DISTINCTIO VI.

Excellentior *. Gregorius " Quo altior est diaboli natura, tanto homini vincenti maior gloria ".

Subtilior est natura *. Ergo, per locum ab oppositis , quanto grossior, tanto dissimilior; ergo terreni dissimiliores. Item, super illud Psalmi : Draco iste, Glossa: " Qui ceteris in essentia excellentior, factus est in malitia maior ".

Omnis lapis *. Isidorus, libro De Trinitate : " Horum ordinum (numerum) Ezechiel sub numero totidem lapidum describit, quos quasi in vestimento ornamenti sui ante lapsum habuit, ad quorum comparationem, dum se clariorem cunctis conspexit, intumuit et cor suum ad superbiam elevavit. Ex hoc accipitur quod erat superior naturaliter. Praeterea : Ex adipe prodiit iniquitas . Praeterea, idem habetur ex libro Augustini, De vera religione .

Sed videtur contrarium dicere Ioannes Damascenus : "Ex his angelicis potestatibus, qui praeerat terrestri ordini et cui terrae custodia commissa est a Deo, [bonus] exsistens, non natura malus factus, sed electione ". Qui autem praesunt terrae, sunt in infima hierarchia. - Respondeo: dicendum est quod fuit de superiori ordine naturaliter. Quod autem dicit Ioannes Damascenus, intelligitur propter hoc, quod affectio versa fuit ad commutabile bonum, cum ad se ipsum convertebatur et ad subiectos natura.

Item, quaeritur de peccato eius, utrum fuit in Spiritum Sanctum. Quod videtur, quia ex certa malitia, et quia blasphemiae spiritus erat in eo cum dixit : Ascendam etc, et quia obstinatio cum finali impoenitentia . - Alii tamen ita ordinant, ut peccatum eius sit in Patrem, Adae in Filium, Antichristi in Spiritum Sanctum. Sed aliud est peccare ex impotentia aliud contra potentiam.

Superbivit in tantum [330, 11-12]. Species superbiae notantur hoc versu:

Ex se, pro meritis, falso, plus omnibus effert.

Qualibet istarum specierum potest dici diabolus peccasse. Iactavit enim se habere bonum quod non habuit, vel quod habuit a se, vel pro meritis) sed specialiter ultima specie peccavit, quia voluit singulariter videri. Unde super Iob 32, 8 : " Haec quarta species vicinior et propinquior est diabolo, qui prae angelis esse voluit". "De hac arguit Dominus discipulos de praedicatione revertentes et de miraculis gloriantes, Luc. 10,18: Videbam satanam sicut fulgur etc, ut in diaboli ruina discerent quid de eius elatione timerent".

Similis Altissimo *. Quaeritur quid appetierit. Si Deo assimilari vellet: sed nonne hoc bonum? Hoc enim volunt iusti. Si dicas quod non optavit assimilationem gratiae vel gloriae, sed aequiparantiae: sed nonne Filius vult hanc? Ergo velle hanc simpliciter non est malum. - Item, tres sunt vires animae: rationalis, concupiscibilis, irascibilis: et sunt ad tres fines: verum, bonum, honorificum. Sed unumquodque istorum licet propriam vim appetere: ergo appetere honorificum secundum se dictum non est malum. Sed honor est amare propriam excellentiam: ergo non peccavit. - Item, I Ioan. 3,2: Cum apparuerit, tunc similes ei erimus: non videtur ergo esse peccatum velle assimilari. - Ad haec respondemus per distinctionem similitudinis: est enim similitudo naturae, Ezech. 28,12: Signaculum similitudinis: gratiae, Gen. 1,26: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram ,- gloriae, de qua illud supra, I Ioan. 3,2: Cum apparuerit etc, aequiparantiae, Is. 14,14: Ascendam et ero similis Altissimo, quam appetere creaturae peccatum est. Nec est amor excellentiae peccatum, sed amor propriae excellentiae peccatum est. Unde, quia Lucifer sic amavit proprium ut sibi soli conveniret, peccavit. Et licet Filius Dei velit aequiparari Patri,

non tamen solus habere aequiparantiam, sed vult * communicari a Patre et Spiritu Sancto.

Item, si naturalia habuit perspicacissima, nonne sciebat impossibile esse creaturam Creatori aequiparari? Quomodo ergo hoc appetiit? Et dicunt quod scivit habitu, sed non contulit, delectatus propria pulcritudine et honore. Sed qualiter hoc, cum non cognoscant a speciebus rerum exteriorum, sed in se ipsis habent per quod cognoscant? Non enim cognoscunt successive, sed simul et subito; ergo ipsorum cognoscere non est per modum habitus.

Item, intellectus, quod purissimum est in anima, simul plura si intelligit , hoc est quia per species rerum non intelligit: quae enim non per species, sed se ipsis intelligunt, simul et semper intelligunt, sicut se et primam causam. Ergo, si spiritus angelici non per species intelligunt, subito et simul intelligunt: ergo non est ipsorum cognitio per habitum. Propter hoc dicendum, sicut dicit Augustinus : Ambitiosa voluntas non quid possit, sed quid velit, attendit.

Tertiam partem *. Ioannes Damascenus : " Simul cum eo evulsa est et consecuta et concidit infinita multitudo eorum qui sub ipso erant angelorum ". Possunt autem fieri tres parietes : unus de bonis activis, alius de bonis contemplativis, tertius de malis utriusque: hunc et in angelis et in hominibus trahit secum.

Sed quaeritur quid appetierunt angeli alii. Aut idem, aut aliud. Si idem, propter quid diceretur ipse principium peccati ? et quare non eis tanta poena, cum aequalis culpa? Si vero aliud, quaeritur quid aliud. Item, si peccaverunt ex consensu, tunc videtur remediabile: ita enim dicitur de homine. - Respondeo: peccaverunt ex consensu, et secundum dispositionem bonorum naturalium attribuuntur eis poenae. Nec tamen est remediabile, quia " quod homini est casus, angelo est mors" . Item, Anselmus, libro Cur Deus homo : "Angeli ceciderunt nullo alio nocente ut caderent, ideo nullo alio adiuvante resurgere debent ".

Isto caliginoso *. Cum sunt in aere caliginoso, suntne simul in poena? Ad hoc Beda , super illum locum Iac. 3,6: Inflammata: "Febricitans, etsi in lectis ponatur eburneis, fervorem tamen aut frigus sibi insiti laboris nequit evitare: sic et daemones, etsi templis vel idolis colantur aureis, quocumque per aera vecti, igne tamen ardent gehennali ".

In ignem aeternum [331, 10-1l]. Item, cum sint spiritus, qualiter torquentur igne? Ad hoc Augustinus, libro De civitate Dei : " Daemones spiritus, licet incorporei, corporeis ignibus sunt cruciandi: non ut ignes ipsi, quibus adhaerebunt, eorum iunctura inspirentur et fiant animalia, sed, ut dixi, miris et ineffabilibus modis adhaerentes, accipientes ab ignibus poenam, non dantes ignibus vitam. Dicerem sic arsuros sine ullo corpore spiritus, sicut ardebat apud inferos ille dives, quando dicebat : Crucior in hac flamma, nisi convenienter responderi cernerem illam flammam esse talem, quales oculi quos levavit ".

Daemones praesunt [331,16-17]. Augustinus, Contra Manichaeos : " Quamdiu augetur corruptio, tamdiu habent bonum quo minuantur ". Sed quid est illud bonum? Ordo naturalis, ut qui primus omnium fuit, fiat novissimus , et qui praesunt natura, subiecti fiant in poena.

Uni homini *. Glossa, super illud: Immissiones per angelos malos: "In malis hominibus potest diabolus ut in suo pecore, nisi prohibeatur a maiori, scilicet a Deo. In bonis autem non potest nisi permittatur, non ad perdendum, sed ad probandum. Per bonos autem punit malos ", ut Gen. 19,24 ; "sed iustos per eos probari non mihi occurrit". - Item, Augustinus, Super Genesim : "Quoties aliquo flagello Deus huic mundo irascitur, ad ministerium vindictae angeli apostatae mittuntur, qui tamen divina potestate coercentur, ne tantum noceant quantum cupiunt ". Patet ex hoc " per angelos malos Deum punire tam bonos quam malos: bonos autem corporalibus poenis tantum, malos autem utrisque: per bonos autem punit corporalibus poenis, non spiritualibus; per malos utrisque". Unde subditur in Glossa super Psalmum : " Obstinatio in Aegyptiis facta est per angelos malos, quibus amica sunt vitia, et mala morum figurata per plagas eorum [per eosdem] immissa sunt. Cum enim Deus tradidit illos in concupiscentiam, illi sunt ministri ut in materia sui operis. Possumus ergo sine dubitatione malis angelis attribuere mortes pecorum et mortes primitivorum et obdurationem Aegyptiorum ".

Mammona [331,23-24]. Mammonnis, nomen daemonis; mammonanae, divitiarum. - Aliqui daemonum *. Punienturne daemones in fine magis quam nunc? - Respondeo: animae punientur tunc in propria poena, non eorum ministerio ; et hoc erit eis ad augmentum cruciatus.

Atque cruciant *. Augustinus, De natura summi boni : " Peccantes in suppliciis ordinantur; quae ordinatio, quia eorum naturae non competit, ideo poena est; sed quia culpae competit, iustitia est".

Momordit enim *. Augustinus, Hypognosticon : "Christus morsus factus est inferni, cum carnem suam tamquam escam suscipi passus est, qua non satiaretur , sicut de peccatoribus, sed absorberetur" .

Sui magnitudine *. Quaeritur an daemones possunt peccare venialiter, vel si est aliquod eorum peccatum remediabile. - Respondeo: motus in contrarietate est finitus, sed motus in natura non habente contrarietatem est infinitus ) poena autem cum motu est. Unde, cum in homine sit contrarietas, quia caro concupiscit adversus spiritum , in homine est peccatum veniale et mortale; in diabolo, ubi non fuit movens nisi malitia ; propria, ideo omne peccatum eius est mortale et irremediabile.

Fuisse demersum *. A quibus puniuntur daemones? Habac. 2,5, super illud: Superbus etc. : " Angeli boni, quibus diabolus tradetur ad poenam "; sed hoc non est labore, sed imperio.

In tempore Antichristi [333, 2-3]. Tunc erit conflatio trium persecutionum: primae sub tyrannis, secundae sub haereticis, tertiae sub falsis fratribus.

Ae violenter *. Isidorus , super illud Apoc. 20, 7: Solvetur Satan: " Quanto brevi tempore videt sibi instare ut damnetur, tanto in magna persecutionis ira movetur, divina iustitia permittente, ut glorificentur iusti, sordidentur iniqui et diabolo crescat durior damnationis sententia ".

Nec ultra fas [333, 12-13]. Matth. 4,3: Dic ut lapides, Glossa: " Diabolus, victus de gula, non tentat de libidine vel aliis nascentibus ex ea ".

Est impugnare *. Contra: nonne tentavit Christum de triplici genere peccati et victus est ?

Respondeo: alii numero et alios numero tentare possunt. Vel dicendum quod ille non potest iterum impugnare.