DISTINCTIO XXVI.

Haec est gratia operans et cooperans *. a. Super 33 Ex, 13, ubi dicitur: Si inveni gratiam etc, ibi dicitur quod "sanctis non sufficit una gratia. Est enim una gratia quae praecedit, ut Deum cognoscant; et alia quae sequitur, qua se mundos et immaculatos custodiant". Et ita videtur quod duplex est gratia.

b. Multis modis dicitur gratia praeveniens et subsequens. Praeveniens enim gratia aliquando dicitur illa per quam conferuntur dona naturalia, et subsequens dicitur illa per quam dantur dona bona superaddita. Unde Richardus de S. Victore, super illud: Vulnus et livor, 1 Is., 6 : " Alia sunt bona naturae, alia gratiae " - Aliquando dicitur gratia praeveniens per quam dantur bona superaddita, et subsequens quae facit gratum. Unde Gregorius, in Moralibus : " Alia sunt dona Dei quibus ad vitam tenditur, quae sine periculo amitti non possunt; et sunt dona plura quibus sanctitas demonstratur ".

Aliquando dicitur praeveniens gratia per quam liberamur a peccato, et illa qua sumus iusti dicitur subsequens. Unde Augustinus, in libro De natura et gratia : " Praevenit ut sanemur; subsequitur ut sanati vegetemur ".

Aliquando dicitur praeveniens illa qua sumus boni, et subsequens, qua bene operamur. Et sic dicitur in hac distinctione, cum dicitur: Praeparat ut velit bonum *. - Aliquando dicitur illa praeveniens qua bene operamur, et subsequens illa qua resistimus tentationibus. Unde Augustinus, De natura et gratia : " Praeparat ut velit bonum: praeparatum adiuvat ut perficiat ". - Aliquando dicitur praeveniens illa quae est in via, et subsequens illa quae est in patria. Unde Augustinus, De natura et gratia : " Praevenit ut pie vivamus; subsequitur ut cum illo semper vivamus. Praevenit ut vocemur: subsequitur ut glorificemur ". Unde in Psalmo : Misericordia eius praeveniet me; alibi : Misericordia eius subsequetur me.

Incipiens quod volentibus etc. *. Augustinus, VIII Confessionum : Est voluntas plena et est voluntas semiplena . - Ea enim liberatur *. Anselmus : " Quoniam Dominus dat gratiam, ideo accipimus: et quoniam non accipimus, ideo non dat ", et non e converso. Ideo videtur quod non tenet : " Si affirmatio affirmationis est causa, et negatio negationis erit causa " .

His testimoniis etc. *. Augustinus, in libro De praedestinatione sanctorum : " Quasi componit homo cum Deo, ut partem fidei sibi vindicet atque Deo partem relinquat: et quod a est elatius primum tollit et sequens dat illi ".

Voluntatem ipsam etc. *. a. Si " voluntas est motus animi nullo cogente " , ergo voluntas est libera, et ita sui gratia et non alterius; et ita sine gratia potest esse motus animi. -Adhuc, non volenti non infunditur gratia. Unde dicitur 3 Apoc, 20: Sto ad ostium et pulso, et si quis aperuerit Ianuam, coenabo cum illo: et ita videtur quod voluntas semper ante gratiam.

Adhuc, Augustinus : " Cetera cum possit homo nolens, credere non potest nisi volens "; et ita prius est volens quam credens. Unde prior est voluntas quam gratia. - Adhuc, in Glossa super 32 Ier., 7 : " Primum (pro) pace meremur donum Dei, et post pacem nobis gratia innascitur "; et ita videtur quod post pacem nos reconciliantem est gratia. - Adhuc, " posse credere est natura hominum, sed credere est gratia fidelium " ; et ita videtur quod naturaliter (quis) credere potest, et ita naturaliter mereri. Unde non indiget gratia collata, ex quo naturaliter potest mereri.

b. Adhuc, tria exiguntur ad meritum, scilicet potentia, scientia et voluntas: et ita, cum duo sint gratuita, et tertium gratuitum erit.

c. Dicendum quod duplex est voluntas, et similiter duplex cogitatio. Alia enim est naturalis et alia gratuita: et illa quae est naturalis praecedit, et illa quae a gratia subsequitur.

Si gratia facit bonam voluntatem, illa bonitas aut est gratia aut non. Si sit gratia, tunc idem facit se ipsum. Si non gratia, tunc accidit fieri processum in infinitum.

Dicendum quod anima est proprium subiectum gratiae, et potentia animae est subiectum virtutis. Unde gratia facit bonitatem voluntatis, quae bonitas est virtus.

a. Gratia, communiter dicta ad creatam et increatam, non subiacet operationi intellectus; ideo Magister [437, 26-28] nullam definitionem ponit ipsius gratiae sicut ipsius liberi arbitrii; sed per effectus cognoscitur.

b. Nota quod aliquando dicitur gratia materialiter, ut Christus Aliquando dicitur gratia virtus infusa nobis, ut fides; unde Augustinus, Ad Bonifacium papam : Puer credit quoniam habet fidei sacramentum. - Aliquando dicitur gratia donum naturale nobis datum, ut super illud: Aeque vocat tam ea quae non sunt, 4 Rom., 17 : " Natura forte pro gratia accipitur ". Dicitur etiam gratia superaddita gratis, I Cor. 12, 10: Aliis operatio virtutum. - Deinde est gratia gratum faciens, et per infusionem huius insunt omnes virtutes. Sed talis gratia, aut est increata, ut Spiritus Sanctus, aut creata Et talis aut est generalis, ut illa qua remittuntur peccata; unde Augustinus, in libro Retractationum : " Est gratia qua fit remissio peccatorum, et est pax qua reconciliamur Deo ". Alia est specialis, secundum quod dicitur : Divisiones gratiarum multae sunt, -Deinde est gratia quae est consummata, quae dicitur vita aeterna, 4 Zach., 7: Adaequabit gratiam gratiae; 1 Ioan., 16: Gratiam dabit pro gratia; 31 Is., 9: Ignis in Sion et caminus in Ierusalem.

c. Definitio gratiae sic assignari potest: Gratia est forma a Deo data gratis, sine merito, gratum faciens habentem et opus eius Deo reddens gratum. Per primum membrum separatur ab iis quae dantur ab homine; per secundum separatur a poena; per tertium a potentia collata faciendi miracula, et per ultimum membrum separatur a gratia parvulorum Aliquando definitur gratia per illud a quo est; unde Ioannes Chrysostomus : " Gratia est delectatio cordis ", quoniam a corde est omnis motus, et sic a libero arbitrio. - Aliquando definitur per illud in quo est; et sic dicitur gratia " sanitas mentium " . - Aliquando per effectum, ut supra I Cor. 12,7: Unicuique datur manifestatio spiritus ad utilitatem , quae manifestatio est gratia .

7. Non miserentis Dei est etc. *. Dicit Apostolus quod nos sumus coadiutores Dei: et ita non erit Dei miserentis, sed hominis volentis . - Dicendum quod nos sumus coadiutores Dei, id est consentimus Domino adiutori. Unde Gregorius, super 33 Iob , 28 : " Nosmetipsos liberare dicimur, quoniam Domino liberanti consentimus ".

S. Praevenit ut velit etc. *. Bernardus, in libro De libero arbitrio : " Qui bonum neminem invenit, neminem salvat quem non praevenit ". Bernardus : " Velle ut esset, creans gratia fecit; et ut proficiat, salvans gratia facit; et ut deficiat, ipsum se deicit ".

Cum fides Impetrat iustificationem *: 2 Gal., 16: Nos in Christo credimus ut iustificemur.

Et si diligenter intendas etc. *. a. Videtur quod gratia non sit aliqua res in anima, quoniam, licet aliquis dicatur habere gratiam regis, non propter hoc dicetur aliquid novum habere in se quod prius non habuit.

Adhuc, gratia coniungit nos Deo, et ita coniungit vanitatem veritati ; ergo non magis dicetur aliquid esse in nobis quam in Deo, sed potius in Deo.

b. Sed contra: fides est in anima; sed fides est prima gratia ; ergo gratia in anima erit.

Adhuc, Deus est in omni creatura, sed abundantius tamen in una creatura quam in alia. Hoc autem non posset esse, nisi aliquid esset in una creatura, quod non est in alia; et ita gratia aliquid erit in anima.

c. Dicendum quod verum est. Et licet rex terrenus aliquem acceptet, non tamen aliquid ei conferre potest; sed in acceptatione Creatoris semper aliquid confertur creaturae. - Ad aliud dicendum quod uno modo dicitur gratia prout appropriatur Creatori, et sic idem est quod Creator: alio modo prout appropriatur creaturae, et sic est creata ; tertio modo prout communiter se habet ad utrumque, et talis uno modo est veritas, et alio modo est vanitas.

Quaeratur utrum gratia sit in anima sicut accidens in subiecto vel non.

a. In libro Regum dicitur quod gratiam auferam ab isto et alteri dabo; et ita videtur quod separabilis sit ab eo in quo est.

b. Dionysius dicit quod gratia est sicut radius procedens a sole, exsistens in aere; sed radius non exsistit in aere ut accidens in subiecto ; ergo nec gratia sic in anima.

c. Augustinus, XI De civitate Dei : " Una est veritas qua omnes animae illustrantur: sed quoniam sunt singulae animae, ideo sunt singulae veritates "; et ita multae gratiae. Augustinus : " Sicut anima est vita corporis, sic Deus est vita animae " et quoad bene esse; ergo vel gratia nihil est in anima, vel idem quod Deus.

d. Dicendum quod gratia numerari potest penes id in quo est, et sic in una nonnisi una erit gratia. Si autem numeretur penes id ad quod est, sic multae gratiae possunt dici in uno et una in multis: et isto modo dicitur quod auferam gratiam ab isto et alteri dabo .

(Fides cum dilectione, 439, 4-5]. Super Spiritus oris, 4 Thren., 20, dicit Paschasius : " Homo interior per fidem spiritum Dei attrahit et inde vivit; et rursus ei, quod vivit, quod bene facit , denique omnia bona sua [sibi] adscribendo, reddit".

Ideo Augustinus in eodem tractans quomodo iustificati sumus etc. [439, 6-7]. a. Quoniam nos iustificamur tam per gratiam increatam quam per gratiam creatam, ideo dicit : Oratis per gratiam iustificati sumus. - Nota quod iustitia increata iustificat sicut causa separata: et gratia creata iustificat sicut causa primo coniuncta: et fides sicut causa per modum fundamenti: et caritas per modum formae comparatae ad finem unde sic movens est ut finis: et iustitia iustificat per modum causae formalis.

b. Adhuc, melius credentes dicimur ex fide quam iustificati. - Dicendum quod iustitia dicitur generaliter ad omnes virtutes, prout duae partes dicuntur iustitiae, scilicet recedere a malo et facere bonum . Unde Augustinus, super 2 Gen., 14 : " Iustitia circuit omnes virtutes ". Causa autem huius est, quod inter virtutes quatuor ultima est, et dignum est unumquodque denominari a fine .

Fides enim qua iustificatus es *. Argumentum quod fides iustificat. Et potest dici quod utrumque, quoniam dicit Augustinus quod " Deus, cum sua tribuit, se ipsum diversis nominibus suorum munerum impertit ".

Quaeri solet utrum gratia separabilis sit ab eo in quo est: et si hoc, quaeratur per quid. Dionysius dicit : " Peccatum non habet rationem agendi nisi per bonum et ita per peccatum non potest gratia separari ab aliquo. - Dicendum quod subtrahi potest, et hoc per indignitatem subiecti habentis illam: unde per defectum separatur. Unde Apostolus : Videte ne quis desit gratiae.

Adhuc, dubitari solet utrum gratia esset virtus. - Quod non, videtur, quoniam gratia una est; sed virtutes multae sunt; ergo, per librum De accidente , hoc non est illud. - Adhuc, gratia pro gratia erit, ut patet in evangelio ; virtus autem non pro virtute: ergo gratia non est virtus . - Dicendum quod gratia respondet animae, sed virtutes respondent potentiis sive animae viribus. Unde, cum una sit substantia animae et multae sint vires, merito dicuntur multae virtutes et una gratia.

(Serva faeta est, 439, 19]. Augustinus : " Pax animae est ordinata requies appetitionum ". Super illud: Pacem habeamus, 5 Rom., 1 : " Pax vera est concordare cum moribus probis et litigare cum vitiis ". Augustinus, XXIII Retractationum : " Pax reconciliat, gratia a malo liberat ".

Non est volentis neque currentis [440, 14-15]. Bernardus : " Deus auctor est meriti, quoniam voluntatem applicat operi et opus explicat voluntati ".

Ceterum hanc quaestionem etc. *. a. Super illud: Fractas spiritus, 5 Gal., 22 : " Ceterae non reputantur virtutes sine caritate "; sed per virtutem est iustificatio: ergo caritas erit primum in iustificatione .

b. Super illud: Converte nos, Ieremiae : " Est quoddam velamen infirmitatis sensibus nostris obiectum, quod nisi illuminatione Dei fuerit remotum, converti non valemus; et haec est qua liberamur ". Super illud: Converte nos, Ieremiae : " Gratia Dei non convertimur, nisi nostra voluntate convertamur ". Ergo volentis erit ut iustificetur.

Dicendum quod is est sensus: non tantum volentis.

c. Videtur quod contingit credere nolens, quoniam, ut habetur 2 Iac, 19, Daemones credunt et contremiscunt; et ita nolens credit diabolus - Dicendum quod in illis est credere informe; unde motus fidei in illis est a bono. Sed credere in nobis est formatum; unde motus fidei in nobis est ad bonum.

d. Super illud: Venit ad me, 32 Ier., 8 : " Primum pro pace meremur donum Dei, et post pacem gratia nascitur, quae non est in arbitrio possidentis, sed donantis et ita videtur quod gratia non est primum donum. Hieronymus : " Ore aperto largitur cibos, ut initium voluntatis a nobis sit, finem vero ex Deo consequamur ". - Dicunt quidam quod 'pax' dicitur gratia praeveniens, et 'donum' gratia subsequens .

e. Nota quod multae sunt differente gratiae, nam super illud: Quos praedestinavit, hos vocavit, 8 Rom., 30, dicitur quod quadruplex est gratia, scilicet praedestinationis et vocationis et iustificationis et magnificationis. Ad intelligentiam autem horum membrorum dicendum quod primo praeparamur ab aeterno, et talis non est in creatura, sed in Creatore tantum. - Sed videtur quod idem sit gratia vocationis et iustificationis, quoniam haec vocatio non est nisi interior, et ita per inspirationem qua liberamur a malo. Sed hoc idem facit gratia iustificationis. -Dicendum quod per gratiam vocationis liberamur a malo, et per gratiam iustificationis confertur nobis bonum; et gratia magnificationis est respectu eius quod est complere bonum. Unde aut a malo liberat, aut in bonum ordinat, aut in bonum complet.

Quis autem non videat prius esse cogitare quam credere [ 441,22-23]. XXIII distinctione III libri, cap. Notandum : " Credimus ut cognoscamus "; et ita credere ante cognoscere. - Dicendum quod credere est ante cognoscere quod est per gratiam.

Illa autem cogitatio sive voluntas etc. *, a. Super illud: Proteget Dominus, 31 Is., 5, dicitur quod est liberationis gratia, et gratia protectionis, et gratia transitus, et gratia salvationis. Primum autem membrum est liberatio a malo; secundum est respectu boni ut in quo conservat: tertium respectu boni ut in quo facit proficere: quartum respectu boni in quo proficit.

b. Bernardus ponit aliam divisionem gratiae; Est gratia cogitationis, et gratia voluntatis, et gratia perfectionis boni. Dicit etiam quod primum est in nobis sine nobis: secundum in nobis cum nobis; tertium in nobis per nos.

c. Dicendum ergo quod omnia ista membra assignantur respectu boni. Sed nota quod gratia perficit tria: primum est vis cognitiva: secundum, vis motiva interior imperans: tertium est vis interior imperata. Unde Bernardus, in libro De libero arbitrio : " Deus haec tria, scilicet cogitare etc, in nobis operatur. Primum profecto sine nobis, secundum nobiscum, tertium per nos facit. Scilicet immittendo bonam cogitationem, nos praevenit: et immittendo bonam voluntatem, nos sibi coniungit per consensum: ministrando consensui facultatem, foris per apertum opus nostrum internus opifex innotescit. Nec primum itaque in quo nos nihil facimus, nec ultimum quod plerumque extorquet aut timor inutilis aut simulatio damnabilis, sed tantum medium nobis reputatur in meritum. Valet itaque intentio ad meritum et actio ad exemplum, utramque praeveniens cogitatio tantum ad excitandum ". Nota quod 'cogitare', ut hic sumitur, idem est quod excitare; sed in secundo sumus socii: unde dicit 'nobiscum' ; sed in tertio sumus ministri: unde dicit 'per nos'. Primum autem est secundum comparationem Dei ad nos; secundum est secundum comparationem nostri ad Deum; tertium est secundum comparationem nostri ad proximum .

[Concupivit desiderare, 442, 2l]. Augustinus, in libro De libero arbitrio et gratia : " Per gratiam fit ut ipsa bona voluntas, quae iam coepit et parva est, augeatur et ut tam magna fiat, ut mandata implere possit, cum perfecte voluerit". Augustinus, in eodem : " Desiderare auxilium gratiae, est initium gratiae "; et ita concupiscere desiderare est initium desiderii.

Distinictio XXVII.

Hic considerandum est etc. *. In hoc capitulo ostendit quod idem in subiecto est gratia operans et gratia cooperans, licet diversa sint in ratione. Deinde ostendit tria esse genera bonorum, ut sumat cuiusmodi bonum sit liberum arbitrium. Est enim unum bonum quod est maximum, ut virtus: et aliud minimum, ut species vel decor corporis; et tertium medium, ut potentiae animae ; et isto modo dicitur liberum arbitrium de genere bonorum.

Augustinus, super illud Psalmi : Concupivit anima mea desiderare, dicit quod est velle desiderare iustificationes, et est desiderare iustificationes, et est facere iustificationes. Et ista tria distinguuntur penes triplicem voluntatem. Est enim voluntas naturalis, et est voluntas deliberativa, et est voluntas operativa.

Augustinus dicit quod primum, scilicet desiderium concupiscendi, non est meritorium. Sed contra: aliquis concupiscit desiderare et alius non; et ita in illis est velle et nolle, et ita opus liberi arbitrii: et respectu boni: ergo meritorium vel demeritorium. - Augustinus, VIII Confessionum : " Duae erant voluntates meae: una vetus et alia nova, quae inter se confligebant "; inter quas est voluntas media, secundum quam concupiscimus desiderare. Haec " non ex toto vult nec ex toto imperat" ; altera plena est et plene imperat. " Non igitur monstrum animi partim velle, partim nolle, sed aegritudo animi, quoniam non totus animus assurgit veritate sublevatus, consuetudine praegravatus ".

Idem donum, eadem virtus *. Nota quod donum est ut ab alio est, et virtus ut ad aliud, et gratia ut in alio, ipsum gratum faciens. Ad naturam meriti tria exiguntur, scilicet subiectum quod meretur, et potentia per quam meretur, et finis intentus ad quem. Unde triplex est principium merendi, scilicet gratia quae reddit subiectum gratum, et virtus disponens potentiam, et caritas disponens opus illius potentiae in finem, unde reddit opus Deo carum Et sic patet qualiter intelligendo gratia ante virtutem est, et virtus ante caritatem, licet simul sint secundum esse .

4. Si vero quaeritur quomodo ipsa gratia etc. *. a. Super illud: Tertio decimo anno, 25 Ier., 3 : " Ostendit nos Dei auxilio semper indigere: nec sufficit quod semel datum est, nisi assidue Domini admonitione roboretur ".

b. Videtur quod qui semel habuit caritatem, quod nunquam decedet sine caritate ; et similiter quod nullus moritur in imperfecta caritate, et quod caritas continue augeatur: quoniam, ut dicitur hic in littera *, caritas " meretur augeri ", et Dominus non est iniustus: ergo quam cito habet gratiam, et augetur gratia. - Adhuc, si ille in quo est gratia meretur ratione gratiae, ergo de natura gratiae, in quantum in se est, tendit ad hoc ut augeatur: et ita continue augebitur .

Dicitur in littera quod gratia non est otiosa [444, 15-16]. Quaeratur utrum virtus unquam sit otiosa. Aliquando enim non movemur motu alicuius virtutis: et ita videtur quod aliquando virtus sit otiosa. - Dicendum quod gratia est habitus semper cum suo actu; ideo nunquam exit ab otio in actum. Sed virtus est habitus aliquando cum suo actu, aliquando non; ideo aliquando otiosa.

Alia namque etc. *; ceteris autem bonis *. Argumentum quod gratia maius bonum est quam anima, quoniam anima contingit male uti, et gratia non. - Dicendum quod anima utitur aliquo alio, sed non proprie dicitur quod aliquis utatur anima.

Quaeratur autem etc. *; Bonus autem usus eius iam virtus est *. Prius dixit quod " opus virtutis est bonus usus " ipsius [445, 7-8], et hic dicit quod virtus est bonus usus ipsius; ergo sequitur quod virtus est opus eius.

Contra: nullius opus est ipsum cuius est opus.

Hic videndum est quid sit virtus etc. *. a. In agendo de virtute, primo ostendit quod virtus est opus Dei; secundo ostendit quod bona opera sunt a libero arbitrio et a Deo; tertio ostendit quod iustificatio est ex fide et caritate, prout caritas est Spiritus Sanctus; quarto ostendit utrum virtutes sint boni usus.

b. Nota etiam quod virtus dicitur 'bona qualitas' ad differentiam vitii; et dicitur quod ea 'recte vivitur' ad differentiam scientiae, qua vere vivimus: et dicitur 'nullus male utitur' ad differentiam potentiae in anima ; et dicitur 'quam solus Deus' ad differentiam virtutis consuetudinalis .

c. Sed tunc accidit dubitatio. Augustinus " Qui creavit te sine te, non iustificat te sine te "; sed per virtutem iustificatur homo; ergo sine te non factus es virtuosus; ergo virtutem non operatur solus Deus. - Adhuc, Bernardus : " Opus salutis non fit sine duobus, scilicet a quo fit et cui fit, vel in quo fit ", ut in homine recipiente virtutem) et ita non solus Deus operatur virtutem. - Adhuc, ad iustificationem exiguntur quatuor, scilicet motus liberi arbitrii, infusio gratiae, contritio, remissio peccati: sed per virtutem iustificamur: ergo ad virtutem exigitur motus liberi arbitrii, et ita non solus Deus operatur virtutem in nobis.

d. Ad hoc dicendum quod solus Deus tamquam causa effectiva operatur virtutem, sed homo tamquam causa receptiva: unde est tamquam consentiens. Et sic dicit Apostolus quod nos sumus coadiutores Dei, tamquam scilicet consentiendo.

Duplex est principium motivum a quo est virtus: unde, respectu duplicis principii motivi, duplex assignatur definitio virtutis. Definitio autem posita in littera assignatur respectu principii motivi extra. Assignatur alia definitio respectu principii motivi intra, quale est natura, prout dicitur : " Virtus est habitus in naturae modum rationi consentaneus ". Assignatur autem definitio in comparatione ad ipsum in quo est virtus; sed hoc potest esse respectu potentiae in qua est indistincte, et sic dicitur virtus " ultimum in re de potentia " Est alia definitio respectu potentiae distinctae; sed hoc potest esse aut respectu rationis, aut respectu voluntatis, aut voluntatis coniunctae rationi. Secundum primum dicit Augustinus quod " virtus est ratio recta ad suum finem perveniens ". Secundo modo dicit Augustinus, De civitate Dei , quod " virtus est bona voluntas ". Tertio modo dicit Hugo de S. Victore : " Virtus est affectus cum ratione ordinatus " Assignatur autem alia definitio respectu formae virtutis: unde dicitur: " Virtus est ordo amoris ", ut ait Augustinus in libro De moribus 1 Assignatur autem alia definitio respectu finis primi; et talis finis est, ut vita nostra reguletur secundum rectam rationem. Unde Augustinus, De quantitate animae : " Virtus est aequalitas vitae rationi undique consentientis ". Assignatur etiam alia respectu finis ultimi, prout dicitur quod " virtus est dispositio perfecti ad optimum ".

Si gratia igitur quae sanat etc. *. a. Dubitatio solet esse utrum virtus una sit an multae. Quod una, videtur, per unitatem finis: quoniam, cum virtus sit " bona voluntas " et omnis bona voluntas respectu unius voliti est, ergo, cum unum volitum, et una erit voluntas; et ita una virtus erit. - Augustinus probat, in libro De moribus Ecclesiae , quod omnis virtus est amor; sed hoc non potest esse nisi per caritatem ; cum ergo caritas indivisa sit secundum speciem, et virtus erit indivisa secundum speciem. - Adhuc, gratia est una, indivisa secundum speciem, et illa eadem est cum virtute; ergo virtus indivisa erit secundum speciem.

b. Ad contrariam partem sic: " Habitus sunt secundum quos bene vel male nos habemus ad operationes " ; ergo, cum operationes multae sint secundum speciem, et virtutes multae erunt secundum speciem.

c. Dicendum quod multae sunt virtutes secundum speciem. Et virtus non accipit esse speciei ab ultimo volito, sed esse generis) immo recipit esse speciei a propinquo volito .

Dicit in littera [447, 22-23] quod virtus movet liberum arbitrium. Sed tunc quaeratur utrum ille motus sit gratuitus vel non. Sed cum formetur a gratia, videtur quod sit gratuitus, et ita meritorius. Sed contra: omnis motus meritorius a libero arbitrio, et iste non est a libero arbitrio: ergo non est meritorius. - Quidam autem solvunt, quod virtus movet liberum arbitrium, id est informat. Sed contra: semper informat liberum arbitrium, cum sit in eo; ergo semper movet ipsum. - Et quidam dicunt quod hoc non est inconveniens, quoniam gratia est ut lumen spirituale, et ideo semper est in actu suo. Unde licet gratia semper movet, non tamen liberum arbitrium semper movetur, quoniam aliquando non obedit. Aliter enim semper mereretur liberum arbitrium. Unde Augustinus : Deus illuminat omnem hominem, non tamen omnis homo illuminatur .

Quae ipsa etiam donum Dei est etc. *. Dionysius : "Divinae beatitudinis bonitas, [semper iuxta eadem et similiter) habens, proprii luminis beneficos radios in omnes copiose extendit intellectuales vultus ". Dionysius : " Inest eis recipere, praesente eo et semper ad divinam propriorum traditionem exsistente paratissimo "; et ita semper paratus est dare gratiam. Ergo, si non accipiamus, videtur quod peccamus ex omissione. - Dicendum quod non semper ex omissione peccamus: quoniam si homo moveretur ad recipiendum et tunc averteret se, tunc ex omissione peccaret.

Augustinus, Ad Valentinum : " Scriptum est in Ioanne : Non venit ut iudicet mundum, sed ut salvet; et in Symbolo habetur quod " venturus est iudicare vivos et mortuos ". Sed, si non sit gratia Dei, quomodo salvabit? Et si non sit liberum arbitrium, quomodo iudicabit "? Et ita videtur quod sit liberum arbitrium et quod gratia sit.

Augustinus quaerit utrum Dominus tenetur dare gratiam. Quod videtur, quoniam tenetur ad omne quod promisit. - Dicendum quod non tenetur, quoniam tentio est respectu superioris: unde, cum non habet superiorem, nec teneri debet alicui.

Cum ergo dicitur fides etc. *; si tamen adsit caritas *. I Cor. 13,2: Si caritatem non habeo, nihil sum. Unde patet quod caritas est forma omnium ; sed quod caritas est forma omnium prout virtutes sunt habitus meritorii, sed non prout virtutes sunt habitus boni Augustinus, in libro Soliloquiorum : " Tria sunt animae necessaria, scilicet ut sanos habeat oculos, quod fit per fidem ; et ut aspiciat, quod fit per spem; et ut videat, quod fit per caritatem " .

Ex actibus itaque virtutum etc. *. Bernardus : "Iustitiae suae Deus voluit habere consortem, ut et coronae faceret promeritorem. In eo enim iustitiae statuit consortem et coronae promeritorem, cum operum, quibus promissa est corona, dignatus est habere coadiutorem; porro coadiutorem, cum fecit volentem, id est voluntati suae consentientem. Et ita voluntas in auxilium, et auxilium in meritum reputatur. Nec dubium est quod a Deo sit velle et perficere pro bona voluntate . Deus igitur est auctor meriti, quia voluntatem applicat operi et opus explicat voluntati. Alioquin, si proprie ea quae dicimus nostra sunt merita, spei sunt quaedam seminaria, caritatis incentiva, occultae praedestinationis indicia, futurae felicitatis praesagia, via regni, non causa regnandi

Anselmus : " Maius miraculum aestimo cum Deus voluntati desertam reddit rectitudinem, quam cum mortuo recidat vitam amissam. Corpus enim necessitate moriendo non peccat, ut vitam non recipiat: voluntas vero, per se deserendo rectitudinem, meretur ut illa semper indigeat". - Augustinus, Ad Valentinum : " Non sic defendatis liberum arbitrium, ut ei bona sine gratia attribuatis: quod est in sinistram declinare : nec gratiam sic defendatis, ut quasi de illa securi, mala opera diligatis ".

Idem nempe usus est etc. *. Augustinus : " Quisquis confitetur tibi sua merita, quid tibi enumerat nisi tua dona"? Augustinus, Libro quinque responsionum : " Recte arbitror liberum arbitrium comparari iumento: unde in Psalmo : Velut iumentum factus sum. Gratia vero comparatur sessori. Quia, sicut illud animal, ut dometur ad opus homini necessarium, de armento vagum apprehenditur et incipit per curam domantis se eius voluntati subicere, ita liberum arbitrium, quod vulneratum est in homine, vivit per Dei gratiam et apprehenditur de armento sensualitatis, in quo sub pastore diabolo per incongruas vagabatur voluptates ". Ipse enim est pastor et idolum, ut 11 Zach., 17 .