DISTINCTIO XVII.

Iam nunc accedamus *; et infra: Donatur fidelibus *. Isidorus, libro De Trinitate : " Paraclysis, a quo paraclytus, consolator, consolatio dicitur. Et revera, dum sacramenta Spiritus Sanctus distribuit, consolationem animae praebet, virtutes infundit. Credo quod magnam laetitiam sentit, qui aliquid revelante Spiritu dicit vel discit".

Hoc autem intelligibilius *; et infra: Caritas qua nos Deum *. Obicitur: cum Pater sit caritas, Filius caritas et Spiritus Sanctus caritas utriusque, quae differentia?

Respondeo: primo modo dicitur caritas essentia divina, sed connotat effectum in creatura; secundo modo est per modum formae et principiati. Haec enim est nexus utriusque. Sic notatur in ratione formae et in ratione procedentis, in quantum diligens est principium suae dilectionis. Et tunc quaeritur an aequivoce dicatur amor, cum dicitur hoc modo et illo.

Respondeo: nec omnino aequivoce nec omnino univoce. Cum dicitur 'Deus est amor', hic denotatur ut causa exemplaris nostrae dilectionis. Similiter cum dicitur ' Spiritus Sanctus est amor', sed diversitas rationis est in eo cui attribuitur.

Cum ita sit in nobis *. Aut hoc habet de caritate creata aut increata. Videtur quod de increata, quia superius locutus est de caritate quae est Spiritus Sanctus, et hoc relativum refertur ad illam ; sed constat quod Spiritus Sanctus non est caritas creata ; ergo prima. Sed talis caritas non est nisi causa effectiva ; sed ratione efficientiae non dicitur mitti, sicut nec Pater mitti dicitur, quamvis caritatem efficiat ; erga non bene dicit quod Spiritus Sanctus est caritas quae est in nobis.

Respondeo: in caritate respectu nostri tria notantur, scilicet quod sit causa effectiva, quod causa exemplaris, quod ens in nobis sicut motivum essentialiter in suo moto ab alio; et tunc dicitur recte mitti. Unde, licet primum conveniat Patri, non tamen secundum et tertium per appropriationem, quia Pater non est causa exemplaris per appropriationem vel motivum ab alio. De quo motu dicit Bernardus , 2 Cant, 16: Dilectus meus mihi: " Haec unio caritatis est communio voluntatum. Felix unio, si experiaris ; nulla, si comparaveris. Vox experti: Mihi adhaerere Deo bonum est . Quis est qui perfecte adhaeret Deo, nisi qui in Deo manens, tamquam a Deo dilectus, Deum nihilominus traxit in se vicissim diligendo? Ergo, cum undique sibi inhaeserint Deus et homo mutua dilectione inviscerante, Deum in homine et hominem in Deo haud dubie dixerim. Sed homo ab aeterno in Deo, tamquam ab aeterno dilectus, si tamen sit ex illis qui dicunt quia dilexit et gratificavit [nos] in Filio suo dilecto ante mundi constitutionem . Deus vero est in homine, ex quo ab homine est dilectus ".

Ne autem in re *; et infra: Qui proximum diligit, consequens est ut ipsam dilectionem diligat [106, 26-27]. Videtur procedere per medium aequivocum, cum dilectio qua Deus diligitur a nobis sit creata, et dilectio quae est Deus sit increata. - Item, videtur quod in infinitum sit abire: diligo Deum, ergo diligo dilectionem meam; sed ' diligo ' iterum importat dilectionem, et sic usque in infinitum.

Respondeo: diligere proximum est velle ei bonum. Dilectionem diligo ut volitum proximo et quod per se diligitur, non per aliud ; per illam autem formaliter diligo proximum, ut in exemplo Augustini , verbum indicat se ipsum et verbum indicat rem. Ad aliud respondeo: dilectio * est effectiva et exemplaris dilectionis proximi, et sic non aequivoce.

Quaerentes eum qui est apud nos *. Augustinus, libro De anima et spiritu : "Si caritatem habes, Deum habes; ad quid ergo quaeris extra te quod in te est"?

Magis novit dilectionem qua diligit [quam] fratrem [107,7-8]. Isidorus, libro De flagellis : " Sicut quosdam inflammatos sua caritate Deus illuminat ut utiliter sapiant, ita quosdam frigidos torpentesque deserit ut sine sensu persistant".

a. Sed non videtur verum quod hic dicitur: frater cognoscitur sensu et intellectu, caritas solum cognoscitur intellectu: ergo magis frater.

b. Item, cognitio caritatis aut est in intellectu cognitivo, et sic aliquis sciret se habere caritatem ; aut in practico: ergo experitur se habere caritatem.

c. Item, dicit Augustinus in libro III infra : "Certius nihil est in homine sua fide "; ergo caritas non est certior.

d. Respondeo: primum argumentum non valet, immo potius sequetur: ergo pluribus modis cognoscitur frater quam caritas. Magis et minus non cadunt proprie nisi supra ea quae sunt eiusdem generis . Immo caritas, in quantum ipsa res est in anima, certius cognoscitur quam frater, qui per similitudinem solum est in anima.

e. Ad aliud dicendum: caritas inest secundum intellectum practicum ratione voluntatis et cognoscitur cognitione incomplexa: et non sequitur: est in practico intellectu, ergo experitur: experiri enim est solum quasi confirmatorum in caritate, nisi sit experimento fallibili, quod aliquis sentit dulcedinem dilectionis in operibus. Hoc enim esse potest in non habentibus caritatem.

f. Quod obicitur ' nihil certius fide', intelligitur de fide quod creditur, non qua creditur. Vel respondeo quod non est idem genus certitudinis in caritate et fide. Fides enim est certissimum principium in intellectu, caritas autem in affectu. Fides tamen, ut est virtus, non habet certitudinem nisi a caritate.

Interiorem * '' . Summum enim bonum in voluntate et deinde caritas, per quam ei nostra connectitur voluntas, et deinde fides et spes.

In quo scandalum non est *. Supple: et tamen est in lumine .

In dilectione *: sicut forma exemplaris respectu dilectionis et sicut motivum in moto respectu dilecti. ''

Cum autem fraterna *; et infra: Spiritus Sanctus est caritas *. Contra, 4 Rom.: Caritas quam facit Spiritus Sanctus ; sed nihil facit se ipsum; ergo caritas non est Spiritus Sanctus, creata scilicet.

Sed * forte *; et infra: Deus est patientia mea *. Distinguit diversum genus praedicandi, cum dicitur Deus est patientia mea , eo quod hic est praedicatio effectiva) et cum dicitur Deus est caritas , quia hic est praedicatio essentialis.

Contra, Augustinus, libro De virtutibus : " Quantum possumus, virtutes omnium bonorum acquirere festinemus. Hae sunt verae divitiae, nam pudicitia pudicos nos facit, iustitia iustos, pietas pios, caritas caros nos facit, temperantia temperatos. Haec autem omnia a Deo bono creata sunt". Ergo caritas est creata ; ergo praedicatur effective.

Quod concedimus; sed praeter hoc praedicatur per modum formae exemplaris.

Tunc enim mitti dicitur *; et infra: Nihil est isto dono excellentius *. a. Ubicumque est donum sapientiae, est caritas , et non convertitur; ergo illud excellentius.

b. Item, unaquaeque virtus facit nos dignos Deo et dividit inter filios perditionis et regni: ergo non sola caritas .

c. Respondeo: per donum caritatis homo assimilatur Spiritui Sancto, qui est amor ; et ideo dicitur excellentius, eo quod est donum quo cetera dona sunt dona. - Sed tunc obicitur adhuc: sapientia appropriatur Filio sicut caritas Spiritui Sancto; ergo, cum ordo naturalis sit in personis, ita quod Filius sit secunda persona, Spiritus Sanctus tertia, et sapientia, quae appropriatur Filio, erit ante caritatem, quae Spiritui Sancto appropriatur.

Respondeo: ut dicit Augustinus , actus doni sapientiae est contemplari cum amore ; et sic, cum amor sit in actu uniuscuiusque virtutis , implicetur, ut patet, in credere et in timere initialiter, ubi fit resilitio a peccato propter amorem. Ideo recte dicitur quod excellentius.

d. Ad aliud dicendum: in actu caritatis est actus sapientiae, sed non caritate quacumque, sed perfecta.

e. Ad aliud dicendum: donum sapientiae potest dici prius, quia communius est: eius enim actus est contemplatio veritatis: actus autem caritatis est bonitatis, et verum est ante bonum.

f. Ad aliud respondeo: 'solum' dicit, eo quod caritas est forma et virtus virtutum .

Diffunditur in cordibus nostris *. Dionysius, libro De divinis nominibus : " Amor ostenditur sicut quidam aeternus circulus, per optimum, ex optimo, in optimo et in optimum in non enarrabili conversione circuiens et in eodem per ipsum et proveniens semper et manens et revolutus "; id est, Spiritus Sanctus est causa effectiva, exemplaris, movens ad operandum et finis, pro quibus ponit ' optimum' quater cum diversis praepositionibus.

His ita respondemus *; et infra: Caritas immutabilis est *. XXXI distinctione, cap. Advertendum, libro III , dicit quod caritas " ex parte est"; ergo mutabilis. - Respondeo: hic loquitur de caritate increata, ibi de creata.

Cum ubique sit *. Spiritus Sanctus est ubique ; ergo in daemonibus. Sed cuilibet modo essendi 'in' respondet modus habendi: ergo daemones habent Spiritum Sanctum: ergo caritatem, cum Spiritus Sanctus sit caritas.

Respondeo: ut dicit Augustinus, libro De bono coniugali , " habitus est quo aliquid agitur cum opus sit". Est autem Spiritus Sanctus in rationali creatura ut motivum in moto ; hoc autem modo non sequitur: ergo hoc habet illud et e converso; sed potius: Spiritus Sanctus habet creaturam sicut rex habet regnum, et non proprie dicitur: regnum regem habet, nisi sumatur pro ipsis hominibus. Et licet Trinitas tota sit in qualibet creatura, non tamen sequitur quod Spiritus Sanctus sit in daemonibus, quia Spiritus Sanctus dicit per modum bonitatis, et daemon dicit substantiam quasi bonitate privatam. Et praeterea, licet caritas et Spiritus Sanctus sint idem essentialiter, non tamen sequitur, licet Spiritus Sanctus esset in daemone, quod caritas quia differunt secundum effectus connotatos, quia caritas dicit effectum amoris, cuius non est susceptibilis omnis creatura. Tunc enim amorem habet cum potest et inest ; quod daemonibus non convenit. Effectus autem Spiritus Sancti est tribuere quamcumque bonitatem, sive naturae sive gratuitam.

Ut autem certius *; et infra: [non] ad mensuram *, gratiae . Est autem duplex mensura: uno modo quoad quantitatem dimensionis, et sic finita fuit in Christo gratia; et est mensura quoad potestatem, sic infinita: ad infinitos enim effectus potens erat magis.

Ceteris ad mensuram *. Contra, 1 Iac, 5: Qui dat omnibus affluenter, Glossa: " Non ad mensuram ". - Respondeo: non ad mensuram quantitatis, sed ad mensuram potestatis, quia converso modo fuit in nobis quam in Christo. Secundum quantitatem enim in aliis viatoribus semper caritas secundum intensionem crescere potest, sed determinata est secundum potestatem. In quibusdam autem est gratia quasi confirmata, sed hoc dicitur respectu radicationis et inseparationis a subiecto.

16. Pro modo perfectionis *. Ergo ad mensuram gratiae erit mensura gloriae; ergo a simili secundum mensuram creaturae debet esse mensura gratiae. Unde 25 Matth., 15: Unicuique secundum propriam virtutem, Glossa Hieronymi : "Non particulatim dat Deus alii plus, alii minus, sed pro viribus accipientium ". Ergo secundum capacitatem naturae capimus gratiam.

Respondeo: gratiae ad gloriam secundum mensuram potest esse collatio vel secundum mensuram quantitatis, et sic falsa, quia sic denotatur aequalitas; vel fit collatio secundum mensuram intensionis, et adhuc dupliciter: ut fiat secundum proportionem, et adhuc falsa: vel secundum proportionalitatem, et Sic vera. Quod aliis verbis solet dici, ut fiat collatio in genere, id est si gratia sit magna, et gloria magna, quia quae est comparatio gratiae ad suam mensuram, eadem est gloriae ad suam, et sic vera. Vel secundum quantitatem determinatam, et sic falsa: sic notatur proportio

Proficere in te *. Ioannes Chrysostomus : " Spiritus Sancti gratia cum in mentem intraverit, omni fonte magis manat neque stat neque deficit". Contra, dicit Augustinus : " Caritas aut proficit aut deficit "; ergo deficere potest.

Respondeo: immo nos potius gratiae deficimus. Unde 12 ad Hebr., 15: Videte ne quis desit gratiae Dei.

Item, cum caritas non sit otiosa, ergo habens caritatem semper et continue secundum eam quis movetur et proficiet.

Respondeo: non dicitur stare quia semper intendatur, sed proficit quoad continuationem in subiecto. Praeterea, licet non semper moveamur motu fidei, semper tamen movemur motu caritatis. Gratia enim, quantum est de se, semper illuminat, nec est defectus in ipsa practica, id est intellectu semper agente: est enim semper agens sicut quaedam phantasia, quae semper in vigilantibus et in dormientibus operatur. Caritas namque nihil habet temporis, sed sperare, credere aliquid temporis habent, et quoad hoc non contingit semper credere vel sperare.

Eadem caritas qua nos diligit *. Ergo si Pater et Filius diligunt se Spiritu Sancto, ita et diligunt nos Spiritu Sancto ; sed diligere tenetur hic essentialiter, quia communiter; ergo Pater et Filius sunt Spiritu Sancto: quod falsum est.

Respondeo: essentialiter tenetur, sed differt secundum connotatum, quia primo modo iste ablativus ' Spiritu Sancto' est notionalis ; secundo vero modo notat effectum in nobis ; unde sensus est: Pater et Filius diligunt se et nos Spiritu Sancto, id est, sunt et diligunt nos, quae dilectio appropriatur Spiritui Sancto.

Caritas diffusa est *. Augustinus, 6 sermone super Canonicam Ioannis : " Habere baptismum et malus esse potest, habere prophetiam, accipere sacramentum corporis et sanguinis Domini nostri Iesu Christi ; habere autem caritatem et malus esse non potest ". " Quis est iste spiritus qui interpellat pro nobis , nisi ipsa caritas quae in te est per Spiritum Sanctum facta"?

Item, quod Spiritus Sanctus non sit caritas qua diligimus Deum, videtur. II Cor. 1, 22: Dedit pignus in cordibus nostris, Glossa: "Dona quae sunt pignus quod Spiritus Sanctus est in nobis"; ergo, cum idem non sit pignus sui, dona non sunt

Spiritus Sanctus; ergo nec caritas, cum sit donum. - Item, eadem epistola, 3,3: Non atramento, sed spiritu, Glossa: "Nova lex diffusa est In cordibus nostris per Spiritum Sanctum . Haec lex est caritas Dei ". Et 1 Eph., 14: Pignus hereditatis nostrae, Glossa: "Si caritatem modo Deus dedit, tamquam pignus dedit per Spiritum Sanctum qui datus est; re promissa reddita, auferendum est a nobis pignus? Absit. Sed hoc quod dedit Implebitur ".

His respondemus *; et infra: sui dilectores facit [114,26-27]. Dionysius, libro De divinis nominibus : "Sic dilectum et amatum vocant ut bonum et optimum, amorem vero et dilectionem ut moventem et reducentem virtutem, eum qui est In se Ipsum solum ".

Cum vero *; dilectores sui *. Psalmus : Qui sedes super Cherubim, Glossa: " Plenitudo scientiae legis, quae est sedes Dei, erit In te si caritatem habueris, contra quam nihil possit irasci ; si enim Ibi est caritas, Ibi est plenitudo legis, et Ita sedes Dei factus es ".

Item, quare caritas dicitur Deus exemplariter, et non fides [vel] spes Deus dicitur exemplariter, sed effective? Item, cum quaedam dona attribuuntur Deo secundum suum nomen, ut sapientia et Intellectus, quare alia non attribuuntur ei nisi per effectum?

Respondeo: quaedam sunt dona quae excidunt, ut consilium, timor, cum quaedam non; et quae non excidunt secundum nomen et effectum Deo attribuuntur, alia solum secundum effectum. Similiter dicendum de virtutibus.

Ad quod nos dicimus *; et infra: quae coniungit nos Deo *. Canticum : Dilectus meus mihi, Bernardus : " Consentio quaedam dici, ut sint duo In uno spiritu, (immo)

unus spiritus. Videsne diversitatem? Non est idem consubstantiale et consentibile. Quamquam, si advertisti, satis per 'unus' et ' unum' discerni possit, quoniam nec Patri et Filio 'unus', nec homini et Deo 'unum' poterat convenire. Non possunt dici Pater et Filius 'unus', sed 'unum'. Econtra Deus et homo 'unum' non possunt dici, unus tamen spiritus absoluta veritate dicuntur, si sibi glutino amoris cohaereant. Quam unitatem non tam cohaerentia essentiarum quam convenientia facit voluntatum".

Spiritus Sanctus, motus *. Dionysius, libro De divinis nominibus : " Amor est virtus sursum agens et ad se ipsum, segregatae unionis bonus processus, et amativus motus simplex, per se mobilis, per se operans, praeexsistens in bono, et ex bono exsistentibus emanans et rursus ad bonum conversus".

Credere fide media [116, 21-22]. Contra, 5 Gal., 6: Fide operante per dilectionem. Hic dicit quod caritas operatur per fidem.

Respondeo: 'per' potest dicere causam proximam vel primam Caritas est causa prima ; unde a caritate operatur. Fides causa proxima sive media ; unde non a fide operatur, sicut nec aliquis ab instrumento, sed per. Fides enim et spes sunt quasi causa media .

Nec ipse dividitur *. 14 Marc. : Tunica inconsutilis, Glossa Augustini : " Quae est ista tunica nisi unitas? Quae est ista unitas nisi caritas, quam nemo potest dividere? In ipsam sors mittitur et nemo illam dividit. Haeretici, quia caritatem dividere non potuerunt, recesserunt ; illa autem manet integra. Qui habet hanc, securus est; nemo illum removet de ecclesia catholica: et si foris * incipiat habere, intromittitur quomodo ramus olivae a columba ".

Super hoc capitulum incidit quaestio, utrum caritas qua nos Deum diligimus sit caritas creata vel increata.

a. Quod sit increata, Augustinus, XII De Trinitate : " Caritas est qua Deus diligit nos et nos ipsum et ad invicem "; sed constat quod caritas qua Deus nos diligit non est creata: ergo nec illa qua nos Deum diligimus, cum eadem sit.

Respondeo: non sequitur, immo potius: qua nos exemplariter Deum diligimus, quae est eadem illi. Unde non sequitur de formali creata, sed potius de exemplari, quae ipse est b. Item, cum Spiritus Sanctus sit dilectio quae diffunditur in cordibus nostris , supervacua ergo est dilectio creata, quia idem potest Spiritus Sanctus per se et habitu medio. - Item, unumquodque quod producit aliquem effectum aequaliter sine medio et per medium, producit illud perfectius sine medio quam cum medio; ergo, cum Spiritus Sanctus perfectissime producit effectum, non requiritur caritas media.

Respondeo: non sequitur ' Spiritus Sanctus non indiget medio, ergo nos non indigemus'. Indigentia enim potest esse ex parte moti, licet non ex parte moventis.

Quod obicitur ' unumquodque perfectius' etc., respondeo: duplex est perfectio; vel ex parte facientis, et talis modus faciendi perfectior est sine medio: vel ex parte faciendi, et in talibus est aliter, quia perfectior est factio per medium tenens rem in esse quam sine medio .

c. Item, ad Rom. 8, 20: Omnis creatura subiecta est vanitati ; ergo caritas, cum sit creatura. Sed homo est vanitas vanitatum, ut dicitur super 1 Eccle., 2 ; vanitas autem Deo non coniungitur per vanitatem ; ergo nec homo per caritatem Deo, cum sit summa veritas ; ergo caritas increata erit vinculum. - Respondeo: caritas, ut est de nihilo creata, sic est vanitas: ut autem est creata a Deo, non ; et vinculum est non ut de nihilo, sed ut creatura Dei, et sic est veritas et non vanitas.

d. Item, Augustinus, libro De anima et spiritu : Humilitas subicit, puritas iungit, caritas unit". Aut ergo hoc dicitur de caritate creata, quod sit uniens, et sic a Deo creatum esset in Deo praeter assumptum per incarnationem. Si de increata, sed loquitur de illa qua nos diligimus Deum; ergo caritas qua nos diligimus Deum est increata.

Respondeo: Deus et homo uniuntur in caritate, id est sunt unum, id est in una voluntate, scilicet in volendo unum, quod est Deus. Caritas autem increata unit tantum sicut finis ; tantum creata unit sicut forma et accidens ex parte nostra: ex parte Dei substantia. Et creata fertur ad increatam sicut accidens ad substantiam.

e. Item, Augustinus, VIII De Trinitate : " Quid est caritas nisi vita quaedam copulans amantem cum eo quod amatur "? Ergo caritas est vita qua Deus unitur nobis. Sed sicut vita corporis se habet ad corpus, ita vita animae ad animam et e converso: sed vita corporis est anima, vita autem animae caritas creata, quae procedit ab increata. Vita autem corporis ab anima idem est quod anima: ergo caritas creata idem quod increata.

Respondeo: est vita qua corpus vivit per animam, et est vita qua anima vivificat corpus. Et haec secunda idem est quod anima, non prima. Sed vita qua anima est in corpore dupliciter dicitur, scilicet qua anima exemplariter sive effective vivificat, vel qua mediante. Illa autem qua mediante formaliter vivimus non est anima ; reliqua autem effective anima est. Consimiliter ex parte altera de caritate creata et increata .