DISTINCTIO VIII.

Nunc de veritate *. Haec pars in tres dividitur, secundum tria quae in eis determinantur: aeternitatem, incommutabilitatem, simplicitatem. Et ratio quare prius de aeternitate, quia, ut dicit Isidorus , aeternum est duratio esse sine principio et fine. Unde, cum esse durans prius sit quam simplex vel incommutabile, prius de hoc determinat.

Usiam *. Ambrosius, De incarnatione Verbi : " Usia Dei cum dicitur, quid aliud significatur quam Deum semper esse? Quod litterae exprimunt, quae sunt 'usa' 'aei', hoc est ' cum sit semper' ".

Ego sum qui sum *. Hoc pronomen 'ego' sumitur hic essentialiter.

Contra: Is. 65, 1: Ecce ego ad gentem, Glossa ibi dicit quod 'go' tenetur ibi pro Filio. - Respondeo: quandoque dicit substantiam de se loquentem, et cum quaelibet persona de se loquatur, stat pro qualibet et essentialiter. Quandoque autem sumitur discretive, ut pro Filio, ut in Glossa Isaiae. Unio enim solum est in persona Filii, ratione cuius unionis cum humana natura, cuius est propria locutio, appropriatur substantia de se loquens.

Dieta est essentia *. Videtur quod hoc nomen 'essentia' sit primum nomen dictum de Deo. Ioannes Damascenus : " Principalius nomen eorum quae de Deo dicuntur, est ' qui est' etc, quemadmodum oraculo Moysi dixit : Qui est etc,

totum in se comprehendens velut quoddam pelagus substantiae infinitum ". - Contra: Dionysius, libro ''De divinis nominibus', ''dicit ipsum 'bonum' esse primum.

Respondeo: 'bonum' est primum in quantum est Deus in ratione finis, quia in intentione finis movet efficientem ; 'esse' autem primum est ut est in ratione efficientis.

Quod non vere sunt [58, 1-2]. Augustinus, libro 83 Quaestionum : " Quod praeteritum est, iam non est; quod futurum est, nondum est". Cum ergo essentia Dei semper sit, non novit praeteritum vel futurum. Nostrum autem esse dupliciter potest considerari: vel in quantum est de nihilo, et sic respectu supremi esse dicitur non esse; vel potest sumi in quantum est ab illo, et sic est quod est.

Hie diligenter etc. *. Deus tantum est, non novit *. Dionysius, Ad Timotheum episcopum , contra: " Deus neque est neque erit neque erat, sed ipse est esse exsistentibus, ipse est saeculum saeculorum, et omnia ipsum participant". " Etenim in monade omnis numerus antesubsistit et habet omnem numerum monas in semetipsa singulariter. Et in centro omnes circuli lineae adunantur et ab eo discernuntur, magis autem discernentes magis ". Patet ergo per primam partem quod non convenit Deo esse mensuratum praesenti, praeterito vel futuro.

Unde notandum quod 'est quandoque dicit substantiam, quandoque motum temporalem ; et sic intelligitur auctoritas Dionysii, ut esse scilicet in motu determinato per tempus ; non autem ut 'est' dicit substantiam, quae in Deo idem est quod ipse. Potest autem ultima pars auctoritatis ad hoc valere, quod omnia videamus in patria una visione intellectuali.

Seriptum: Fuit ab aeterno [58, 9-10]. I Cor. 15,28: Omnia in omnibus, Glossa: " In quibusdam aeternis potest esse aliqua distantia ; ipsa vero aeternitas absque diversitate mensurae est". Ex quo videtur quod non sit in aeternitate ' fuisse "esse' et ' fore '.

Respondeo: aeternum dicitur uno modo, quod caret principio et fine ; et sic dicitur de Deo. Vel potest sumi ut habet principium, carens fine; et sic dicitur de quibusdam creaturis. ' Semper' enim, ut dicitur de aeterno, provenit ex 'nunc' permanente ; ' nunc' autem fluens tempus constituit. Quia ergo in huiusmodi aeternitate vel aevo est sumere durationem divisibilem, est dicere vere 'fuisse' 'esse' et 'fore'. Vel dicendum quod in aeternitate tantum est 'praesens'- Quod autem dicitur 'fuit' vel ' erit ' respectu praesentis in tempore dicitur. Aeternitas enim excedit tempus. Nec ex hoc sequitur quod sit in aeternis transitus a non esse vel in non esse.

Audiet *. 5 Ioan., 19: Non potest Filius quidquam facere a se, Glossa: "Idem est Filio videre Patrem vel audire, quod esse ab illo. Videre ergo facientem est eadem cum Patre operari ". Ergo ' audire' tenetur simul substantialiter et notionaliter: quoad secundam partem substantialiter, quoad primam notionaliter.

Respondeo: ' audire' habet in se duo, ratione quorum potest teneri modo utroque. Audire enim est recipere vocem ab alio, vel audire est adimplere quod alius orat. Ratione primae significationis potest teneri notionaliter, ratione secundae essentialiter. Et ' videre' stat essentialiter ratione eius quod dicit ' videre quod Pater videt', notionaliter ratione eius quod dicit videre operantem' scilicet Patrem. Operans enim Pater est exemplar operationis Filii ut Filii, licet sit indivisum in tribus, ut si quis videret alium operantem et ad eius imitationem operaretur. Cavendum est tamen, quia non successive operantur Pater et Filius.

Verba substantiva * Augustinus, Super Ioannem, in principio : " 'Sum' verbum duplicem habet significationem.

Aliquando enim temporales motus secundum analogiam aliorum verborum declarat; aliquando substantiam uniuscuiusque [rei] de qua praedicatur sine ullo temporali motu designat".

Esse non est accidens Deo [59, 10-1l]. Cum enim vult distinguere per hoc creaturam a Creatore, esse est accidens creaturae: quod verum non videtur.

Respondeo: unaquaeque creatura, In quantum est de nihilo, possibilis est non esse; sed accidens est 'quod potest esse et non esse' ; secundum hunc ergo respectum est accidens. Alio modo sumitur ut compositio essentiae cum eo quod est, et sic creaturae non accidit. Dicitur autem 'esse' de Deo tripliciter: ut est causa omnium, omnia conservans In esse, et quoad hoc dicit manens *. Cum enim temporalis non est, manens est. Item, In Deo non differt esse et quod est ; ut autem dicit Philosophus , veritas est Indivisio esse: Ideo dicit subsistens veritas *, quasi totum subsistens, non dependens ut In aliis. Et quia praecipue convenit ei esse ut principio, Ideo dicit naturalis proprietas generis [59, 11-12], quia est principium generationis esse uniuscuiusque.

Dei solius essentia etc. *. Augustinus, libro IV De Trinitate : "Ideo Dei essentia, qua est, nihil habet mutabile, nec In aeternitate, nec In veritate, nec In voluntate, quia aeterna est Ibi veritas et aeterna cantas, vera est Ibi caritas, vera est Ibi aeternitas, cara aeternitas et cara veritas ".

Anima immortalis *. Bernardus, in sermone quodam Super Cantica : " Fatemur similitudinem animae ad Verbum, non aequalitatem. Vita Deus, vita anima: anima se ipsa vivens vivificat corpus, sicut ille omnia: dispar vero, quia non a se vita: et licet se ipsa naturaliter vivat, non tamen spiritualiter vel immortaliter: mors quippe gravior peccati quam naturae. Unde : Mors peccatorum pessima ".

Mori potuit [60, 18-19]. Bernardus : " Omne quod mutatur, dum de uno ad aliud esse transit, quodam I modo necesse est moriatur quod est, ut esse incipiat quod non est Quod si tot mortes quot mutationes, ubi est animae immortalitas"? quasi: in Deo.

Dei gratias *. Impeccabile dicitur duobus modis: vel quia non potest peccare per gratiam: vel quia naturaliter nec potest nec potuit. Primo modo convenit Christo et omnibus confirmatis per gratiam, sed differenter: quia in Christo per gratiam unionis, in aliis per gratiam confirmationis. Secundo modo convenit Deo. Tertio dicitur impeccabile ' non in natura habens ut peccet'. Unde Ioannes Damascenus : " Non habemus in natura peccare, sed in electione et potestate ".

Eademque sola, simplex * ; et infra: nec partium quantitatem habet nec accidentium [61,3-4]: quoad animam quae variatur de affectione in affectionem: nec formarum *: quoad oppositionem differentiarum animae, scilicet 'quod est' et 'quo est'. Diversitas *: partium: variatio *: accidentium: multitudo *: formarum, quoad genus et differentiam.

Creatura spiritualis anima *. Augustinus, libro De anima et spiritu : " Anima est substantia intellectualis et rationalis a Deo facta, non ex Dei natura, sed ex nihilo, in bonum malumque convertibilis ". Augustinus, De quantitate animae : " Simplex animae natura dici potest, quia ex aliis naturis non est". Ergo non est verum quod innuit, quod non est nisi comparatione simplex.

Respondeo: haec auctoritas innuit quod simplex est secundum modum unum, sed non secundum omnem.

Tota est in toto corpore *. Ergo anima tota est in pede et manu etc. Sed non habet totalitatem nisi virium ; ergo secundum omnes vires est in qualibet parte corporis. - Respondeo: anima dupliciter dicitur tota: vel secundum suas potentias, vel tota, id est perfecta, id est cui nihil deest ; haec est totalitas formarum, scilicet 'quod est' et 'quo est', id est perfecta secundum essentiam. Quare non sequitur: ergo secundum quamlibet vim est in qualibet parte, sed secundum suam essentiam in qualibet. Sicut enim anima rationalis nec secundum se nec secundum potentias determinat aliquam partem corporis, ita non est in aliqua sed in toto, se ipsi commensurando. Dico autem hujusmodi potentiam intellectus, quae non habet partem determinatam in corpore ; sed quia plus cooperatur cerebrum, dicitur in cerebro. Loqui etiam, quod est coniuncti, est habens determinatam partem. Sensibilis autem secundum suam essentiam non determinat corporis partem, sed secundum suas potentias: et ideo secundum suam essentiam tota est in omnibus. Probatio huius est, quia ubi est virtus ipsa, ibi est ipsa anima: sed virtus est secundum partes minutissimas, quia in spiritibus determinatur secundum potentias et operationes.

Timor * est passio mali exspectati ; cupiditas *, boni exspectati; laetitia * est passio boni in praesenti;

tristitia *, passio mali in praesenti, ut dicit Augustinus, 53 Quaestionum .

Simplex et immutabile *. Estne omne immutabile simplex? In patria autem non erit mutatio, et tamen erit ibi compositio. - Respondeo: in patria quoddam compositum immutabile est per gratiam, et tamen mutabile natura.

Nulla creatura simplex *: scilicet omnino. - a. Sed in omni composito differt 'quod est' et 'quo est' ; ergo si anima est composita ex iis, habet partes. Illae ergo aut simplices sunt omnino, et sic aliqua creatura simplex omni genere simplicitatis ; aut adhuc composita, et sic deducere erit usque in infinitum, aut erit stare in omnino simplici.

b. Item, quatuor sunt quaestiones: si est, quid est, quid insit, propter quid insit. Scientiae autem horum ordinatae sunt super haec composita: 'propter quid' dicit compositionem causarum: ' quid insit', compositionem accidentium:'quid sit', compositionem formarum: 'an sit', compositionem differentiarum, scilicet 'quod est' et 'quo est'. Haec ergo est compositio prima.

c. Dicit autem Boethius : " Id 'quod est' habere aliquid praeterquam (quod) ipsum sit (potest): ipsum vero 'esse' nihil habet admixtum ". Ergo 'esse' est simplex et 'quod est' est compositum.

d. Respondeo: compositum dicitur multipliciter. Quoddam est ex aliis compositum: quoddam cum alio, ut materia dicitur composita, id est cum alio posita: similiter et forma. Vel dicitur compositum ab alio, ut efficiente: vel in alio ens, ut forma: vel propter aliud ens, ut denotetur finis. Quot enim sunt genera causarum, tot sunt genera compositionis. Ubi ergo nec multa sunt, nec unum cum alio, nec unum ab alio, nec in alio, nec ordinatum ad aliud, illud est simplex omni genere simplicitatis. Sed nulla creatura talis, eo quod omnis talis ordinata est ad suum Creatorem. Et sic non sequitur: est compositum, ergo ab aliis.

e. Ad aliud dicendum quod illa auctoritas sic intelligitur: quia id 'quod est' recipit in se accidentia, quae non sunt ipsum ' esse' aut nihil recipit in se nisi quod sit de ' esse'. Unde non sequitur quod omnino simplex.

Deus simplex [62, 7-8]. Bernardus, Super Cantica :"In lectulo meo etc. Rectius congruentiusque dicitur 'Deus est magnitudo, bonitas, sapientia', quam 'Deus est magnus, bonus, sapiens' Non enim est in eo aliud magnitudo quam magnum esse. Unde non immerito in Concilio quod papa Eugenius Rhemis celebravit , visa est perversa expositio in libro Gilberti, Pictaviensis episcopi, qua super verbo Boethii, De Trinitate , commentabatur: 'Pater est veritas, id est verus; Filius est veritas, similiter et Spiritus Sanctus', quoniam verius ita dixisset: ' Pater est verus, id est veritas'. Quod Fulgentius' testatur, cum ait: Una veritas unius Dei, immo una veritas unus Deus ".

Eadem magnitudo eius est etc. [62, 9-10]. Bernardus : " Recedant novell;, non dialectici sed haeretici, qui magnitudinem qua magnus est Deus, et divinitatem qua Deus est, Deum non esse impiissime disputant. Divinitate, inquiunt, est Deus, sed divinitas non est Deus. Quid igitur? Aut nihil aut Deus aut creatura. Si nihil, ergo non ea est Deus. Si vero aliquid quod non est Deus, aut minor res aut maior aut par. Minor autem non est, cum ea sit Deus: neque maior, cum Deus est quo maius excogitari non potest: si par, duo sunt summa bona: quod refugit catholicus ",

Non mole magnus, sed virtute *. Augustinus, libro De quantitate animae , distinguit duplicem quantitatem: unam in corporibus et alteram spiritualem, quae tanguntur per hoc quod dicit 'mole et virtute'. " Non intelligo utrum eius quasi spatium longitudinis vel latitudinis vel roboris vel omnium simul requiras in anima, an quantum valeat nosse, velle. Solemus enim quaerere quantus fuerit Hercules, id est quot pedum statura eius et quantus vir fuerit, id est quantae potentiae et virtutis ".

Quod autem *; et infra: sine qualitate bonum *. Contra: a quo removetur genus, et species : ergo si sine qualitate est bonus, sine bonitate est bonus et sine magnitudine magnus.

Respondeo: non sequitur, quia nomen generis non transfertur a creatura ad Creatorem. Omnia enim nomina generalissimorum respectiva sunt ad substantiam, sed non specierum, et propter respectum genera removentur.

Indigentia *: quia omne agens citra ipsum agit cum imperfectione. Habet enim ab ipso quod agit nec sibi sufficit. Nec facit hic mentionem de 'ad aliquid', eo quod modus praedicandi manet.

Item, Boethius, De Trinitate : " Quod homo est vel Deus, refertur ad substantiam, qua est aliquid: quod iustus, ad qualitatem; quod magnus, ad quantitatem ". Ergo non est magnus sine quantitate.

Respondeo: omnia hujusmodi praedicamenta secundum se de Deo dicunt substantiam: sed secundum modum significandi et intellectum, dicunt per modum quantitatis vel qualitatis: et sic intelligitur auctoritas Boethii.

Sine situ praesidentem *. Boethius, De Trinitate : " Qui dicit aliquem esse ubi[que] vel in foro, ad praedicamentum 'ubi' refert ; sed non quo est aliquid, velut iustus iustitia. Situm autem et passionem In Deo requiri non oportet: neque enim sunt". Potest ergo quaeri quare haec duo removentur, cum situs attendatur secundum ubi; 'ubi' autem, ut determinatio esse, attribuitur ei cum dicitur ubique. Item, cum dico ' Deus est Iustus', dico quo est Deus; aliter autem cum dicitur ' Deus est semper', 'Deus est ubique': quaeritur quare hoc sit.

Respondeo: quia creatura cadit ibi quasi in obliquitate. Unde sensus est: est ubique, id est praesens est unicuique rei exsistenti in quantum ab ipso virtute continetur. Unde talis praedicatio non est per inhaerentiam, sed per adiacentium. Ideo dicit Boethius quod alia sit. item, quia situs est materiae et passio est rei imperfectae, ideo dicit quod non conveniunt Deo.

Unde nee proprie *. a. Substantia dicitur quod est ' stans' et 'sub', et ideo totale non dicitur de Deo.

Item, Boethius, libro De Trinitate : " Quod non est hoc et hoc, sed tantum hoc, illud vere est id quod est, et est pulcherrimum fortissimumque, quia nullo nititur. Neque enim subiectum fieri potest: forma enim est. Forma vero sine materia non potest esse substantia; formae vero quae sunt in materia subiectae esse non possunt, nisi eo quod eis est materia subiecta ".

b. Contra: Dionysius dicit quod non tantum substantia, sed ultra substantiam. - Praeterea, cum sit maxime ens per se, hoc autem est substantia , maxime dicetur substantia.

c. Respondeo: Dionysius, De mystica theologia , dicit: "In Ipsa oportet omnium exsistentium affirmare positiones velut omnium causas, et omnes eas potentius negare, tamquam super omnia exsistente, et non existimare depulsiones oppositas esse intentionibus ". Ex quo derelinquitur quod convenienter dicitur 'Deus est substantia' et' Deus non est substantia' Nam si substantia accipiatur ab eo quod est esse ' sub ' quod a materia est, non dicetur substantia. Si vero ratione eius quod est ' esse per se et causaliter', dicetur substantia, et non erit negatio sic opposita affirmationi, sicut dicit Dionysius. Ex hac eadem auctoritate sumitur quod praedicationes plures, dictae de Deo affirmative, sunt effectivae.

Huios essentiae * ; et infra: quod non sit ipsa *. Contra: omnis creatura est in ipso ut in causa: omnia enim sunt lux in eo, ut dicitur super principium Genesis . Causa autem et causatum non est idem, nec idem est in se ipso.

Respondeo: differt dicere creaturas esse in Deo ut in causa, et aliquid esse in divina essentia. In Deo enim creaturae sunt in quantum ut volita, scilicet bona, sunt in ipso ut in voluntate: in quantum vera, in sapientia: in quantum entia, in potentia. Et sic non est verum quod est in Deo quod sit Deus. In divina essentia dicuntur esse, ut quae ei attribuuntur per modum dicendi. Dicit tamen Anselmus quod creaturae in Verbo sunt 'creatrix essentia'. Sed hoc verbum indiget maiori discussione. Potest tamen ita intelligi ut non subiciatur creatura, sed totum, scilicet exemplar creaturae, sicut domus in anima nihil aliud est quam exemplar domus, et sic vera est.

Idem est habens [64, 8-9]. Sed si omne habitum possidetur, et possessio non transfertur ad Deum, ergo nec habitus. - Respondeo: possessio dicitur quasi 'post sessio', quod accidit post positionem rei in esse: sed in Deo non cadit positio, quia nec materia, ut habitum est ; quare nec possessio. Modus tamen habendi per translationem sumitur, Ille scilicet modus secundum quem forma habetur, quia minimam dicit rei separationem. 81. Nota: quaedam est compositio In animatis; quaedam ex elementis: tertia ex Influentia lucis super elementa ; quarta ex materia et forma. In spiritibus, Immediate post Dei esse, sequitur spiritus creatus: deinde corpora supercaelestia; deinde elementa et elementata: ultimo compositio ex anima et corpore elementato. Et secundum ordinem rerum ordinantur et compositiones. Et hae compositiones omnes excluduntur a Deo per ea quae hic dicuntur. Compositis *; eorum quae animam habent.

Virtus *: quoad compositionem quae est ex elementis, quorum virtus In composito debilitatur ; et haec est compositio potentis ex Infirmis [64, 11-12].

Nec qui lux est *: est enim lux In qua non est obscuritas, sed In elementis est obscuritas naturalis.

Spiritus *: excluditur compositio spirituum, quia, ut dicit Augustinus , Deus est spiritus Incircumscriptus.

Infinita *: non sumitur privatorie, secundum quod Infinitum dicitur In quantitate aptum natum habere transitum et non habens ; sed negative, scilicet non aliunde ens finitum, sed finiens alia.

Per totum [64, 18-19]: non est sensus: per tres personas, ut quidam exponunt, sed per modum connotionum.

Nullus numeras *. Contra: Dionysius, libro De divinis nominibus : "Ens unum In exsistentibus est numerabile.

Numerus autem essentia participat. Supersubstantiale vero minimum numerum terminat, et ipsum est principium et causa et ordo et numerus. Propter quod unitas laudatur et super omnia Trinitas unitas ".

Sed si " vere est unum in quo nullus est numerus " , ergo relationes et notiones non sunt ipsa substantia.

Augustinus : " In relatione personarum numerus cernitur, in divinitatis vero substantia quid numeratum sit non apprehenditur. Trinitas unus Deus non recedit a numero nec capitur numero ". Patet ergo solutio: id est, non sunt aliqua in divina essentia quae cum ea numerentur, licet personae inter se numerentur. Sed numerus dupliciter dicitur: vel effective, scilicet numerans, et sic intelligitur auctoritas Dionysii, quod Deus est numerus; vel materialiter, et sic non. Nec conceditur quod notiones sunt in essentia vel relationes, sed in personis.

Facile credi *: id est accipi sine medio.

Sit hoc quod habet *, non ille. Ioannes Damascenus, 11 cap., I libro : " Deus simplex est et incompositas. Quod autem ex multis et differentibus componitur, compositum est. Si ergo increabile, sine principio et tempore, et alia talia substantiales differentias dixerimus in Deo, ex tot erit, et non erit simplex: quod ultimae est impietatis. Oportet autem singulum eorum quae de Deo dicuntur, non quid secundum substantiam significare aestimare, sed quid non est ostendere, aut habitudinem aliquam,

aut aliquid eorum a quibus distinguitur, aut aliquid eorum quae naturam et operationem sequuntur ".

Excepto quod relative dicitur [65, 10-1 l]. Contra: Hilarius : " Personae tantum nominibus discretae sunt". Et Ioannes Damascenus : " Hae tres per omnia unum sunt, praeter ingenerationem et generationem et processionem ". Sed ista non dicunt nisi notiones: ergo per omnia unum sunt praeter notiones. Ergo non sunt tres personae vel hypostases.

Respondeo: in auctoritate Augustini , in littera, sumuntur nomina secundum quod significant differentias relationum in eadem substantia, ut iste est Pater, et Filius. Apud Hilarium nomina vocantur notiones, et solum fit exclusio respectu essentiae, respectu cuius nulla est differentia.

Ad semetipsum dicitur [65, 13-14]: id est non ad alterum. -Nec anima sua sapientia *. Bernardus, in sermone Super Cantica : "Dicente auctore : [Cum dicitur] Deus, Deus, Deus, 'Deus' pertinet ad substantiam: non quae est, dicit Commentator , sed qua est. Sed hoc in Concilio episcoporum proprio ore damnavit , quia in divina simplicitate nihil potest esse quod ipsa non sit ".