DISTINCTIO XXIV.

Nunc diligenter investigari oportet *. Quidam dicunt quod homo ante lapsum constitutus erat in naturalibus, sed non in gratuitis) quidam autem in utrisque.

a. Contra primam opinionem opponatur sic: 7 Eccl., 30, dicitur quod solummodo inveni quod fecerit hominem rectum; ergo ipse in rectitudine erat constitutus. Sed cum rectitudo sit brevissima distantia inter extrema , et inter ipsum et Deum brevissima erat distantia, et ita perfectus omni perfectione in via.

Adhuc, 17 Eccli., 2: Vestivit eum virtute; ergo habuit virtutes. Et in Glossa super idem : Induite novum hominem, qui creatus est in iustitia et sanctitate ; ergo in virtute. -Adhuc, dicit Bernardus quod " opus salutis sine duobus effici non potest, unum scilicet a quo fit, alterum cui vel in quo fit. Unde Deus est auctor salutis: liberum arbitrium capax tantum ". Sed Dominus dedit unicuique secundum propriam virtutem ; ergo primo homini dedit secundum suam capacitatem. Sed bene dispositus erat ad recipiendum, et Dominus libenter obtulit; ergo nullum erat impedimentum quin haberet.

b. Sed contra opinionem illam sic opponatur: omnis habens naturalia et gratuita, habet unde stare possit et quo ad vitam aeternam proficere possit) [sed] primus homo, ut ait Augustinus , licet habuerit unde stare posset, non tamen quo ad vitam aeternam proficere posset, et ita non habuit gratuita.

c. Sed contra illud verbum Augustini sic opponatur: omnis resistens in pugna meretur: unde qui habuit unde possit resistere, et habuit unde possit mereri, quoniam talis resistentia potest esse meritoria.

d. Dicendum ergo quod utraque opinio probabiliter sustineri potest. Unde sustinens primam opinionem respondebit sic: quod duplex est rectitudo, scilicet naturalis et gratuita. Unde 7 Eccl., 30, dicitur quod fecit hominem rectum, scilicet in rectitudine naturali. Et similiter dicendum quod vestivit eum virtute naturali. Et sic patet qualiter respondendum sit ad illa.

Sustinens autem secundam opinionem dicet quod non habuit quo proficere possit quoad statum confirmationis, sicut angeli habebant. Dicendum etiam quod in primo homine nullum erat incentivum ad peccatum, et ideo sua resistentia non erat meritoria; sed in nobis est incentivum ad peccatum, unde nostra resistentia est meritoria .

e. Nota quod duplex est gratia: una scilicet resistendi malo et alia proficiendi ad bonum. Sed haec duplex: una enim est gratia proficiendi ad beatitudinem et alia perseverandi. Et primam harum habuit Adam, secundam non. Unde Augustinus, in libro De praedestinatione sanctorum , quaerit quare Adam non habuit gratiam perseverantem sicut alia bona. Augustinus, in libro De natura et gratia : Adiutorium duplex est: primum scilicet est gratia iustitiae; secundum est gratia perseverantiae De primo dicitur : Sine me nihil potestis facere; de secundo dicitur : Elegi vos ut eatis et fructum faciatis.

Ut autem hoc vellet etc. [420, 8-9]. 15 Eccli., 18: Ante hominem vita et mors: quod placuerit ei, dabitur ei. In eodem : Dereliquit eum in manu consilii [sui]. Augustinus : " Manus est potestas liberi arbitrii, et ipsa est prima gratia qua homo stare potuisset, si mandata Dei servasset ".

Quod homo rectitudinem etc. *. Bernardus, super 1 Cant., 3 : " Quaerere et sapere quae sunt super terram, curvitas est animae desiderare autem quae sursum sunt, rectitudo. Et ipsa ut perfecta sit, in sensu definiatur et affectu. * rectum revera dixerim, si in omnibus recte sentias et sanctis non dissentias ".

Sed quomodo rectam et bonam etc. *. a. Quod liberum arbitrium non sit hominis vel rationalis creaturae, Anselmus, in libro De concordia : Praescientia omnium ponit necessitatem; ergo praescientia non patitur liberum arbitrium, quoniam liberum arbitrium ad opposita se habet, et non se habet ad opposita praescientia Dei.

b. Ad oppositum: conveniens erat Deo creaturam ad suam imaginem facere intellectualem: sed creatura ab aliquo est et de nihilo: ideo habet vertibilitatem ad aliquid et ad nihil, et ad bonum et ad malum. Sed hoc non potest esse sine libero arbitrio) ergo habet liberum arbitrium.

c. Dicendum quod, licet necessitas ponatur ex praescientia, non tamen praescitum est necessarium, sed solum est necessitas ipsius praescientis. Sed illa necessitas quae est rei absolute et in se consideratae, non patitur liberum arbitrium.

Nota quod plures assignantur definitiones ipsius liberi arbitrii. Dicitur enim " facultas rationis et voluntatis " etc. . Altera ponitur ab Anselmo , scilicet quod " est potestas conservandi rectitudinem propter se ". Tertiam ponit Bernardus , scilicet quod " est consensus propter inamissibilem libertatem voluntatis et indeclinabile iudicium rationis ". Secundum Augustinum ," liberum arbitrium est liberum de voluntate iudicium ". - Nota quod prima definitio assignatur respectu eius in quo est liberum arbitrium et respectu eius quod est liberum arbitrium. Secunda assignatur secundum finem, licet prima assignetur secundum formam et subiectum. Tertia assignatur respectu eius a quo est Quarta assignatur penes actum .

6. Non fuit meritum etc. *. Contra, in proxima distinctione : " Gloriosius est non consentire quam tentari non posse ". Nos ad malum impellens [421, 1-2]. Sed in Christo non erat causa impellens, et tamen meruit. Dicendum quod in Christo erat tentatio exterior tantum, sed in nobis est tentatio tam interior quam exterior .

Hie considerandum est etc. *. Dictum est prius quod homo ante lapsum habuit potentiam qua stare possit, licet ea proficere non potuit. Et quoniam huiusmodi potentia est liberum arbitrium, ideo nunc agit de libero arbitrio, primo definiendo ipsum.

a. Sed primo quaeratur, cum liberum arbitrium sit potentia animae, aut erit cognitiva potentia aut activa. Si cognitiva, ergo tantum circa verum et falsum. Si activa, ergo potius dicetur facultas intellectus activi quam rationis. - Adhuc, secundum virtutem meremur; ergo secundum primam virtutem primo meremur. Sed fides est prima virtus; ergo secundum fidem primo meremur: ergo potentia cuius fides est perfectio, primo consistit circa meritum et demeritum. Sed tale est liberum arbitrium ; ergo liberum arbitrium idem est quod ratio.

Adhuc, circa consensum primo est meritum vel demeritum; sed rationis est consentire; ergo circa rationem primo est meritum vel demeritum, et omne tale est liberi arbitrii: ergo liberum arbitrium idem est quod ratio.

b. Adhuc, dicit Hieronymus in Glossa quod iustitia non est in aliqua una vi, sed circuit omnes vires. Similiter, cum circa quamlibet vim sit meritum vel demeritum, et primo circa liberum arbitrium, videtur quod liberum arbitrium non est aliqua una vis, sed circuit omnem vim. - Adhuc, super 13 Matth., 33, dicitur quod " in ratione possidemus prudentiam, in concupiscentia desiderium virtutum, in irascibili odium vitiorum ". Sed omnia ista sunt meritoria; ergo in qualibet vi est meritorium et ita demeritorium. Unde, cum circa liberum arbitrium sit primo meritorium et demeritorium, liberum arbitrium circuit omnem vim.

c. Adhuc, liber est qui cogi non potest: sed nihil in anima tale, quod cogi non possit, nisi voluntas: ergo liberum arbitrium idem est quod voluntas.

d. Dicendum ergo quod uno modo est meritorium et demeritorium circa caritatem primo, quoniam completive: et alio modo primo consistit circa fidem, quoniam originaliter. Et dicendum quod liberum arbitrium, in eo quod 'arbitrium', idem est in subiecto quod ratio , sed non in eo quod 'liberum' . Unde Anselmus dicit : Libertas arbitrii non est liberum arbitrium, sed " libertas est potestas servandi rectitudinem voluntatis propter ipsam rectitudinem ". Augustinus, in libro De quinque responsionibus : " Ideo puto quod liberum arbitrium ab arbitrando rationabili consideratione, vel discernendo quid eligat quidve recuset, [nomen] accepit".

a. Videtur quod liberum arbitrium sit secundum voluntatem tantum, quoniam libertas dicitur respectu coactionis: unde quod non est cogibile, ipsius est liberum arbitrium. Sed voluntas non est cogibilis; ergo secundum voluntatem dicitur liberum arbitrium. - Sed contra: ex definitionibus positis prius habetur quod aeque sit rationis sicut voluntatis.

b. Videtur quod liberum arbitrium sit in omnibus viribus animae. Ioannes Damascenus : "In omnibus enim rationabilibus exsistentibus ducitur magis naturalis appetitus quam ducat. Libere siquidem appetit arbitrium et libere vult, libere inquirit, libere iudicat, libere disponit, libere eligit, libere impetum facit, libere operatur in iis quae sunt secundum naturam ", et [ita] actus cuiuslibet potentiae ipsius animae ad libertatem refertur.

c. Dicendum quod liberum arbitrium est primo ipsius voluntatis, et secundum voluntatem est omnium actuum aliorum. Dicitur tamen "facultas rationis et voluntatis " , quoniam in anima sunt duo, quibus scilicet tendit ad bonum et ad verum. Sed actus voluntatis respicit bonum, et actus rationis respicit verum, et liberum arbitrium est in anima ad utrumque. Ideo per ipsa definitur liberum arbitrium.

9. Nulla potentia univocatur cum habitu ; sed liberum arbitrium univocatur cum habitu ; ergo non est potentia. - Contra: omnis facultas alicuius est potentia eiusdem; sed liberum arbitrium est facultas; ergo est potentia. - Quod autem univocatur cum habitu, patet ex Augustino , qui quaerit utrum liberior sit qui liber est a miseria vel a peccato vel a coactione: et comparatio non fit nisi inter univoca ; et ita, cum libertas a miseria sit habitus, et omnis erit habitus. - Dicendum quod liberum arbitrium nominat habitum naturalem, et talis est habitus potentialis vel potentia habitualis. Et in eo quod 'liber' est ipsius voluntatis: et in eo quod 'arbitrium ', est ipsius rationis. Unde voluntas et ratio nominant eamdem vim ad diversos actus, ut ad bonum et verum.

Est enim sensualitas etc. *. Augustinus. 83 Quaestionum^: " Si exterior homo vita sensualis dicitur, non immerito dicitur particeps similitudinis Dei: non solum quia vivit, quod in aliis apparet, sed amplius quod ad mentem convertitur [se] regentem, quam illustrat sapientia ".

Ad sensualitatem [422,7-8]. Sed sensualitas humana, in qua est veniale peccatum, non est commune: ergo ad rationem pertinet.

Non enim solum corpus etc. *; [quibusdam gradibus, 422,18]. Septem sunt gradus animae : primus est animatio, qua corpus vivificatur: secundus est sensus per corpus: tertius est ars circa corpus, et talis est communis bono et malo; quartus est virtus ad animam : in hoc efficitur puritas animae; quintus est tranquillitas in anima: hic concipit quantus sit appetitus intelligendi sextus, ingressio ad Deum, sanitatem formans et reformans; septimus, contemplatio apud Deum , ad quod sequitur perfruitio, scilicet ipsa visio pascens .

Illud quoque praetermittendum non est etc. *. In processu peccati hominis talis est ordo. Primo est apparens bonum simpliciter, vel apparens bonum ut nunc; unde secundum primum est intellectus, secundum alterum est phantasia . Postea creditur quod sit tale, ut per rationem; vel non tale, ut per sensum. Postea est velle bonum, ut ex parte rationis: vel est desiderare bonum, ut ex parte sensus. Postea est concupiscere vel irasci. Deinde est sequi vel fugeret

Vir dicitur imago Dei et gloria, sed mulier dicitur gloria viri [ 423,9-11] et non imago . Propter quid? Dicendum quod imago dicitur secundum esse spirituale, sed gloria dicitur secundum esse corporale .

[Superior rationis portio, 423, 14]. a. Quaeratur utrum ratio angelorum habeat hanc duplicem portionem, scilicet inferiorem et superiorem. Et quod non, videtur, quoniam inferior portio dicitur in ordinatione ad sensum, et in angelis non est sensualitas: ergo nec inferior pars rationis. - Sed contra: angeli habent unam ordinationem ad res mutabiles, et aliam ad res immutabiles ; ergo necesse est ut habeant duplicem portionem rationis, unam scilicet respectu mutabilium, et aliam respectu immutabilium .

b. Ratio aliquando dicitur ipsa vis animae; aliquando dicitur actus ipsius; aliquando dicitur id per quod egreditur actus a potentia) et hoc potest esse in cognoscendis vel agendis. Unde Boethius : Rationi nostrae inserta est veri bonique cupiditas. Ex hoc ergo habetur quod ratio aut est cognitiva aut operativa Si cognitiva, aut ergo de divinis, aut de humanis. Si de humanis, de hac dicit Augustinus, De differentia spiritus et animae : " Ratio est quae rerum corporearum naturas, formas, differentias, propria et accidentia [percipit: omnia] incorporea, sed non extra corpora". Intellectus autem omnem spiritum creatum et eorum proprietates percipit. Intelligentia vero spiritum increatum percipit.

Unde " sensu corpora percipimus, et imaginatione corporum similitudines, et ratione corporum naturas, et intellectu spiritum creatum, et intelligentia spiritum increatum ". Si autem fuerit de divinis, tunc aut est credendo, ut fides informis in ratione; aut ratiocinando, et sic scientia. Accipitur aut pro utrisque, et sic imago Dei dicitur esse in ratione ; [aut] pro actu dividente contra intellectum actum . Unde Augustinus in libro Soliloquiorum : "Aspectus est ratio, intellectus visio". "Aspicit autem cum in Dei contemplatione oculos figit; et videt cum in illa contemplatione discernit quanta sint gaudia " .

c. Solet dici quod superior pars rationis est synderesis . Quod non videtur, quoniam secundum synderesim non est peccatum: secundum autem superiorem partem rationis est peccatum ; ergo hoc non est illud. Synderesis enim semper remurmurat contra peccatum.

Adhuc, synderesis non est pars liberi arbitrii: superior pars rationis est pars liberi arbitrii: ergo hoc non est illud.

Ideo vir secundum Apostolum non debet habere velamen [ 423, 15-16]. Augustinus, in libro De quaestionibus Orosii , ostendit causam quare vir non debet habere velamen, sed mulier debet: quoniam per virum intelligitur superior pars rationis, et per mulierem intelligitur inferior pars. Unde, cum superior non debet tegi sed inferior, ideo mulier debet velari.

Nunc superest ostendere quomodo per haec tria etc. *. Ita dixit quod in viro et muliere et serpente est peccatum. Sed quoniam in nobis aliquando consummatur peccatum mortale, aliquando veniale per haec tria, ideo nunc ostendit quando fit peccatum mortale et quando veniale, dicens quod, cum delectabile est in motu sensuali tantum, tunc est veniale et levissimum. Sed postquam fuerit in motu sensuali et inferior pars rationis consenserit, aut hoc consentit sola delectatione cogitationis, aut voluntate perficiendi, si locus adfuerit vel tempus. Si ultimum, tunc manducat uterque, scilicet tam mulier quam vir. Si autem consentiat cogitationis delectatione, aut diu permanet in cogitatione delectando, aut non diu. Si diu, tunc gustat mulier sine viro, tamen simul damnabuntur vir et mulier. Si autem non diu, tunc veniale est .

Sed tunc opponatur: a. Sensualis motus est communis nobis et bestiis; quare, cum in eorum sensuali motu non sit peccatum, nec in nostro.

Adhuc, sensualis motus simpliciter est naturale; ergo circa ipsum neque meritum neque demeritum, et ita non peccatum. - Adhuc, liberum arbitrium non est nisi ubi est inferior pars rationis; sed peccatum non est nisi in libero arbitrio ; ergo nonnisi in inferiori parte rationis ; ergo nullum in motu sensuali tantum.

Adhuc, non potest esse peccatum nisi ubi potest virtus esse; sed in motu sensuali non est virtus: ergo nec peccatum.

b. Ad hoc dicunt quidam quod non est necesse veniale pervenire ad partem rationis inferiorem, sed mortale solum. Quod alii dicunt, quod in motu sensuali hominis est peccatum, licet non in sensuali motu bestiae, [hoc est] quoniam motus sensualis hominis continuationem habet cum libero arbitrio; sic non est in brutis. Unde dicunt quod virtus non opponitur peccato sensuali, quoniam illa simul sunt ; unde non sunt contraria .

Si vero inferior pars rationis consenserit *. Isidorus, De institutione ecclesiastica : " Non caret scrupulo occultae societatis, qui manifesto facinori desinit obviare ". - Si vero adsit voluntas plena *. 8 Rom., 13: Si secundum carnem vixeritis, moriemini; si autem facta carnis mortificaveritis, vivetis.

Quando autem mulier sine viro *. a. Actus superioris portionis est ad aeterna; ergo non est actus ipsius cohibere inferiorem portionem .

b. Consentire est eligere alterum deliberatorum ut fiat. Sed diu morari et non diu morari sunt opposita; cum ergo non cohibuit diu morari et debuit et potuit, consensit; ergo elegit illud; ergo simul comedit cum muliere.

Adhuc, non damnaretur vir nisi comederet; sed licet voluntas perficiendi defuerit, dummodo diu in delectatione cogitationis teneretur, damnabitur simul vir cum muliere, et ita simul comedit cum muliere.

c. Dicendum ad primum quod, licet non cohibuit, tamen non consensit, quoniam quodammodo dissimulavit: sicut Adam non consensit quod Eva esset sicut Deus, dissimulavit. Tullius " Bene praecipiunt qui vetant quidquam agere, quod dubites aequum sit an iniquum. Aequitas enim per se lucet; dubitatio facit cognitionem iniuriae " Gregorius : " Bonarum mentium est ibi culpam agnoscere, ubi culpa non est". Ambrosius : " Multa levia unum grande efficiunt, sicut solent ex minimis guttis magna flumina crescere. Numerositas enim in unum coacta inundantem efficit copiam. Peccata quae incipientibus levia sunt, perfectis viris gravia *putantur Argumentum quod superior pars rationis peccat omittendo, eo quod non repellit sensualitatem.

Quaeratur utrum sit determinatum per quantum tempus durat veniale et in quo tempore fit mortale. - Dicendum quod statim fit mortale, quando delectatur ultra iudicium superioris partis rationis: et citra iudicium est veniale .

Quando peccatum ita in anima concipitur etc. [425, 15-16]. Isidorus, De institutione ecclesiastica : " Non est arbitrii nostri pravae suggestionis cogitationes praevenire; iacere autem in animo cogitationem, nostrae attinet voluntati. Illud igitur ad culpam non redigitur: hoc culpae deputatur ".

Ut in otioso verbo et hujusmodi [425, 23-24]. Gregorius : "Otiosum est verbum quod aut sine ratione iustae necessitatis, aut sine intentione piae utilitatis dicitur". Necessitas dicitur quoad se ipsum; utilitas quoad proximum. Hieronymus : "Qui scurrilitatem replicat, qui cachinnis ora dissolvit, qui aliquid profert turpitudinis, non otiosi sed criminosi sermonis tenebitur reus " .

Potestas est membra in opus etc. *. Augustinus, De libero arbitrio : " Haec est lex aeterna, quae incommutabili stabilitate firmavit ut in voluntate sit meritum et demeritum) in beatitudine et miseria, praemium et supplicium ". - Dicendum quod est penes rationem ut iudicantem, et penes voluntatem ut exsequentem.

Solet quaeri utrum superior pars rationis possit peccare. Quod videtur: a. Fides enim est virtus immediate tendens in Deum, cognoscendo ipsum; ergo est in superiori parte rationis. Sed ubicumque est fides, ibi potest esse infidelitas; ergo in superiori parte rationis potest esse peccatum infidelitatis, quoniam ibi potest esse error. - Adhuc, 14 Is., 12-13, Lucifer voluit adaequari Altissimo, et ipsius peccatum erat in superiori parte rationis; ergo similiter aliquod peccatum nostrum potest esse in superiori parte rationis.

Adhuc, in Glossa super 1 Ezech., 10 , nominantur quatuor, scilicet homo, vitulus, leo, quae designant vim rationabilem, concupiscibilem, irascibilem; et per aquilam designatur synderesis, id est superior pars rationis, de qua dicit Hieronymus quod hanc interdum " praecipitari videmus "; et ita in ista potest esse peccatum. - Adhuc, super 2 Ier., 16, dicitur quod constupratur anima usque ad verticem, id est usque ad superiorem partem rationis: et hoc est quod "integritas fidei corrumpitur " ; et ita in superiori parte rationis potest esse peccatum.

b. Sed contra: omnis peccans irrationabiliter agit: ergo contra rationem) et ita peccatum semper contra rationem. -Adhuc, Augustinus : " In Cain non exstincta est synderesis ", sed semper murmurat: ergo videtur quod nunquam peccatum sit in ea. - Adhuc, super 1 Ezech., 10 : " Est quaedam virtus quae non fuit exstincta in homine, ut synderesis "; et ita videtur quod in ipsa non sit peccatum .

(Serpente, muliere et viro, 427, 17-18]. Est tentatio exterior, et secundum hanc ponit Gregorius quod sensualitas est mulier, et ratio vir, et diabolus serpens: sed secundum interiorem tentationem, vocat Augustinus carnem serpentem, et sensualitatem mulierem, et rationem virum. Gregorius, super illud: Quare non in vulva, 3 Iob, 11 : " Quatuor modis fit peccatum quoniam suggestio fit per hostem, ut serpens suasit in paradiso; deinde fit delectatio per carnem, ut ibi Eva delectata est: postea fit consensus per spiritum, ut ibi Adam consensit: deinde defensio per elationem, ut ibi Adam se excusavit " Nota ergo quod Isidorus incipit a cogitatione: Augustinus autem a primo motu et sensualitate: Gregorius a suggestione diaboli.

Hortus conclusus, fons signatus *. Ultimo Cant., 6: Posuit eum ut signaculum : " Ecclesia dicitur hortus quoniam gignit: et conclusus, quoniam ab adversario collidi non potest: et fons, quoniam spirituali redundat doctrina: et signatus, quoniam spiritualis sensus indignis absconditur ". Hic potest obici de peccatis spiritualibus, quae non cadunt in inferiori parte rationis.

Nam primo fit suggestio *. Super 4 Matth., 6, habetur quod "tribus modis fit tentatio ", scilicet " suggestione, delectatione, consensu ". Isidorus, De ecclesiastica institutione : " His fomitibus quasi quibusdam gradibus peccatum coalescit: et cogitatio prava delectationem parit, delectatio consensum, et consensus actionem, et actio consuetudinem, et consuetudo necessitatem ", et necessitas aliquando parit desperationem.