DISTINCTIO XXXV (L).

Post haec diligenter considerandum *; et infra: Sapientia est rerum humanarum *. Videtur quod idem sit sapientia quod fides. 1 Iob, 13, Gregorius in Moralibus: "In electorum corde prior sequentium bonorum sapientia nascitur, atque per hoc donum Spiritus Sancti primogenita proles profertur. Quae profecto sapientia nostra fides est, Propheta attestante qui ait: Nisi credideritis, non intelligetis ", 7 Is., 9. Ergo prima.

Respondeo: sapientia dicitur multipliciter. Uno modo dicitur 'scientia [rerum] humanarum et divinarum'. Alio modo dicitur cognitio divinarum tantum, ex cognitione creaturarum accepta, et sic dicitur sapientia fides, extenso vocabulo. Tertio modo dicitur cognitio rerum divinarum intemporaliter acceptarum (= n. 1).

Sapientia proprie nuncupatur, scientia vero [708, 1-2]. Suntne idem donum sapientiae et scientiae ? Videtur enim per hoc quod hic dicit. Humanum et divinum non faciunt distinctionem donorum, quia nec virtutum, ut patet in caritate, quae est virtus eadem circa Deum et proamum: ergo nec in donis debent facere distinctionem. - Re s p o ndeo: virtus penes immediatum volitum distinguitur, et in caritate idem est volitum; donum autem penes cognitum, quod specie differt in sapientia et scientia: unum ex parte superiori, alterum ex parte inferiori (= n. 2).

Ostensa differentia etc. *. Quaeritur de differentia doni sapientiae a dono intellectus: an donum sapientiae sit in affectu, donum autem intellectus in intellectu, an e converso vel utrumque in eodem: et si in intellectu, an in intellectu practico vel speculativo.

Unde sic: omnis virtus est in practico, et omne donum est virtus; ergo omne donum in practico intellectu. Item videtur, cum sensus cognitioni adaptetur donum sapientiae et donum intellectus, cum hoc recipiatur a Sanctis. Unde Augustinus, libro De anima et spiritu: "Mens ideo dicta est quod emineat in anima. Praestantior siquidem vis [est], a qua procedit intelligentia. Per intelligentiam utique ipsam veritatem intelligimus, per sapientiam diligimus. Sapientia namque est amor boni seu sapor. Mentis visio est intelligentia, gustus sapientia. Illa contemplatur, ista delectatur ". Patet ergo quod duplex est cognitio ex parte practici intellectus: una proportionatur visui, alia gustui (= nn. 3, 7).

a. Item, quaeritur utrum unum donum possit haberi sine altero. Et videtur quod non: dona sunt a gratia gratum faciente: ergo, sicut virtutes connexae sunt propter gratiam, quae non infundit se secundum partem sed secundum se totam, ita et dona. Idem dicit Glossa 6 Matth., ubi loquitur de beatitudinibus.

Et si hoc, contra: 1 Iob, 4: Filii fecerunt convivia, Glossa : "Minor sapientia si intellectu careat: inutilis est intellectus sine sapientia. Si enim sine ea altiora penetrat, sua illum levitas ruiturum levat". Ergo videtur quod unum possit esse sine alio.

Respondeo: connexio est secundum habitus propter indivisionem gratiae; sed distinctio potest esse secundum actus, de quibus dicta Glossa intelligitur (= n. 9).

b. Item, cum dicat quod 'minor sit sapientia sine intellectu', quomodo nobilius donum indiget minus nobili ? - Respondeo quod intelligitur: si anima non habeat doni intellectus usum, minor est usus sapientiae in ea; non quod usus unius doni indigeat usu alterius.

Item quaeritur an donum possit esse occasio peccandi alicui. Videtur quod sic. Gregorius, 1 Iob, 5: "Offert cum pro unaquaque virtute preces Deo immolat, ne sapientia elevet, intellectus oberret, ne consilium dum se multiplicat confundat, ne fortitudo per desidiam praecipitet, ne scientia inflet, ne pietas extra rectum vertat, ne timor plus debito trepidans desperet". Ergo donum potest esse occasio peccati. -Quod concedimus. Unde sicut superbia nascitur quandoque ex adipe naturalium, quandoque ex adipe gratuitorum, sic et alia peccata. Potest autem donum considerari ut est a Deo, et sic nulli est nec esse potest occasio peccandi ; vel ut est creatura ex nihilo, et sic est vanitas et occasio potest esse peccandi (= n. 10).

a. Item, cum sex sunt genera cognoscendi Deum: unde magister Richardus de S. Victore: " Sex sunt genera contemplationum. Primum est in imaginatione et secundum imaginationem, per quam, visa magnitudine et pulcritudine [et] bonitate visibilium, potentiam et sapientiam et bonitatem Dei admiramur. Secundum est in imaginatione secundum rationem, quando in visibilibus rationem, ordinem et uniuscuiusque rei causam, modum et utilitatem rimamur et per hoc Deum cognoscimus. Tertium est in ratione secundum imaginationem, quando in rerum invisibilium speculationem per rerum visibilium similitudinem sublevamur, sicut est in parabolis evangelicis. Quartum est in ratione secundum rationem, quando semoto omni imaginationis officio, solis illis intenditur quae imaginatio non novit: et hoc est cum ex notis infra experientiam intelligibilibus ab intellectu, ad ea procedit quae experiendo non novit. Quintum est contemplationis genus intelligentia secundum rationem. In hoc ascendimus quando ex divina revelatione cognoscimus quae nec humana ratione plene comprehendere, nec investigare integre sufficimus, ut de divinitatis natura et simplicitatis essentia (I): et in iis credimus Scripturarum auctoritati. Sextum est intelligentia supra rationem vel contra, quando ex divini luminis irradiatione cognoscuntur quibus humana ratio reclamat et exultat, ut sunt pene omnia quae ad Trinitatem et Incarnationem spectant" (= n. 11).

b. Ratio huius divisionis est: duae sunt vires quibus cognoscitur Creator in creatura: imaginatio, quae cognoscit per corporalia: intelligentia, per spiritum creatum: ratio autem est tamquam collatrix media conferens unum alteri. Secundum imaginationem sunt duo modi: quando cognoscit opera et imaginato quodam modo adiuvatur: vel quando non stat in ipsis, sed ratiocinatur ultra usum rationis: hoc est bonum, ergo ab alio bono. Secundum rationem sunt duo: quando ratione rimatur et secundum ea quae sunt rationis: vel quando ratione et ascendendo supra rationem per obiectum intelligentiae. Secundum intelligentiam sunt duo ultimi.

c. Quaeritur ergo quo istorum modorum cognoscit sapientia, intellectus et fides.

Respondeo: secundum ultimum. Sed differunt: completive ratio trium est intelligentia et secundum intelligentiam ; sed fides et intellectus incipiunt in ratione et terminantur in intelligentia; sapientia autem incipit et terminatur in intelligentia. Sic igitur cognoscitur Deus, ascendendo gradatim ab infimis, donec Deus cognoscatur per medium quod ipse est.

Intellectus, temporaliter exortis [709,16-17]. Omne quod exortum est temporaliter est ex parte: talis est intellectus, ut hic dicitur; ergo non permanebit in patria.

Respondeo: tempus potest sumi secundum quod est mensura mutationis, et sic omne quod oritur temporaliter desinit esse in tempore; et sic non est verum. Vel dici potest quod incepit in tempore, licet non desinat: et sic verum est (= n. 6).

Intellectu Creator et creatura [709, 21-22]. Iste enim intellectus comprehendit Deum in sua imagine. Sed cum intellectus iste donum comprehendat et Creatorem et creaturam, ut dicit, quae est communis ratio ei respondens ut communis est, licet secundum prius et posterius i - Respondeo: ens sine fine. Deus enim est sine principio et sine *, creatura rationalis sine fine (= n. 4).

Item, videtur quod intellectus evacuetur. Augustinus, 83 Quaestionum : " Sextus apud Isaiam est intellectus, ubi ab omni falsitate carnalis voluptatis corda mundantur, ut pura intentio dirigatur in finem. Cum vero iam ad finem perventum fuerit, iam consistitur, iam quiescitur, iam secura (pace) triumphatur. Et quis finis nisi in Christo "

Respondeo: hic comparat donum intellectus ad sextam beatitudinem: Beati mundo corde etc. Illud vero quod sequitur, et ad finem pervenerit' etc, comparat dono sapientiae et ad septimam beatitudinem: Beati pacifici ( = n. 5).

Item, ista tria sunt de Deo: donum fidei, sapientiae et intellectus: ergo cognitiones eorum differunt. Dic qualiter.

Si fidei actus praecedit actum intellectus, et actus intellectus sapientiam, ergo imperfectior est actus fidei quam sapientiae vel intellectus. - Respondeo: tripliciter est modus cognoscendi Deum in creatura: uno modo secundum quod in omni creatura reperitur unitos, veritas, bonitas: et ab ista cognitione initium habet fides. Est alia secundum quam cognoscitur Deus in creatura quae est imago eius secundum memoriam, intelligentiam et voluntatem. Tertia est secundum quam Deus cognoscitur per gratiam creatam, quae reformat imaginem in trinitate quae est fides, spes, caritas, vel quae iis succedunt. A prima habet initium cognitio fidei; a secunda donum intellectus ; a tertia donum sapientiae. Et ideo non sunt plures modi cognoscendi Deum ex parte creaturae; respectu Dei non plura sunt dona gratiarum. Et licet haec tria dona ab aliis tribus habent initia, non tamen initiantur his cognitionibus, sed potius illuminationibus desuper venientibus (= n. 7).

ADDITIONES CODICIS E.

Post simpliciter (p. 436, lin. 20):

Super illud 1 Iob, 4: Faciebant convivia etc, Glossa : "Sapientia in die suo pascit, dum de aeternorum spe et contemplatione vitam reficit: intellectus suo, dum de auditis cor illustrat".

Contra: spes evacuatur et sapientia non ; ergo non reficit spe. Praeterea, cum sint virtutes divinae fides, spes et caritas, caritas autem sit de non transeuntibus, ergo potius determinari haberet per caritatem.

Respondeo: haec differentia est sapientiae et intellectus in via, et sunt fides et spes et contemplatio praeambulae.

Ad aliud dicendum quod per refectionem intelligitur caritas, quae refectio manet cum sapientia. Vel potest dici quod spes accipitur pro fiducia, secundum quod supra habitum est quod spes fuit in Christo .

Super illud: Abstinere vero a malis [708, 18-19]. Quaestio est, cum sint tria opera scientiae doni, sicut his tribus differentiis habetur, in quo uniuntur ut sint unum donum in specie ? Et distinguuntur haec tria per hoc quod unum est quoad Deum, alterum quoad proximum, tertium quoad se ipsum. Vel duo distinguuntur respectu duplicis passionis a proximo: vel potente, vel indigente; vel respectu duplicis mali in proximo: culpae vel poenae.

Respondeo: actus communis est scire operabile in praecepto; et hoc dicitur in iis quae pertinent ad fidem vel ad bonos mores.

Super illud: Utrumque in Christo agnoscimus etc. [709, 1-2]. Quaestio est si scientia secundum hunc modum sit donum oppositum sapientiae. Et videtur, quia assignatur eius ad ipsum differentia; et praeter hoc, haec est de aeternis, illa de temporalibus. - Respondeo: scientia accipitur tripliciter: uno modo communiter, et sic sapientia est scientia. Alio modo prout scientia est in Christo secundum quod homo, et sic est pars doni sapientiae vel intellectus. Tertio secundum quod est circa operabilia quae sunt in praecepto, et sic est unum donorum assignatorum.