DISTINCTIO XXXIX (L).

Nunc antem de periurio etc. *. Periurium aliquando dicitur iuratio falsi, et hoc aliquando fit sine peccato, ut Apostolus fortasse: si simpliciter, subintelligatur illa conditio: 'si Deus voluerit'. Est iterum reatus periurii, et hoc semper est peccatum vel cum peccato. Est iterum perversa iuratio, quando iniuste iuratur, et semper malum est. [Est] iterum non adimpletio iurati, cum tamen iuretur implendum, et hoc aliquando bonum. Sic David non interficiendo Nabal, et tamen iuravit, I Reg. (= 25, 22 n. 5).

Iuramentum tres comites *: 4 Ier., 2, Hieronymus.

Videtur quod habito iudicio, habeatur iustitia: iudicium enim est exsecutio iustitiae. Praeterea, si recte iudicat, iuste agit. Quod patet a destructione consequentis: si iniuste agit, non recte iudicat.

R e s p o ndeo: licet virtutes a quibus eliciuntur 'recte iudicare' et 'iuste agere' sese concomitantur, non tamen est consequentia quoad actus, quia iudicium ad discernentem, iustitia ad rem de qua vel pro qua iuratur refertur (= n. 2).

Praeterea, obicitur de hoc quod hic dicitur: SI Ista defuerint, non erit iuramentum, sed periurium [725, 18-19]. Videtur enim quod Iosue secundum hoc peccavit parcendo Gabaonitis. Iuravit enim indiscrete, cum praeceptum erat ei ut deleret omnem gentem terrae illius et cum eis nec foedus iniret, ut in Ex 23, circa finem.

Respondeo ut dicit Glossa 9 Iosue, 19: Iuravimus in nomine: "Quia iuratio sic iurantis, quamvis hominibus mentiris ut ad clementiam sententia flecteretur, non displicuit", neque transgressi sunt praeceptum Domini Quod enim Iosue pepercit, qui typum gerit Christi, instinctu Spiritus Sancti factum est, in figuram primorum motuum qui debent esse in potestate rationis et valere ad meritum tamquam poena, et ideo non deleri. Non sic autem fuit de Saule qui pepercit Agag regi, I Reg. 15, 9, quia per ipsum significatur mortale peccatum, quod omnino delendum. Praeterea, 'adimpletum est litteraliter praeceptum Domini de delenda gente illa. Licet enim non puniret eos quoad mortem corporalem, punivit eos in labore perpetuo, qui dicitur mors civilis. Deputati enim erant ad scindendum ligna et ad alios labores qui exigebantur in templo (= n. 3).

a. Deinde quaeritur si iuramentum omne quod tres habet comites sit obligatorium. Et videtur, quia nihil est diminutum in doctrina Spiritus Sancti, et hii nominantur.

Et si hoc, ponatur quod aliquis sentiens suam infirmitatem iuret se nunquam fore episcopum ; sunt hic tres conditiones iuramenti: iuratur licitum, scilicet non suscipere episcopatum: et discrete, quia suam considerans infirmitatem: et iuste, quia est in statu in quo non potest prodesse.

Praeterea, legitur de Gregorio, qui inquisivit de quodam si iuravit: hoc autem superfluum esset, nisi ad hoc teneretur: ergo tenebatur illo iuramento.

b. Praeterea, cum iudicium sit virtutis quae est prudentia, vere autem loqui sit virtutis quae est veritas qua homo dicitur verax, iuste autem agere sit virtutis quae est iustitia, iuramentum autem hos habeat comites, potest esse quaestio: cum illo opere sit mereri, per se cuius istarum virtutum sit iuramentum.

c. Ille qui peierat, cum iniuriosus exsistat, cui principaliter infertur iniuria ? An Deo, quem invocat testem e aut iudici, quem mentiendo fallit ? aut innocenti, contra quem falsum testimonium dicit ?

d. Ad primum responsio est quod est licitum quod est expediens, et est licitum quod non expedit, ut Apostolus, I Cor. 6,12 et I Cor. 10, 22. Si ergo iuratur licitum et expediens, iuramentum huius rei est obligatorium; [sed si fuerit liciti et non expedientis, tunc in casu in quo non est expediens], non obligat: in altero autem quo expedit, obligare potest. "Iuramentum enim quod observatum in deteriorem vergit exitum, salubri consilio est mutandum ". Licet enim tunc non expediret suscipere onus episcopale, expedire tamen poterat, ut si incumberet necessitas, quod non inveniretur ita idoneus, ut I Tim. 3, 1, in Glossa : "Negotium iustum suscipit necessitas caritatis, otium quaerit caritas veritatis".

e. Ad aliud quod obicitur de inquisitione, respondeo quod hoc potuit fecisse ratione scandali quod inde potuit oriri, cum notorium fuit iuramentum et non esset necessitas quod episcopatum susciperet.

f. Ad id quod obicitur, propter quid hae tres sunt conditiones iuramenti, respondeo quod iuramentum tria respicit, ratione quorum trium tres recipit conditiones. Oportet enim ut debitus servetur ordo quoad

Deum, se ipsum et proximum. Quoad se ipsum, per iudicium, quod discernit circumstantias iuramenti ; quoad Deum, quod fit ratione veritatis: invocat enim Deum testem: quoad proximum, ratione iustitiae, ne iurando proximo iniurietur. - Sunt autem plures conditiones quae sunt observandae in iudicio iurantis. Male enim iurandi sunt plures species, quae his versibus notantur:

Si male iurandi species sit cura notandi,

Per primas fato, per idonea commemorato.

Per f falso, per a appetitu.

Per i impetuose, et id David interficiendo Nabal.

Per d dolose, Psalmus : Qui iuravit proximo suo et non decipit.

Per o otiose, unde 20 Ex, 7: Non assumes nomen etc

Per n negligenter, ut Iosue Gabaonitis.

Per e erronee, ut per idola.

Per a assidue.

g. Ad illud quod quaeritur, cuius virtutis sit iurare, respondeo: illius speciei iustitiae quae veritas dicitur. Dividendum est tamen, quia quoad essentiam potest esse unius virtutis, quoad circumstantias aliarum.

h. Ad id quod obicitur, cui iniuriatur principaliter, respondeo: ratione differentium in periurio, diversis iniuriatur, ut dicit Beda, Prov.: "Falsidicus testis tribus est obnoxius personis: primum Deo, cuius praesentiam contemnit: deinde iudici, quem mentiendo fallit: postremo innocenti, quem falso testimonio gravat". "Si falsi testes separantur, mox mendacia manifestantur ". " Uterque reus est, et qui veritatem occultat, et qui mendacium dicit: quia ille prodesse non vult, et iste mendacio nocere desiderat" (= n. 4).

Cum vero quis iurat *; sub certo termino *. Secundum quod periurium dicitur 'iuratio falsi', sic peieravit tempore quo iuravit: secundum autem quod 'reatus periuii', sic tempore quo transgressus est peieravit.

Sed semper quaestio est: si periurium sit peccatum, an tempore quo iuravit contraxit maculam. Respondeo: non, nisi haberet propositum transgrediendi. Potuit enim ante terminum praefixum semper implere: tunc autem primo peieravit cum transgressus est.

BI autem quaeritur etc. *. - Prohibuit malum *: quando prohibuit iurare per caelum [et] terram.

Suasit bonum *: cum dixit: Sit sermo vester: Est est, Non non. - Indulsit necessarium *: cum dixit: Quod amplius est etc. (= n. 10).

Primo quaeritur an iurare sit malum in genere ; secundo an mortale peccatum semper, aut aliquando veniale, aliquando mortale.

I. a. Quod sit bonum in genere, videtur: iurare enim est asserere quod est verum cum invocatione Dei testis: sed asserere quod est verum est bonum in genere: item Deum invocare testem: ergo iurare per Deum est bonum in genere.

Quod autem non bonum in genere, Augustinus, in sermone De periurio: " Falsa iuratio exitiosa est, vera iuratio periculosa, nulla secura ". " Qui enim iurat, iuxta praecipitium est; qui non iurat, longe est Si ergo exitiosum et periculosum non est bonum in genere, ergo nec iuratio.

Responsio est: iurare est bonum in genere quantum ad hoc quod est 'asserere quod est verum'; sed in hoc quod dicitur 'cum invocatione Dei testis', adicitur circumstantia quae trahit bonum in genere usque in bonum ex circumstantia: et hoc est malum, nisi fiat ex aliqua necessitate, ut ex infirmitate eius qui non credit sibi utile. Quod significat illud praeceptum: Non assumes nomen Domini Dei tui in vanum.

Si vero obiciat aliquis quod iuratio vera est periculosa et ita malum in genere, respondeo: non sequitur. 'Periculosum' enim dicitur respectu iurantis, malum autem 'in genere' dicitur ipsius actus in se. Dicitur autem 'periculosa' vera iuratio, quia de facili potest esse omissio in aliqua conditione iuramenti, scilicet quoad iudicium vel veritatem etc: et ideo dicit quod iurans 'iuxta praecipitium est'.

b. Si vero obiciat aliquis quod iurare non sit bonum, eo quod ipsum multiplicatum est peccatum, ut dicit Augustinus, libro De mendacio: " Non est iurare, ne scilicet iurando ad facilitatem iurandi perveniatur, ex facilitate ad consuetudinem, ex consuetudine in periurium decidatur. Et ideo non videtur Apostolus iurasse nisi scribens, ubi consideratio cautior non habet linguam praecipitem ". Ex [quo] videtur quod iurare sit peccatum.

Et quod non sit, arguitur ex hoc quod in hoc Deo assimilamur. Dei enim est iurare, ut in 88 Psalmo, 4: Iuravi David, et 109 Psalmo, 4: Iuravit Dominus.

Ratione huius, quaestio est quid sit Deum iurare, cum in Deum nulla cadat obligatio. Praeterea, se ipsum non invocat testem, et quid addit iuramentum super simplicem eius dictionem ?

c. Re sponsio ad primum est, quod iurare non est peccatum, licet consuetudo sit peccatum: non quod ipsa consuetudo secundum se sit peccatum, sed si ex consuetudine accidat contemptus. Unde Gregorius: " Non est contra Dei praeceptum iurare: sed dum usum iurandi facimus, periurium et ita crimen incurrimus ". Et Augustinus, in libro De mendacio: " Dicit Dominus Omnino non iurare, id est, quantum est in te, non ames, neque cum aliqua delectatione appetas ".

d. Ad id vero quod postea obicitur, respondeo quod iuramentum Dei est firmatio promissionis. In hoc autem addit iuramentum super simplicem dictionem, ut dicit Damascenus, non ex parte iurantis, sed ex parte iurati: "iuramentum enim significat intransmutabilitatem voluntatis". Dictio ergo significat voluntatem, iuramentum voluntatis intransmutabilitatem. Et licet cadat obligatio in hominem iurantem, non tamen in Deum: obligatio enim est habentis superiorem aut parem (= n. 9 I).

II. a. Deinde quaestio est si iurare mortale sit peccatum. Et videtur, per hoc quod prohibitum est in Evangelio, 5 Matth., 37, ubi Glossa : " Veritas Evangelii iuramentum non recipit". Et in Iac 5,12: Ante omnia, fratres, nolite iurare.

Contra: iuramentum aliquando fit sine iudicio, aliquando sine veritate vel iustitia. Sed cum fit iuramentum sine iudicio, ut [si] negligenter, ut Iosue iuravit Gabaonitis, vel David impetuose, cum iuravit se interfecturum Nabal non est mortale peccatum: non ergo omne periurium mortale peccatum.

b. Respondeo ad hoc: non est iurare simpliciter prohibitum, sed iurare non ex causa debita: item neque per creaturas, ne aestimetur ibi inesse aliquid numinis. Praeterea, non [est] contrarium summae perfectioni, sed est deficiens a summa perfectione. Quod habetur ex Glossa 5 Matth., 37: Sit sermo vester, cum " Christus quod perfectionis est docuit, quod infirmitatis est indulsit, quod superstitiosum est resecavit".

c. Ad id quod obicitur, quod Veritas Evangelii non recipit iuramentum', intelligendum est: sine additione alicuius causae. Unde subiungitur in Glossa : " Cum alterius infirmitas id cogit, quod veritati non credit".

Quod obicitur, quod prohibitum est in Iacobo, respondeo per Augustinum in sermone De periurio, super illud: Ante omnia autem, nolite iurare: " Ante omnia ait, ut attendatis prae ceteris ne subrepat consuetudo iurandi. Tamquam speculam ita te posuit contra te: ante omnia levavit te super cetera, ut te adversus consuetudinem intentissimum redderet, ut omnes motus tuos inspiceres et tuae malae consuetudinis custos esses" (= n. 9 II).

d. Distinguendum est etiam quod est veniale peccatum aliquando, aliquando mortale. Cum fit praeter iudicium, potest esse veniale, ut in praedictis casibus: cum autem fit contra veritatem scienter vel contra iustitiam, est mortale.

Quaeritur *; et infra: Infirmis prohibuit, sanctis etc. *. C o n t r a: ad amplius tenentur sancti quam infirmi: ergo, si prohibitum fuit infirmis, et perfectis. - Respondeo: considerato genere mali in se, quod prohibitum est infirmis, prohibitum est sanctis, immo ; habito respectu ad statum personae, non est prohibitum. Aliquid enim potest esse occasio peccati in una persona, quod non in alia (= n. 11).

Qui in creaturis venerabantur Creatorem *. Quaestio est utrum maius peccatum sit iurare falso per creaturam quam per Deum. Et videtur quod per creaturam, quia duo mala importantur, hic autem unum. Praeterea, [qui] iurat per creaturam, [iurat] per praesidentem creaturae, et non e converso, ut 23 Matth., 16-22; primus ergo amplius peccat.

Contra, per regulam: " Quanto sanctius est per quod iuratur, tanto magis est poenale periurium ".

Respondeo: post prohibitionem iuramenti per creaturas, plus est per creaturam falso iurare quam per Deum: sed tamen magis in genere periurii, quia maiestas Dei in se amplius dicit quam ut in creatura consideratur tantum. Patet de hoc solutio, XXII Causa, quaestdone 1, Sic: " Apparet quod si per creaturas iurans dupliciter peccet, graviori tamen se subicit poenae qui per Creatorem iurat mendaciter " (= n. 15).

Christus ita per creaturas prohibuit iurare [729, 6-7]. Quaestio est ad quid additum est in Evangelio de iuramento, cum in Veteri Testamento idem prohibeatur, 20 Ex, 7: Non assumes nomen etc: et 19 Levit., 12: Ego Dominus; et 23 Eccli., 9: Iurationi non assuescat os tuum.

Respondeo: additur in Evangelio propter maiorem expressionem. Exprimitur enim per quid est iurare et [per] quid non, et ex qua causa, et quando

quod non dicitur in Veteri Testamento

cum dicitur: Quod amplius est, a malo est (= n. 16).

Ne vel aliquid divinum in eis credat *. Hieronymus, super Marcum, in originali: "Iurare per Deum quasi parvulis concessum fuit in Lege; iurare per Deum, non per creaturas, ut quomodo victimas Deo immolabant ne eas immolarent idolis, sic iurare permitterentur in Deum: non quod recte hoc facerent, sed quod melius exhiberent id Deo quam idolis" (= n. 11).

Si autem quis *. a. Quaeritur utrum gravius sit peierare per Deum quam per Evangelium. Et videtur quod maius sit per Deum, per hoc quod hic dicitur. - Quod si maius est, ad quid proponitur (!) Evangelium iurantibus ? Praeterea, iuramentum per Evangelium est solemne, per Deum simpliciter: non ergo maius illud.

o. Item quaeritur an maius sit iurare per Filium Dei quam per istum hominem, demonstrato Christo: et an maius per Deum quam [per] aliquod membrum Christi.

c. Respondeo: ad primum: non sunt circumstantiae pares utrobique. Quoad hoc enim quod 'qui iurat per Deum, iurat per sanctius quam qui per Evangelium', maius est iuramentum per Deum: quoad hoc quod solemne est hoc iuramentum, maius est iuramentum per Evangelium, et plus obligat quoad forum Ecclesiae.

d. Ad aliud respondendum quod magis transgreditur qui iurat falso per istum hominem, demonstrato Christo, quam per Filium Dei. Nam, qui iurat falso per Christum, contemnit Filium Dei, et insuper est ingratus Deo qui homo factus est pro eo.

Praeterea, qui iurat per membra Christi, quasi crucifigat (!) Christum sedentem in caelis, quantum in ipso est membra lacerando, cum non ausi essent satellites Pilati dividere tunicam Christi inconsutilem. Unde Pius papa: " Si quis per capillos Dei vel per caput iuraverit, vel aliquo modo blasphemia usus, si. sit de ecclesiastico Ordine, deponatur; si laicus, anathematizetur ". Illud dictum est ad incutiendum horrorem iuramenti per membra Christi, cum pro maxima gratia rependatur opprobrium (= n. 12).

Hic quaeritur *; Testis mihi est Deus *. Augustinus, De verbis Apostoli: "Cum video mihi non credi, et ei qui mihi non credit non expedire quod non credit, hac perpensa ratione, cum magno timore dico: ' Coram Deo', aut 'Testis est mihi Deus', aut 'Scit Christus quod sic est in animo meo'" (= n. 13).

Ipsum adhibet testem [730,17-18]. Augustinus, eodem sermone: " Timet falsum iurare per filium suum, et non timet falsum iurare per Deum suum" ? (= n. 14).

Nota. Triplex est forma iuramenti. In Veteri Testamento: 'Vivit Dominus', ut in Ier. 4, 2; in primitiva Ecclesia: Testis est mihi Deus ; hodie: 'Per Deum' vel 'Sic me Deus adiuvet'.

Si vero quaeretur quare ita mutata est forma iuramenti, respondeo ad hoc: Veteri Testamento erat haec forma: 'Vivit Dominus', ut per hoc intelligeretur: 'Deus vivit, qui ultor iniquitatis est'. Oportuit enim eis incuti timorem; quod significatur in nomine 'Domini', sicut 1 Malach., 6: Si ego Dominus, ubi timor meus ? Postquam autem Filius Dei assumpsit humanam naturam, factus est quasi unus ex nobis, et tunc dictum est: 'Testis est mihi Deus'. Dicitur autem ['Deus'], quia in iurante debebat esse respectus amoris et honoris qui ad Deum refertur et ei debetur. Quia vero illud enuntiativo modo dicebatur, non modo iurativo, consecuta est haec forma: 'Per Deum', in quo exprimitur modus iurandi. Non enim sunt duae enuntiationes:

'per Deum, ita est', sicut hic: 'testis est mihi Deus, ita est'. Praeterea, cum dicitur 'per Deum ita est', significatur Deus ut mediator: quod bene convenit, ut sit mediator veritatis cognoscendae (= n. 17).

Post haec quaeritnr *; Quanto sanctius *. a. Quaerit Augustinus utrum tantum peccet qui facit sibi iurare per falsos deos quam qui iurat. Quod videtur, quia peccato illius se sociat, per illam regulam : " Agentes et consentientes par poena constringit".

Contra, I Mach. 8, 20-29, "leguntur Romani pacem firmasse cum Iudaeis; intelligendi autem sunt iurasse per deos falsos, sicut Iudaei iurabant per veros deos". Et ad idem potest sumi testimonium ex Laban, 31 Gen., 53, qui iuravit Iacob per idola, et non est praesumendum quod Iacob peccavit. Et Abimelech, 21 Gen., 23-32, qui iuravit Abraham, unde dictus est puteus iuramenti.

Responsio ad hoc est per id quod dicitur XXII, quaestione 1 : " Si servatur quod iuratur, bonum est, ut evitetur peccatum mendacii et dolositatis". Recipientes ergo iuramenta huiusmodi intendunt fidelitatem ex iuramento, non idolatriam ; nam si intenderent, essent participes sceleris.

b. Alia quaestio est utrum maius peccatum est iurare falsum per Deum quam verum per idolum. Contra: hic est idolatria, ibi non.

Respondeo: Augustinus considerat genus peccati, non circumstantiam, in eo quod dicit quod [primum] maius; quoad circumstantiam autem reliquum est maius peccatum (= n. 19).

Hunc *; super ut Herodes *. 14 Matth., 9: Propter iusiurandum, Glossa : " Sub occasione pietatis impius fuit, dum iuramento scelus excusat".

Salubriori consilio [731, 24-25]. Beda, homilia 43: " Non solum in iurando, sed in omni quod agimus haec est moderatio sollicitius observanda, ut si in talem forte lapsum versuti hostis inciderimus insidiis, ex quo sine aliquo peccati contagio exire non possumus, illum potius evitandi aditum appetamus (!) in quo minus periculum perpendimus " (= n. 20).

Item, "illicitum est iuramentum quod servari prohibetur: intelligitur quod scitur illicitum cum iuratur: si autem tunc nescitur, ipsa ignorantia excusatur, quae non sit iuris, sed facti. Hac autem quisque excusatur ".

Est autem iuramentum illicitum tum iurati ratione, ut si iuretur aliquid quod non possit servari salva caritate: vel ratione modi iurandi, ut si temere iuretur aliquid, ut David ; vel ratione personae: non enim decet quamlibet in quacumque causa iurare: vel ratione eius per quod, ut si iuret per idola: vel ratione temporis, ut si in tempore non statuto ad iurandum: vel non ex debita causa, ut si pro nihilo iuret (= n. 21).

Qui vero mutat *; et infra: melius est iurantem [732,11-12]. Contra: maius peccatum fuit peierare quam imagines [frangere]; quia vere iurando reddidit Deo quod ei debetur, scilicet veritatem, et ita colit Deum latria: sed imaginibus non debetur nisi dulia: ergo, cum maior sit latria dulia, maius est periurii [peccatum] peccato perfractionis sacrarum imaginum.

Respondeo: non loquitur de quibuscumque imaginibus sacrarum rerum, sed de illis solis in quibus virtus Dei manifestatur: et ita virtus Dei dehonoraretur, et sic oppositum latriae, quia in contemptum Dei (= n. 22).

Hoc etiam sciendum *; Intelligit *. Gregorius: " Humanae aures talia verba nostra iudicant qualia foris sonant; divinae vero aures talia intus iudicant qualia ex intimis proferuntur".

Sed quaeritur: qui iurat per lapidem, credens esse Evangelium, nonne sic tenetur ut per Evangelium, licet * cui iurat super lapidem esse iuramentum cognoscat et acceptet?

Respondeo: secus est in sermone qui (!) iurat et opere quod est iuratio. Opus enim quod est iuratio secundum intentionem iurantis intelligendum est, iuxta illam regulam: " Quantum intendit quis, tantum facit". Sed intentio proferentis debet referri ad hoc ut credat qui audit, et ideo sermo secundum intentionem accipi debet [eius] cui iuratur. Praeterea, ille cui [iuratur] dictat ei quid iurare debeat (= n. 23).