. Substantia vero quo res est substans sive subsistit inseparabiliter. Subiectum est cui adveniunt aliqua et sine quorum aliquo vel quolibet res potest esse. Unde et definitur a Philosopho : " Subiectum est in se completum ens, occasio alterius exsistendi in ipso ".

Istae ergo tres potentiae distinguuntur secundum essentiam, sed conveniunt in substantia, quia anima non est completa substantia sine suis potentiis. Cum autem in eo quod dico 'substare' duo sunt:'sub' et ' staret', anima uno modo supponitur potentiis, alio modo e converso. Prout enim actus primo est ab anima, quae et operatur per potentias, sic est super potentias: sed in quantum operatio est in anima mediantibus potentiis, sic supponitur. Subiectum dicitur anima respectu accidentium, substantia respectu proprietatum, essentia respectu essentialium.

Quod breviter *; infra: pictura *. Ergo si conveniens est exemplum, accidentale est animae esse imaginem.

Respondeo quod non est usquequaque simile, sed quoad hoc quod, sicut in una parte potest depingi imago, et ratione illius dicitur tabula imago , ita secundum mentem, quae est eminentissima pars, dicitur imago. - Quod autem imago sit non amissibilis, Augustinus, XIV De Trinitate : "Non perire istam trinitatem dici potest, cum fides ipsa transierit, quia, sicut nunc eam memoria tenemus, cogitatione cernimus, voluntate diligimus, ita tunc eam nos adhibuisse memoria tenebimus, cogitatione cernemus, voluntate diligemus. Et haec eadem trinitas permanebit", et secundum illam est imago. Non ergo peribit esse imaginis, nec est accidentale hoc modo.

Rursum ista imago * ; et infra: non unus homo, sed unius *. Ergo similiter: memoria, intelligentia, voluntas non una anima, sed unius.

Item, quaeritur quare conceditur ista Pater et Filius et Spiritus Sanctus sunt unius essentiae ' et non ista ' unius Der'.

Respondeo: anima ista habet secundum mentem, et dicitur anima in quantum vivificat ; unde propinquissime anima se tenet cum mente, et ideo dicuntur una anima vel mens et unius. Sed homo ex duabus substantiis est, et secundum unam seiungitur. Similiter dicitur de inferiori parte rationis. Sed ista conceditur ' homo est substantia habens ista'; mens autem ' est ista'. Alterius solutio patebit infra, in proprio tractatu, XXXIV distinctione huius libri .

Sed quaeritur an haec tria sunt partes mentis.

Respondeo: pars dupliciter dicitur: constitutiva scilicet et integralis, et sic non sunt partes ; vel virtualis sive potentialis, et sic partes sunt. Quaestio autem haec, quae in textu tangitur , aliter ordinatur a Sanctis. Augustinus, XIV De Trinitate : " Cum trinitas sit in homine secundum aliquid eius, scilicet mentem, per solam mentem Imago Dei dicitur. Trinitas Illa, cuius est Imago, nihil aliud est tota quam Deus, nihil aliud est tota quam Trinitas, nec aliquid ad naturam Dei pertinet, quod non ad Trinitatem Illam pertineat". Praeterea, Augustinus, XIV libro De Trinitate : " Distantia est In homine quod, sive hanc ponamus trinitatem sive Illam In anima, non meminimus nisi per memoriam, nec Intelligimus nisi per Intellectum nec noscimus, nec amamus nisi per voluntatem. At vero In illa Trinitate quis audeat dicere Patrem nec se Ipsum nec Spiritum Sanctum Intelligere nisi per Filium, vel diligere nisi per Spiritum Sanctum, tamquam Pater sit omnium memoria, Filius omnium Intelligentia, Spiritus Sanctus omnium amor " ?

Potest et allo modo * Distinguunt quidam quod supra determinatum est de Trinitate ut est In speculativa, nunc autem determinat ut est In practica. Sed hoc non videtur, cum nihil sit hic per quod approprientur ; Immo distinguuntur secundum modum praedictum .

In anima excellentius *. Augustinus, XIV De Trinitate : " Detracto corpore, si sola anima cogitetur, aliquid eius est mens tamquam caput eius vel oculus. Sed non ut corpora haec sunt cogitanda ".

Haec autem tria * ; et Infra: In anima substantialiter *. Potentia dicitur multipliciter: tum substantialis, tum naturalis, tum accidentalis, tum essentialis. Essentialis est sicut potentia Dei ; substantialis sicut potentia animae ; naturalis sicut potentia calidi In manu: accidentalis dupliciter: vel Impressa, sicut potentia visibilis In pupilla ; vel contracta, sicut potentia currendi. Quando ergo dicimus quod tres sunt In anima, Intelligitur substantialiter, non essentialiter.

Mens itaque etc. *. Nunc comparat imaginem creatam in anima ad increatam. Movetur etiam in hoc capitulo quaestio an duo sint principia summe bona: quam quaestionem antecedit alia: an duo sint principia, unum summe bonum, alterum summe malum.

I. Reperitur autem ab Augustino summe malum dupliciter: vel quo nihil est peius, et sic diabolus summe malum ; vel universaliter malum, nihil habens de bono, et sic nihil. Est autem omnis causa principium, sed non convertitur, quia punctus principium lineae, non causa, ut dicitur in Prima Philosophia . Est autem duplex defectus: primus est corruptionis in corporibus, qui est naturae, qui etiam malitia dicitur ; alter est culpae in spiritibus secundum voluntatem.

a. Utrumque autem defectum posuerunt Philosophi esse non a Deo, sed a principio tenebrarum, quod et esse posuerunt. Movit autem eos ratio talis: malitiam voluntatis supponebant esse: aut ergo est a se ipsa, et sic erit principium ; aut ab alio, et hoc aut a bono et hoc a Deo, et sic malitia a Deo ; aut a malo, et sic stabitur in aliquo quod est principium suae malitiae, vel procedetur in infinitum, vel malitia illa erit a Deo.

b. Ex parte alterius malitiae sic procedebant: malitia corruptionis est: aut ergo a se ipsa, et sic principium: aut ab alio, et hoc vel bonum in quantum hujusmodi vel malum, et sic ut prius.

c. Item, " contrariorum contrariae sunt causae " ; bonum et malum sunt contraria: ergo a contrariis principiis.

d. Item, bonum in quantum tale non est causa mali: ergo erit a principio malo.

e. Item, si affirmatio causa affirmationis, et negatio causa negationis ; ergo, cum praesentia Dei est causa salutis, eius absentia erit causa subversionis et malitiae, ut est In II Physicorum , .

f. Item, Dionysius, libro De divinis nominibus : " Pugnare sibi Invicem eadem per eadem est Impossibile ", quia secundum communicans est " pax ". Per Illa ergo pugnant secundum quae differunt. Sed malum opponitur bono et pugnat contra bonum ; ergo est diversum ab eo et pugnat per Illud In quo differt. Similiter et bonum. Ista ergo duo, aut sunt ab alio aut non, aut a pluribus aut uno, bono vel malo vel communi, et sic ut prius.

g. Item, Augustinus, libro Contra epistolam Fundamenti : " Cum dico naturam corruptibilem, duo dico: quod ' naturam' a Deo ; quod ' corruptibilem ', ex nihilo ". Ergo duo sunt principia : natura et nihil.

h. Item, ab uno In quantum tale est non multa : ergo a multis multa.

Item, una Lex Iubebat occidi, altera non ; et sunt Ista contraria: ergo a contrariis.

i. Respondeo: hic est fallacia secundum quid et simpliciter: 'est principium mali: ergo est principium' quia esse principium mali et esse principium non connumerantur. Quomodo autem voluntas sit principium mali, determinat Augustinus : Liberum arbitrium duplicem habet comparationem: est a Deo, et est ad Deum per suos actus ; causa autem est mali in quantum deficiens, non ab illa comparatione qua est a Deo, sed qua est ad Deum. Potens autem est in malum, non de suo ordine, sed de sua potentia: non in quantum potentia vel voluntas, vel a Deo vel ad Deum, quia sic malum esset a Deo, sed in quantum ex nihilo.

k. Sed ulterius opponitur: Cum dicat Anselmus : 'Mundus ex nihilo', 'materia ex nihilo', unum est sicut privatio, cuius subiectum est potentia naturalis, quia privatio est eorum quae sunt secundum naturam ; alterum est pura negatio. Aut ergo aliquid boni subest, cum dicitur ' voluntas est causa peccati quia ex nihilo', et sic est a Deo; aut pura negatio, et sic nullius est causa.

Respondeo: ' nihil' sonat hic in privationem, scilicet voluntas potentia apta nata habere perfectionem et non habens.

l. Et tunc ulterius opponitur: aut hoc est ex parte aptitudinis, et sic a Deo; aut negationis, et sic redit ad idem.

Item, si voluntas est causa culpae quia ex nihilo, cum ceterae creaturae sint ex nihilo, poterit esse culpa in eis.

Item, cum est voluntas causa peccati, non quia est voluntas nec quia bona: ergo quia ex nihilo ; ergo non est imputandum voluntati quod peccat.

Respondeo: malum est ex voluntate in quantum est ex nihilo, et ita coniunctum est causa mali, gratia negationis quae est in aptitudine, quae non est simpliciter negatio. Nihilum autem huius negationis est reducibile in simpliciter nihil. Et quia voluntas non potest procedere in opus in quantum ex nihilo, sed in quantum voluntas, licet defectus consequens vel incidens sit ex nihilo, ideo voluntati imputatur. Per hoc ergo soluta sunt plura superius quaesita.

m. Quod obicitur, quod absentia Dei sit causa mali, respondeo quod non est causa subtractionis gratiae, sed peccatum.

Si obiciatur: 'Deus subtrahit: ergo est causa subtrahens ', non sequitur, immo peccatum. Haec enim regula ' si affirmatio ' etc. tenet in causis propriis et universalibus. Causa enim gratiae est bona voluntas Dei, scilicet causa propria ; subtractionis autem voluntas hominis. Quod patet resolvendo: Quare Deus dat gloriam? Quia iste meruit. Quare meruit? Quia Deus dedit gratiam. Quare dedit gratiam? Quia voluit. Quare voluit? Quia voluit. Ex altera parte: quare homo damnatur? Quia fecit malum. Quare fecit? Quia voluit. Quare voluit? Quia voluit n. Ad auctoritatem Dionysii, respondeo quod pugnare dicitur dupliciter. Uno modo est opponi, et sic non sequitur 'pugnat, ergo esf, sicut nec sequitur 'est in opinione, ergo est'. Habet ergo causam oppositionis a se ipso, sed non habet a se ipso quod possit destruere bonum, sed a bono. Unde Dionysius : " Tanta est virtus boni, quod suum oppositum facit pugnare cum eo "; et sic causam pugnae, secundum quod dicitur destruere, habet a se ut est in bono.

o. Quod opponitur 'ab uno non causantur multa', respondeo: immo ab uno omnia, non tamen in quantum est unum vel multa. Omnia autem sunt in prin causa, non tamen ut unum vel multa. Sicut enim in anima non sunt res, sed rerum similitudines, et ita non sunt ibi secundum actum, sed secundum potentiam, ita in prima causa res potentialiter sunt solum et secundum illum modum procedunt ut a potentia in actum.' Unum' enim et 'multa' non sunt differentiae entis potentia, sed entis actu, et ita accidit eis, ut ibi sunt, esse unum vel multa; sunt tamen ibi per modum exemplaris unius.

p. Quod opponitur 'contraria sunt a contrariis principiis ', non sequitur: immo a contrariis causis proximis, et illa contraria ab eodem. Contrarietas enim dicit speciem vel duas species.

q. Ad illud dicendum quod esse ab aliquo dupliciter dicitur: vel effective vel privative. Bonum est a Deo et voluntate ut est voluntas effective ; malum vero a voluntate, non ut voluntas a Deo, sed privative respectu finis. Unde Augustinus : "In omni peccato homo facit se principium: convertitur enim a se et ad se ".

r. Item, opponitur: Dionysius, libro De divinis nominibus, cap. De bono : " Aut bonum erit ex malo aut malum ex bono, aut, si hoc non est possibile, ex alio principio erunt bonum et malum. Omnis autem 'dyas' non principium, ' monas' autem totius ' dyadis' principium ; inconsequens est ex uno eodem duo contraria posse provenire, et esse ipsum principium non simplum et singulare, sed partitum et biforme et in se ipso contrarium ; immo vero neque duo exsistentium contraria possibile est esse principia et inter se pugnantia. Si enim hoc daretur, erit Deus non innocens neque sine rixa, si quid sit eum perturbans, et erunt omnia inordinata et semper pugnantia ".

II. a. Item, quod non duo sunt summe bona, Boethius probat, libro De consolatione : " Quae discrepant bona non esse alterum quod alterum est, liquet. Quare neutrum poterit esse perfectum, cum alterum alteri desit. Sed quod perfectum non est, id summum non esse manifestum est. Non ergo summe bona sunt quae sunt diversa ".

b. Item, Damascenus : "Si ponerentur plures, differentiam oporteret considerari ; si vero differentia est, ubi est perfectio bonorum ? Sive enim secundum bonitatem, sive secundum sapientiam, sive secundum tempus, sive secundum locum deficiat a perfectione, non erit Deus. Et qualiter a multis conservabitur mundus? Si autem unusquisque parti mundi principatur, quis mundum ordinat? Unus igitur est Deus ".

c. Item, beatitudo creata est' omnium congregatione bonorum perfecta' : sed beatitudo creata non est beatitudo increata: ergo duo sunt principia bonorum.

Respondeo: beatitudo creata est summum bonum creatum, et non simpliciter, quia est summum bonum rationali creaturae creatum. Summum enim proprie dicitur propter hoc, quod non est ulterior terminus, et increatum est causa creati.

d. Item, tria ista: bonum, ens et verum, idem sunt: ergo eorum opposita: malum, non ens, falsum. Ergo malum est simpliciter non ens: ergo non est alicuius principium.

e. Item, Augustinus improbat summum malum esse, quia caret modo, specie et ordine: ergo, si non est, non est principium alicuius.

f. Item, sicut summum bonum est quo nihil melius excogitari potest, ita summe malum erit quo nihil peius etc.; ergo nullum peius intelligi potest; ergo, cum non potest intelligi, non est principium.

Quapropter etc. *. Determinatum est de Trinitate increata per creatam. Nunc agit de increata secundum se. Et dividitur haec pars in sex partes, in quarum prima determinat de iis quae pertinent ad generationem Filii, a IV distinctione usque ad VIII, quae incipit Nunc de etc. Secunda de aequalitate Filii ad Patrem in simplicitate essentiae et aeternitate, 1 usque ad X, quae incipit Nunc post Filii aeternitatem. Tertia de iis quae pertinent ad processionem Spiritus Sancti aeternam vel temporalem, et de iis quae pertinent ad processionem Filii temporalem, usque ad XIX distinctionem, cap. Nunc postquam etc. Quarta de iis quae sunt communia tribus, sive singulariter dicantur sive pluraliter, sive absolute sive respective, et extenditur usque ad XXVI distinctionem, cap. Nunc de proprietatibus. Quinta de notionibus communibus vel appropriatis quibus distinguuntur tres personae, usque ad XXXV distinctionem, cap. Cum supra disseruimus. Sexta de attributis divinae essentiae, quibus procedit secundum se creatura a Creatore, scilicet scientia, omnipotentia et voluntate.

Quaerit autem in prima parte an haec sit concedenda ' Deus genuit Deum'. Sed antequam eam determinet, inquirit unitatem essentiae et Trinitatem in personis.

Ad quae Ioannes Damascenus : " Non defecit unquam Verbum Patri nec Verbo Spiritus. Ita propter naturae unitatem, multitudinis deorum gentilium destruitur error. Propter Verbi vero distinctionem et Spiritus, Iudaeorum dogma destruitur. Utriusque vero haereseos permanet utilitas: ex iudaica suspicione naturae unitas; ex gentilitate ea quae secundum hypostasim est discretio solum ". -Item, magister Richardus de S. Victore : " Ubi totius bonitatis plenitudo est, ibi vera et summa caritas deesse non potest. Oportet enim quod amor alterius sit vel quasi alterius, ut sit caritas. Summae autem personae summa est caritas. Summa autem caritas non est erga creaturam: inordinata enim esset; ergo oportet divinam esse personam in quam amor divinus tendat. Hanc autem oportet esse in unitate essentiae, cum sit summe bonum: summe enim boni est summe diligi; erit ergo persona, in quam tendit divinus amor, Deus. Sed nihil est in Deo quod non sit Deus; summa ergo dilectio est Deus ".

Tres personas. Unde in libro De Hebdomadibus : " Monas monadem genuit, et in se suum reflectit ardorem ".