DISTINCTIO XXIII.

Praedietis adiciendum *. Dat tibi regulam : Omne nomen dictum de Deo secundum substantiam, dicitur singulariter et in summa de tribus personis. Ponit autem Damascenus sex differentias nominum dictorum secundum substantiam de Deo: " Primum nomen est demonstrativum ipsius 'esse' et non "quid est", ut hoc nomen Qui est. "Secundum vero operationis ", ut hoc nomen ' Deus'. Tertium vero " eorum quae sequuntur naturam " et non ostendunt substantiam, ut hoc nomen 'bonus' et ' iustus'. Quartum vero designat" habitudinem ad ea a quibus distinguitur ", ut hoc nomen ' Dominus'. Quintum vero symbolice dicitur de Deo sive figurative, ut hoc nomen 'leo', et ea similiter " quae dicuntur partes in nobis, ut oculus et visus designant considerativam virtutem universorum: et aures sive auditus propitiationem ; et os sive loquela voluntatis demonstrationem: et odoratio acceptionem eius quae est apud nos benevolentiae; facies vero manifestationem per opera: manus perfectionem operationis: cibus et potus nostrum ad eius voluntatem concursum: pedes auxilium indigentium: dextera auxilium in prosperis: palpatio subtilium et occultorum in quibusdam dinoscionem ". Sunt etiam alia nomina quae dicuntur de Deo per efficientiam, ut " Deus est omnium causa, substantia, vita, ratio, intellectus, revocatio vel resurrectio, renovatio vel reformatio, firmamentum " et ita de aliis. Praeter ista sex nomina, quae dicuntur secundum positionem, est septimum genus quod secundum negationem sive ablationem dicitur. Unde dicit : " Incorruptibile vero et hujusmodi quid non est significat".

Supposita hac divisione eorum quae dicunt substantiam, quaeritur sub qua parte comprehendatur hoc nomen ' persona'. Et videtur quod sub nulla.

Respondeo: secundum Graecos non reducitur ad illa nomina quae dicuntur secundum substantiam, prout substantia dicitur idem quod essentia, sed reducitur ad ea quae dicuntur secundum hypostasim. Praedicta vero divisio est de iis quae significant essentiam . Datur ergo sic regula universaliter : Omne nomen quod dicitur de Deo secundum essentiam, singulariter et non pluraliter dicitur de omnibus personis in summa. Magister autem hic sumit personam secundum quod ambigue nominat essentiam et hypostasim.

Excepto hoc nomine ' persona' [147, 8-13]. Contra, dicit Boethius in libro De Trinitate : " Omne nomen dictum secundum substantiam, dicitur insimul et singulariter de tribus ".

- Respondeo: apud Boethium sumitur substantia pro essentia, sed secundum Augustinum et a Magistro sumitur communiter ad essentiam et hypostasim.

Quod autem * ; aliud personam *. Aut intelligitur persona ex parte suppositi aut appositi: si suppositi, ergo nihil est ad id quod intendit probare. Quamvis enim idem in supponendo, non tamen idem; si ex parte appositi utrumque, ut sensus sit: idem est esse Deum et esse personam, nam sic intelligimus idem secundum rationem. Sed hoc falsum, per illam considerationem : " Quantulamcumque differentiam assignantes, ostendentes erimus quoniam non idem ", quoniam non secundum omnem modum rationis quidquid uni attribuitur, et alii.

Respondeo: intelligitur utrumque ex parte suppositi et intelligitur idem secundum rationem rei, non idem secundum rationem dicendi vel medii. Est enim triplex ratio: ratio rei et ratio dicendi et ratio medii sive attribuendi. Idem dicuntur secundum rationem rei, de quibus est dicere 'hoc est hoc', non per causalitatem, sed secundum substantiam ; hoc dico propter hujusmodi 'dies est sol' . Idem secundum rationem dicendi vel intelligendi est quando non alterum, sed idem dictione significatur ; alterum vero cum alterum dictione significatur, sicut cum dicitur ' Deus est magnus', licet utrobique supponatur substantia divina, alia tamen sunt connotata a quibus nomina imponuntur. Quando ergo alia fuerint connotata, tunc dicitur alterum dictione, sicut conceditur in nominibus dictis secundum essentiam, ut essentia, sapientia, magnitudo, et in dictis secundum substantiam, sicut Deus, sapiens, magnus. Ratio vero attribuendi vel medii altera est, cum aliquid attribuitur uni quod non alteri, sicut huic nomini ' persona' attribuitur distingui, huic nomini ' essentia' non attribuitur. Cum ergo dicitur quod esse Deum et esse personam sunt omnino idem, intelligitur secundum rationem rei, non dicendi vel attribuendi: aliquid enim uni attribuitur quod non alteri. Alterum enim cointelligitur cum dicitur 'persona' et alterum cum dicitur ' essentia' . Haec enim sumuntur secundum proportionem ad ea quae in creaturis, ubi sic est. In creaturis enim sic est, quod non est idem substantia et dignitas personalis secundum quam esse personam recipit.

Ideo oritur *. a. Quatuor sunt nomina apud Latinos respondentia quatuor nominibus apud Graecos : essentia, quae respondet usiae; subsistentia usiosi: substantia hypostasi: persona ei quod est prosopon. Et dicitur essentia, quo res est: subsistentia, quia non est in subiecto: hypostasis, secundum id quod substat proprietatibus: persona, in quantum est distincta proprietate vel proprietatibus. Dicunt vero Graeci tres substantias et tres hypostases, aliqui illorum: aliqui vero tres hypostases, non tres substantias, ut dicit Damascenus : " Conveniunt in his sanctae deitatis tres hypostases ".

b. Quaeritur ergo, si idem est substantia apud nos quod hypostasis apud Graecos, et illi dicunt tres hypostases, quare non dicimus tres substantias. - Item, cum sint duo extrema in dicendo, essentia et persona, et media in dicendo sint subsistentia et substantia, ita quod subsistentia proximius se tenet cum essentia, substantia cum persona, quod patet per ea quae sunt apud Graecos, quare , cum una dicatur essentia et tres personae, de mediis ita intelligitur, ut dicatur tres subsistentias et unam substantiam, non e converso ? Et quod ita debeat dici, videtur in XXV distinctione, cap. Non te moveat .

c. Respondeo: ad primum, licet apud nos idem in dicendo substantia et hypostasis, non tamen dicimus tres substantias, quia apud nos hoc nomen 'substantia' ambiguum est ad hoc nomen ' essentia' et hoc nomen ' hypostasis'. Ut ergo species mali removeatur, ne intelligatur tres essentias, non dicunt ita Latini. Non sic autem est de hoc nomine 'hypostasis' apud Graecos, quod ibi ad supposita determinatur. Et est simile de eo quod Dominus dicit, 2 Osee vel 3 circa principium : Erit in illa die, dicit Dominus, vocabit me vir meus et non vocabit me ultra Baalim . Hieronymus in Glossa: "Idolum quod est Beel, Sidonii Baalim dicunt. Et interpretatur: Baalim, habens me; quo nomine mulieres viros suos vocabant, id est vir meus. Hebraea vero lingua dicitur vir ' Ys' et uxor ' Yssa' ; unde hic dicitur ' vocabit me Ys', id est vir, non Baalim, quod similiter interpretatur: quod odio idolorum dici non debet". Et in alia Glossa: "Ne dum virum nominet, idolum cogitet: quod potest esse propter verbi ambiguitatem. Ex hoc habemus ex solis vocibus inordinate prolatis haeresim posse incurri ".

d. Ad aliud dicendum quod hoc nomen ' subsistentia' duo habet in sua dictione: sub et stare. Similiter substantia: 'sub' est ex parte personae respectu proprietatum ; ' stare' ex parte essentiae. Dicitur ergo substantia una apud nos, quia stare est unum, a quo hoc nomen ' substantia' imponitur. Non sic autem est de subsistentia. 'Subiicitur respectu essentiae, et 'sistere' dicitur respectu proprietatum, quibus persona determinatur. Sistitur enim per unitatem essentiae, ne sit infinita pluralitas personarum; et propter hoc dicitur 'tres subsistentias', propter proprietates personales.

Item, de hoc nomine 'persona' Boethius, libro De duabus naturis : " Quoniam, personis inductis, histriones individuos homines, quorum intererat, in tragoedia et comoedia repraesentabant, idcirco ceteros homines, in quibus certa pro sui forma esset agnitio, et Latini personam et Graeci hypostasim nuncupaverunt".

Qua necessitate *; quae tria *. Anselmus, libro De incarnatione Verbi, in fine : " Haec tria Latini dicunt tres personas, Graeci tres substantias. Sicut enim dicimus nos in Deo unam substantiam, tres personas, sic illi dicunt unam usiam, tres substantias, id ipsum per usiam quod nos per substantiam significantes nec aliquatenus in fide discrepantes ".

Verius cogitatur quam dicitur [149, 10-11]. Quia dictio habet ex parte nostra et instrumentorum. "Intellectus noster est ad manifestissima naturae " , ex parte cuius est cogitatio. Esse autem nihil habet ex parte nostra, et ideo verius.

Sed quaeritur hic *. a. Boethius, libro De duabus naturis : " Persona est naturae rationabilis individua substantia ". Sed licet tres personae, non tamen tres substantiae, sed tres hypostases Unde Boethius, ibi : " Nos hac definitione personarum eam quam Graeci dicunt hypostasim terminavimus ". Et infra idem : " Neque verborum inops Graecia est, sed essentiam, subsistentiam, substantiam, personam totidem nominibus [reddit]: essentiam usiam, subsistentiam usiosim, substantiam hypostasim, personam prosopon appellans. Ideo autem Graeci hypostases individuas substantias vocaverunt, quoniam ceteris subsunt et quibusdam quasi accidentibus suppositae et subiectae sunt ". Sed hoc intelligitur de hypostasibus creatis .

b. Magister Richardus : " Persona est subsistens per se solum iuxta singularem quemdam rationalis exsistentiae modum ". Potest autem et sic definiri : " Persona est hypostasis distincta proprietate ad dignitatem pertinente ".

c. Differunt autem sic istae definitiones. Prima respicit ad rem huius nominis 'persona'; secunda ad rationem nominis: persona enim, ut dicit Isidorus , est"res per se una "; tertia ad usum nominis, et potest elici ex definitione Boethii, qua colligit rationem personae . Removet enim nomen personae ab esse accidentis ; ab esse substantiae incorporeae partis, ut animae; ab esse inanimati, insensibilis, irrationalis, et universalis substantiae, quae non subsistit nisi in singularibus et secunda substantia nuncupatur ; similiter ab esse humanae naturae in Christo . Ex quo patet ratio ultima personae: hypostasis distincta etc.

Iam ostensum est *; in altero diversitatis *. a. Sed hoc nomen ' essentia' communicabile est a multis suppositis: ergo non dicit verum, quod ' intelligentia diversitatis obviat' Pluralis enim numerus non semper requirit multitudinem essentiarum, immo suppositorum quandoque.

Respondeo: potest bene habere essentia tres essentias suppositas quantum est de se, sed non essentia divina, eo quod omnino simplex.

b. Sed quare non dixit quod similiter in hoc nomine ' Deus' repugnat intelligentia diversitatis?

Respondeo: secus est, quia hoc nomen 'Deus' bene supponit personam, quod non essentia.

Singularitas vel solitudo [151, 24-25]. Quaeritur quae horum differentia. Item, discretio, distinctio, divisio, separatio, differentia, diversitas: quae est horum differentia, unitas, alietas?

Respondeo: 'solitudo' dicit negationem multarum personarum; 'singularitas' individuitatem per accidentia sive plurium exclusionem. Proprie 'discretio' pertinet ad visum, ' distinctio' ad tactum: sed accipiuntur hic per translationem, et accipitur ' discretio' quoad visum spiritualem, qui est fidei. Dicitur ergo discretio personarum, quia non est necesse, qui fide movetur in unam personam, quod in aliam.' Distinctio' vero est ipsarum personarum inter se differentia. ' Differentia' autem communiter se habet ad distinctionem et diversitatem. Quod patet per divisionem Philosophi . Prima divisio unius comparati ad aliud, est per conveniens et differens. Differens autem est aut in substantia aut in quantitate vel qualitate vel situ. Si in situ, dicitur non simul: si in qualitate, dissimilitudo: si in quantitate, inaequalitas ; si in substantia: vel secundum quod substantia dicitur persona vel secundum quod dicitur essentia; si ut dicitur essentia, tunc dicitur diversitas: si secundum quod persona, tunc dicitur discretio vel distinctio. Ex quo patet quod differentia communiter dicitur ad diversitatem sive discretionem sive differentiam. Divisio autem et separatio sic distinguuntur: 'separatio' est secundum ubi vel quasi ubi. Hic autem non est separatio secundum esse in diversis essentiis ; et quia non sunt diversae essentiae differentium personarum, ideo non est separatio in divinis. ' Divisio' autem est multiplicatio essentiae per substantias vel essentiae generalis per substantias speciales. Multiplicatio autem hujusmodi removetur a divinis ; propter quod in divinis non est diversitas vel divisio

Item, quaeritur utrum hoc nomen 'Deus' debeat habere plurale. - a. Videtur quod debeat dici 'tres dii', quia hoc nomen ' Deus', secundum Damascenum , idem dicit quod " habens divinam naturam "; sed sunt tres habentes divinam naturam ; ergo tres dii.

b. Praeterea, hoc nomen ' Deus' impositum est ab operatione, ut habitum est supra ; sed operationes sunt communes singulis personis, ut in 1 Gen., 26: Faciamus hominem etc. ; ergo sicut est dicere tres personas, et tres deos.

c. Item, cum dicitur : In principio creavit Deas etc, in hebraeo habetur Elohim, quod idem sonat quod '''dii', sicut supra in II distinctione: Nunc ad propositum redeamus '' ; ergo potest dici 'tres dii'.

d. Respondeo: ad auctoritatem Damasceni 'Deus est idem quod habens divinam naturam ', non est resolvendum in 'qui est', sed in 'quod est', quia est nomen substantiae; et quamvis dicatur 'qui', non tamen sequitur: ergo tria habentia divinam naturam.

e. Ad aliud respondeo: licet operationes dicantur pluraliter de personis, non tamen sequitur quod hoc nomen 'Deus' pluraliter dicatur. Operationes enim adiective designantur: quod autem est quasi adiective designatum, pluraliter dicitur sicut cui adicitur. Hoc autem nomen 'Deus', licet impositum sit ab operatione, non tamen est impositum operationi, sed essentiae vel substantiae ; et quia una est sola substantia omnino simplex, non recipit hoc nomen ' Deus' pluralem numerum nisi secundum illum modum secundum quem extenditur ' Deus' per adoptionem vel nuncupationem, ut in Psalmo : Ego dixi, dii estis: et in alio : Omnes dii gentium daemonia.

f. Ad tertium dicendum: in hoc obviat usus Graecorum Latinis: sicut apud Graecos dicitur 'tres hypostases', apud nos autem non dicitur 'tres substantiae', licet idem sonet ; sic, licet apud eos dicatur 'Elohim', non tamen apud nos 'dii' dicitur.

Tres personas vel substantias [151,27-28]. Anselmus in Monologion : " Haec duo nomina aptius eliguntur ad significandum pluralitatem in summa essentia, quia persona non dicitur nisi de individuali natura rationali et substantia dicitur maxime de individuis quae in pluralitate consistunt. Individua autem maxime substant accidentibus. Unde manifestum est summam essentiam non sumi pro substantia, nisi substantia dicatur essentia. Hac ergo necessitate summa essentia potest dici tres personae sive tres substantiae ".

Unum sunt, non unos [152, 6-7]. Anselmus, libro De incarnatione Verbi : " Quoniam cum Deus nascitur de Deo vel procedit de Deo, nec substantia potest amittere singularitatem nec relatio pluralitatem, ideo tria est ibi unum et unum tria; nec tamen tria de se invicem dicuntur ". Et ideo contrarius videtur praedictis. - Respondeo: Anselmus utitur hoc nomine 'singulare' extenso vocabulo, quia divina essentia est indivisa. Quod autem dicit Hilarius , " excluditur singularitatis intelligentia ibi sumitur 'singularitas' ut est in personis propria. Quod autem Anselmus dicit 'tria', id est tres intelliguntur et supponuntur hypostases. In littera dicitur 'unum' et sumitur pro essentia.

Nihil novum *. 5 Ioan., 17: Pater meus operatur, Augustinus in originali : " Quomodo Pater et Filius sunt inseparabiles, sic opera Patris et Filii inseparabilia sunt ". Item, Ego et Pater unum [sumus] , Augustinus : " Si unum, non diversum; si sumus, ergo Pater et Filius; 'sumus' enim non diceret de uno, nec 'unum' de diversis ".

Singularitas vel solitudo [152, 20-21]. Hilarius, IV libro De Trinitate : " Est unus ab uno. Neque praeter innascibilem Deum, innascibilis Deus alius: neque praeter unigenitum Deum, unigenitus Deus alius est. Uterque unus est, solus est, proprietate in unoquoque innascibilitatis et originis ". Ergo est ibi accipere solitudinem.

Respondeo: 'solus' dicitur dupliciter, ut supra, XXI distinctione, cap. Post haec quaeritur . Potest esse sensus: Filius est solus, id est Filius solus vel solus Deus. Primo modo est vera, secundo modo est falsa; et sic intelligit Hilarius in dicta auctoritate.

Distinctionem *; non habent *. Hilarius, V De Trinitate : " Ubi est falsus deus, cui verus dicit: Ad imaginem et similitudinem nostram ? Non habet unionem, non habet diversitatem, non habet discretionem ". Et in littera dicitur quod habent distinctionem. - Respondeo: Hilarius non intendit hoc dicere de personis consuppositis secundum veritatem in hoc verbo Faciamus, sed consuppositis secundum oppositionem haeretici, quia sensus est: Deus falsus non habet distinctionem, non unionem cum Deo vero; unde subiungit : " Communio falso veroque non competit".