DISTINCTIO XXXVII.

Et quoniam demonstratum *. Secundum essentiam convenit definiri quod est: secundum locum convenit circumscribi: secundum tempus convenit esse mutabile. Quae tria removentur ab ipso, eo quod est essentia infinita, aeterna. Dicitur autem esse praesentialiter, potentialiter, essentialiter: in praesidendo per potentiam, in sustinendo per praesentiam, intus regendo per essentiam.

Vel aliter: appropriantur tribus personis, ita quod essentia Patri, et potentia sive virtus Filio, I Cor. 1, 24, qui est virtus et sapientia Patris, praesentia vero Spiritui Sancto, quae appropriatur ei: operatio enim consequitur voluntatem, quae appropriatur Spiritui Sancto.

Tertio sic exponitur: quoniam res non creatur a Deo nisi ente, potente et praesenter agente, et creatur res ens, potens, in actu, dicitur Deus essentialiter esse in creatura ente et potentialiter in creatura potente et praesentialiter in ipsa actu ente.

Item, in corpore inveniuntur tres dimensiones. Prima est longitudo, ad cuius similitudinem dicitur Deus esse in omni creatura. Secunda est latitudo, in qua duae dimensiones intelliguntur, et sic est in animabus. Tertia dimensio est soliditas, in qua tres intelliguntur, cui comparatur quod Deus est in Christo; et sicut soliditas ponit latitudinem et longitudinem, latitudo vero longitudinem et non e converso, ita esse per gratiam unionis ponit inesse per gratiam inhabitantem .

Super hanc litteram: quod est proprium deitatis [230, 18-19], obicitur: a. Si enim sit proprium deitatis, non videtur convenire alicui personae, quoniam, supposita essentia, non propter hoc supponitur persona.

Dicendum quod, licet dicatur proprium deitatis, non propter hoc excluduntur personae, sed aliae essentiae excluduntur per hoc quod sunt creatae.

b. Super illud: Velociter currit sermo eius , Glossa videtur dicere quod universale semper et ubique est, et illud dicunt Philosophi . Qualiter ergo erit proprium deitatis? - Dicendum quod non convenit universali esse ubique, id est in omni creatura: sed convenit ei esse ubique, id est in omni suo particulari, quod est eius locus.

Super circumscripta limitibus *, obicitur de corpore Christi: videtur enim quod sacramentaliter possit esse in quolibet loco ; non enim deest nisi quod consecretur. Quod autem determinatum sit in loco, Hieronymus, in libro De Spiritu Sancto : " Omnis substantia facta circumscriptam habet substantiam. Licet enim quaedam locis finibusque corporalibus non contineantur, circumscriptione tamen substantiae non carent. Solus autem spiritus qui est Deus est incircumscriptae substantiae ".

Dicendum quod Dei proprium est esse ubique, sed creaturae purae est proprium esse hic vel ibi ; sed proprium creaturae unitae divinae naturae est medium inter extrema, ratione cuius in aliquo convenit cum creatura pura et in aliquo cum Creatore. In eo enim quod est sedere ad dexteram Patris in caelo, convenit cum creatura pura, scilicet in habendo locum determinatum. In eo vero quod sacramentaliter est ubicumque consecretur, imitatur esse divinum, quod est ubique esse divinum; sed in hoc deficit, quod esse divinum est ubique, esse vero corporis sub sacramento est esse in pluribus locis. Nec est contrarium quod dicit Hieronymus in libro De Spiritu Sancta, quoniam, licet sit in pluribus locis, nihilominus habet circumscriptam substantiam.

Super illud: Quis potest Spiritum Sanctum *. Ambrosius, VI De Trinitate : Quoniam quidam haeretici dixerunt Spiritum Sanctum esse creaturam, sumentes rationem ex illo verbo Psalmi : Omnia serviunt tibi: ergo Spiritus Sanctus servit et ita non est supra creaturas, sed est creatura, Ambrosius respondet : " Si dixit Spiritus hoc per Prophetam et esset inter omnia, dixisset servimus, se illis connumerando ".

Adhuc : " Si inter omnia sit Spiritus Sanctus, utique cum legimus quia alta Dei scrutatur Spiritus Sanctus, I Cor. 2,10, Deum Patrem esse super omnia negabimus ; et cum sit super omnia Deus Pater, cuius est Spiritus, plenae utique perfectaeque virtutis, non inter omnia sed super omnia est Spiritus ".

Adhuc arguunt per hoc quod dicitur : Omnia per ipsum facta sunt: sed non recte, nam cum omnia per ipsum facta sunt, Scriptura dicit: quae facta sunt; Spiritus vero non est factus. Sed nec est creatura : " Omnis enim creatura est mutabilis. Non enim aliquo vitio mutari potest, qui abolet omnia vitia. Quomodo ergo mutabilis, qui sanctificando alios mutat ad gratiam "?

In sanetis vero habitat *. Hic ostendit differentiam inter 'esse in' et 'inhabitare'.

Super hanc litteram: malos vero *. Quaeratur utrum sit concedendum quod Deus sit in diabolo, et utrum in animabus damnatis secundum quod damnatae sunt. - Ad primum dicendum quod Deus est in diabolo in quantum est creatura, sed non in quantum deformatur. Unde non est concedendum simpliciter quod Deus sit in diabolo, cum hoc nomen 'diabolus' in deformitate consistat et sonet.

Ad aliud dicendum sicut Augustinus, De quantitate animae : " Deus nullo actu deserit animam, sive poena, sive praemio " digna sit. Sed illud principaliter intelligitur dum est in via ; cum autem est damnata et in damnatione, intelligitur iustitia. Non tantum est in ea in quantum est anima, sed in quantum damnata. Sed per illam reduplicationem potest notari ratio damnationis ex parte animae, scilicet malitia, et secundum hoc non est in ea; vel potest notari ratio poenae inflictae pro malitia, et secundum hoc est in ea.

Super illud: in illis plenius *. Utrum Spiritus Sanctus participetur a bonis (tantum). Quod non, videtur, quoniam omnia participant bonum, et ita rationalis creatura multo magis. Respondet Ambrosius, VI De Trinitate : " Quid est Spiritus, nisi plenus bonitatis? Qui cum sit inaccessibilis natura, propter sui bonitatem et complet virtute omnia ; sed qui solis participatur iustis, simplex substantia, virtutibus dives, unicuique praesens, dividens singulis de suo et ubique totus ".

Respondeo per distinctionem huius dictionis ' participare'. Est enim participatio secundum quid, prout omnia participant esse: et simpliciter, prout a solis iustis participatur. Secundum quid tamen nihil prohibet ab omni creatura participari.

Super mali vero *. Cum mali non sint cum ipso, propter quid dicitur hoc de bonis ? Et iterum: si mali non sunt cum ipso, utrum convertitur sermo: Deus non est cum ipsis?

Dicendum quod haec praepositio 'cum' non notat associationem: non enim creatura associatur Creatori; sed notat cooperationem et communem intentionem, ut I Cor. 15,10: Non ego, sed gratia Dei mecum; I Cor. 3, 9: Coadiutores Dei sumus. Non sic autem est de malis, quoniam ipsi non cooperantur, sed sua operatione a Deo avertuntur. Quod autem mali non sint cum eo, Augustinus, in libro Confessionum : " Intus eras et ego foras; ibi te quaerebam. In terra et in aliis creaturis formosa quae fecisti intuebar. Mecum eras et tecum non eram. Me tenebam longe a te, quasi in te non essem ".

Ex qua auctoritate accipitur responsio ad secundum. Sed distinguendum quod 'esse cum' dicitur dupliciter, scilicet aut cum eis qui sunt mali, aut in quantum sunt mali. - Illud quod dicitur in fine illius auctoritatis ' quasi in te non essem', videtur innuere quod mali non sunt in Deo. Dicendum quod non sunt in Deo ut mali, sed ut creaturae sunt.

Si autem quaeris ubi habitabat *. a. Augustinus, XII Confessionum : " Non in caelo et terra fecisti caelum et terram: neque in aere aut in aquis, neque in universo mundo universum, quoniam non erat, antequam fieret, ubi fieret aut esset ". Ergo nulla est quaestio prima. Et respondet Augustinus : " Apud se habitabat".

Quod autem in se erat, Augustinus, Ad Dardanum : " Ubique est Deus, quoniam nusquam est absens; in se ipso, quia non continetur ab eis quibus est praesens, tamquam sine eis esse non posset ".

b. Respondeo quod esse ubique potest dicere rationem mediam inter continens et contentum, et sic nulla est dicta quaestio: non enim ab aliquo continebatur. Si vero dicat potestatem continendi omne, cum remotione continentiae ab aliquo, secundum hoc ab aeterno fuit. Unde Deus est ubique.

Quod autem dicitur 'Deus esse in se ipso', exponitur ab Augustino per negationem, quoniam non continetur ab eis quibus est praesens; ut cum dicitur 'Pater est a se', intelligitur negatio alterius principii.

Item, si Deus est ubique, quia est in se, et si Deus est ubique quia est in mundo, utrum secundum eumdem modum dicitur esse ubique. Unde Augustinus, in libro Confessionum : " Deus est in se ut Alpha et Omega, in mundo ut creator et rector, in angelo ut sapor et rector, in electis ut liberator et adiutor, in reprobis ut terror et horror". - Distinguendum est quod 'esse ubique' potest determinari aliter et aliter ratione alterius ablativi, licet secundum unum modum sit quoad rationem nominativi. Quod autem secundum unum modum sit quoad rationem nominativi, patet per hoc quod dicitur in illis versibus: Dic ubi tunc esset, cum praeter eum nihil esset: Tunc ubi nunc, in se, quia nusquam desinit esse.

Obicitur de hoc: apud se est *. Glossa super Ioannem : In principio erat Verbum apud Deum, Glossa: " Ut alius apud alium ", ita quod haec dictio 'apud' notet personalem distinctionem. Non ergo habitat apud se.

Dicendum quod non tantum notatur distinctio ratione praepositionis, sed ratione istorum nominum 'Verbum', 'Deum'. Vel si intelligamus fieri distinctionem per praepositionem, aliquando accipitur proprie, aliquando communiter. Secundum quod proprie sumitur, transitivae sunt praepositiones et notatur distinctio personae ad personam ; secundum autem quod communiter sumitur, exponitur per negationem: habitant enim apud se, id est non apud alium maiorem se vel aliud a se.

Sciendum etc. * ; super Spiritum Sanctum non habere *. a. Duo corpora non sunt simul in eodem loco nec unum in diversis. Duo spiritus creati non sunt simul in eodem nec idem simul in diversis. Spiritus autem increatus cum aliquo alio spiritu est simul in eodem et in diversis. Spiritus creatus non potest simul esse cum aliquo spiritu creato: quare est hoc? Cum enim dicimus ' spiritum creatum', et 'spiritum' dicimus et ' creatum' dicimus ; sed ratione eius quod est 'spiritus' non repugnat: tunc enim spiritus increatus non simul esset Si ratione eius quod est ' creatus', tunc unum creatum non esset simul cum alio; quod falsum est in anima et corpore.

Item, spiritus creatus dicitur esse alicubi ubi operatur. Si ergo nihil prohibet diversas operationes spirituales esse in eodem loco corporali, nihil prohibet diversos spiritus creatos esse simul.

b. Dicendum ad primum quod 'esse simul' non attribuitur spiritui creato respectu alterius spiritus creati ratione huius coniuncti ' spiritus creatus', nam spiritus et corpus secundum prius et posterius se habent Adhuc, creatum et increatum, cum participent locum secundum alteram rationem, nihil prohibet spiritum creatum et increatum simul esse. Similiter et corpus. Non sic autem est cum dicitur corpus et corpus vel spiritus creatus et creatus. Secundum enim unum modum se habent ad esse in loco. Aliter tamen est, sicut infra determinabitur , de corporibus spiritualibus quae glorificata sunt et quae adhuc in sua corpulentia persistunt c. Ad aliud dicendum quod duae spirituales operationes possunt simul esse in uno loco sensibili, sed non in uno loco intellectuali. De quo Ioannes Damascenus : " In intellectualibus locis sunt et in intellectualibus locis operantur ".

Super Quis audeat *. In libro De blasphemia : " Inseparabilis est habitatio, quorum inseparabilis est operatio ".

Ioannes Damascenus addit : " Inseparabilis est operatio, quorum inseparabilis est essentia". Cum ergo inseparabilis sit essentia trium personarum, et inseparabilis erit operatio et habitatio.

Super Fatendum *. Quaeratur utrum haec sit vera 'Deus fuit in omni loco ab aeterno', sicut haec 'Deus est ubique ' Et videtur quod convertantur 'esse ubique' et 'esse in omni loco'.

Dicendum quod ' ubique' et 'in omni loco' differunt, quoniam illud quod 'ubique' dicit per indistinctionem, idem dicit 'in omni loco' per distinctionem et per naturam totius in quantitate. Unde 'ubique' potest referri ad continentiam virtualem, in qua nulla est distinctio, quae similiter fuit ab aeterno et nunc.

Illud quoque etc. *. Istud est contra quosdam haereticos qui ponebant solum adultos pertinere ad templum Dei, sumentes causam dicti in fine Marci : Qui non crediderit, damnabitur ; quod intelligitur de adultis, cum eisdem dicatur : Praedicate evangelium omni creaturae: 'omnis creatura' intelligitur adultus. Si ergo dicuntur templum Dei per fidem, solum adulti dicuntur templum. - Dicendum, sicut Augustinus, Ad Bonifacium , [quod] habere fidem dicitur dupliciter. Dicit enim: " Quid est credere nisi fidem habere? Habere autem fidem est habere fidei sacramentum vel fidei usum ". Utroque autem istorum modorum qui habent fidem pertinent ad templum Dei.

Diligatur *. Secundum hoc non habitat in parvulis.

Dicendum quod cognosci vel diligi ab aliquo dicitur dupliciter: vel cognitione forma vel cognitione usu haberi. Habitat ergo in parvulis cognitione forma, sed non cognitione usu.

Ex praedictis *; multa de Deo intelligimus *. Contra: 32 Ezechielis , Hieronymus : " Quem non comprehendit cogitatio, quomodo potest comprehendere sermo "? - Dicendum quod facienda est vis in eo quod dicitur 'comprehendere'. Ut enim dicit Philosophus , " balbutire possumus de Deo "; et dicit Augustinus : " Intelligere Deum possibile est; comprehendere, impossibile. Illud vero comprehendimus, cuius nihil latet videntes vel cuius fines circumspici possunt".

Super quomodo ubique *. Contra: numquid dictum est supra quod sit ubique praesentialiter, essentialiter? Et hoc fide accepimus; quomodo sit, intellectu capimus.

Dicendum quod aliud est intellectu sumi et intellectu capi. Quod enim fide creditur, ad istud non pertingitur, sed attingitur. Quod enim intellectu capitur, in ipsum habet posse intellectas. Et praeterea, si sciamus in genere dicere: 'est ubique praesentialiter' etc., non est in potestate nostra illud explicare.

Quidam tamen, immensa *. Arguitur sic: Deus ubique est; ergo alicubi a toto in loco. Contra: Anselmus, in Monologion : " In nullo loco est, quia nullum locum aut tempus habet, nec in se recipit locorum distinctionem, ut hic vel ibi vel hac vel alicubi: neque temporum, ut nunc vel tunc vel aliquando ". Ex quo habetur quod Deus non est alicubi vel non est aliquando vel in aliquo tempore.

Respondeo: esse alicubi vel in aliquo loco dupliciter dicitur: proprie et communiter. Proprie, secundum quod esse alicubi vel in aliquo loco est contineri ab eodem definitive vel circumscriptive. Reliquo vero modo est esse in loco vel alicubi vel esse aliquando ipsi loco vel tempori non deesse; reducitur ad continentiam activam, non passivam.

In eis per substantiam *. Ioannes Damascenus, I libro : "In omnibus est Deus. Ab ente enim dependent entia, et non est quid nisi in ente habeat esse, quoniam in omnibus est Deus contentus vel continens naturam". Sed in illis est proprie contentio, in quibus fit unitio vel ex quibus unum. Quomodo ergo est contentus? Deus autem est in rebus sicut motivum in moto, non quod ex ipso et creatis fiat unum.

Item, potestne concedi 'Deus nusquam est'? Non est ibi per circumscriptionem, et sic de singulis: quare nusquam; et si hoc, non erit ubique.

Respondeo: non est concedendum, quia non est abnegativa utriusque, et eius quod est esse ubique per continentiam et eius quod est esse alicubi circumscriptive vel definitive.

Item, estne haec concedenda 'Deus est alibi quam in se ipso'?

Respondeo: non, nam cum dicitur 'esse in se ipso', 'esse in creatura', aequivoce dicitur '''in' ''Cum autem dicitur: aliquid est alibi quam hic vel in hoc loco, debet similiter accipere 'esse alibi' et ' esse hic', quia 'quam' est nota comparationis similium.

Item, estne haec concedenda ' Deus ubique creat hanc animam' sicut haec ' Deus ubique diligit' et ' ubique praedestinat'?

Respondeo: non, quia diligere et praedestinare non ponunt aliquid in creatura definite, vel quod sit vel quod alicubi sit. Dilectio enim et praedestinatio sunt nonentis. Sed creare dicit creaturam determinatam in esse, quae non tantum est determinata comprehensione, sed tempore et loco . Et ideo non conceditur haec ' Deus ubique creat hanc animam '; creaturae tamen ubique: nullus enim locus in quo non sit participatio esse a Deo.

Per praesentiam et potentiam *. Richardus : " Deus ubique totus, non spatiosa sui magnitudine, sed essentiae suae immensitate. Et ipse est super omnia, quia omnibus praesidet: infra, quia omnia sustinet; extra, quia omnia continet ; intra, quia [omnia] replet". Haec tamen omnia ratione potius removendi quam ponendi dicuntur. Et sic se exponit: " Praesidet sine situ: continet sine habitu; supra omnia dicitur esse, ne putetur aliquid esse ei aequale; intra omnia, ne aliquid intelligatur sine eo subsistere; extra omnia, ut immensus nusquam coarctari nec usquam valeat dilatari ". Et nota habitum hic sumi secundum quod dicit applicationem " corporum et eorum quae circa corpus sunt" ; quod etsi habet, non eo modo habet quo nos dicimur habere.

Solet etiam etc.; corporalium sordium *. In illis est infectio, in quibus est communis natura agendi et patiendi secundum moderabilia ; sed in spiritu et corpore alio non est huiusmodi.

Inquinari non possit *. Contra: 9 Sap.,15: Corpus quod corrumpitur aggravat animam. Item, anima parvuli nonne contrahit originale a corpore?

Respondeo: dicitur in littera de corporali inquinatione tantum.

Omnia replet *. Isidorus, libro De Trinitate : "Cuncta intra divinam omnipotentiam coarctantur, sive quae continenda sunt ut salva sint, sive quae amputanda sunt ut pereant. Qui enim non habet eum placatum, non evadet iratum ".

Ergo localis est *. Magister Richardus : " Erit itaque et intra omnium locum et extra omnium ; sed quoniam simplex est, erit in parte totius totus et extra totum totus. Si extra omnium locum est, a nullo concluditur: si in omni, a nullo secluditur. Localiter igitur nusquam, quia a nullo loco concludi, a nullo secludi potest; et sicut in omni loco est praesentialiter, in nullo localiter, ita in omni tempore est aeternaliter, in nullo temporaliter".

Comprehendi potest *. Cum finitum et Infinitum secundum locum sunt immediata , quaeritur utrum concedendum sit divinam naturam esse infinitam secundum locum. - Respondeo: infinitum dupliciter accipitur. Uno modo accipitur negative, alio privative, secundum quod infinitum est aptum natum finiri, non habens finem . Secundum hunc ultimum modum non est verum de Deo nec sunt immediata finitum et infinitum. Secundum vero primum modum est verum quod non finitur per locum actu vel potentia.

Cum divina natura: et infra: essentialiter in omni loco *. Augustinus, Ad Orosium : " Movet se ipsum sine tempore et loco "; et si hoc, movetur a se ipso; non ergo verum est quod hic dicitur: " Non movetur vel per loca vel per tempora ", si totius sit abnegatio. Quod autem non moveatur, patet, quia motus est exitus de potentia in actum sive actus imperfectus ; sed neutrum Deo convenit: quare nec moveri. Praeterea, cum sit semper et ubique, tale autem non movetur per locum aut tempus. - Respondeo: non est haec concedenda 'Deus movetur a se ipso' licet haec: 'Deus se ipsum movet', in qua est sensus: Deus non ab alio habet quod movet creaturam. Ratio vero activa convenit ei, non passiva. Nec est concedendum aliquo modo quod conveniat Deo definitio motus, secundum quod dicitur actus imperfectus: sic enim motus est in mobili, non autem in moto.

Non circumscribitur loco *. Ambrosius, in VI De Trinitate : " Non in loco aliquo circumscribitur Pater, qui est super omnia, non solum corporeae naturae, sed invisibilis creaturae; neque Filius suorum operum locis temporibusque concluditur, qui totius est opifex creaturae; nec Spiritus Sanctus aliquibus finibus circumscribitur, qui omnem intelligibilem [substantiae creaturam] inenarrabili supereminet plenitudine deitatis. Non ergo quasi ex loco procedit quando a Patre mittitur vel procedit ".

Circumscriptibile *. a. Ergo, cum exemplificet hic de angelis vel spiritibus, videtur quod angelus sit circumscriptibilis.

Contra: Cant. 5,17, super illud: Quo abiit dilectus, Glossa: " Sciendum quod Deus, qui ubique est, in loco est, sed localis non est. Locale dicitur quod circumscribitur secundum loci partes: supra, infra, ante et retro. Cum vero animae et angeli circumscribi non possunt, longe minus illa incomprehensibilis substantia". - Ad oppositum: Augustinus, in libro De anima et spiritu : " Ex eo corporales dicimus naturas intellectuales, quod loco circumscribuntur ; solus autem Deus est incircumscriptus ".

b. Respondeo per definitionem eius quod est 'circumscribi ' in dicta Glossa gregorii : circumscribitur enim quod habet partes creatas distantes secundum supra, infra, ante et retro ; hoc autem modo tantum corporibus convenit. Dicitur iterum circumscribi communiter, non proprie, quando nihil eius extra invenitur ; et secundum hoc convenit spiritui creato. Spiritus enim creatus per praesentiam et operationem loco concluditur. Unde Augustinus, in libro De anima et spiritu : " Anima, quia per praesentiam et operationem loco concluditur, localis dicitur ; verumtamen non sicut corpus, cui secundum locum principium assignatur et medium et finis, nam per loci spatium ita sistit et movetur, ut maiore sui parte maiorem occupet locum et brevi breviorem, minorque sit in parte quam in toto ".

Divina essentia incircumscriptibilis [236, 19-20]. Quaeritur si Deus localiter ambulet in sanctis suis. Isidorus, libro De Trinitate : " Cum localis non sit Deus, localiter tamen ambulat in suis sanctis, dum de loco in locum ab eis praedicatur. Nam Deus, qui nec loco movetur nec tempore, in servis suis tempore et loco movetur ".

Temporibus locisque mutabilem [236, 29-30]. Ergo Spiritus Sanctus non descendit vel ascendit. Ambrosius, VI De Trinitate : " Est et manet semper qui oris est Spiritus ; sed descendere videtur cum illum recipimus ut inhabitet in nobis, ne nos simus a gratia eius alieni. Nobis descendere videtur, non quod ille descendit, sed quod animus noster ascendit ad illum ". " Venit non de loco ad locum, sed de dispositione constitutionis ad gratiam sanctificationis, ut de terris ad caelum, de iniuria ad gloriam, de servitio ad regnum transferat ".

Spiritualis creatura per tempus *. Ioannes Damascenus, libro I, scilicet De loco : "Angelus dicitur esse in loco, quia adest et circumscribitur intelligibiliter ubi operatur. Non enim potest secundum idem in diversis Iocis operari". Ex hoc videtur quod spiritualis creatura non tantum movetur per tempus, sed etiam per locum. - Respondeo: dicitur moveri non per locum, quia illud proprie per locum movetur, quod habet partes quarum una est in eo a quo, altera vero in eo ad quod. Unde, cum angelus sit simplex, non dicitur moveri per locum; nihilominus tamen de loco ad locum movetur. 'Per' enim respicit medium ut pertransitum est; 'de et 'ad' respiciunt terminos.

Mutari autem per tempus *. Prius dixit quod Spiritus increatus nec mutatur tempore nec loco ; spiritus vero creatus mutatur tempore, sed non loco; corpus vero mutatur secundum utrumque. Consequenter ostenditur quid est mutari secundum tempus, deinde quid est mutari secundum locum.

Quaestiones ita ordinantur: prima est utrum angeli sint in loco. Deinde, utrum in loco spirituali tantum vel in loco corporali. Deinde, quid sit locus spiritualis. Deinde, utrum duo angeli possent esse in eodem loco spirituali. Si vero non possunt, tunc est quaestio utrum possent esse in eodem loco corporali. Deinde sequitur de mutatione illorum de loco in locum: et utrum subito an in tempore moventur: et si in tempore, utrum pertranseant spatium medium in intermedio tempore vel non. Et quidquid nunc dicitur, intelligendum est de ipsis angelis in se consideratis, et non ratione corporum assumptorum. Deinde quaeritur quae sit differentia inter mutari secundum locum in spiritibus et animabus et corporibus glorificatis.

I. Circa primae quaestionis determinationem sic procedatur: a. Dicit Ioannes Damascenus quod "locus est finis corporalis eius quod continetur "; sed angelus non habet finem corporalem: quare non erit in loco. - Contra hoc, Augustinus, in libro De anima et spiritu : "Ex eo corporales dicimus naturas intellectuales, quod loco circumscribuntur ".

b. Sed ad oppositum tamen sic procedatur: Locus se habet ad locatum ita quod nec maior nec minor est locato ; sed spiritum creatum non est determinare huiusmodi loco; quare spiritus creatus non erit in loco.

c. Dicendum quod dupliciter dicitur aliquid esse in loco, scilicet circumscriptive et definitive: omne enim quod circumscribitur loco, definitur loco, sed non convertitur) est ergo spiritus creatus in loco corporali definitive et non circumscriptive. Dico autem definitive ratione operationis et substantiae determinatae ad unam operationem. Unde Ioannes Damascenus : " Angelus dicitur esse in loco, quoniam adest et circumscribitur intelligibiliter ubi operatur". Unde, si dicatur quod angelus non est in loco, intelligendum est per circumscriptionem non esse in loco.

II. a. Secunda quaestio potest determinari sic: sicut se habet locus corporalis ad corpus, sic se habet locus spiritualis ad spiritum, quoniam proportionalia sunt continens et contentum. Sicut ergo locus corporalis tantum corporum est, sic locus spiritualis tantum spirituum erit.

b. Dicendum quod non est similis habitudo in permutando. Licet enim sic se habeat locus spiritualis ad spiritum sicut corporalis ad corpus, nihilominus spiritus erit in loco corporali. Sed differenter tamen spiritus et corpus sunt in loco corporali, nam corpus est in loco corporali secundum potentiam passivam et spiritus secundum potentiam activam. Et hoc significant auctoritates Ioannis Damasceni . Una enim dicit quod "locus est finis corporalis eius quod continetur", et hoc retorquetur ad corpora ; alia auctoritas dicit quod " angelus adest et intelligibiliter circumscribitur ubi operatur "; et operatio ad activam potentiam pertinet, contineri vero ad passivam.

III. a. Adhuc etiam dicitur quod angeli non sunt in loco corporali naturaliter, et tamen locus naturalis dicitur ipsorum angelorum, scilicet caelum empyreum, in quo sunt creati, ut II distinctione II libri . Quoniam, sicut dicitur aliquis locus naturalis corporis in quo creatum est ipsum corpus, nam ille locus est principium generationis, sic dicetur caelum empyreum locus naturalis ipsius angeli. Sed si natura sint in illo loco et ille locus corpus sit, videtur violentia esse cum mittuntur ad ista inferiora ; sed cum ipsi non recipiunt violentiam, spiritus creati non sunt in aliquo corpore naturaliter.

b. Dicendum quod esse naturaliter locum alicuius dupliciter dicitur: quoniam uno modo est locus naturaliter alicuius, ex cuius natura quodam modo est locatum et ad quod movetur et in quo quiescit ; et sic non dicuntur angeli esse in caelo empyreo, si fortasse caelum empyreum sit corpus. Alio modo dicitur locus naturaliter alicuius, cuius est maior convenientia in genere corporum ad ipsum et in quo maxime completur sua operatio: et sic angelus dicitur esse in caelo empyreo tamquam in loco naturali, quoniam de genere corporum caelum empyreum est lucidissimum corpus, ratione cuius lucis, licet sit corporalis, habet convenientiam cum luce spirituali quae est angelus. Unde Dionysius vocat angelos "lumina intellectualia ". In eo enim quod maxime operantur angeli, ideo maxime dicuntur esse in caelo empyreo. Nec propter hoc est eis violentia si moventur cum mittuntur. Voluntarie enim obediunt et merentur in perficiendo iussa divina. Dico autem duplex meritum in angelis: est enim unum meritum quod est respectu contemplationis divinae, et quoad hoc non merentur modo; est aliud meritum quod est in nobis, sicut praelati merentur respectu subditorum, et sic mittendo merentur gloriam per conversionem eorum ad quos mittuntur.

IV. Item, quaeratur utrum angeli possint esse alicubi, non intellecto corpore.

a. Quod videtur, per hoc quod, si ponatur quod angeli sint creati ante creationem corporum, et sicut tunc Deus erat ubique, et angeli tunc alicubi erant: et ita non de necessitate requiritur locus corporalis ad hoc quod angeli sint in loco.

Item, Ioannes Damascenus : "Intelligentiae exsistentes in intellectualibus locis sunt "; et ita quaestio potest esse quid sit locus intellectualis.

b. Videtur quod primus locus intellectualis sit divina essentia. Dicit enim Beda et Gregorius : " Summus Spiritus, : qui Deus est, incircumscriptus est, intra quem currit angelus quocumque mittatur". - Contra, Augustinus, in libro De

fide ad Petrum : "Etsi inhaerentibus Deo nihil inest de varietate temporis, quia, collato sibi aeternae incorruptionis et immutabilitatis munere, nihil in se sentiunt mutationis: inest tamen naturalis terminus singulis, quo a se invicem discernuntur, quo nullus eorum est in alio ".- Hieronymus, in libro De Spiritu Sancto : " Licet non contineantur finibus corporalibus, circumscriptione tamen non carent substantiae ". Sed constat quod Deus, etsi sit continens per potentiam omnem creaturam spiritualem, non est proprius terminus alicuius creaturae spiritualis, nec aliquam creaturam circumscribit spiritualem, sicut locus corporalis suum locatum circumscribit: est itaque locus intellectualis aliud a Deo.

c. Item, videtur quod idem in substantia sit locus intellectualis et corporalis. Ioannes Damascenus : "Intelligibiliter circumscribitur ubi operatur "; et ita erit angelus intelligibiliter in illo loco in quo corpus sensibiliter.

d. Dicendum quod locus intellectualis dicitur dupliciter. Uno enim modo in se, alio modo respectu locati. Et respectu locati potest idem esse locus intellectualis et sensibilis: sensu enim discernitur quod corpus est in loco, intellectu dignoscitur quod spiritus est in loco corporali. Unde idem est locus intellectualis et sensibilis. Alio vero modo dicitur intellectualis in se, scilicet terminatio virtutis in uno spiritu creato. Sicut enim infinita est virtus divinae essentiae, sic finita est virtus uniuscuiusque creatae essentiae. Et haec terminatio virtutis locus intellectualis proprius dicitur, secundum auctoritatem Augustini in libro De fide ad Petrum et Hieronymi in libro De Spiritu Sancto . Est tamen praeter hoc locus intellectualis communis, de quo dicitur a Beda in supradicta auctoritate , cum dicitur: "Intra ipsum currit angelus ".

V. Sequitur determinare utrum duo spiritus possent esse in eodem loco intellectuali.

a Quod non, videtur per simile:

quoniam duo corpora non possunt esse simul in eodem loco corporali ; ergo nec duo spiritus in eodem loco intellectuali.

Augustinus, in libro De fide ad Petram, in fine supradictae auctoritatis asserit istud idem.

b. Dionysius, in libro De divinis nominibus : "Duo lumina indiscreta sunt in eodem loco, non tamen confusa "; multo fortius potest esse verum de spiritibus creatis, qui sunt improportionaliter simpliciores.

c. Contra hoc, Augustinus, in libro De fide ad Petrum : " Cum uni eorum quodlibet opus iniungitur, alius quoque alteri operi implendo divinae potestatis deputatur arbitrio "; et ita, si est ubi operatur et seiuncta sunt opera, necesse est quod substantiae non simul sint in eodem loco. Unde dicit Ioannes Damascenus plane: " Non potest secundum idem in diversis locis operari ". Et alibi dicitur : "Non possunt simul diversi operari ". Ex quo relinquitur quod duo spiritus non sunt in eodem loco intellectuali simul.

d. Ad obiectum dicendum quod non est simile de luminibus et spiritibus indiscrete lucentibus in eodem loco et inconfuse. Non enim habetur quod huiusmodi lumina sint corpora, sed corporum formae. Nihil autem prohibet duas formas esse in uno susceptibili, quarum una ab alia est distincta. Et licet ponerentur illa lumina esse corpora, adhuc non sequeretur quod spiritus creati essent in eodem loco intellectuali, sed quod possent esse in quam minimo loco corporali. Ex supradictis autem patet quod angeli dicuntur esse in loco intelligibiliter ratione operationis, qua definitur quod ipsa substantia est ubi est ipsa operatio. Sic enim comprehendit intellectus noster substantias separatas.

VI. Sequens autem quaestio determinatur sic, scilicet utrum angeli moventur de loco ad locum. - a. Gregorius : " Cum exterius mittuntur, nunquam ab intimis discedunt "; 6 Is., 6: Missus est ad me unus de Seraphim, et 1 Luc, 19 similiter.

Sed contra : "Angelus est substantia intellectualis, semper mobilis ", perfectissima secundum naturam; sed motus removetur a substantia perfectissima, et ita non movetur angelus de loco ad locum. Ad quid ergo ponit Ioannes Damascenus in definitione angeli ' mobile'?

b. Dicendum quod dupliciter dicitur aliquid esse mobile . Uno enim modo mobile idem est quod mutabile a non esse in esse simpliciter vel esse ad aliquid vel aliquo modo. Et secundum hunc modum solus Deus est immutabilis et immobilis, et hujusmodi mutatio opponitur tantum illi perfectioni quae est in Deo. Reliquo modo dicitur mobile, quod est secundum locum mutabile, et sic ponitur mobile in definitione angeli. In hoc enim distinguitur a creatura corporali, quoniam a se ipso moveri potest, quod non potest creatura corporalis; et ratione huius ponitur ' mobile' in definitione angeli. Adhuc autem potest moveri de loco ad locum non moto corpore, quod non potest anima rationalis, cum sit unita corpori; et huiusmodi moveri non opponitur perfectioni creaturae, immo perfectior est creatura quae a se ipsa movetur quam quae ab alio, et huiusmodi moveri ad potestatem pertinet et non ad indigentiam , nisi ad illam secundum quam creaturae indigent Creatore.

VII. Item, utrum subito moventur an per tempus.

a. Videtur quod per tempus. Augustinus. Ad Orosium : "Movet creatum spiritum temporaliter sine loco et movet corpus temporaliter et localiter". Item, Augustinus, Super Genesim : "Movet per tempus spiritualem creaturam, et corporalem per locum et tempus".

b. Quod subito moveatur angelus, patet per Augustinum in libro De solutione sex quaestionum : " Ut radius nostri oculi non citius pervenit ad propinquiora quam ad remotiora, sed utraque intervalla pari celeritate contingit, sic de corporibus quae resurgent accidet ; unde in ictu oculi, ut I Cor. 15, 52". Sed multo simpliciores sunt spiritus creati quam corpora glorificata ; restat ergo quod aequaliter perveniunt ad remotiorem locum et propinquiorem. Et ita non est ibi velocitas aut tarditas, quoniam neque maius tempus neque minus secundum maius spatium aut minus; et ita non pertranseunt spatium: quare subito moventur.

c. [Contra]: Sit A instans in quo est in C loco, et B instans in quo est in D loco, et inter A et B est tempus et in illo tempore alicubi erit angelus. Non in C vel in D: quare in intermedio spatio, et ita movebitur non tantum per tempus, sed etiam per locum.

d. Quod autem movetur per tempus, videtur: nam in quibus est velocitas, in illis est tempus. Ioannes Damascenus : "Angelus velocitate naturae, et quia cito transit, operatur in diversis locis".

e. Quod autem non sit necesse pertransire intermedium spatium, videtur per hoc quod angeli mittuntur ad operationem definitam, quae fit in hoc loco vel illo; et ita nulla operatio est perficienda in intermedio ; ergo nunquam erunt in intermedio, cum ibi sit substantia angeli, ubi est eius operatio.

f. Ad praedicta dicendum quod primo intelligendum est quid est moveri per tempus et non per locum. Accipitur enim tempus dupliciter: uno modo ut tempus est mensura motus localis in corporibus ; alio modo ut est mensura mutationis cuiuscumque, sive fuerit subita sive successiva. Et sic dicuntur angeli creati in tempore, dicuntur etiam moveri. Secundum reliquum vero modum possunt moveri per tempus, sed non in tempore. Unde Augustinus, Ad Orosium :"Spiritus conditus, sicut angelorum veritas, quamquam sine tempore contempletur Dei aeternitatem, veritatem, caritatem, tamen quia ex tempore in inferioribus iussa Dei perficiunt, iure creduntur moveri in tempore. Corpora vero sua in locum movent dum descendunt de caelo et ascendunt in caelum. Et ita spiritus hominum movetur in praesenti reminiscendo praeterita, exspectando futura et aliqua nova discendo. In nullo autem loco vidit ut recordaretur, sed in se ipso: et quia initium habet cogitationis suae, [et] omne quod initium habet, tempus habet, secundum supradicta, spiritus ergo creatus (per tempus) potest moveri, sed non per locum". Ex quo colligitur quod angeli, cum moventur de loco ad locum, etiam non assumptis corporibus, moventur per tempus. Non autem moventur in tempore secundum propriam rationem temporis: possunt enim subito de loco ad locum moveri. Unde Aristoteles : "Inter rem cuius substantia et operatio est in momento aeternitatis" etc. Substantia autem angelica est in momento aeternitatis, et eius actio qua Deum contemplatur similiter ; sed habet aliam actionem qua mittitur ad nos et in inferioribus operatur, et secundum hoc sua substantia est in momento aeternitatis et eius operatio in momento temporis. Et ita, cum eius mutatio de loco ad locum sit eius actio, erit in momento temporis.

g. Ad obiectum dicendum, scilicet quod inter quaelibet duo instantia sunt infinita instantia infra tempus medium, et ita inter C et D tempus medium: solvendum per iam dicta. Quoniam haec propositio intelligitur secundum quod tempus refertur ad motum, qui motus corporis mobilis est per spatium, et sic est continuitas temporis a continuitate motus, et continuitas motus a continuitate spatii. Sed instans indivisibile in tempore est, quemadmodum mutatum in motu et punctum in linea. [Et sicut inter duo puncta linea] et inter mutata est motus, sic inter instantia tempus. Sed hoc non est verum in illis quae subito moventur: quod apparet in formis corporalibus quae immediate insunt in suo susceptibili, ut si ex igne fiat aer, non est tempus medium in quo nec est ignis nec est aer. Sed aliter est de spiritibus, cum de loco ad locum moventur. Cum enim est in hoc loco vel illo, non dicitur esse in instanti isto vel illo, sed in hoc nunc vel illo. Unum enim nunc est continuum alii nunc, licet instans non sit continuum instanti. Dicendum etiam quod angelus pertransit spatium medium, sed non commetitur se spatio sicut corpus, ut pars corporis sit in parte spatii, et ideo non dicitur moveri secundum locum. Et quemadmodum lumen repente est ab Oriente in Occidentem, ita angelus subito movetur) et quod corpulentum pertransit tempore sensibili, hoc corpus spirituale repente et spiritus subito pertransit. Unde I Cor. 15,52: In ictu oculi. Unde cum non sit proportio spiritus ad corpus, nec erit proportio eius quod est subito ad tempus, sed secundum eamdem indifferentiam transit maiorem locum et minorem. Hoc autem non esset si per tempus divisibile transiret.

Sunt ergo spiritus creati *, super hanc litteram: angelus, incircumscriptus [238, 14-15]. Contrarium super 49 Is., 26, scilicet Redemptor tuus, Glossa: "Volebat angelus qui eum custodiebat in peregrinatione ad Deum recedere ; tenuit enim eum Iacob oratione", et ita non semper ad Deum.

Dicendum quod voluit ad Deum recedere, id est ad voluntatem Dei alibi complendam.

Super hanc litteram: sed Seraph *. Ambrosius, De Trinitate : "Seraphim descendit cum aliquo secundum naturam suam transitu". "Si enim de loco procedit Spiritus Sanctus et ad locum, ipse Pater in loco invenitur".

Fateamur *, super hanc litteram: spatiosa magnitudine *. Isidorus, in libro De Trinitate : "Immensitas divinae magnitudinis haec est, ut intelligamus eum intra omnia, non inclusum; extra omnia, non exclusum: et ideo interiorem ut omnia contineat, et exteriorem ut incircumscriptae suae magnitudinis immensitate omnia includat. Per id ergo quod interior est, Creator ostenditur ; per id quod exterior, gubernare demonstratur".

Super hanc litteram: omnia esse in illo *. Isidorus, De Trinitate : " Non caelum et terram implet Deus ut contineant eum, sed ut ipsa potius ab eo contineantur, non particulariter, sed ubique et totus ".

Super hanc litteram: locus non est Deus *. Ioannes Damascenus : " Deus est [sui ipsius] locus, omnia implens ", a nullo locabilis. " Dicitur autem esse in loco et esse locus, ubi manifestatur eius operatio. Nam ipse omnia pertransit et in omnibus dat eius operationem secundum uniuscuiusque aptitudinem et susceptivam virtutem ".

Super hanc litteram: intelligendum est *. Isidorus, De Trinitate : " Dum de Deo nec secundum situm, nec secundum qualitatem, nec secundum habitum, nec secundum motum aliquid digne dicatur, inest tamen ei quodam modo latitudo caritatis, qua nos ab errore colligit et continet in veritate ; longitudo qua nos longanimiter malos portat, donec emendatos patriae restituat ; et altitudo per quam omnem sensum suae scientiae immensitate superati profundum quo damnandos inferius iuxta aequitatem disponens praeordinat".

Super hanc litteram: licet quotidie *. Augustinus, Confessionum : " Nemo te amittit, nisi qui te dimittit ; et qui te dimittit, quo it, nisi a te placido ad te iratum"? Et ita sequitur quod sive creatura rationalis sit bona sive mala, Deus est aliquo modo in ea. Nam si bona est, per gratiam inest ; et cum desinit habere gratiam, amittit. Si vero mala postquam fuit bona, dimittit, et adhuc est Deus in ea essentialiter et per modum iustitiae, ut est punita vel damnata. Et ita, secundum diversum modum eius quod est 'esse in', est differens desitio vel inceptio.