DISTINCTIO XXXII.

Hic oritur quaestio *. Diligere est idem quod esse; ergo, si Pater et Filius diligunt se Spiritu Sancto, et sunt Spiritu Sancto. - Contra: Pater operatur per Filium, et operari est idem quod esse, nec tamen Pater est per Filium.

Dicendum quod si dicatur Patrem diligere Filium, verum est quod idem est diligere quod esse: sed non sequitur quod Pater sit per Spiritum Sanctum. Sed bene sequitur: Pater diligit Spiritu, et diligere idem est quod esse: ergo Pater est per Spiritum Sanctum. Sed prima falsa est, quoniam in hac ' Pater diligit Spiritu', hoc verbum 'diligit' tenetur essentialiter: sed cum dicitur ' diligit Filium' tenetur notionaliter. Unde ibi commutatur 'ad aliquid' in 'quid'.

a. Item, utrum talis sit concedenda:' Pater diligit Filium per Spiritum Sanctum vel Spiritu Sancto'? Non enim expresse habetur ab Augustino, in libro De Trinitate ; sed haec habetur : 'Pater et Filius diligunt se ad invicem amore qui est Spiritus Sanctus'. Licet enim amor sit idem quod Spiritus Sanctus, non tamen sequi debet quod, licet diligant se amore suo, quod diligant se Spiritu Sancto. Amor enim nominat illud per modum vinculi amantium: est enim amor " copula amantis et amati" ; Spiritus vero Sanctus nominat per modum procedentis a Patre et Filio spirando. Sic ergo alter modus dictionis est amor et Spiritus Sanctus.

b. Adhuc, licet haec concederetur ' Pater et Filius diligunt se invicem Spiritu Sancto', non ex hoc sequeretur quod diligunt se invicem per Spiritum Sanctum. Cum enim dicitur 'per Spiritum Sanctum' notatur aliqua ratio principii per praepositionem causalem; sed Spiritus Sanctus non est principium Patris et Filii, nec eorum diligentium se invicem, nec dilectionis qua se invicem diligunt: tunc enim esset sui ipsius principium. Cum autem dicitur ' diligunt Spiritu Sancto ' non significatur ratio principii: ideo concedi potest; et non sequitur: diligunt Spiritu Sancto, ergo diligunt per Spiritum Sanctum.

c. Magistri concedunt communiter istam:'Pater et Filius diligunt se invicem Spiritu Sancto', sed dissentiunt in determinatione ablativi ; quoniam potest esse ostensivus signi ille ablativus, secundum quosdam , ut sit sensus: Spiritus Sanctus procedit a Patre et Filio, signum est quod diligunt se Spiritu Sancto. - Sed contra hoc quod dicitur: similis est ratio dicendi: 'duo amici diligunt se amore' et ' Pater et Filius diligunt se amore '; sed non est ratio signi denotata in ablativo ibi; ergo nec hic. Quod enim dicitur 'diligere se invicem Spiritu Sancto', hoc est ratione amoris qui est Spiritus Sanctus.

d. Alii vero dicunt quod, cum dicitur 'Pater et Filius diligunt se per Spiritum Sanctum', illa praepositio 'per' notat subauctoritatem. - Sed hoc non videtur verum, quoniam in Spiritu Sancto non est subauctoritas nisi respectu creaturae ; sed hic nihil dicitur respectu creaturae, sed respectu Filii ; ideo in hoc sermone non potest per praepositionem notari subauctoritas.

e. Alii vero dicunt quod notatur ibi causa formalis in illa constructione per ablativum, ut cum dicitur 'isti duo homines diligunt se amore communi'.

Sed Spiritus Sanctus non est causa formalis Patris et Filii: tunc enim cederet aliquo modo in rationem principii respectu Patris et Filii. Nullam enim proprietatem formae retinere potest, quoniam nec continet nec unit nec perficit Patrem et Filium.

Adhuc, licet Spiritus Sanctus dicatur nexus amborum, non tamen credo inveniri in Sacra Scriptura quod Spiritus Sanctus connectet Patrem et Filium. Ratio enim active designata et aeternalis non videtur Spiritus Sancti esse respectu Patris et Filii.

f. Et ita videtur quod sit dicendum quod Spiritus Sanctus sit amor quo Pater et Filius diligunt se invicem, non tamen sequitur quod diligunt se Spiritu Sancto. Hoc enim ponit Augustinus in XV De Trinitate , nec ponit alterum illorum. Sermones autem Sacrae Scripturae circa essentiam divinam et trinitatem personarum non sunt extendendi, maxime cum altera sit ratio dicendi 'per Spiritum Sanctum' et ' per amorem Patris et Filii'. Spiritus enim Sanctus est proprium nomen personae, amor autem est nomen appropriabile. Bene ergo dicitur 'diligunt se amore':' diligere' enim et 'amor' syniuga sunt, id est sub eodem iugo. Si enim dicatur diligere notionaliter, amor etiam notionaliter dicetur; et si essentialiter, amor similiter essentialiter dicetur. Nec convertitur: diligunt se amore, ergo diligunt se per amorem ; quoniam haec praepositio 'per' semper videtur sonare in rationem principii respectu alicuius positi in sermone: ut Pater operatur per Filium: 'per' enim notat rationem principii respectu operaturi; et Filius operatur per Patrem: 'per' notat rationem principii respectu operantis et operati: est Pater principium Filii et creaturae. Hic autem neutro modo est sumere rationem principii: non enim Spiritus Sanctus est principium Patris aut Filii.

g. Si vero quaeratur cuiusmodi habitudo sit notata in ablativo, dicendum quod non habitudo causae formalis, sed quasi formae exsistentis ab his quorum est quasi forma. Vinculum enim vel nexus cedit in rationem formae eorum quorum est vinculum vel nexus.

h. Si vero quaeratur: cum ' diligere se invicem' non dicitur secundum substantiam de Patre et Filio, tunc praedicabitur secundum relationem de illis. Patet quod non secundum substantiam, quoniam non convenit Spiritui Sancto: neutra enim istarum recipitur ' Spiritus Sanctus diligit Patrem' vel ' diligit Filium. Si vero praedicatur secundum relationem, non praedicabitur communiter sicut hoc verbum ' referri' vel distingui '; erit ergo communis notio, quae est spiratio, data Intelligi per hoc verbum ' diligunt'; quare erit haec vera:'Pater et Filius spirant Spiritum Sanctum Spiritu Sancto '; quod falsum est. - Adhuc, diligere est habere communem voluntatem ; sed Pater et Filius non habent voluntatem Spiritu Sancto; qualiter ergo erit haec vera: 'Pater et Filius diligunt se invicem Spiritu Sancto'? Dicendum quod non sequitur: diligunt se invicem Spiritu Sancto, ergo spirant Spiritum Sanctum Spiritu Sancto. Spirare enim dicit respectum ad Spiritum Sanctum ut ad procedentem a Patre et Filio ; diligere autem ad ipsum prout est nexus et amor. Et Ita, licet eadem notio designetur, non tamen eodem modo: et accidit fallacia quasi secundum accidens.

i. Si vero quaeratur quae sunt verba quae recipiunt determinationem hujusmodi ablativi, dicendum quod illa quae pertinent ad unitatem, qualia sunt ista: coniunguntur, copulantur, diligunt, volunt. Sed diligunt dilectione et volunt communi voluntate et sunt unitate Patris et Filii, copulantur copula.

Cum sapiens *. " Anima aeternitatem creditur consequi vel intelligitur ; sed aeterna fit aeternitatis participatione. Non autem ita est aeternus Deus, sed quod ipsius aeternitatis est auctor. Quamobrem cum sapiens dicitur Deus " etc.

Super melius *. Argumentum quod utrumque vere dicitur, sed alterum evidentius: et potest esse occasio erroris. Et propter hoc, ut salvetur veritas 83 Quaestionum , dicendum quod non Intelligit Augustinus hoc sermone quod Pater gigneret suam substantiam vel essentiam, quae nomine sapientiae intelligitur, cum essentialiter tenetur ; sed quod non est aliud sapientia genita et cum pro essentia dicitur. Est ergo exponenda illa locutio:' Pater genuit Filium, qui est sapientia, qua sapientia Pater dicitur sapiens'. In sermone autem Augustini hoc relativum 'qua' sumitur ad designandum simplicem relationem.

Post haec quaeri solet *; super hanc litteram: Sapiens sapientia genita * Utrum sit dicendum de aeternitate, scilicet quod Filius aeternitas est de aeternitate Patris, sicut sapiens vel sapientia de sapientia Patris.

a. Quod videtur, per regulam supradictam de pertinentibus ad essentiam, penultima distinctione, cap. ultimo , et iterum supra, proxima auctoritate Augustini , quod aeternus dicitur essentialiter et tamen Deus est auctor aeternitatis suae.

b. Contra hoc, Anselmus, De incarnatione Verbi : " Unus Deus est Pater, Filius, Spiritus Sanctus. Et quoniam ista nativitas et ista processio sine principio sunt, alioquin esset aeternitas nata: quod falsum est. Nequaquam enim Deum habere principium aut incepisse esse Patrem aut Filium vel Spiritum Sanctum cogitare debemus ".

c. Dicendum quod dicitur aeternitatem esse natam vel procedentem, eo quod dicitur aeternitatem habere principium durationis vel principium secundum quod est aeternitas, quorum utrumque falsum est. Non negatur autem quin nomen aeternitatis sit appropriabile sicut alia nomina essentialia, nisi forte nos loquamur de aeternitate quae idem est quod ipsa essentia. Est enim dicere essentiam aeternam et ipsam essentiam aeternitatem. Bene ergo conceditur 'aeternus de aeterno'; sed nomen aeternitatis videtur distinguibile, secundum Anselmum .

Utrum Spiritus Sanctus sit sapientia procedens de sapientia. Quod non, videtur, quoniam hoc nomen ' sapientia' in hoc sermone non stat pro essentia: tunc enim esset verum de essentia quod Ipsa procederet de essentia. Si vero personaliter, videtur appropriari Filio. - Dicendum, secundum Augustinum, XV De Trinitate : "Spiritus Sanctus, quia est sapientia procedens de sapientia, non Patrem habet memoriam et Filium Intelligentiam et Spiritum Sanctum dilectionem ; neque enim esset sapientia, si alius ei meminisset vel Intelligeret ac tantummodo sibi Ipsi diligeret. Sed Ipse habet haec tria, quae sunt quod Ipse, verumtamen inde illi est unde procedit". Concedenda ergo haec est: 'Spiritus Sanctus est sapientia procedens de sapientia' ne videretur Filius sapere Patri aut Spiritui Sancto. Et licet sit vera haec: 'sapientia non appropriatur Spiritui Sancto', appropriatur tamen per adiunctum. Sumitur autem ibi 'procedere', non quod attribuitur Filio, sed quod distinctivum est Spiritus Sancti ab aliis personis.

Est ergo Deus Pater *. Augustinus, XV De Trinitate : " Si memoriam, intelligentiam, voluntatem in anima dicimus, nihil mentis meminimus nisi per memoriam, nec intelligimus nisi per intelligentiam, nec amamus nisi per voluntatem. Quis autem audeat (dicere) in illa Trinitate Patrem nec se ipsum nec Filium nec Spiritum Sanctum intelligere nisi per Filium, nec diligere nisi per Spiritum Sanctum"? Ex hoc accipitur quod, licet haec trinitas sit repraesentativa Trinitatis increatae, dissimiliter tamen est in hac et in illa ; quoniam in anima memoria est accidentalis, hic autem ipsa Trinitas est substantia. Anima enim non est sua memoria, Trinitas autem est ipsa substantia.

Super Sed unus Deus uterque *. Quaerit Anselmus : Si Pater et Filius et Spiritus Sanctus sunt unum, quomodo Filius est incarnatus et non Pater, cum quae sunt unum, et uni uniuntur?

Dicendum quod " Deus assumpsit hominem non ut natura Dei et hominis sit una, sed ut persona sit una eademque, quod nonnisi in una persona Dei esse potest. Diversas namque personas esse unam eamdemque personam cum uno eodemque homine nequit intelligi; nam si unus homo cum singulis pluribus personis est una persona, necesse est plures personas, quae aliae sunt ad invicem, esse unam personam: quod non est possibile. Quapropter impossibile est Deo incarnato secundum unam quamlibet personam, secundum aliam incarnari". Hoc idem adstruitur exemplo : " Si rivus per fistulam currit a fonte ad lacum, nonne solus rivus est infistulatus, quamvis non alia aqua sit fons et rivus ? Sic solus Filius est incarnatus, licet non alius Deus sit Pater quam Filius ".

Post haec quaeri solet * ; super hanc litteram: Est autem sapientia Patris ingenita [204,13-14]. Hoc videtur falsum, quod Pater sit sapiens sapientia ingenita, quoniam haec eadem est quod innascibilitas ; sed esse sapientem idem est quod esse ; Pater autem non sapiens est innascibilitate.

Adhuc, eadem sapientia Pater sapiens est formaliter qua Filius ; sed Filius non sapiens est formaliter sapientia ingenita; quare nec Pater.

Dicendum quod secundum modum significandi non sunt idem sapientia ingenita et innascibilitas, licet idem sint secundum rem. Sed sensus est: Pater est sapiens sapientia ingenita, id est Pater se ipso et a se ipso est sapiens ; unde est ratio formalis et quasi ratio originis vel exclusio originis. Nam in hoc quod dicitur 'sapiens sapientia ingenita' per ablativum notatur ratio formalis, per hunc ablativum ' ingenita' notatur exclusio originis.

Et sicut in Trinitate * ; super hanc litteram: Nec Ideo duae sapientiae *. Richardus de S. Victore : " Constat quod plenitudinem sapientiae accepit Filius a Patre. Concedunt nobiscum quod non est alia sapientia Patris et Filii, sed una eademque per omnia. Constat tamen quod sapientia Filii sit accepta et sapientia Patris inaccepta. Constat etiam quod accepta non est inaccepta nec e converso, cum tamen utraque sit essentialiter una ".

Idem : " Si Filius sit sapientia genita, consequenter est substantia genita: neque enim aliud est eius sapientia quam eius substantia. Frustra ergo quidam timent dicere substantiam genitam et quod substantia gignat substantiam et sapientia sapientiam ".

Cavendum hic est, ne substantia accipiatur hic secundum modum significandi pro essentia: tunc enim esset incidere in haeresim damnatam, dicentem quod essentia gignat essentiam . Sed potest nomen substantiae appropriari, eo quod aliquando accipitur pro hypostasi) recte autem dicitur hypostasis gignens vel genita, licet essentia non gignat essentiam.

Item, quaeratur utrum aequivoce dicatur sapientia de essentia et persona. a. Quod videtur, quoniam nihil est commune ad essentiam et personam.

Contra: sicut hoc nomen ' Deus' non dicitur aequivoce cum dicitur 'Deus genitus' vel ' Deus de Deo est Deus': semper enim remanet essentialis significatio Idem ; similiter videtur quod hoc nomen 'sapientia', cum dicitur 'sapientia genita' et cum dicitur ' sapientia aeterna'.

b. Quod autem [non] dicatur aequivoce, videtur per Augustinum, VII De Trinitate : " Pater Ipse sapientia, Filius sapientia Patris, quomodo lumen Patris: sicut lumen de lumine, utraque tamen unum lumen ". Sed constat quod dicitur 'lumen de lumine' sicut 'Deus de Deo' et ' sapientia de sapientia', et non aequivoce. Unde subiungit : " Pater et Filius sunt una essentia, una magnitudo, una veritas, una sapientia, non simul ambo unum Verbum ". Sed si esset nomen sapientiae secundum unam acceptionem pure personale, non sic diceretur ut essent una sapientia, sicut nec dicuntur unum Verbum. Item, si sapientia esset uno modo pure personale, tunc quidquid esset, ad aliud diceretur. Hoc autem negat Augustinus .

c. Tamen, cum Scriptura loquitur de sapientia, et de Filio loquitur. Unde Augustinus in eodem : " Non mirum, si propter exemplum quod nobis, ut reformemur ad imaginem Dei, praebet imago aequalis Patri ; cum vero de sapientia Scriptura loquitur, de Filio loquitur, quem sequimur vivendo sapienter, quamvis [et] Pater sit sapientia sicut lumen (et) Deus ". Et ita videtur quod possumus distinguere nomina essentialia. Quaedam enim dicunt essentiam et supponunt personam, et quaedam essentiam et non supponunt personam ; quaedam vero significant substantiam et per adiunctum appropriabilia sunt personis, ut hoc nomen ' Deus' et de hoc nomine ' sapientia'. Dicitur autem multipliciter: sed nomen sapientiae non aequivoce dicitur, cum sit una significatio: modi autem significandi et supponendi differentes. Quod autem approprietur Filio, habebitur XXXIV distinctione, cap. Ex praedictis .

Praeterea, diligenter notandum *. c Augustinus, XV De Trinitate : " Novit omnia Deus Pater in se ipso, novit in Filio; sed in se ipso tamquam se ipsum, et in Filio tamquam Verbum suum, quod est de his omnibus quae sunt in ipso. Omnia similiter novit Filius in se ipso, tamquam ea quae sunt nata de his quae Pater novit in se ipso. Sciunt ergo Pater et

Filius, sed ille gignendo, iste nascendo ". Ex hac auctoritate habetur quod Pater novit omnia in Filio et ita in sapientia genita, et ita novit se ipsum sapientia genita. Aut dicendum esset quod non continetur haec dictio 'Pater' in distributione huius dictionis ' omnia', et tunc per ' omnia' intelliguntur creaturae.

b. Sed videtur quod non tantum creaturae notae sint in Filio, quoniam cum dicitur ' Filius novit omnia in se ipso', intelligitur Pater cognosci in Filio. Cum ergo infra dicitur 'sciunt Pater et Filius omnia' intelligitur Pater in distributione huius dictionis 'omnia', et ita novit se ipsum sapientia genita. Verbum enim, quod est Filius, est sapientia genita.

c. Dicendum quod, cum dicitur 'Pater omnia novit in se ipso', in hac distributione cadunt omnes creaturae. Continentur etiam personae increatae. Cum autem dicitur ' Pater novit omnia in Filio', ibi continentur creaturae. Quod patet per hoc quod subiungitur: " In Filio tamquam Verbum suum, quod est de his omnibus quae sunt in ipso ". Est enim Filius Verbum quo Pater dixit et facta sunt ' ; istud autem de creaturis intelligitur. Cognoscitur etiam a Patre in Filio Filius et Spiritus Sanctus procedens: non quod sapientia qua cognoscit Pater sit Filius, sed qua cognoscuntur creaturae. In hoc enim notatur quod creaturae habent principium sapientiam genitam. Similiter sapientia genita est sufficiens ratio ex parte cogniti ut cognoscatur a Patre, non autem ex parte cognoscentis. Unde utraque istarum est vera: ' Pater in se ipso novit Filium sapientia genita' sive 'Filius se ipso cognoscitur a Patre in Filio' Unde considerandum in hujusmodi locutionibus, in quibus ponitur haec determinatio ' in Filio', si ponatur aliquid respectu cuius Filius sit principium aut quasi ratio cognoscendi. Quia ergo respectu Patris non est principium nec quasi ratio cognoscendi, non est haec vera 'Pater novit se ipsum in Filio vel in sapientia genita'. Est tamen haec vera 'Filius in se ipso novit Patrem'; notatur enim habitudo habentis principium in Filio.

Difficilem esse solvere *; super istam litteram: Dictorum Intelligentiam *. Augustinus, De doctrina christiana : " Si animum praeoccupavit alicuius erroris opinio, quidquid litteris asseruerit Scriptura velut contrarium, figuratum, id est figurative dictum, homines arbitrentur ". " Quidquid enim in sermone divino neque ad morum honestatem vel fidei veritatem proprie referri potest, figuratum esse cognoscas ".

Super istam litteram: Dietis eius *. Hilarius : " Idoneus enim [sibi] testis est, qui nonnisi per se cognitus est. Si qua vero de natura Dei et nativitate tractantes, comparationum exempla afferimus, nemo ea existimet absolute in se rationis perfectionem continere ".

Hugo de S. Victore, in tractatu ad Bernardum: Utrum Pater diligat Filium Spiritu Sancto : " Quod autem Pater vel Filius dicitur diligere Spiritu Sancto, hoc recte et prave possumus intelligere. Procul dubio, quod Filius agit, Pater agit, a quo Filius accipit ut agat et agere possit. Unde illud Hilarii : 'intellige Filium agentem, et per eum intellige Patrem agentem ' ". Filius erudit aut docet, Spiritus Sanctus diligit ; et utrobique Pater (agit), quia uterque ab ipso accipit Quod autem Pater dicitur operari per Filium, non sic intelligitur, quod Filius sit auctor et origo potentiae quae est Pater, sed quod Pater est origo potentiae quae est Filius. Similiter dicendum: quod Pater dicitur diligere Spiritu Sancto, non sic intelligitur quod Spiritus Sanctus sit origo dilectionis quae est Pater, sed quod Pater eam dilectionem, qua Filius diligitur et Spiritus Sanctus est, spirat et illius auctor et origo exsistit. Dicitur ergo Pater

Spiritu Sancto diligere, non quod per eum amorem habeat, sed exhibeat; non quod amorem accipiat, sed per eum impendat. Dicit Augustinus de Filio : Filius dicebat et Pater dicebat: sed Filius de se ipso : Doctrina mea non est mea. Cur et Spiritus Sanctus non aequa ratione dicat: Mea dilectio non est mea, sed Patris de quo procedit, et Filii qui eam spiravit? Si Spiritus Sanctus amor est utriusque, cur uterque non recte dicatur diligere suo amore et sua dilectione, et hoc est Spiritu Sancto? Animus humanus amor sui non est, sed ab ipso amor procedit ; ideo se ipso non diligit, sed amore ab ipso procedente. Pater vero amor est et Spiritus Sanctus eius amor est, et ideo Pater diligit se ipso et diligit Spiritu Sancto ; sed diligit se ipsum amore et diligit suo amore. Quis nesciat quod filius Mariae et filius Nave dicantur Iesus aequivoce? Similiter dicerentur aequivoce amor tuus et amor divinus, si Spiritus Sanctus dicitur amor cordis tui, sicut Spiritus Sanctus dicitur amor Patris et Filii. Quis possit negare de Spiritu Sancto, id est amore tuo, diligere? Si recte diligere amore diceris qui a te procedit, cur Pater et Filius non recte dicuntur se diligere amore qui ab ipsis procedit"?