DISTINCTIO II.

Hoc itaque vera et pia * ; et infra: creditur et intelligitur *. 7 Is., 9: Nisi credideritis, non intelligetis . Sed contra: prius est creditum intelligere quam credere.

Respondeo per Augustinum, libro 83 Quaestionum : " Tria sunt genera credibilium. Alia sunt quae semper creduntur et nunquam intelliguntur, sicut est omnis historia temporalia et humana gesta percurrens. Alia, mox ut creduntur, intelliguntur, sicut sunt omnes rationes humanae vel de numeris vel quibuscumque disciplinis. Tertium autem: quae primum creduntur et postea intelliguntur, qualia sunt ea quae de divinis rebus non possunt intelligi, nisi ab iis qui sunt mundo corde, ut 5 Matth., 8: Beati mundo corde; quod fit praeceptis servatis quae de bene vivendo accipiuntur". Et ita huiusmodi intelligere est sequens fidem et est doni sapientiae vel intellectus. Sed est intelligere praecedens fidem, ex Scripturis acceptum vel per revelationem vel opera, ut ad Rom. 1, 20 .

Mentis acies In excellenti non figitur [21, 4-5]. Augustinus, libro De videndo Deo : " Aliud est videre, aliud videndo totum comprehendere. Quando autem videtur id quod praesens est, utcumque sentitur ; totum autem comprehenditur videndo quod ita videtur, ut nihil eius lateat videntem, aut cuius fines circumspici possunt, sicut te nihil latet praesentis voluntatis tuae. Circumspici autem potest finis annuli tui ". Quare videre Deum possibile est, comprehendere autem impossibile. - Item, in eodem : " Non est in potestate nostra videre Deum, sed in potestate illius est apparere: tamen, etsi non est potestas videndi, est potestas promerendi ut videre possimus ".

Purgatissimis *. Augustinus, libro De quantitate animae : " Una purgatio mentis est, cum removetur a sensibus ; secunda purgatio est, cum removetur a contemplatione sui: tertia, cum elevatur supra se ".

Acies mentis Invalida *. Unde Aristoteles in Metaphysica : " Intellectus noster se habet ad manifestissima naturae sicut oculi noctuae ad lumen solis ".

Nisi per iustitiam fidei *. Iustitia et fides diversae sunt virtutes; ergo male coniungit in unum.

Respondeo: iustitia uno modo sumitur generaliter, In quantum dicit ordinem rectum ad Deum et ad proximum ; et sic comprehendit fidem. Aliter ut tribuit unicuique extra se quod suum est , et Intelligitur de proximo ; et sic est virtus specialis.

Omnes autem etc. *. Tripliciter fit revelatio Trinitatis: vel per doctrinam, ut per auctoritatem, secundum quod fides ex auditu aut per creaturas, quae sunt opera Trinitatis ; aut Inspiratione fidei. Haec ultima pure est a Deo; primae duae fieri possunt ab homine. Determinat ergo de Trinitate et unitate primis duobus modis, et primo per auctoritatem, quia hic modus est prior. Mens autem, ut sit capax huius mysterii, purgari prius debet a noxiis. Unde Augustinus, libro De utilitate credendi : " Quod credimus debetur auctoritati, quod Intelligimus rationi, quod opinamur errori ". Idem, libro De quantitate animae : " Purgatur mens a peccati colluvione, ab errorum obtenebratione, a rerum phantastica Imaginatione, a rerum naturalium fallaci proportione, a rerum temporalium vana delectatione ". Oportet Igitur ab Iis purgari, et postea rationes adduci, et deinde ut debitus finis apponatur. Unde Augustinus, libro De doctrina christiana : " Quisquis Scripturas aut earum partem Intellexisse sibi videtur, Ita Ut eo Intellectu non aedificet caritatem Dei et proximi, nondum Intellexit. Quisquis vero ex eis sententiam duxerit, ut huic aedificandae caritati sit utilis, non tamen quod Ille quem legit eo loco sensit, non perniciose fallitur neque omnino mentitur ". In disputationibus " cavenda est libido rixandi et puerilis quaedam ostentatio decipiendi adversarium. Dicit enim Sapiens : Qui sophistice loquitur, Deo odibilis est ".

Pater et Filius et Spiritus Sanctus sunt unius substantiae [22,1-2]. In dubio fuit apud beatum Augustinum , an deberet hic poni verbum singulare an plurale. Non videtur plurale, quia esse essentiae te personis non est plurale. Nec singulare, quia non intelligimus nisi cum ratione ; ratio autem intelligens non est sine compositione et divisione. Unde, cum hic sit ternarius personarum ex parte suppositi, ratio componens et dividens designat pluraliter. Unde Augustinus, libro Retractationum : " Ubi dixi: Pater et Filius et qui gignit et qui gignitur est unum, debui dixisse: Pater et Filius sunt unum ".

Tres dii *. Sed, cum hoc nomen 'Deus' pure simplici sit impositum, non habebit in talibus significationem vel consignificationem.

Respondeo: licet imponatur essentiae, tamen notat quosdam effectus operum secundum prius et posterius respectu creaturae. Unde Ioannes Damascenus : " Deus dicitur vel ab eo quod est 'thein', id est currere et fovere universa: vel ab 'ethin' id est ardens: Deus enim ignis consumens est omnem malitiam ; vel a ' theaste;, id est considerare omnia ". Unde, sicut Deus dicitur considerare omnia, ita rationalis creatura. Secundum hunc ergo tropum dicitur in Psalmo : Ego dixi dii estis etc. Potest ergo habere plurale ratione eius a quo imponitur; et ratione eius cui imponitur non habet plurale ; significari tamen potest ut habens, et ideo negativa est vera ratione articuli.

Filius non est qui Pater est *. C o n tra: Deus est Pater vel generat, Deus est Filius vel est genitus ; medium sumitur personaliter; ergo conclusio debet inferri personaliter: 'qui est Pater est Filius' non 'quod est Pater est Filius' vel 'qui generat generatur'. - Respondeo: 'qui' dicit substantiam personaliter et ulterius identitatem ratione articuli, quoniam consignificatio generis trahit in personalem identitatem, et ideo non sequitur sed neutrum dicit identitatem essentiae sub propria ratione.

Ceterum ut in primo *. De suis mentibus conquerantur, non de veritate [23, l-2]. Unde Augustinus : " Si quis alii digito solem monstraverit et ille solem non viderit, culpet potius oculi lippitudinem, non digiti ostensionem ".

Proponamus itaque * Ambrosius: Deus et Dominus est nomen naturae et nomen est potestatis [23,12-14]. Contra: Ioannes Damascenus : " Primum nomen est 'qui es' quemadmodum ipse loquens oraculo Moysi dixit: Qui est misit me - sicut autem ait S. Dionysius , bonus - secundum autem nomen ' theos'. Primum est demonstrativum sui esse et non quid est: secundum autem operationis ". Ex qua auctoritate derelinquitur quod 'Deus' est nomen operationis; ergo, cum operatio et natura differunt nominando, non est nomen naturae.

Item, idem in eodem : "Dominus autem et hujusmodi habitudinem ad ea a quibus distinguuntur ostendunt". Ergo 'Dominus' est nomen ad aliquid: ergo non naturae.

Respondeo: utrumque est naturae repraesentativum, sicut etiam omne nomen substantiale, sed non a natura impositum. Unde unum est impositum ab operatione, ut dictum est; alterum a potestate coercendi subditos , et hoc est quod dicit habitudinem. Quae autem sit differentia horum nominum dictorum de Deo, ostendit Dionysius, libro De divinis nominibus, cap. 12 : " Sanctitas est ab omni inquinatione libera et incontaminata et perfectissima puritas. Regnum est omnis finis et ornatus, legis et ordinis distributio. Dominatus est non subditorum excellentia tantum, sed omnis bonorum perfectissima et omnimoda possessio, vera et incommutabilis firmitas. Divinitas vero est omnia considerans providentia et bonitate perfecta continens et a se ipso replens et superans omnia sua providentia et fruentia ".

Qui est, non qui sumus *. Dionysius, libro De divinis nominibus, cap. de ente , exponens propter quid ens dicatur: " Totius esse secundum virtutem essentialem est subsistens causa et creator exsistentis subsistentiae, substantiae et essentiae, naturae principium, simpliciter et incircumfinite totum in se ipso esse coambiens ".

Nota: quatuor hic dicuntur: ' causa' dicitur in quantum omnia ab ipso procedere possunt; ' creator' ut res est creata; ut subsistit 'Conservator'; iterum, inquantum operatur per ipsum creatura, dicitur 'principium naturae' ; ' totum ambiens' ut conservat in esse et in operando. ' Substantia ' dicitur quod est, 'essentia' quo est; 'natura' quo operatur. Et ista quatuor praecedentia continet hoc nomen ' qui est'.

Personarum *. In Trinitate nec diversitas *. Diversitas est differentia in substantia. Singularitas est signatio in accidentibus. Solitudo est separatio in situ vel tempore.

Ad imaginem *. Augustinus ponit hoc esse signum unitatis essentiae. Hilarius ponit esse signum distinctionis et pluralitatis personarum. Sed ratione diversa. Ut enim imago respectum habet ad multa, loquitur Hilarius, et ut dicitur per unitionem unius; loquitur autem Augustinus ratione eius quod singulariter dicitur ' imaginem'.

Imago enim sola non est *, ut dicitur in littera, nec similitudo *. Contra: dicit Augustinus, libro De Trinitate : " Deo aliquid simile, nisi quod ipse est, esse non potest. Non enim aliunde est, quod in omnibus simile est ". Ergo aliquid est simile sibi. - Respondeo: cum dico 'Simile', plura dico, scilicet plurium et in aliquo; et sic quoad illud in quo similitudo est, verum dicit Augustinus. Pater enim et Filius sunt una sapientia et una bonitas, in qua sunt similes: non quod Pater sit Filius.

Neque quisquam alieno a se loquitur *. Verum est genere vel specie, quia locutio proprie est inter rationales creaturas.

Utique ad communem cum Deo imaginem *. a. Quaeritur: cum dicitur faciamus et nostram , aut imago stat ibi pro unitate ut est in tribus personis, aut pro tribus ut uniuntur in unitate. Si primo modo, deberet sic haec concedi: 'faciamus ad unitatem essentiae nostrae'- Si secundo modo, potius debuit dici 'imagines'. - Praeterea, dixit supra Augustinus quod imago ponitur pro unitate essentiae.

b. Item, Augustinus, libro De sermone de imagine " Est similitudo quaedam Trinitatis in anima, qua ad imaginem sui Conditoris, perfectae et summae Trinitatis, quae est in Patre et Filio et Spiritu Sancto, est condita: et licet unius sit naturae, tres tamen habet dignitates: intellectum, memoriam et voluntatem ". Ergo imago supponit hic Trinitatem.

c. Respondeo: licet hoc nomen 'imaginern' supponat essentiam, habet tamen alium modum significandi, ratione cuius bene dicitur 'ad imaginem' et non 'ad essentiam'. Dicit enim essentiam in tribus personis, ad cuius exemplar est anima, una ens in tribus viribus: et est ibi commutatio ab eo quod est 'ad aliquid' in 'quid' in prima argumentatione.

d. Ad illud vero quod post obicitur, dicendum est quod in auctoritate A ugustini, De sermone, intelligitur imago non simpliciter pro essentia, sed pro essentia in tribus personis: et ita quodammodo dat intelligere personas, licet non eas supponat.

e. Contra hoc quod obiectum poterat esse, quod essentia non deberet dici imago, quia unum est nomen 'ad aliquid' dictum, reliquum non, respondeo: per essentiam supponitur imago et e converso, quia per imaginem notatur quodammodo respectus essentiae ad Creatorem, vel, ut magis proprie dicatur, creaturarum ad ipsam divinam essentiam. Unde, cum dicitur ' anima est facta ad imaginem Dei', sensus est: anima in operatione trium dignitatum suarum, imitatur, secundum essentiam suam, essentiam divinam in tribus personis, ad cuius exemplar facta est. Proprie autem imago dicitur exemplum ; improprie tamen ponitur pro exemplari.

f. Ad aliud dicendum quod non sequitur: hoc est 'ad aliquid ' dictum et non illud, ergo non est illud; immo potius: ergo iste modus dicendi non est ille.

Item, quaeritur, cum anima ratione memoriae Patrem repraesentet, ratione intellectus Filium, ratione voluntatis Spiritum Sanctum, quare non dicitur facta ad 'imagines'.

Respondeo: leo pictus, licet eius pes pedem et alia pars partem repraesentet, non tamen dicitur ' imagines'. Sic anima: tres enim potentiae unitae sunt in una essentia.

Cum dicitur, solitudo etc. *. 11 ad Rom., 36: Ex ipso et per ipsam et in ipso sunt omnia, Glossa: " Similitudinis aequalitas nec solitudinem habet nec diversitatem, quia omnis aequalitas nec diversa nec sola fit ".

Nunc ad propositum *. Ad notitiam huius capituli nota quod septem modis cognoscitur personarum distinctio in sacra pagina: significatione, suppositione, consignificatione, modo loquendi, numero verborum, connotatione, ordine verborum. Significatione, ut: Pater et Filius et Spiritus Sanctus. Suppositione, ut: Deus generat Deum. Consignificatione, ut: Elohim , scilicet divinae personae. Modo loquendi, ut: Verbo Domini caeli firmati sunt . Numero verborum, ut: sanctus, sanctus, [sanctus] . Connotatione, ut in his verbis: mittere, mitti, dare, dari. Ordine verborum, ut: Benedicat nos Deus, Deus noster, benedicat nos Deus. Item, huiusmodi graeca ' Elohim ', quando per m scribuntur, sunt masculini et pluralis numeri: quando per n neutri. Unde versus: 'Hos Seraphim die, haec Seraphin, dicas Seraph illum'

Nunc post testimonia *; et infra: duum animalium *. Id est duorum Testamentorum vel duarum naturarum in Christo.

Et forcipe de altari [28, 8-9]: id est Christo, qui veram hostiam pro nobis obtulit. Origenes : " Sicut se habet corpus ad animam et littera ad spiritum et creare ad esse, sic Vetus Testamentum ad Novum ".

In nomine Patris *. Sed cum hoc nomen ' nomen' sit notionale, sicut hoc nomen ' notio': plura II enim sunt nomina, non tamen plures essentiae, ergo male ponit exemplum essentiae. - Solvunt quidam quod significat notionem et consignificat essentiam ; ratione singularitatis quam consignificat, repraesentat essentiam. Sed respondeo quod, sicut una essentia, ita una virtus vel potentia trium et una operatio. Unde nomen impositum ab operatione, licet sit notionale, notificat operationem, et in operatione potentiam, et in potentia essentiam. Multitudo autem nominum non est ratione essentiae quae nominatur, sed ratione habitudinis quae notatur respectu rerum.

Si vero dicatur quod intelligitur de istis nominibus ' Pater et Filius et Spiritus Sanctus', dicendum est quod hoc est falsum, immo de ipsa essentia divina virtuosa, nota in sua operatione.

Verbum erat apud Deum * Quaeritur, cum Deus ponitur hic pro Patre et Verbum pro Filio, an similiter concedi possit quod Pater erat apud Filium.

Respondeo: apud Patrem esse, hoc est Filium a Patre esse, et praeter hoc notatur convenientia in essentia. Ratione ergo primi non conceditur altera.

Ex ipso *. Quaeritur quomodo per haec tria: ex, per et In, designetur Trinitas. Unde Gregorius, in Moralibus : Numquid coniungere valebis micantes pleiades , Glossa: " Diversis temporibus unitatem Trinitatis mundo resonant David, Paulus et Isaias. David : Benedicat nos Deus, Deus noster. Isaias : Sanctus, sanctus etc. Apostolus : Per ipsum et ex ipso et in ipso. Et ii unum naturaliter, tria autem in personis ".

Nota: ponuntur haec tria improprie, quia personaliter. Ex autem notat originem principii: Pater autem est principium sine principio, Filius principium de principio ; et Ideo ex notat Patrem ut proprie est principium. Per notat principium quo fit operatio tamquam per medium, ut percutio te baculo ; et sic notat Filium quasi principium de principio. In autem continentiam notat, et continentia omnis est bonitatis: creavit enim Deus Pater mundum per suam sapientiam et In sua summa bonitate ; et sic representat Spiritum Sanctum.

Rationibus congruisque similitudinibus [29, 24-25]. Augustinus, libro De verbis evangelii : " Comparatio terrenorum ad Deum nulla est, sed intelligentiae nostrae Infirmitas cogit species quasdam ex Inferioribus superiorum Indices quaerere, ut rerum familiarium consuetudine admonente, ex nostri sensus conscientia ad Insoliti sensus opinionem reducerentur ".