DISTINCTIO XXV.

Iam vero ad propositum redeamus etc. *. Circa iudicium neque est meritum neque demeritum, quoniam non ideo meremur vel demeremur quia iudicamus, sed quoniam iudicatum volumus vel facimus: et ita circa iudicium non erit peccatum; et ita in libero arbitrio non erit peccatum. - Adhuc, nihil prohibet malos bene iudicare et bonos male; et ita non in iudicio erit peccatum vel virtus. - Dicendum utique quod secundum quosdam nihil operatur iudicium ad meritum vel demeritum. Unde in iudicio non est peccatum, sed in exsecutione iudicii est peccatum. Unde, licet boni male iudicent, non tamen exsequuntur.

a. Adhuc, Boethius, in libro Consolationum , dicit quod potentia malorum " non a viribus, sed ab imbecillitate descendit "; ergo potentia bonorum a viribus et a fortitudine descendit, et ita liberum arbitrium, cum bonum eligit, est potentia: et cum malum eligit, erit impotentia .

b. Adhuc, ut patet hic in littera , solum illud quod in nostra potestate est, pertinet ad liberum arbitrium: sed solum malum in nostra potestate est, et non bonum: ergo solum malum pertinet ad liberum arbitrium.

c. Adhuc, si aliqua duo pertineant ad unum, ita quod unum per se ad illud pertineat, reliquum per accidens, quod per se est ad illud magis pertinet quam quod per accidens ; sed, ut dicitur in proxima distinctione liberum arbitrium per se eligit malum et per accidens bonum, quoniam mediante gratia collata ei; ergo malum magis pertinet ad liberum arbitrium quam bonum.

d. Adhuc, impossibile est hominem ex se bene agere; ergo necesse est hominem ex se non bene agere; ergo necesse est liberum arbitrium ex se se habere ad malum. Ergo, si ad bonum se habeat, hoc erit ex altero.

e. Origenes : " Omnium quae moventur, alia habent causas suorum motuum in se ipsis, alia extrinsecus accipiunt, ut quae sunt sine vita, ut lapides; alia quidem ex se, sed non a se; alia vero a se. Ex se moventur, ut quae vivunt et non sunt animalia: a se, habentia voluntatem et appetitum. Hujusmodi autem quaedam habent sensum et voluntatem, quo concitentur ad motus ordinatos et compositos, sicut aranea; quaedam vero amplius habent ceteris animalibus, ut homo rationem qua iudicare possit de motibus naturalibus. Post hanc sequitur facultas eligendi bonum vel malum, quae recte culpabilis dici potest".

Prius determinavit liberum arbitrium secundum partem inferiorem rationis et secundum partem superiorem rationis. In hac distinctione ostendit liberi arbitrii naturam secundum comparationem. Et primo utrum univoce sit in Creatore et in creatura; et deinde utrum univoce sit in angelis secundum omnem statum ipsorum; postea utrum sit univoce in hominibus secundum omnem sui statum.

Sed quaeratur, cum liberum arbitrium sit vis merendi, quare determinatur secundum compositam intentionem et non secundum simplicem.

Dicitur quod ad rationem merendi exigitur fides fundamentum et caritas complementum. Est enim caritas forma omnium virtutum . Unde vis merendi habet unam rationem secundum quam inclinabilis est per fidem, et sic arbitrium est; et aliam rationem secundum quam inclinabilis est per caritatem ; et ideo composita est sua intentio. Unde liberum arbitrium dicit intentionem compositam ex voluntate et iudicio . 5. Quaeratur quare determinatur liberum arbitrium secundum ultimum actum rationis et secundum primum actum voluntatis. Ioannes Damascenus : " Post consiliationem sequitur inquisitio; deinde iudicat post inquisitionem quid melius est; postea disponit et amat quod ex consilio iudicatum est, et vocatur sententia. Post dispositionem fit electio ; electio autem est, duobus praeiacentibus, hoc illi praeoptare. Postea sequitur impetus ad operationem: deinde fit usus; postea cessat ab impetu post usum ". Actus autem rationis terminantur in sententia, et tres subsequentes sunt actus voluntatis. - Dicendum quod ratio non est determinata ante suum ultimum actum, scilicet quando sententiat) et a primo actu voluntatis non potest reprimi, sed ab aliis potest; ideo per primum actum voluntatis determinatur.

6. Sed aliter accipitur liberum arbitrium etc. *. a. Anselmus, De libero arbitrio : " Libertas arbitrii alia est solius Dei, alia ab ipso. Quae autem ab ipso est, alia est habens rectitudinem, alia non. Habens autem rectitudinem, alia habet separabiliter, alia non. Similiter quae caret rectitudine, alia caret recuperabiliter, alia non " .

b. Isidorus : " Libertas est potestas faciendi quod vult". Aliter : " Libertas est potestas conservandi rectitudinem propter se ". Ex istis autem definitionibus argumentantur quod liberum arbitrium in nulla creatura est, et quod liberum arbitrium non sit in bonis angelis .

c. Definitio venari debet per divisionem sed divisio libertatis sumitur penes terminum a quo; ergo et eius definitio assignari debet penes terminum a quo. - Dicendum quod servitus opponitur dominio, et servitus opponitur libertati. Libertas autem est potestas voluntatis secundum quam est non subesse defectui . Sed triplex est defectus, scilicet in rebus quae non moventur ex se, aut si moventur, cum impetu moventur. Alter defectus est culpae, cum anima rationalis subicit se per se rebus mutabilibus. Est tertius, cum subicitur rebus mutabilibus a Deo in poenam. Et tunc est simpliciter libertas, quando nullus horum defectuum est; et sic est in Deo et in glorificatis.

Anselmus, in libro De libero arbitrio : Liberum arbitrium non est ad exsequendum quod volunt, sed ad volendum " quod expedit "; et ita non est ad hoc ut faciat quod vult . - Dicendum quod Anselmus loquitur de libero arbitrio prout est in creatura solum.

Quaeritur utrum liberum arbitrium dicatur aequivoce in statu innocentiae et patriae. Quod videtur, cum immortalitas dicatur aequivoce . - Quaeratur etiam quare liberum arbitrium non comparatur immortalitati in medio statu, scilicet statu gratiae, sicut comparatur immortalitati in primo statu et ultimo - Ad primum dicendum quod non dicitur aequivoce, sed secundum prius et posterius

Ad aliud dicendum quod mors uno modo dicitur ut est poena peccati originalis, et alio modo prout est ad exercitium merendi. Unde, si unum solum respectum haberet, tunc similiter compararetur immortalitati sicut in alio statu.

Anselmus, De libero arbitrio : " Quamvis differat liberum arbitrium in Deo et in homine, definitio tamen libertatis secundum nomen eadem est ". - Dicendum quod est definitio secundum nomen, et haec communis est, quamdiu extenditur nomen. Sed liberum arbitrium, secundum rem, in Deo est Deus; et sic, secundum rem, alia est eius definitio in Creatore et creatura.

Utrum aeque dicatur liberum arbitrium in Creatore et creatura, a. Bernardus : " Libertas a necessitate aeque et indifferenter Deo et universae, tam malae quam bonae, rationali convenit creaturae; nec peccato nec miseria amittitur vel minuitur; nec maior est in iusto quam in peccatore, nec plenior in angelo quam in homine ". " Manet ergo tam plena in bonis quam in malis, sed in bonis ordinatior; tam integra in creatura ut in Creatore, sed in illo potentior ".

b. Boethius, contra : " Quibus inest ratio, inest volendi nolendi[que] libertas. Hanc non in omnibus aequam esse constituo, nam supernis substantiis et perspicax iudicium et incorrupta voluntas et efficax optatorum est potestas. Humanas vero animas liberiores esse [necesse est], cum se in speculatione mentis divinae conservant; extrema servitus est, cum vitiis deditae, a propriae mentis possessione ceciderunt ".

c. Dicendum quod libertas, ex parte potentiae, aeque est in uno ut in alio ; sed prout est in natura actus exeuntis ab illo habitu, non aeque.

Ex praedictis etc. *; media vero est *. Augustinus, super 8 Rom., 8-11 : Quatuor sunt actiones. Prima enim ante legem, cum peccatum ignoramus: et tunc nulla pugna, quoniam peccatum latet mortuum. Alia autem sub lege, et tunc pugnamus contra voluptates saeculi, sed vincimur, ut quando mortuum esse cognosco. Tertia autem est sub gratia, cum pugnamus et vincimus, quando mente servio legi Dei et carne legi peccati, ut patet 7 Rom., 25. Quarta actio est in pace, quando non pugnamus, sed aeterna pace quiescimus. Has personas gerebat in se Paulus : Vivo ego, iam non ego .

Unde manifestum est etc. *. c. Augustinus, XIII De civitate : " Fatendum est ita primos peccatores fuisse morte mulctatos, ut quidquid de eorum stirpe esset exortum, eadem poena teneretur obnoxium ". Augustinus, in eodem : " Nunc mirabili gratia Salvatoris in usum iustitiae peccati poena conversa est. Tunc enim dictum est homini Morieris si peccaveris; nunc: Morere ne pecces, et sic poena vitiorum transit in arma virtutis ".

b. Una poenalitas est in coniunctione corporis et animae, ut mors; alia est in ipso corpore, ut fames et sitis ; alia est in ipsa anima. Et illae [poenae] sunt contra septem dona vel contra quatuor virtutes. Gregorius, super illud: Veritus vehemens, 1 Iob, 19 , enumerat poenas contra septem dona, scilicet stultitia, hebetudo, praecipitatio, (timor), ignorantia, duritia, superbia. Poenae autem, secundum Bedam , contra quatuor virtutes sunt quatuor, nobis inflictae pro peccato Adae, scilicet ignorantia contra prudentiam, concupiscentia contra temperantiam, malitia contra iustitiam, infirmitas contra fortitudinem.

Dividit Anselmus liberum arbitrium sic : " Libertas arbitrii alia est a se, quae nec facta est nec ab aliquo accepta: et haec solius Dei est. Alia est a Deo facta et accepta; et haec angelorum et hominum est ". Sed talis subdividitur, quoniam " alia est habens rectitudinem quam servet, alia est carens rectitudine. Sed habens, alia tenet separabiliter, alia inseparabiliter. Prima fuit angelorum antequam confirmarentur boni vel caderent mali, et omnium hominum ante mortem qui habent eamdem rectitudinem. Secunda fuit angelorum electorum post confirmationem, et hominum post mortem suam. Illa autem quae caret rectitudine, alia caret recuperabiliter, et haec est hominum in hac vita, quamvis illam multi non recuperent. Alia caret irrecuperabiliter, et haec est angelorum lapsorum et hominum damnatorum post hanc vitam ".

Est namque libertas triplex etc. *. Prima quaestio est quare determinatur libertas divisive per terminum a quo; secunda quaestio, quare trimembris est divisio.

- Ad primum dicendum quod terminus in quem est indivisivus ; ideo non divisive manifestatur penes terminum in quem.

- Ad aliud dicendum quod triplex potest esse remotivum voluntatis rectitudinis: aut enim removetur voluntatis rectitudo per carentiam voluntatis, aut per carentiam rectitudinis; et hoc dupliciter: aut enim cum superius fit inferius vel e converso. Potest enim supponi rebus mutabilibus voluntarie, et sic peccatum: vel involuntarie, et sic poena.

Sed quaeratur, cum quadruplex sit status, propter quid non quadruplex libertas. - Dicendum quod unus status pertinet ad servitutem, scilicet status culpae. - Sed quaeratur, cum cuilibet libertati opponatur servitus, sed status culpae pertinet ad servitutem: quibus servitutibus opponuntur alii tres status sive aliae tres libertates. - Dicendum quod primae libertati opponitur servitus in non habentibus rationem et non solum generibus hominum: et status culpae contra statum gratiae; et contra statum gloriae est status poenae, et ita servitus. Est libertas naturae, quae excludit coactionem, de qua habetur 15 Eccl., 18: Ante hominem vita et mors; quod ei placuerit, dabitur ei. Est etiam libertas gratiae, de qua II Cor. 3, 17: Ubi spiritus Dei, ibi libertas; et 6 Rom., 20: Liberi fuistis iustitiae. Est etiam libertas gloriae, 8 Rom., 21: Ipsa creatura liberabitur a servitute corruptionis .

16. Istam libertatem quae est a peccato etc. *. Bernardus : " Liber est qui in agendis suis de iure impediri non potest; liberior, qui nec de iure nec vi; liberrimus, qui nec de iure nec vi nec vitio impediri potest " Et ita videtur quod una eademque est libertas una et alia, sed secundum magis perfectum et minus .

Est alia libertas etc. *. Augustinus : Qui peccat, summa iustitia, quam vitare non potest, non arbitrio, sed libertate arbitrii privatur, ut non possit quod potuit, quoniam noluit quod debuit: et iure premitur vitiis, qui libertatem virtutis reiecit. Ideo reddi non potest nisi a quo potuit dari.

Hic quaeri potest utrum haec libertas etc. *. Anselmus quaerit an sequatur: iste potest servire peccato: ergo peccatum potest dominari ei. Et dicit quod non sequitur, quoniam peccatum non habet in se per quod supponi possit libero arbitrio; sed liberum arbitrium habet potentiam ut supponat se peccato.

Similiter etiam quaeri potest *. Anselmus : " Potentia peccandi nec est libertas nec pars libertatis " - Liberum arbitrium, nullo addito, potest in malum, sed in bonum non potest nullo addito; ergo liberius est ad malum quam ad bonum.

- Augustinus " Liberum arbitrium ad malum satis est; ad bonum vero non, nisi * omnipotenti bono adiuvetur ". -Dicendum quod liberum arbitrium duo dicit. Prout enim liberum est, non est ad malum: sed prout est arbitrium, magis mali quam boni .

a. Dicit Apostolus : Velle adiacet mihi, sed perficere non invenio; et ita videtur quod velle in nobis ex libero arbitrio est. - Adhuc, Bernardus : " Aliud est velle et velle bonum. Unum, siquidem velle, in nobis fit ex libero arbitrio, sed velle tamen bonum nonnisi ex gratia ". Et ita omne nostrum velle ex libero arbitrio est.

b. Adhuc, Augustinus : " Credere est cogitare cum mentis assensione "; et ita, cum cogitare non sit a nobis, quoniam coeptum fidei non est a nobis , multo fortius nec velle.

- Adhuc, 26 Is., 12: Opera nostra operatus es in nobis, Dominei ergo tam actum cogitandi quam actum volendi operatur in nobis. - Adhuc, I Cor. 4, 7: Quid habes quod non accepisti? Et II Cor. 3, 5: Non sumus sufficientes cogitare aliquid ex nobis.

c. Dicendum quod velle sive cogitare duplex est: unum scilicet quod exit a naturali potentia, et tale a nobis est; est autem aliud a gratia, et tale non est a nobis.

Omnis poena inflicta a Deo est bona; sed pronitas peccandi est poena inflicta; ergo bona. - Sed contra: omne quod nascitur ex peccato est malum; sed pronitas peccandi nascitur ex peccato; ergo malum. - Dicendum quod pronitas, respectu Dei infligentis, est bona; et respectu eius pro quo infligitur, mala est; et respectu eius ad quod est, similiter.

Cum potentia peccandi " non sit libertas nec pars libertatis " , qualiter dicitur peccare secundum liberum arbitrium? - Anselmus : " Peccavit per suum arbitrium, sed non per hoc unde erat liberum; id est non per potestatem in quantum per eam poterat non peccare, sed per potestatem qua non iuvabatur ad libertatem non peccandi, nec ad servitutem peccandi cogebatur ".

Verum nobis magis placet etc. *. Hugo de S. Victore : " Haec necessitas concupiscendi non ideo culpa non est, quia necessitas est; quia, ut esset haec necessitas, non necessitas fuit causa sed voluntas ".

Bernardus : " A necessitate est liberum arbitrium, a peccato liberum consilium, a miseria liberum complacitum ". Bernardus : " Liberi arbitrii est discernere quid liceat vel non; consilium vero [probat] quid expedit vel non; complacitum experitur quid libeat vel non ". Bernardus : Arbitrium est secundum rationem, consilium secundum voluntatem, complacitum secundum agendi potentiam. " Prima est naturae, secunda gratiae, tertia gloriae. Prima multum habet honoris, secunda plurimum virtutis, tertia multum iucunditatis ".

Utrum potentia peccandi aliquid cooperetur ad liberum arbitrium. Hieronymus : " [Cum] rationalis creatura non aliter spontaneum possit habere bonum, nisi malum habere potuisset, utrumque nos posse voluit optimus Creator, sed unum facere, bonum, quod imperavit: et mali facultatem ad hoc dedit tantum, ut eius voluntatem ex voluntate nostra faceremus. Quod cum ita sit, hoc ipsum quod malum facere possumus, bonum est, quoniam boni partem facit meliorem ".

Quia ante gratiam libera est voluntas ad malum * Contra: liberum arbitrium fuit datum homini in adiutorium, ut resisteret peccato . - Dicendum quod verum est secundum primum statum ipsius; sed in secundo statu post peccatum, libera est ad malum. - Aut enim libera est iustitiae *. 6 Rom., 18: A peccato liberati, servi facti estis iustitiae.

Est iterum libertas a miseria etc. *. Anselmus : " Liberior est voluntas quae a rectitudine non peccandi declinare nequit, quam quae illam potest deserere "; illa est liberior quae habet, quam quae caret cum possit habere. Et ita non differunt nisi secundum magis et minus.

Augustinus, De libero arbitrio : " Ad hoc datam voluntatem liberam intelligitur, scilicet ad recte vivendum, et si quis ea fuerit usus ad peccandum, divinitus in eum vindicetur. Quod iniuste fieret, si non solum ut recte viveretur, sed ut peccaretur libera voluntas esset data ".

27. Ex praedictis etc. *; de lege membrorum [435, 19-20]. 7 Rom., 23: Video aliam. Legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae. - Ut non possit velle et perficere bonum *. 2 Philip., 13: Deus operatur in nobis velle [et perficere] pro bona voluntate.

Libertas ergo a peccato etc. *. a. Bernardus : "Fatendum est eos qui per excessum contemplationis rapti quandoque in spiritu, quantulumcumque de supernae felicitatis dulcedine degustare sufficiunt, toties esse liberos (a miseria) quoties per contemplationem excedunt. Porro miseria et felicitas simul in eodem esse non possunt ". - Dicendum quod est felicitas animae secundum se, et talis est in anima alicuius rapti; et est felicitas animae secundum comparationem quam habet ad corpus, et nemo caret illa .

b. Augustinus, VIII Confessionum : " Ex voluntate perversa facta est libido; et dum servitur libidini, facta est consuetudo: et dum consuetudini non resistitur, facta est necessitas. Quibus quasi ansulis innexis me dura servitus tenebat adstrictum. Voluntas autem qua te frui vellem, Deus mea sola iucunditas, nondum erat idonea ad superandum priorem vetustate roboratam ". " Quis ergo liberabit me, nisi gratia tua "?

c. Bernardus : " Libera voluntas facit nos nostros: bona autem voluntas facit nos Dei; mala autem facit nos diaboli ". Bernardus : " Ut velle nostrum, quod a libero arbitrio habemus, perfectum habeamus, duplici [gratiae] munere indigemus: vero videlicet sapere, quod est voluntatis conversio ad bonum: et pleno posse, quod est eiusdem in bono confirmatio ".

29. In statu gratiae liberior quis est ad bonum; in statu culpae liberior ad malum: utrum in statu innocentiae indifferens sit ad utrumque? - Dicendum quod non, quoniam determinatur ad bonum tamquam contingens natum, sed ad malum tamquam contingens ad oppositum .

Non est volentis velle nec currentis currere [436, 8-9]. 16 Prov., 1: Hominis est animum praeparare, et nonnisi voluntarie: ergo praecedit voluntas. - Dicendum quod hominis est praeparare materialiter, sed gratiae est praeparare formaliter.