DISTINCTIO XXXVII (L).

Duo mandata *. Utilitates, 5 Rom., 20: Lex subintravit ut abundaret delictum: " Ad domandum superbum, ad flagellandum durum, ad instruendum insipientem, ad ostensionem delicti, ad infirmitatis declarationem, ad gratiae manifestationem, ad futurorum significationem" (= n. 1).

Praecepta, alia sunt mystica, alia non. Mystica, alia caerimonialia, alia sacramentalia. Sacramentalia sunt quorum est evidens ratio, (ut circumcisio et sabbati observatio. Caerimonialia sunt quorum non est evidens ratio): Non indues contextum ex lino et lana. Haec autem et illa dicuntur figurativa. Figurativa autem aut sunt rei faciendae, aut futurae. [Quae autem sunt rei futurae] recesserunt venientibus rebus quarum sunt signa: sed quae erant figurativa rei faciendae manserunt, ut thurificatio et aqua benedicta. - Non mystica, alia naturae, alia disciplinae. Naturae: instituta * natura, ut matrimonium et quod unus cum una: alia sunt quae dictat natura, ut honorare parentes. Haec. et illa manent. Disciplinae vero alia sunt moralia, alia judicialia. Moralia manent: iudicialia in parte manent, in parte non. Iudicialia enim quae communicant cum moralibus manent; quae vero ad rigorem, non manent (= n. 2).

Sed iam distributio etc. *. Primo quaeritur si ista praecepta iustificent vel non; et si sic, utrum in his decem sit perfectio vitae; tertio, si sit ibi perfectio, an omnia alia ad ista referantur: quarto, si haec referantur ad duo praecepta caritatis: quinto, quis numerus, scilicet quare decem et non plura: sexto de ordine utriusque tabulae, quare e converso ordinantur in prima et in secunda tabula: septimo de contrarietate expositorum, scilicet Augustini, Origenis, Hesychii.

I. a. Quod autem moralia non iustificent, 8 Rom., 15: Non accepistis spiritum: "Ex timore servili illa servabantur "; ergo non iustificabant. - Et II Cor. 3, 6: Littera occidit, Gl o s s a:"Decalogus est littera occidens". Si exponatur: occidit, id est hominem non habentem gratiam, eadem ratione et evangelica.

Item, 20 Ex, 17: Non concupisces rem proximi tui, Glossa : "Lex cohibet manum, non animum". Et in Psalmo: Lex Domini immaculata, convertens etc: ergo prima.

b. Contra, 19 Matth., 17: Si vis ad vitam ingredi, serva mandata: quae ibi enumerantur, scilicet mandata Decalogi.

Item, B e d a e postula: "Nota quod iustitia Legis, semper custodita, non tantum bona terrae, sed vitam conferebat aeternam".

3 Rom., 20: Ex operibus Legis non iustificabitur, Glossa : "De Lege loquimur secundum caerimonialia, non secundum moralia, quae utique iustificabant et in Evangelio consummantur ".

c. Respondeo: iustificare [dicitur] vel facere ut habeatur iustitia, id est rectus ordo ad Deum et ad proximum, et sic nullum opus iustificat, vel evangelicum vel morale, sed tantum gratia. Alio modo dicitur iustum facere exercitio bonorum operum, et hoc modo moralia iustificant, et in Novo et in Veteri. Sed iustitiae duae sunt partes: declinare scilicet a malo, quod ordinatum est ad timorem: facere bonum, ad amorem. Illa ergo decem praecepta, ut erant in Veteri Lege et a carnalibus observabantur, iustificabant quantum ad declinare a malo, quod est inductivum actus timoris. Si vero observabantur spiritualiter, ab habentibus scilicet fidem de Christo, iustificabant quoad facere bonum. Sed adhuc dupliciter: quia est iustificatio a culpa, et est iustificatio a poena: sed spirituales observatores Veteris Legis, licet in fide Venturi et caritate, non iustificabantur quantum ad poenam perfecte, sed solum in Evangelio iustificantur sic. Et in hoc est differentia inter moralia evangelica et legalia, quia per gratiam crucifixi liberamur a culpa et poena obligationis carentiae divinae visionis.

d. Prima ergo auctoritas [intelligitur] in iis qui carnaliter observabant praecepta, et tales non iustificabantur quoad facere bonum. - Alia auctoritas, 'littera occidit', intelligitur in spem ponentibus in Decalogo et credentibus salvari sine gratia. Talis enim spes non vivificat. Si vero credant sine gratia se non posse salvari, iam littera convertitur in spiritum.

Quod autem dicitur, 'lex cohibere tantum manum', intelligitur quoad carnaliter intelligentes; in spiritualiter autem intelligentibus et manum et animum cohibebat, quia ipsi puniebantur pro concupiscentia.

Ad alias auctoritates, ut B e d a e, respondeo: carnaliter observantibus bona opera temporalia, spiritualiter autem vitam aeternam Lex conferebat: et in hoc distinguit unum ab altero.

Ad aliud, caerimonialia nullo modo iustificabant, moralia praedicto modo (= n. 7 I).

II. Item, quod perfectio vitae contineatur in Decalogo, 40 Ezech.,17: Eduxit me ad atrium exterius, Glossa : " Denarius numerus pro perfectione ponitur, quia in decem praeceptis Legis custodia continetur. Activa enim vita et contemplativa in Decalogo coniuncta est, in quo ambr Dei et proximi servari iussus est".

Contrarium huius, 7 ad Hebr., 19: Neminem ducit ad perfectum, - Glossa : " Neminem iustificat perfecte ; et si aliqui perfecti fuerunt, non tamen ex ea vel per eam, sed per fidem Venturi".

Respondeo: duplex est perfectio. Est perfectio sufficientiae, vel est excellentiae, id est primo in moribus et secundo. Prima sufficit homini ad merendum, secunda superaddit.

Prima auctoritas in Ezechiele intelligitur de perfectione sufficientiae, quia in genere continentur in Decalogo omnia quae requiruntur ad sufficientiani merendi vitam aeternam ex caritate.

Quod dicitur ad Hebraeos, intelligitur de Lege secundum se, quod non iustificabat, immo per fidem Venturi solum erat perfectio (= n. 7 II).

III. Sequitur tertia quaestio, an omnia alia praecepta ad ista decem referantur. Et videtur, per auctoritatem supra in Sermone Domini in monte , ubi dicit Augustinus quod ad ista decem referuntur omnia.

Qualiter autem referantur, sic patet. Sunt enim numero CCCC et LXII. Ut dicit quidam, sunt summae praeceptorum in faciendo vel non faciendo quatuordecim. Prima est in iis quae pertinent ad obedientiam intellectus, ut de eo quod assurgendum est coram cano capite. Secunda de prohibitione idolatriae, et ea quae sunt de mixtura vestimentorum et vinearum quoad seminationem et consimilium. Tertia continet praecepta quibus mores hominum rectificantur, ut de coniunctu. Quarta eleemosynas et redemptiones et pretia servitutum. Quinta, praecepta quae prohibent iniurias, rapinas et huiusmodi. Sexta quae continent lites pecuniarias, ut de furto et testibus; unde 16 Deut., 18, praeceptum est ut iudices constituantur in portas. Septima continet iudicia pecuniaria quae sunt in emptione, venumdatione, locatione et mutuo et deposito et pertinentibus ad hereditatem. Octava, praecepta dierum festorum, ut sabbati et neomeniae et consimilium. Nona, praecepta de operibus quae facienda erant in illis diebus, ut orare, canere et huiusmodi. Decima de ornatu templi et hujusmodi. Undecima de iis quae pertinebant ad sacrificia et de sacrificiis. Duodecima de immunditiis propter quas prohibebantur ab ingressu templi. Decima tertia de pertinentibus ad vota et vitam perfectorum, ut Nazaraeorum; et hoc erat ad abscindendum multitudinem delectationum et libertatis in delectatione vel voluptatibus. Decima quarta, in quibus prohibebantur accessus ad quasdam mulieres, ad diminutionem libidinis ; et ad hanc pertinebat circumcisio, secundum quod in littera intelligitur (= n. 7 III).

IV. Scitum autem est quod omnia praecepta dividuntur in duo: de lege inter homines ad invicem, et homines ad Deum. Nam tertia et quarta * parte et quinta et sexta et septima sunt de lege inter homines; reliquae vero de lege inter homines et Deum. Quare haec referuntur ad ea quae sunt de colendo Deo in Decalogo, illa vero ad ea quae sunt de diligendo proximo (= n. 7 IV).

V. a. Multiplicatio de tali haec est. Dicit Augustinus in quodam sermone: " Quidquid lege Dei iubemur vel prohibemur facere, ad duo praecepta dilectionis est referendum ". Lex autem posita est propter transgressionem, quae fit ex corde vel ore vel opere. Fuit ergo praeceptum quoddam quantum ad illud quod est cordis. Ideo primum est illud praeceptum quod est de colendo uno Deo et de iis quae ei sunt adnexa. Hoc autem est praeceptum obligans cor: colere enim est,.ut dicit Origenes 20 Ex, 5, " toto mentis affectu sese illi mancipare ".

Secundum vero praeceptum obligat os principaliter, scilicet: Non assumtis nomen divinum in vanum, quod retrahit a mendacio et periurio et blasphemia. Tertium obligat quoad opus exterius, scilicet: Memento ut diem sabbati sanctifices. Et quia perfecta cohibitio a transgressione est cordis, oris et operis, cultus autem divinus, ex parte eius quod colitur, est unitas in Trinitate, relinquitur quod non erunt nisi tria praecepta quae referuntur ad Dei dilectionem. Unde Augustinus super illud Matth. 22, 38: Hoc est enim primum et maximum, Glossa : "Deus tuus Deus unus est, Non assumes nomen Dei in vanum, Observa diem sabbati: haec tria ad dilectionem Da referuntur, cuius cogites veritatem, unitatem, voluntatem ". In hoc tangit appropriationem trium praeceptorum: in primo exprimitur de uno Deo colendo: ideo dicat 'unitatem'; in secundo prohibetur vanitas, quae contra veritatem est; in tertio est de observatione sabbati, in quo intelligitur quies interior a delectationibus sensualibus, et exterior quies de operibus servilibus: unde ibi dicitur: Omne opus servile non facies etc. (= n. 7 V). b. Sicut autem contingit transgressionem fieri quoad Deum his tribus modis, ita quoad proximum. Sed quia compositio remanet in rationali creatura, simplicitas vero in Creatore, secundum plures modos est ordo ad proximum, secundum simplicem modum ad Deum. Singula ergo sunt praecepta quae ad Deum referuntur, plurima quae ad proximum. Tribus enim modis fit transgressio in opere, duobus modis in affectu, uno modo in verbo, ut ita sit in genere sumere. Quia vero praeceptum [non] tantum est prohibitivum respectu proximi, sed est affirmativum, iam adiungitur affirmativum quoddam illis sex prohibitivis.

Fit autem transgressio in opere propter tres rationes. Tribus enim modis potest laedi proximus opere: vel quoad id quod ipsius est secundum esse, vel bene esse tantum, vel quod ipsius est secundum quid quoad esse, secundum quid quoad bene esse. Illud ergo praeceptum, Non occides, cohibet a nocumento proximi quoad esse: illud vero, Non furaberis, a nocumento proximi quoad bene esse tantum; Non moechaberis secundum quid quoad esse, quoad quid secundum bene esse. Quoad esse, in hoc quod salvatur species in individuis per opus virtutis generativae, ad quod ordinat coniunctio matrimonialis viri et feminae; quoad bene esse vero, quia data est uxor in subsidium viri. Quia ergo in genere non est nisi triplex transgressio in opere, non sunt data nisi tria praecepta prohibitiva quoad opus.

Quantum autem ad affectum est pronitas ad duplicem transgressionem tantum, videlicet ad eam quae est in concupiscentia oculorum et concupiscentia carnis. Triplex est concupiscentia, ut habetur I Ioan. 2,16: vel quae est inanis gloriae, et haec est de concupiscibili interiori a quo non potest fieri cohibitio ab homine: et concupiscentia oculorum et carnis, a quibus potest fieri cohibitio ab homine: non quoad concupiscentiam plenam, sed quoad concupiscentiam non progressivam in opus. Et ideo sunt duo praecepta cohibitiva ab huiusmodi duplici transgressione duplicis concupiscentiae: Non concupisces uxorem proximi. Non concupisces rem proximi.

Contra vero proximum fit transgressio uno modo ore, quam contingit ab homine cohiberi. Cum enim triplex est concupiscentia et triplex opus, ut praehabitum est, principaliter deordinat transgressio ad proximum ratione concupiscentiae oculorum. Ut enim fiat subtractio possessionis vel alicuius rei separabilis a proximo, est transgressio . . . (= n. 7 V).

c. . . . ad quem . . . et quia invalescit corruptio . . . praecepta prohibitiva: unum autem ad quod dictat natura. Licet enim ad plurima nos inclinaret natura cum erat integra et incorrupta, in tantum diminuta est, ut remaneat tantum ordo ad principia essentialia secundum naturam. Et ideo datur praeceptum de honorandis parentibus.

Si vero quaeritur quare similiter non datur praeceptum de filiis iuvandis, responsio est: non tantum inclinat ad hoc natura, sed natura corrupta. Transfusa enim est generatio filiorum cum libidine, quae est poena originalis peccati. Sicut enim praeceptum non datur de diligendo se ipso, quia ad hoc inclinatur unusquisque non tantum ex natura, sed ex natura corrupta, unde non oportuit exprimi praeceptum caritatis ad hoc: similiter nec de subsidio filiorum sicut parentum. Ad litteram altera est etiam ratio ad hoc: quod crescente in nobis virtute corporali, decrescit in parentibus, et ideo indigent nostro auxilio. E converso est in filiis nostris, et ideo semper determinatur ordo ex praecepto inferioris ad superiorem secundum naturam, minorem tamen virtute corporali. Unde duo determinantur in illo praecepto: de exhibitione reverentiae et subsidii, ut reverentia superiori debeatur, subsidium vero indigenti et deficienti. In universo ergo erunt septem praecepta quae referuntur ad dilectionem proximi (= n. 7 V).

Si autem quaeratur quae sint peccata propria quae consistunt in transgressione horum praeceptorum, in sermone Decachordi determinat Augustinus, dicens: Decem sunt bestiae quae nos impugnant. Prima est superstitionis, secunda erroris, tertia amoris saeculi, quarta impietatis, quinta crudelitatis, sexta libidinis, septima rapacitatis, octava falsitatis, nona desiderium vel cogitatio ad adulterium, decima cupiditatis. De chordis istis, Rom. 13,10: Plenitudo legis dilectio, Glossa de hoc (= n. 8).

Sed videtur quod non debeant distingui praecepta quae pertinent ad dilectionem Dei per ea quae pertinent ad Trinitatem. 40 Ezech., 9: Vestigium vel vestibulum portae, Glossa : " Per Testamentum Novum in corde fidelis populi super mandata Decalogi cognitio crevit Trinitatis ". Non ergo secundum quod dabantur tria prima praecepta, referebantur ad tres personas Trinitatis. - Respondeo: est cognoscere Trinitatem duobus modis: vel sub rationibus generalibus, ut sub unitate, veritate, bonitate sive voluntate, ut supra in Glossa 22 Matth., 37: Diliges Dominum Deum tuum. Est iterum cognoscere sub rationibus propriis, sicut cognoscunt habentes fidem distinctam in Nova Lege. In illis ergo qui cognoverunt primo sub rationibus generalibus crevit fides, et cognoverunt sub rationibus propriis: et ita apud fideles Veteris Testamenti et fideles Novi Testamenti referebantur tria prima praecepta ad Trinitatem. Non sic autem erat de eis qui carnaliter intelligebant et operabantur ; secundum eos enim omnia referebantur ad unitatem divinam sine distinctione personarum (= n. 9).

Formam dedit stultitia hominum *. Ergo ab homine.

Respondet Augustinus, VIII De civitate : "Daemon, simulacro arte impia colligatus, ab homine factus est Deus; sed tali homini, non [omni] homini". Et 2 Habac, 19: Omnis [spiritus ] non est in visceribus eorum, Glossa Hieronymi : " Nulla spiritualis gratia, nulla virtus est in eis. Potest tantum assidere simulacrum spiritus immundus, sed intrinsecus esse non potest". Ex quo assumitur argumentum quod non potest esse unum ex daemone et simulacro. . . . tunc primo in nomine Domini sunt idola fabricata.

Respondeo: idolum dupliciter accipitur: vel communiter, ut est ductivum in illud cuius est: proprie, quando propter se colitur et aestimatur aliquid numinis in eo esse. Primo modo, ut communiter sumitur, servit memoriae; secundo modo idolatriae (= nn.21-22).

a. Item, de contrarietate expositorum. 20 Ex, 3: Non erunt tibi alii dii praeter me, Glossa : " Qui dicunt quatuor esse usque ad preceptum de sabbato, dicunt unum esse Non erunt tibi dii alii praeter me, aliud vero ubi figmenta colenda prohibentur. Unum autem volunt esse Non concupisces uxorem proximi et Non concupisces domum. Qui vero dicunt tria in una et septem in altera, dicunt e converso. Mihi autem congruentius videtur accipi illa tria et ista septem, quia Trinitatem videntur illa quae ad Deum pertinent insinuare: et quod dictum est, Non erunt tibi alii dii etc, perfectius explicatur. In secunda vero, concupiscentia uxoris alienae et domus alienae in peccando differunt".

b. Item, 26 Levit., 26: Decem mulieres in uno clibano coquant, Glossa Hesychii: "Decem mandatorum littera custodiri et impleri digna est. Nec mandatum sabbati contrarium est: quamvis enim decem mandatis sit insertum, non est ex eis. Si enim speciale mandatum ponimus: Ego Dominus Deus qui eduxi etc., decem mandatorum numerum invenimus. Praeterea spiritualem significat requiem, in qua non licet operari servilia ".

c. Origenes in Glossa 20 Ex, 4: Non habebis sculptile: " Primum mandatum est: Non erunt tibi dii alieni praeter me; secundum: Non facies idolum nec aliquam similitudinem ". Secundum Origenem enim sunt quatuor in una tabula et sex in alia.

d. Istae opiniones autem praeter substantiam fidei sunt: nec sunt tamen contrarii in fide, ut dictum est de creatione mundi in principio secundi libri . Ratio coniunctionis duorum in prima tabula est secundum Augustinum, ut dictum est in Glossa super Matthaeum , ut demonstretur per tria unitas, veritas, bonitas. In secunda autem tabula Augustinus dividit duo quae Origenes coniungit, quia dividit ibi praecepta secundum concupiscibilia, quia actus concupiscendi uxorem est secundum vim generativam, actus vero concupiscendi rem proximi est concupiscentia coniuncta sensualitati. Unde, cum alia et alia sunt principia concupiscendi, recte dividit: unde et peccatum quod determinatur secundum actum est aliud, et non est differentia tantum secundum materiam.

Secundum considerationem Origenis aliter est. Dividit enim quae sunt in prima tabula et coniungit quae sunt in secunda tabula, quia aliud est colere unitatem divinae essentiae, quod significatur secundum ipsum hoc praecepto: Non erunt tibi dii alii praeter me; aliud est non fingere idolum. Unum enim praeceptum ad affirmationem reducitur, alterum ad negationem. Coniungit autem in secunda tabida ista: Non concupisces uxorem, non domum , [eo] quod si referantur haec concupiscibilia ad concupiscibilem animae rationalis, solum erit differentia secundum materiam.

Uterque vero, tam Augustinus quam Origenes, cum enumerat praeceptum de sabbato, unum preceptorum intelligit [requiem] interiorem a pravis affectionibus et exteriorem ab operibus servilibus: praeter diei determinationem, quia secundum hoc est morale praeceptum, et est scriptum in corde hominis sicut alia prima praecepta. Cum autem dicit Hesychius non esse de substantia decem praeceptorum, intelligit ipse 'cum determinatione diri' et cum eo quod est signum perfectae requiei quae erit in patria, secundum quam rationem est caerimoniale sive sacramentale, non morale (= n. 4).

Deinde sequitur de ordine preceptorum in utraque tabula, quare sic ordinantur. In prima quod est cordis praeponitur, deinde oris, ultimo operis; e converso in secunda tabula.

a. Ratio huius est quia ordinantur secundum quod Deus vult magis vel minus hominem sibi obligari ad bene operandum vel fugiendum a malo . . .

b. . . . transgressio contra primum praeceptum. Si vero colitur unus Deus, aut tantum habito respectu ad ea quae aeternaliter dicuntur de Deo, aut habito respectu ad unionem Verbi. Si primo modo, fit esclusio respectu incarnationis, et fit transgressio quoad secundum, quod est: Non assumes nomen etc. Exponitur tamen aliter secundum praeceptum: quia aut colitur Creator et creatura, ita quod utrumque, et tunc assumitur nomen Dei in vanum ; aut ipse Filius Dei, de quo dicitur Creator et creatura, et tunc non sumitur nomen Dei in vanum. Si vero colitur unus Deus et non est error culturae quoad incarnationem, consequitur ut toto affectu in ipsum tendatur, et hoc est sanctificare diem sabbati. Si vero non affectu, sed conversio fiat ad creaturam, praeponendo bonum commutabile incommutabili, tunc fit transgressio tertii praecepti. Sic ergo erit perfecta Dei dilectio, si colatur unus Deus creator et non sit error quoad incarnationem et toto affectu in ipsum tendatur.

c. E converso autem in praeceptis secundae tabulae, sicut videmus e converso esse in ratione. Primo enim est concupiscentia, deinde concupiscentiam egredi in verbum et ultimo in opus. Maius est peccatum operis quam verbi, et verbi quam cordis secundum idem genus. Principalius ergo est praeceptum prohibitivum operis, minus principale oris, minime cordis, secundum quod 'minus principale' dicitur quod minoris peccati est prohibitivum (= n. 3).

Tertium praeceptum *. Quaeritur utrum hoc praeceptum intelligendum sit ad litteram an non; secundo an sit mysticum vel morale.

a. Est de substantia Decalogi: ergo est ad litteram intelligendum.

Item, moralia ad litteram observanda sunt, quia accipiuntur secundum intellectum plurium, qui est principium in moralibus.

Item, 35 Ex,2: Septimus dies erit vobis sanctus, Glossa : " Ex decem praeceptis hoc solum populo praecepit, quod ibi figurative dicitur. Alia enim novem, sicut [ibi, sic] in Novo Testamento observanda non dubitamus. Illud autem unum de sabbato adeo velatum est mysterio, ut hodie a nobis non observetur, sed solum significatum intueamur". Ergo est figurativum.

b. Quod autem mysticum, 20 Ezech., 12: Insuper sabbata mea dedi tis, ut essent in signum inter me et eos; sed praeceptum datum 'in signum' est mysticum. - Item, Hieronymus super illum locum: " Sabbatum fuit signum veri sabbati et circumcisio verae circumcisionis, ut a vitiis omnibus purgati, per totam vitam ei die ac nocte serviamus, ut in aeterno sabbato quiescamus". Ergo [sicut] circumcisio re adveniente cessavit, ita sabbatum.

Et in 5 Ioan., 17: Pater meus usque [modo] operatur etc., Glossa : " Cum semper operetur Deus, constat sacramentum esse quod * requie sabbati legitur".

c. Contra: sanctificare diem sabbati non est aliud in via nisi cessare a vitiis et operibus servilibus die determinato; hoc autem est morale, et signatio diei non impedit, sicut neque in praecepto de decimis.

Item, praeceptum thurificationis manet, et est morale, licet significat orationem: significat enim quod semper est faciendum: ergo, cum sabbatum significat cessationem a vitiis quae semper est facienda, erat morale.

d. Ideo dicunt quidam quod est mysticum et sacramentale simpliciter, et non est morale nisi ratione significati per ipsum, quod semper est faciendum ; et ideo inseritur moralibus ratione signati sui. Non sic autem est de praecepto circumcisionis, quod significat rem non semper faciendam. Cessavit circumcisio adveniente re prima significata per ipsam, licet non plene adveniret secunda res quae per ipsam principaliter figurabatur.

e. Sed videtur potius dicendum quod istud simpliciter est morale, secundum quid mysticum. Quoad hoc quod intelligitur requies interior et exterior, morale est: quoad hoc autem quod signatur dies, mysticum est. Et ideo quoad illud nihil prohibet fieri mutationem: non enim secundum hoc cecidit in substantiam Decalogi. Quiescunt autem Iudaei in die sabbati, qui est septimus dies, qui signat remissionem peccatorum quae est in Spiritu Sancto, quae fit in spiritu septiformi. Nos autem quiescimus in octavo die, qui significat (octavam) in qua fiet omnium bonorum repletio. Et quia naturalis est transitus a remissione peccatorum usque ad perfectam bonorum adimpletionem, facta est transmutatio diei in quo erat feriandum a septimo die usque in octavum, qui et primus [dicitur]. Haec autem translatio facta est . (= n. 6).

[Usura prohibetur, 719,3]. . . . usuram et superabund . . . mutuo pauperi pupillo qui habitat. . . actor nec usuris opprimes .

Contra, Deut. 23, 19-20: Non foenerabis fratri tuo, sed alieno. Et ita videtur permitti usura in Veteri. In Novo autem prohibetur : Date mutuo nihil sperantes inde. Ambrosius, in libro De virtutibus : "Usuras accipe ab eo cui necem desideras".

Respondeo: exigere usuram est secundum se peccatum et est de genere malorum. Permissum tamen fuit in Veteri minus malum, ut sic retraherentur homines durae cervicis a maiori malo, ut in Deut, de libellis repudii, 24, 1. Sed hoc fuit permissum carnaliter intelligentibus Legem ; spiritualiter vero intelligentibus usura spiritualis, ut dicit Glossa 23 Deut., 20 : "Infideli vel iniquo pecuniam damus ad usuram, cum pro verbo praedicationis exigimus fidem, spem et bonam operationem ". Quia vero oportuit illos a maiori malo removere necesse fuit gradatim procedere, maius malum prohibendo, minus permittendo: a minori malo permisso ad bonum in praecepto quod fuit in Prophetis, in quibus fit superadditio Legi ; a bono in praecepto ad consilium quod in Evangelio. Et in hoc stabat perfectio. Et propter hoc in Exodo prohibebatur usura respectu pupilli pauperis qui habitabat in porta. In Deuteronomio, quod interpretatur nova lex, prohibebatur respectu fratris, permittebatur respectu alieni. In Propheta simpliciter prohibebatur: in Evangelio autem, quod nec etiam sit spes.

Si vero o b i c i at u r de nobili, per quem Christus intelligitur, 25 Matth., 14-30, qui tradidit pecuniam suam ad usuram, respondeo: loquitur ibi de usura bona, sicut patet in Glossa super illud 23 Deut., 20: Fratri tuo autem, Gl o s s a 6: " Altera est pecunia quam ad usuram dare debemus, ut in Matthaeo : Nonne oportuit te pecuniam meam committere nummulariis " ? Per usuras intelliguntur exactiones (= n. 25).

Si vero quaeritur *; et infra: ministros Iudicis *. a. 22 Ex, 18: Maleficos non permittes vivere. Contra, in Matthaeo: Non occides. Unde Adimantus haereticus opponit : Videtur quod Dominus praecipiat contraria. Et in Decalogo praecipit nihilominus non occidere .

- Praeterea, si irasci est minus quam occidere et non est hoc 'minus' permissum, quare occidere permittitur, immo praedicatur interfectio

• fidelium ? - Praeterea, quare in Veteri non fuit praeceptum * non irasci sicut de non concupisci ? Praeterea, si occidere est malum cuius oppositum est scriptum in corde hominis, et nulla est dispensatio contra ius naturale, ergo nullo modo recte fieri potest. Unde Augustinus, libro De libero arbitrio

I: " Quapropter legem non reprehendo quae tales permittit occidere, sed quo pacto defendam qui interficiunt, non invenio ". Si vero dicatur quod occiditur, non quia homo, sed quia malus: sed quomodo hoc potest fieri, cum non sint facienda mala ut eveniant bona, ut dicit Apostolus ad Rom. 3,8 ?

b. Respondeo ad primum per Augustinum, Contra Adimantum: In Veteri Testamento dicitur de interfectione et odio inimicorum, in Novo autem de dilectione inimicorum ; quae sibi videntur adversari. Sed semper oportuit (!) quod "interfectio illa carnali populo conveniebat, cui Lex in paedagogum data erat. Qui vero in populo isto spirituales erant, utrum quos interficiebant diligerent, multum latet indoctos qui suam diligunt caecitatem. Quid enim dicitur de Apostolo I Cor. 5, 5 ? Ego quidem absens corpore, praesens autem spiritu, tradidi huiusmodi hominem satanae, ut spiritus sit salvus in die iudicii ".

Quod ergo in Veteri Lege praeceptum fuit [occidere, non praeceptum fuit] habito respectu ad naturam, sed ad maleficium, quo exsistente non posset permanere iustitia qua fit hominum congregatio. Cum ergo fiebat interfectio, habendus erat respectus ad iustitiam, non ad vindictam vel occidendi libidinem. Nec est contrarietas inter [ipsa Testamenta, nec inter] partes Veteris Testamenti. Cum prohibetur, habetur respectus ad naturam: cum permittitur, ad malefactum. Neque peccant ministri legis civilis interficiendo maleficos, quia imperfectis non est hoc praeceptum simpliciter, non occidere, nisi habito respectu ad naturam: perfectis vero simpliciter est in praecepto.

c. Ad illud quod obicitur, propter quid praedicatur ab Ecclesia, respondeo: non fit interfectio auctoritate Ecclesiae, sed auctoritate Ecclesiae fit acquisitio Terrae Sanctae, ex quo occasionaliter auctoritate civili fit interfectio.

Si vero quaeratur de haereticis, dicendum quod auctoritate Ecclesiae intenditur destructio haereseos; potestate autem regia interfici permittuntur, cum sint obstinati et ab Ecclesia omnino separati.

d. Quod obicitur, quare non irasci non fuit praeceptum in Veteri, respondeo: non fuit pronitas liberi arbitrii ad interficiendum, [natura repugnante et corruptione non vincente naturam. Pronitas autem ad interficiendum] est ira, quae est impetus animi ad vindictam. Et propter hoc non fuit prohibitum quantum ad litteralem intellectum irasci, secus quantum ad spiritualem. Praeterea, corrupta fuit concupiscibilis in nobis et infecta ; et ideo, cum invaleret corruptio concupiscibilis supra naturam, necesse fuit prohibitionem fieri divinam, qua homo retraheretur ab ea.

e. Quod obicitur, contra ius naturale non fit dispensatio, respondeo per Augustinum, libro De libero arbitrio : " Videtur mihi legem quae populo regendo scribitur recte ista permittere et per divinam providentiam vindicari. Ea enim vindicanda sibi haec assumit, quae satis sunt conciliandae paci hominibus imperitis et quanta possunt per hominem regi. Illae vero culpae alias habent poenas, a quibus sola potest liberare sapientia" (= n. 5).

ADDITIONES CODICIS E.

Post personarum (p. 476, lin. 9):

Cap. Sed iam distributio Decalogi *; super illud: Idolum nihil est *. Ioannes Damascenus : "Imaginis honor ad prototypum refertur: prototypum autem est quod imaginatur, ex quo derivatur quod fit".

Augustinus, VIII De civitate Dei : "Daemon, simulacro arte impia colligatus, ab homine factus est Deus: sed tali homini, non omni".

Super illud Habacuc: Omnis spiritus non est in visceribus etc, Glossa dicit : "Nulla spiritalis gratia, nulla virtus in eis est. Potest tamen assidere simulacro spiritus immundus, sed intrinsecus esse non potest". Ergo non fit unum ex daemone et simulacro (= n. 15).

Super illud: Sed forma hominis in Idolo [716,16-17]. Contra, Gen. 4, in fine, super illud: Iste coepit invocare nomen etc, Glossa : " Quidam arbitrantur quod tunc primum idola in nomine Domini sint fabricata".

Respondeo: idolum dicitur aliquando proprie, aliquando communiter. (Communiter, ut est ductivum in illud cuius est]; proprie, cum non datur veneratio ei ut ductivo ad Deum, sed propter se colitur et aestimatur in eo aliquid numinis esse. Et sic instituitur ad memoriam, et sic ad idolatriam. Ex. 20, 4, secundum aliam translationem super illud: Sculptile, Interlinearis : "Idolum, quod nihil est, quia ex nullius rei exsistentis similitudine sumptum est, sed otiose confectum est" (= n. 15).

Cap. Tertium vero est *; super illud: Quorum primum ad patrem carnalem *. Quaeritur quae sit differentia inter praecepta affirmativa et consilia, cum haec et illa non obligent ad semper, sed pro loco et tempore.

Respondeo: consilium non ex se obligat, sed ex statu personae quae suscipit; praeceptum vero ex se obligat. Et semper obligatur consilio, non praecepto.

Quaestio est propter quid magis subiungitur praemium in hoc praecepto quam in aliis.

Respondeo: videtur hoc esse propter duritiam Iudaeorum, qui duri et avari erant erga parentes, ut Marc. 7,10-12. Praeterea, quia omnia alia ad proximum consistebant in prohibitione [quae] facilis erat observationis: et ideo non oportuit apponere allicitivum quod est praemium, maxime cum praemium respondeat ei quod in positione consistit. Sed istud est affirmativum et difficilis observationis, maxime cum repugnet corruptae naturae quae ad se trahit: et propter hoc oportuit praemium tamquam allicitivum adiungi, maxime quia omnis motus noster secundum depulsum, sicut dicit Philosophus , est, et cum aliquo attractu. Depulsus est in ministerio necessariorum, attractus in praemio dato.

De illo praecepto: Non foenerabis proximo tuo etc . Nota: " Usura est voluntas acquirendi aliquid praeter sortem " . Quod non liceat dare ad usuram, Ezech. 18,17: Si usuram et superabundantiam non acceperit, et iudicia mea servaverit, et in praeceptis meis ambulaverit, hic non morietur etc. Ex. 22, 25: Si pecuniam mutuam dederis pupillo pauperi qui habitat tecum, non urgebis eum quasi exactor, nec usuris opprimes.

Contra, 23 Deut., 19-20: Non foenerabis fratri tuo ad usuram pecuniam, nec fruges, nec aliquam rem, sed alieno. Et ita videtur permitti usura in Veteri Testamento. In

Novo autem dicitur, 6 Luc, 35: Mutuum date, nihil inde sperantes. Item, Ambrosius, in libro De virtutibus: " Usuras exigas ab eo cui nocere desideras".

Dicendum quod exigere usuram est peccatum secundum se. Permissum tamen fuit minus malum in Veteri Testamento, ut sic retraherentur a maiori malo, sicut erat de libello ripudii, Deut. 24, l. Sed hoc fuit carnaliter intelligentibus: spiritualiter vero intelligentibus est usura, et fuit tunc temporis, sicut dicitur in Glossa super illud Deut. 23, 20: "Infideli vel iniquo pecuniam damus ad usuram, cum pro verbo praedicationis exigimus poenitentiam, fidem et bonam operationem".

Ad aliud dicendum quod, quia oportuit ipsos a malo retrahere et ad bonum adducere, necesse fuit gradatim procedere, a maiori malo ad minus permittendo ; a minori malo permisso ad bonum in praecepto quod fuit in Prophetis, in quibus superadditur Legi; a bono in praecepto ad consilium quod in Evangelio est, et in hoc stabat perfectio.

Ad illud quod posset obici, quia etiam in ipsa Lege prohiberetur usura, respondeo: facienda est vis in hoc quod dicitur 'pauperi' et quod dicitur 'opprimes'. Cum enim sit malum, permissum non est omnibus modis, sed cum divisione mali: et ideo non debet ibi esse oppressio neque pauperis, neque fratris, ut in Deuteronomio.

Si vero obicitur de eo quod dicitur 19 Lucae, de homine divite qui tradidit pecuniam suam etc. ; dicitur enim ibi : Quare non tradidisti pecuniam meam ad usuram etc, respondeo: loquitur ibi de usura bona. Unde 23 Deut., 20, super illud: Fratri autem tuo etc, Glossa : " Altera est pecunia quam ad usuram dare debemus: unde: Nonne oportuit te committere pecuniam meam nummulariis " ? (= n. 19).

Cap. Quartum est: Non fartum etc. *; super illud: Infirmi autem qui propter cupiditatem etc. [719, 23-24]. Psalmus: Et eduxit eos in auro et argento, Glossa : "Qualitas facti fuit in permissione cupidum, factum vero in praeceptione. Nec tamen hoc permisit fieri sine aliquo provectu animae carnalis. Per hoc enim quod de vicino carnale aliquid carnales habuerunt, postea legem et Dei iustificationes [facilius] receperunt".

Cap. Quintum praeceptum est *: super illud: ubi crimen mendacii et periurii prohibetur *. Videtur quod hoc praeceptum prohibitivum non differat a secundo quoad hoc quod utrobique prohibetur mendacium et periurium.

Respondeo: cum est periurium in falso teste, duplex irrogatur iniuria: Deo quem invocat in testem: et proximo cui nocet peierans. Et ita secundum has rationes duplici praecepto prohibetur.