DISTINCTIO XII.

Item quaeritur *; et infra: nato iam Filio *. Hilarius, libro De Trinitate : " Filius consequitur Patrem, Spiritus Sanctus utrumque ". Et Augustinus, Super Ioannem :

" Christus est secundus post Patrem ". Ergo Spiritus Sanctus tertius post Patrem ; ergo in Trinitate est prius et posterius. -Respondeo: quod dicitur de Christo, hoc intelligitur secundum humanam naturam. Quod autem dicit Hilarius, intelligitur non secundum ordinem temporum, sed naturae, id est non causae propriae ad causatum, sed principii ad habentem principium.

His et huiusmodi * etc. Numquid possumus *. Anselmus, De processione Spiritus Sancti : " Nos non ponimus gradus dignitatis in Deo, qui unus est: nec in exsistendo Filium de Patre aut Spiritum Sanctum de Patre et Filio, ulla fieri intervalla in aeternitate, quae est extra omne tempus, statuimus ".

Sine tempore [82, 4-5]. Augustinus, XV De Trinitate : " Qui potest intelligere verbum, non solum antequam proferatur, verum etiam antequam [sonorum eius] imagines cogitatione volvantur, hoc est verbum quod non pertinet ad ullam linguam, iam potest videre aliquam similitudinem Verbi per speculum, non in aenigmate, de quo dictum est : In principio erat Verbum. Qui vero potest intelligere amorem procedentem a mente, potest intelligere Spiritum Sanctum, licet non plene ".

Nunc tractandum est *, et infra: nec donum Dei [82,18-19]. Contra: 9 Is., 6: Filius datus est nobis; ergo Filius est donum. - Respondeo: Filius est donum, id est datus ex tempore, sed Spiritus Sanctus est donum aeternaliter et sine determinatione.

Gignendo dedit *. Notatur hic duplex notio: quod dedit, scilicet Spiritum Sanctum, quo notatur processio ; et cui dedit, scilicet Filio, quo notatur generatio. Per gerundivum autem notatur concomitantia, non temporalis, sed aeterna.

Super illud: Quidquid unigenito dedit [82, 25-26], Bernardus, Super Cantica : Per vicos et plateas quaesivi etc: " Cum dicitur

Pater, clarifica Filium , dispensatoria est petitio Filii, non necessaria, quippe donantis cum Patre quidquid a Patre accipit. Ubi et hoc dicendum est, quia non solum Pater clarificat Filium, sed et Filius Patrem, ne quis dicat Filium minorem Patre, cum dicat : Pater, clarifica Filium tuum ut Filius tuus clarificet te. Et ne Inglorius videatur accipere, subiungit : claritate quam habui priusquam mundus fieret ". Ex hoc habetur quod Spiritus Sanctus procedit communiter de Patre et Filio.

Eodem sensu proprie *. Inveniuntur hic tria verba: vere *, proprie *, principaliter *. ' Proprie' dicitur de Filio ad differentiam eorum quae symbolice et per translationem ei attribuuntur. ' Principaliter' notat ordinem principii. ' Vere' notat rationem dicendi, ut 'Deus spirat Deum' etc.

Ut de Ipso procedat Spiritus Sanctus *. Cum haec concedatur 'Filius habet a Patre ut de ipso procedat Spiritus Sanctus', quare haec non conceditur 'Filius habet a Patre Spiritum Sanctum quem de se non habet'? Anselmus, libro De processione : " Non est Idem accipere a Patre essentiam, de qua procedit Spiritus Sanctus, et accipere Spiritum Sanctum. Cum enim dicitur primum, nulla monstratur Filii Indigentia: cum vero dicitur quia Filius accipit a Patre Spiritum Sanctum, quem ex se non habet, videtur significari Filius quasi aliquid minus habeat quam Pater et velut ad supplementum dari Spiritum Sanctum ; sed non apparet cur magis egeat Filius Spiritu Sancto quam e converso ".

Forte etiam iuxta *, et infra: sensu *, id est intellectu formato a sensu ; sed conscientia *, id est intellectu interiori.

Ecce aperte, a Patre per Filium *. Anselmus, De processione : " Dicamus quia Spiritus Sanctus cum procedit a Patre per Filium, procedit a Filio similiter, sicut quae facta sunt a Patre per Verbum, facta sunt similiter a Verbo ".

ipsius *, id est Filii. - De quo [84, 7-8], id est Patre.

Sic ait *. Anselmus, De processione : " Cur, cum dicit Dominus Cum venerit Spiritus Paraclitus, qui a Patre procedit, non additur: a Filio "?

Respondet idem " non esse inusitatum in scripturis, ut cum aliquid attribuitur alicui personae quasi soli, de aliis intelligatur. Dicitur enim Petro: Beatus es, Simon Bar Iona, quia etc. sed Pater meus, 16 Matth., 17. Item, Nemo novit Patrem nisi Filius et cui Filius voluerit revelare, 11 Matth., 27. Et de Spiritu Sancto legitur, Ioan. 16, 13: Cum venerit ille Spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem. Unde quidlibet istorum tribus attribuitur personis, quamvis secundum sermonem uni attribuatur ".

Item, Anselmus, libro De processione , ita obicit: " Si Spiritus Sanctus invenitur in Scriptura de Patre procedere et nunquam in Scriptura Veteris aut Novi Testamenti invenitur de Filio procedere, monemur non nostro sensu quod nusquam dictum est asserere ". Et ita non esset dicendum quod Spiritus Sanctus procedit a Filio.

Respondet ipse " quia per haec quae sic dicta sunt potius docemur similia intelligere "; sicut illo sermone 5 Ioan., 26: " Sicut Pater habet vitam in semetipso, ita dedit Filio etc, non debemus eamdem vitam alienam aestimare a Spiritu Sancto "; et similiter, cum dicitur 17 Ioan., 3: Haec est vita aeterna, ut cognoscamus te et quem

misisti etc, non excluditur Spiritus Sanctus. Et Ita, licet non dicatur de Spiritu Sancto, per simile de Spiritu Sancto debemus Intelligere dictum.

Procedat de Filio *. Haec conceditur 'Spiritus Sanctus habet de Patre quod procedit de Filio'. Concedenda estne haec ' habet de Filio quod procedat de Patre'? Quidquid habet, habet ab utroque; ergo habet ab utroque quod procedat de utroque.

Respondeo quod, quia ordo naturae est In personis secundum rationem principii et eius quod est a principio, Ideo prima conceditur: penes Patrem enim residet auctoritas, non autem e converso, et Ideo alia non conceditur.

Quod opponitur 'quidquid habet, ab utroque habet', respondeo: non sequitur, quia commutatur 'quid' in ' ad aliquid'. Bene sequeretur si assumeret absolutum, ut creare vel esse sapientiam et huiusmodi, sed assumit 'ad aliquid', quod est procedere.