DISTINCTIO XXV.

Praeterea considerandum etc. *. Quaeritur utrum hoc nomen 'persona' habeat unam rationem ut dicitur de Deo et creatura.

Et videtur quod non: a. Differentia enim personarum in creaturis est rerum differentium, ut Petri et Pauli ; in divinis non, immo hypostasium differentium ; ergo non est una ratio.

b. Praeterea, personae in creaturis determinantur per proprietates accidentales, in divinis per relationes ; ergo prima.

c. Praeterea, haec est definitio personae creatae: " Rationalis naturae individua substantia " ; et removetur a divinis, tum quia ' rationalis ' tum quia ' individua', tum quia 'substantia'. Nam in divinis non 'tres substantiae' nec ' individua' dicitur, aut si dicitur, eadem videtur ratio essentiae individuae et personae. Definitio autem divinae personae est haec: " Naturae divinae incommunicabilis exsistentia ", sicut dicit magister Richardus de S. Victore . Ergo, cum alia et alia definitio, non persona dicetur univoce.

d. Respondeo: non communiter dicitur de utroque, sed secundum prius et posterius ; tamen aliquo modo est una ratio, quae est: 'Persona est exsistentia incommunicabilis intellectualis naturae' vel " exsistens per se solum secundum quemdam exsistendi modum " . Si vero quaeratur utrum secundum prius dicatur de divinis et rationabilibus, dicendum: principalius de divinis ; sed secundum usum nominis, de creaturis.

Item, quaeritur, cum dicitur Pater est persona, Filius est persona etc. *, an sit commune secundum rem, scilicet quis sit modus significandi in hoc nomine.

Arguitur sic: a. Nihil est commune tribus nisi divina essentia secundum rem: sed significatum per hoc nomen ' persona' est commune tribus: ergo significat idem quod essentia. - Contra: una est essentia in tribus, non una persona.

b. Unde quidam distinxerunt duplex commune: secundum rem et secundum intellectum. Secundum rem, ut significatur per hoc nomen 'essentia'; secundum intellectum, ut per hoc nomen ' persona'.

Contra: intellectus cassus est nisi habeat rem sibi respondentem ; ergo communitas intellectus est a communitate rei, cuius intellectus est similitudo ; ergo erit commune communitate rei.

c. Item, si significatum huius nominis 'persona' dicitur de tribus, ita quod in illis multiplicatur, quia alia est persona unius et alterius ; omne autem quod est in multis multiplicatum, est aptum natum praedicari de illis, et omne tale est universale ; ergo persona est universale.

Contra: Boethius, libro De Trinitate : " In omni simplici non differt quod est et quo est". Si ergo unaquaeque persona est simplex, non differt ibi 'quod est' et 'quo est'; ergo nec universale nec particulare. Et hoc idem dicit Boethius , quod in divinis nec universale nec particulare.

d. Item, si persona dicitur de tribus, aut sicut ens de ratione trium aut non. Si primo modo et non adaequatum alicui illarum, ergo erit sicut genus aut species aut differentia. Non sicut differentia: haec enim est quo alterum ab altero differt; sed in hac intentione 'personalitas' non differt Pater a Filio. Quod autem non ut genus, per Augustinum patet, XIX distinctione, supra . Si non de ratione, ergo persona non dicitur secundum substantiam de illis, cuius contrarium supra habitum est

e. Respondeo: cum dicitur 'Petrus est homo et Paulus', hic est communis essentia, cuius supposita sunt isti duo: unde haec intentio 'suppositum' dicitur de illis. Unde, quia communicant idem secundum rem, consequitur quod unam habent communem habitudinem) unde unum est commune secundum rem, alterum commune secundum rationem. Similiter, cum dicitur'Pater est Deus' etc, tres habitudinem habent ad unum, in hoc quod Pater est suppositum divinae essentiae ; et idem designatur per hypostasim et suppositum: hypostasis enim dicit idem quod ' stans sub'. Unde, quia idem est commune secundum rem, una ratio est communis quae designatur per hypostasim. Sed idem dicitur per hoc nomen ' persona' et per hoc quod dico ' hypostasim distinctam proprietate' . Cum ergo ista duo similem habent modum communitatis et hoc nomen ' hypostasis' est commune secundum rationem, id est consimilem modum habendi trium ad unum, erit significatum per hoc nomen ' persona ' commune secundum rationem, ab eadem habitudine. Sed haec habitudo non est communis nisi ex consequenti ; quia enim est habitudo ad unum commune, ideo communis habitudo ; quia vero illa habitudo est trium habitudo, pluraliter dicitur hoc nomen ' persona' et' hypostasis'. Sed sic non est de hoc nomine ' essentia' vel ' substantia ', quia ibi est habitudo ad unum simplex.

f. Cum ergo quaeritur utrum significatum per hoc nomen 'persona' sit commune secundum rem, dico: commune secundum rem ex consequenti.

g. Si autem quaeratur: cum dicitur 'essentia est commune', ' persona est commune', utrum ibi sit duplex commune, dico: non, immo idem, sed aliter et aliter. Nam, ut est in hoc nomine ' essentia' est commune secundum se; in hypostasi autem est commune in habitudine ad illud. Haec autem habitudo non est in intellectu tantum, sed designatur cum dicitur' tres sunt unus Deus'. Dicitur enim 'Deus' et 'sunt'; cum dicitur 'Deus', dicitur una essentia: cum dicitur 'sunt', dicitur essentia eadem, sed non sub ratione essentiae, sed habitudinis trium ad unum.

h. Si vero quaeritur cuiusmodi commune est significatum per hoc nomen ' persona ', dicendum est quod commune proportione. Commune enim proportione dicitur commune habitudine ad Illud. Hoc autem, scilicet tale commune, dicitur dupliciter: quandoque ex habitudine duorum ad unum, quandoque ex habitudine alterius ad alterum. Duorum ad unum, sicut dicitur 'rector in navi et in scholis'; alterius ad alterum, ut cum dicitur 'corpus est sanum et urina ': omnia enim haec referuntur ad sanitatem humani corporis, quod scilicet est esse sanum. Cum ergo dicitur 'Deus est bonus', 'creatura est bona', commune dicitur proportione secundum habitudinem unius ad alterum. Cum autem dicitur 'divinae personae sunt personae' ,' creatae personae sunt personae', dicitur ibi commune secundum consimilem habitudinem alterius ad alterum: quemadmodum cum dicitur ' Pater est persona' Filius est persona', dicitur secundum habitudinem ad Idem: sed quia non secundum eiusdem habitudinem, Ideo persona dicitur pluraliter, essentia vero non.

i. Si vero obiciatur secundum hoc quod erit universale, dico quod non, quia universale dicitur ubi est communis natura, non ubi est communitas habitudinis. Si autem quaeratur utrum contingat abstrahere hujusmodi commune ab Illis quibus est commune, dico quod non. Sicut enim, cum dicitur 'essentia divina est communis', non aliud est communitas quam Ipsa essentia: sic cum dicitur ' Pater est divina essentia' et cum dicitur ' Pater est suppositum divinae essentiae' non aliud secundum rem est Pater et suppositum.

k. Quod autem obicitur, utrum persona dicitur de Patre et Filio etc. ut ens de ratione etc, dico quod dicitur ens Ipsum, et non sicut substantiale aut accidentale. Unde, licet per modum dicendi hoc nomen ' persona' sit commune tribus secundum rem, tamen nihil aliud est ' Pater est persona' quam 'Pater est Pater', et similiter de aliis. Et hoc est quod supra dixit , hoc nomen ' persona' dici secundum substantiam, ut hoc nomen ' persona ' idem est quod hypostasis.

Sciendum est *; et infra: rei sermo *. Hilarius : " Verba sensum enuntiant, sensus rationis est motus, rationis motum veritas excitat Ex verbis ergo sensum exsequamur, et ex sensu rationem intelligamus, ex ratione veritatem apprehendamus ". Sensus dicitur ut est apud intellectum mediante sensu exteriori et phantasmate; ratio dicitur secundum quod vis quae est ratio confert et ex illa collatione nascitur in intellectu cognitio: veritas dicitur cum intellectus illuminatur a Deo et per illuminationem cognoscit.

Graeci quippe *. a. Augustinus, VII De Trinitate , quod non significat hoc nomen ' persona' idem quod 'substantia', dicit: " Ut substantia Patris ipse Pater est, non quo Pater est, sed quo est, ita persona Patris non aliud est quam ipse Pater". Ergo persona in significando non est idem quod essentia

b. Praeterea, si idem est persona quod essentia, quare ergo non dicamus tres essentias sicut tres personas, aut unam solam personam ut essentiam?

c. Praeterea, persona distinguitur, essentia non; ergo non sunt idem in significando: dicimus enim 'persona est gignens vel genita vel procedens', quod non dicimus de essentia.

d. Contra: Augustinus, VII De Trinitate : "Non est aliud Deum esse, aliud personam esse, sed omnino idem. Nam si esse ad se dicitur, persona vero relative, sic dicemus tres personas, Patrem et Filium et Spiritum Sanctum, quemadmodum dicuntur tres amici quod sint ad invicem, non quod unusquisque eorum est ad se ipsum. Num placet Patrem esse personam Filii aut Spiritus Sancti? aut Filium esse personam Patris aut Spiritus Sancti? Sed neque alicubi ita persona dici solet, neque in hac Trinitate, cun dicimus personam Patris, aliud dicimus quam substantiam Patris ". Ergo in dicendo idem est persona quod substantia.

e. Ad idem, in eodem : " [Pater] ad se dicitur persona, non ad Filium, sicut ad se dicitur Deus et magnus: et quemadmodum hoc est illi esse quod Deum esse, ita hoc illi est esse quod personam esse ". Ergo idem in significando est persona quod essentia.

f. Respondeo: non est verum ;; est tamen idem secundum rem omnino. Unde auctoritates quae faciunt pro una parte intelliguntur de identitate secundum rem, aliae de non identitate secundum modum significandi. Et quod ita sit, patet per Augustinum , qui dicit quod hoc nomen persona' translative dicitur: sed intelligitur quod proprietas huius nominis ' persona' invenitur in rationalibus creaturis, ut dicit Boethius in libro De Trinitate . Per similitudinem autem a proprietate qua sumitur in creaturis translatum est, ob necessitatem resistendi interrogationibus haereticorum, ad designandum hypostases in divinis. Ratio autem similitudinis est haec: ut in creaturis dicitur ' persona' ubi est distinctio per aliquam proprietatem vel proprietates, quae non in alio reperiuntur, quae referantur ad dignitatem: ita enim distinguuntur haec tria: persona, individuum, subiectum, quod ' persona' ad mores refertur et est nomen moris, 'individuum' pertinet ad rationalem, ' subiectum' ad naturalem: secundum hanc similitudinem accipitur persona in divinis. Distinguuntur enim hypostases tres tribus proprietatibus, quarum nulla in alia reperitur, ut paternitas in Patre. Ratio autem dissimilitudinis est haec: in creaturis quot sunt personae, tot sunt substantiae; in divinis non sic est, immo una substantia vel essentia est trium personarum. Et si aliquis diceret ita posse reperiri in creatura, ut idem homo est dux et episcopus, respondeo: licet quoad hoc sit similitudo, quoad aliud est dissimilitudo ; quia in divinis, cum unus Deus sit Pater et Filius, Pater tamen non est Filius nec e converso, sed ad invicem relative dicuntur: relative autem dictorum nullum est alterum. Sed non sic est in creatura. Cum enim unus homo dux sit et episcopus, dux est episcopus nec unum dicitur ad alterum: persona ergo ibi de persona dicitur et neutra respicere dicitur ad alteram: quod non est in divitiis. Et ita non est sumere simile in creatura. Praeterea, in creaturis persona non est sua essentia: in divinis autem unaquaeque persona est sua essentia.

g. Quod autem dicitur, quod persona non dicitur relative, verum est; sed non ex hoc sequitur quod idem sit in significando persona et substantia. Persona enim includit in se respectum hypostaseos ad proprietatem. Est enim persona " hypostasis distincta proprietate " ; et quia proprietates plures, et hypostases plures: essentia autem non, et ita differunt in significando.

h. Ad aliud 'cum dicimus personam Patris, non aliud dicimus quam substantiam', intelligitur secundum rem, si substantia sumatur pro essentia: si autem pro hypostasi, intelligitur non aliud supponendo.

i. Ad aliud dicendum: non intelligitur similitudo secundum modum significandi, sed secundum rem significatam, ut, sicut esse et esse Deum non faciunt numerum, ita nec esse et personam esse.

Aliter accipimus personam *. Augustinus, VII De Trinitate : " Sive essentia dicatur, quod proprie dicitur, sive substantia, quod abusive, utrumque ad se dicitur, non relative ad aliquid. Unde hoc est Deo esse quod subsistere: et ideo si una essentia est Trinitas, una etiam substantia. Fortassis autem commodius dicitur 'tres personae' quam 'tres substantiae

Et hic sensus *; et infra: tres entes *. a. Numquid Pater et Filius et Spiritus Sanctus, cum sint unum ens, sunt ' tres entes' ? - Praeterea, cum non alia sit essentia Pater'' quam Filius, non dicetur alius [ens] esse Pater quam Filius; non ergo 'tres entes'. Praeterea, quare similiter non dicuntur tres aeterni vel tres omnipotentes? ''

b. Respondeo: 'entes' potest teneri participialiter, et sic ' tres entes', id est tres qui sunt. ' Quis' autem est quaesitivum personae sicut 'quid' essentiae, et sic verum est 'tres entes'. Nihilominus tamen sunt unum ens, non unus ens, licet 'ens' tenetur nominaliter. Haec enim dictio 'unus -, cum per se personaliter tenetur, per ipsum adiunctum hoc nomen 'ens' trahitur ad personam.

c. Ad aliud dicendum quod 'ens' secundum nomen suum communiter sumitur ad essentiam et personam ; nec mirum, cum ita sit in creaturis. Et ideo, cum sumatur 'ns' pro persona, bene potest dici 'tres entes', licet non tres essentiae. Non autem dicitur 'tres aeterni' nisi adjacenter sumatur, ut sit sensus: tres aeternae personae; et hoc secundum acceptionem Magistrorum, licet non ita sit in usu Sanctorum. Quoniam nec est simile ' tres omnipotentes', quia aeternum est quod est sine initio et fine; hoc autem convenit in divinis ratione personae et essentiae. ' Omnipotens' autem dicitur de personis ratione substantiae, ideo, licet accipiatur in usu apud aliquos 'tres aetemi', non tamen 'tres omnipotentes' Invenitur tamen 'tres omnipotentes' in principio Concilii Lateranensis , ut sit sensus: tres personae quarum unaquaeque est omnipotens.

Tres subsistentiae *. Hic solet quaeri utrum supposita persona, supponatur essentia et e converso. Quod inferius determinabitur .

Ad hoc, quid tres *. 'Quis' est quaesitivum personae ; 'quid' autem dupliciter: aliquando essentiae, aliquando suppositi essentiae; essentiae in ascendendo, suppositi in descendendo, ut: " Quid natat in mari ? Piscis " .

Tres subsistentiae *. Hilarius, IV De Trinitate : " Tres substantiae sunt Pater et Filius et Spiritus Sanctus. Et Deus quidem omnium causa est, sine initio solitarius: Filius autem sine tempore editus a Patre et ante saecula creatus et fundatus, non erat antequam nasceretur: sed sine tempore ante omnia natus, solus a solo Patre subsistit". Ergo videtur quod tres substantiae. Et intelligitur 'tres substantiae', id est hypostases. Item, XXIV distinctione, cap. Item cum dicimus plures esse personas , dicitur quod " sustulit singularitatis ac solitudinis intelligentiam professio consortii ".

Respondeo: supra negatur quoad personam, hic conceditur secundum substantiam.

Nunc inspiciamus *; alia subsistentia *. Boethius, libro De duabus naturis : "Cum ipsae substantiae in universalibus quidem sunt, in particularibus subsistentiam capiant, iure subsistentiae particulariter substantes hypostases appellantur. Non enim propensius subtiliusque intuenti idem videtur substantia quod subsistentia ".

Hoc etiam modo * ; ex praedictis etc. (162, 16]. Magister Richardus : " Iuxta intelligentiam secundum quam accipimus personam in singulari, accipimus in plurali, nisi quod hic plures, ibi unus solus datur intelligi. Cum dicitur ' persona', intelligitur unus aliquis qui sit rationalis hypostasis: cum nominantur 'tres personae', intelliguntur tres aliqui ". Ergo persona in significando non est idem quod essentia .

Quod autem *; Trinitate gradus *. a. Contrarium supra, XX distinctione, cap. ultimo ; ibi dicitur: " Cum dicitur: Filius est a Patre genitus, non ostenditur inaequalitas substantiae, sed ordo naturae ". Ergo videtur gradus, quia unus est principium ad alterum, non e converso. Praeterea, substat persona essentiae: ergo superius et inferius.

b. Respondeo: gradus dicitur in rebus corporalibus et 'sub' et ' supra' ; ordo autem est in rebus spiritualibus, et superius et inferius non intelligitur, quia una persona non est inferior altera.

c. Quod autem obicitur 'hypostasis substat essentiae', dicimus: non valet argumentum: ergo est 'sub' et 'supra' etc. Ista enim nomina inventa sunt propter necessitatem, ut resistamus haereticis. Ubi est 'sub' et ' supra' proprie, ibi alterum est materiale et alterum formale respectu alterius. Sed ponimus hunc modum, scilicet substare in divinis, quia intellectus noster impotens est cognoscere nisi sub modo compositionis, eo quod est virtus compositi.

Aequalis est *. Augustinus, Super Ioannem : "Non se faciebat aequalem, sed ille illum generavit aequalem. Si se ipse faceret aequalem Deo, caderet per rapinam. Qui enim se aequalem voluit facere Deo, ad non esse cecidit et ex angelo factus est diabolus, et hanc superbiam homini propinavit ".

Personis *, id est notionibus. - Proprietates esse personas [163, 12-13]. Magister Richardus : "Subsistentia est incommunicabilis exsistentia. Tot enim sunt incommunicabiles exsistentiae quot proprietates ; tot autem proprietates quot personae ". Ergo quot subsistentiae, tot personae et e converso: sed tres sunt personae; ergo tres subsistentiae. Ergo non est idem in significando subsistentia, proprietas et persona. Hypostasis enim est substans proprietati ; subsistentia ratio eius ad proprietatem ; persona hypostasis distincta proprietate. Et potest poni tale exemplum: abstrahamus proprietates Pauli: remanet substantia, quae hypostasis est ; ut subsistit est subsistentia: ut autem habet proprietates, dicitur persona.