DISTINCTIO XI.

Hic dicendum Spiritum Sanctum * ; et infra: Spiritum Filii *. Quamvis Spiritus Sanctus procedat a Filio et a Patre, non tamen per se dicitur a Filio procedere: per se tamen dicitur Spiritus Filii. Sicut splendor procedit a radio, non tamen dicitur splendor a radio, sed radii splendor.

Graeci tamen dicunt *; et i nfra: Qui a Patre Filioque procedit *. Graeci Latinis opponunt, ut dicit Anselmus : Unde Latini accipiunt quod Spiritus Sanctus procedit a Filio, et quare, si expediebat, non erat Illis revelatum? Respondet Anselmus I n libro De processione Spiritus Sancti : "Quia necesse erat propter quosdam minus Intelligentes, quibus non videbatur sequi Spiritum Sanctum procedere de Filio ex Iis quae In Symbolo continentur, ne forte de hoc dubitarent. Quoniam ergo necessitas compellebat et nulla ratio prohibebat et fides vera admittebat, fideliter asserunt Latini quod credendum cognoscebant. Scimus enim quod non omnia, quae credere et confiteri debemus, Ibi dicta sunt. Non enim dicitur Ibi Dominus ad Infernum descendisse, quod tamen communiter credimus. Nimis autem erat difficile eorum episcopos de hoc ad consulendum recolligere, maxime cum seiuncta erant concilia, nec erat necesse ; unde non dubitabant [hoc] in quaestionem ducere ".

Nos autem illa verba *; et infra: recedit a via *, quae est Christus. Hilarius, XII libro De Trinitate : " Via est Christus, dux euntium, festinantium cursus, Ignorantium securitas et quaedam nescitarum ac desideratarum rerum magistra ".

Sciendum *. Ioannes Damascenus : " Deus est aeterna substantia, impermutabilis, noscitiva omnium quae sunt, pia conscientia adoranda. Deus Pater, qui semper est Ingenitus, generans Filium sibi coaeternum. Deus Filius, qui semper cum Patre, sine tempore, indistanter et influxibiliter ab ipso est genitus. Deus Spiritus Sanctus, [qui] est virtus sanctificativa In hypostasi exsistens, ex Patre indistanter procedens et in Filio requiescens ".

Sed cavendum est, quia hic videtur dicere quod non procedat a Filio. Anselmus autem, libro De processione Spiritus Sancti , opponit sic: Dicunt Graeci quidam: " sicut splendor et calor simul procedunt de uno sole, ut non sit alter ex altero, sic Filius et Spiritus Sanctus possunt esse de Patre, ut neuter sit ab altero "; nam si alter de altero, non immediate est Spiritus a Patre vel de Patre. Sed si ita est, tunc, sicut confitentur esse Spiritum Filii, et confiteri deberent Filium Spiritus Sancti ; quod falsum est. Restat ergo ut Spiritus dicatur Filii, quia est a Filio.

Unde quidam eorum *, et infra: Spiritum Filii professi sunt [80,3-4] Anselmus, libro De processione Spiritus Sancti : " Nullus sensus capit Spiritum Sanctum esse Patris et Filii secundum quod alter est Pater, alter est Filius, sed secundum quod uterque est idem Deus. Quare idem est intellectus cum dicitur Spiritus Patris, Spiritus Filii, Spiritus Dei. Sed Spiritus Dei dicitur et Patris, quia de Deo procedit et Patre ; itaque est et procedit [etiam] de Filio ". - Ad illud autem quod opponit Anselmus in proximo capitulo , respondeo: non sequitur, quia, licet secundum ordinem naturae persona Filii est media inter Spiritum Sanctum et Patrem, tamen immediate procedit a Patre, prout est amor Patris tendens in Filium.

Loquetur *. Nota quod 'loqui' aliquando dicit essentiam, ut 'Pater loquitur se'; quandoque notionem, ut 'Pater loquitur Verbum' ; aliquando connotat essentiam cum notione et effectum in creatura, ut'Pater in Filio loquitur sanctis'; quandoque effectum tantum, ut ' Dominus locutus est ad Satan' 1 Iob, 7, et iste effectus est indistincte trium personarum ; aliquando notat effectum distincte de Spiritu Sancto, ut 10 Matth., 20: Non vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri.

Item, super illud verbum, 16 Ioan., 13: Quaecumque audiet a Patre loquetur, dicit Augustinus : " Cur non credamus quod de Filio procedit Spiritus Sanctus, cum sit Filii Spiritus ? Si enim ab eo non procederet, non post resurrectionem se repraesentans discipulis insufflasset eis dicens, 20 Ioan., 22: Accipite Spiritum

Sanctum. Quid enim aliud significat, nisi quod procedit Spiritus Sanctus de Ipso? Ad quod et Illud pertinet quod dictum est de muliere quae sanguinis fluxum patiebatur, 5 Marc., 30 : Ego enim sensi virtutem de me exiisse; nam virtutis nomine Spiritus Sanctus Ibi Intelligitur. Et In 1 Luc, 35: Spiritus Sanctus etc. et virtus Altissimi; et ultimo Luc, 49: Vos sedete In civitate donec Induamini virtute ex alto; et 16 Ioan., 14: Ille me clarificabit qui de meo accipiet.

De locutione autem qua Pater loquitur Verbum, habetur 33 Iob, 14: Semel loquitur Deus, Glossa: " Loqui Dei est generare Verbum, quod est semel, quia praeter unigenitum aliud non genuit Verbum ".

Ad determinationem autem contrarietatis quae videtur esse inter Graecos et Latinos, nota quod est verbum exterius et est verbum Interius, et est spiritus Interior et est spiritus exterior. Potest ergo comparatio fieri verbi Interioris ad spiritum creatum Interiorem, ut sic cognoscatur Spiritus Increatus, qui Deus est, In distinctione personali quae est Patris et Filii ; vel exterioris verbi ad spiritum exteriorem. Augustinus autem facit comparationem priori modo, Ioannes Damascenus secundo modo. Ut enim dicit Augustinus , primo est mens, deinde verbum sive cogitatio, quia cogitatio In mente concepta verbum dicitur; consequitur autem ut spiretur affectus. Damascenus autem facit proportionem aliter secundum verbum exterius: primo est Intellectus, deinde verbum, vox autem spiritus vehiculum verbi. Intellectus format vocem et spirando In Ipsa voce spirata ostendit spiritus Intellectum. Unde Damascenus :

" Oportet verbum spiritum habere. Etenim nostrum verbum non est expers spiritus, sed in nobis spiritus alienus est, id est substantia agris vel allatio et attractio, quae in tempore pronuntiationis vox verbi fit, verbi virtutem ex se ipsa manifestans. In simplici vero natura esse Spiritum Dei pie confitendum est, quia non est Dei Verbum nostro verbo deficientius; sed sicut est Verbum Dei, non est non subsistens neque ex disciplina adveniens neque a voce prolatum, sed subsistens substantialiter, operativum, omnipotens, ita Spiritum Dei cum Verbo sequentem, manifestantem operationem, non spiratione neque non subsistere intelligimus ". Habuerunt autem Latini respectum secundum Augustinum, ut Trinitas vel Spiritus increatus cognoscitur per creatum in anima secundum interiorem comparationem, ut dictum est, quia iste spiritus, id est amor, procedit ex cogitatione in anima, quae est per modum prolis. Graeci habuerunt respectum ad exteriorem comparationem secundum Damascenum, ubi immediate spiritus ex intellectu procedit, qui est per modum patris et est spiritus Verbi, non a Verbo.