DISTINCTIO I.

Veteris ac Novae Legis *. Cum summa perfectio consistat In beatitudine, dividitur hoc totale opus completum secundum ea quae faciunt ad beatitudinem. Primus liber agit de beatificante: secundus de beatificabili et suo opposito: tertius agit de dispositionibus remotis quae ducunt In beatitudinem: quartus de dispositionibus propinquis, scilicet de sacramentis. Gratia enim praeceptorum et virtutum, de quibus agitur In tertio libro, remotius se habet ad beatitudinem quam gratia sacramentalis : Illa enim In Lege rumphaeam non amovit, haec autem reseravit Ianuam paradisi.

Sunt autem huius primae partis primi libri partes tres, secundum triplex genus rerum, scilicet rerum quibus est fruendum et utendum, et quae fruuntur et utuntur, et per quas fruuntur. Primo Igitur determinat quid frui, quid uti ; deinde, quibus est fruendum et utendum ; deinde, quae sint res quae frui et uti debent: ultimo, per quas res est fruendum.

Omnis doctrina circa res vel signa *. Quid sit signum, definitur In principio quarti . Vel aliter: Signum est quod se offert sensui, aliud derelinquens Intellectui. - Sed opponitur de corpore Christi, quod est res et signum; non ergo omnis speculatio theologica circa res vel signa. - Respondeo: haec coniunctio ' vel' tenetur subdisiunctive. Unde fit hic divisio secundum rationes oppositas, non secundum res. Signum enim proprie In notitia est, res secundum naturam. In tertio autem libro agit de corpore Christi ut res est, In quarto ut est signum.

Usus in significando, non In Iustificando *. Circumcisio enim, licet originale peccatum delevit, non tamen contulit gratiam ad bene operandum. Unde sacramenta Veteris Legis faciebant solum declinare a malo, non facere bonum.

Res aliae sunt quibus fruendum *. Et quaeritur utrum beatitudine creata fruendum sit. Quod videtur, quia beatitudo beatum facit, et omni tali est fruendum

Contra: beatitudo creata semper ad Increatam referenda est; ergo, per definitionem eius quod est 'uti' , utendum est ea.

Respondeo: quod est frui dicitur multipliciter: vel formaliter, ut fruimur fruitione; vel quasi materialiter, ut fruimur virtutibus, quia virtutes sunt dispositio materialis per quam fruimur beatitudine: vel ut termino, et sic fruimur beatitudine creata ; vel ut fine, et sic Increata. Et quia terminus refertur ad finem, etiam Ipsius beatitudinis creatae quoad hoc est usus. Virtutes etiam habent aliam comparationem a praedicta ad frui, de qua Infra dicetur .

Res quae fruuntur Inter utrasque sunt *. Ergo virtus est Inferior rationali creatura, cum res utens et fruens medium sit Inter beatitudinem et virtutem qua utitur.

Contra: ut habetur in secundo libro , dicit Augustinus : " Virtutes, quibus recte vivitur, magna bona sunt: potentiae, sine quibus recte vivi non potest, media bona sunt; species quorumlibet corporum, sine quibus recte vivi potest, minima bona sunt". Ergo, cum homo cadat In ordine bonorum mediorum, propter hoc quod sine Ipso recte vivi non potest, erit Infra virtutes et non supra.

Respondeo: virtutes sunt dispositio media Inter fruentem et quo fruitur ; et propter hoc bene dicuntur ab Augustino, In libro De libero arbitrio , 'magna bona' maiora quam ipsae potentiae. Neque aestimo hominem contineri In aliquo Illorum trium membrorum, sicut Ibi exponitur. Cum autem dicitur hic quod sunt media bona illae res ' quae fruuntur et quae utuntur' Infer res ' quibus fruuntur' et 'quibus utuntur ', non aestimo Ibi numerari nisi res per se subsistentes, scilicet Deum quo est frui, et homines et angelos In medio, et alias creaturas In ultimo .

Frui autem est amore inhaerere alicui rei propter se *. Ponitur 'amor' hic pro amore ex parte inhaerentis. Quod autem sequitur est In ratione finis, scilicet ' alicui rei propter se' Sed cum fidei succedat cognitio et spei comprehensio, male ponitur solum amor caritatis In definitione eius quod est 'frui', cum secundum omnes est fruitio. - Respondeo: ut dicit Augustinus in libro De moribus ecclesiae , amor communis est ad quatuor virtutes cardinales, multo fortius ad theologicas. Unde et comprehendit amorem summae veritatis, qui est fidei, et amorem beatitudinis exspectatae, qui est spei, et amorem summi boni .

Item, "frui est amore inhaerere" etc. Inhaerere autem propter se non est nisi beatitudini creatae vel increatae. Ergo iis est frui solum. - Contra: amor pars est beatitudinis ; ergo amore illo est fruendum.

Respondeo: cum dicitur ' amore est alicui rei inhaerendum ' illud cui est inhaerendum tamquam alii amore, est solum Deus. Amor enim in patria non est diversum a beatitudine creata. Et cum dicitur quod ' inhaerendum est amori in patria propter se', haec praepositio ' propter ' non notat finem, sed terminum, sicut cum dicitur 'fruendum est beatitudine'.

Item, quaeritur utrum peccato quis possit frui Et videtur quod sic, 7 Matth., 2: In qua mensura mensi etc, Glossa: "Qui aeternaliter peccato perfrui volunt, aeternam poenam invenient, et quorum voluntas non habuit finem peccandi, non habebit finem torquendi "; ergo prima.

Respondeo: mali delectatione peccati fruuntur, non ut est malum, quia sic non est delectabile, et hoc non est frui simpliciter. Unde Augustinus, libro 83 Quaestionum : "Omnis humana perversio est frui utendis vel uti fruendis ".

Item, in via est frui spe, ut invenitur in multis locis ; non tamen spe inhaeremus propter se; ergo male definitur frui.

Respondeo: in via adhaeremus, non inhaeremus, quia propinqui sumus termino, sed non sumus in termino, quod est inhaerere. Et quia amor non excidit , immo comitatur in termino, inhaeremus amore: et hoc est simpliciter frui. Spes autem excidit et comitatur viam; ideo spe adhaeremus, et hoc non est simpliciter frui. Unde in via utimur simpliciter et fruimur secundum quid.

Item, notandum quod in quibus est proprie appetitus, in illis est frui. Appetitus autem tripliciter est: est enim in habentibus vegetationem et in habentibus sensum et in habentibus rationem. Et habens rationem potest esse dupliciter: vel rectam vel perversam. Rectam adhuc dupliciter: vel ut in termino vel iuxta terminum. In quibus autem est appetitus, in illis est et delectatio: in quibus autem delectatio, et amor ; et sic amore inhaerere est frui aliquo modo communiter dictum et secundum prius et posterius in omnibus iis, sed proprie in rationalibus creaturis, minus proprie in aliis. Unde dicit Augustinus quod pecora et animantia fruuntur cibis. Ut ratio recta est in via, fruimur spe; ut est in termino, fruimur simpliciter.

Uti autem est id quod in usum venerit referre ad obtinendum illud quo fruendum est *. Contra: ' usus ' ponitur in definitione 'uti'; ergo idem per se definitur.

Respondeo: 'id quod in usum veneri' sumitur pro re utibili quae bene potest venire in definitionem 'uti' quia actus definitur per rem ordinatam ad actum. Sed hoc non sufficit ad definitionem, sed si illa res referatur ad finem, per quem actus ille notitiam sumit. Utibile enim, ad finem relatum, est principium definiendi ' uti'.

Item, cum dicat 'referre ad obtinendum', ergo nulla actio est indifferens, cum omni actione utamur et quod refertur ad id quo fruendum est, est meritorium. Unde ad Corinthios: Sive manducatis sive bibitis, omnia ad gloriam Dei facite, I Cor. 10,31.

- Respondeo: referendum est habitu et non actu, scilicet ut ipsum opus in se sit ordinatum. Sed licet ipsum opus in se sit ordinatum, nihilominus est indifferens, quia non informatur gratia et intentione referente in summum bonum habitu vel actu.

Item, quaeritur utrum malo sit utendum. Et videtur hoc, ratione illius partis definitionis 'quod venerit in usum '

Contra: avertit a summo bono; ergo non potest referri ad id quo fruendum est.

Respondeo: malo poenae contingit uti, non malo culpae. Id autem quod dicitur, ' quod in usum venerit ' non est tota ratio 'uti'.

Res quibus fruendum est *. a. Sed tales sunt tres, et fuerunt ab aeterno; ergo tres res fruibiles fuerunt ab aeterno.

Contra: dicit Damascenus : "Tres personae re conveniunt et ratione distinguuntur ". Ergo non sunt tres res quibus est fruendum.

b. Item, nihil est commune ad essentiam et personas et creaturas ; ergo 'res' non est commune.

c. Item, fruendum est tribus personis: aut ergo ut Deus, aut ut sunt personae. Si ut Deus, ergo, cum solum sit unus Deus, erit solum una res qua fruendum. Si ut personae, ergo, cum tres sint personae, erunt tres motus simul et semel in ipsas.

d. Item, sicut in ordine essentiarum est summa essentia, qua solum est fruendum propter se, ita in ordine personarum est prima persona auctoritate et natura. Ergo, cum frui respicit id solum quod primum est, erit solum fruendum Patre. - Contra: dicit Augustinus in littera quod "fruimur cognitis "; ergo, cum sit cognitio Patris et Filii et Spiritus Sancti, et fruitio.

e. Item, "frui est amore inhaerere " etc, et amor, ut dictum est , sumitur hic communiter. Sed fides distinguit personas secundum articulos, caritas non distinguit. Ergo amor communis ratione unius distinguere debet, ratione alterius non distinguere.

f. Respondeo: ad primum, persona medium est secundum intelligentiam inter notionem et essentiam, quibus tria aptantur: ' quis', quod est personale, 'quae' notionale, ' quid' essentiale. Essentia res est: notiones sunt rationes distinguentes: persona, quae in intelligendo medium est, respectu notionum est res, respectu essentiae est ratio. Et sic tres res. ab aeterno fuerunt Cum ergo dicitur 'tres res', ternarius vel trinitas cadit ibi ratione notionalium rationum: 'res' ratione essentiae. Et sic non valet praedictum argumentum.

g. Ad aliud dicendum: nihil est commune ad Creatorem et creaturam genere, specie vel numero. Sed commune potest esse quia comparantur ad aliquid unum, vel quod idem est cum altero extremorum vel non: ut cum iustitia creata et increata ad consimilem effectum comparantur, ut In homine et Deo, et effectus non est Idem cum aliquo extremorum. Vel potest comparari ad unum quod Idem sit cum altero, ut cum dicitur 'homo bonus', ' Deus bonus': (dicitur Deus bonus) bonitate qua Ipse est, homo bonus relatione ad Illam bonitatem quae est Deus. Et sic res dicitur commune. Divina enim essentia est res se Ipsa ; tres personae sunt res propter essentiam; creatura res In relatione ad Illam.

h. Ad tertium dicendum quod frui respicit amorem veritatis et bonitatis et beatitudinis exspectatae. Et quoad hoc sunt tres res quibus est fruendum: Pater, cui appropriatur aeternitas ; Filius, cui veritas ; Spiritus Sanctus, cui bonitas. Non tamen veritas, aeternitas et bonitas sunt tres res. Nec concedendum est quod tres res fruibiles sunt, licet tres res sint quibus est fruendum ; in quantum autem ad caritatem refertur, una.

i. Ad quartum dicendum: duae notiones sunt In Patre: una qua refertur ad Filium, scilicet paternitas, et alia qua non refertur, scilicet Innascibilitas. Et propter primam Filio fruimur, una scilicet fruitione In Patre propter relationem .

k. Ad ultimum dicendum quod non sunt Ibi tres motus vel actiones, Immo una sola, propter unitatem essentiae, cuius est amor.

I. Ad Id autem quod obicitur, dicendum est quod principio fruendum est ' tantum' in ordine essentiarum, non In ordine personarum ' tantum'. Et non sequitur, si alia sit cognitio Patris etc, quod alia sit fruitio, quia cognitio personas distinguit; fruitio vero, quae est affectus, non distinguit, licet habeat in se amorem veritatis ratione fidei: nam quoad hoc etiam una fruitio, quia una veritas amata.

Fruendum est rebus quae aeternae et incommutabiles sunt *. Ergo fruendum est angelis. - Respondeo: ut dicit Augustinus in libro De natura summi boni , " solus Deus incommutabilis est; quae autem fecit, quia ex nihilo, mutabilia sunt". " Moventur autem spiritus iniquitate et corporis mortalitate ".

Fruimur cognitis, in quibus ipsa voluntas delectata conquiescit *. Ponuntur autem tres definitiones eius quod est 'frui' propter tria quae sunt ex parte eius qui fruitur, et propter tres rationes ex parte eius quo fruitur. Nam ex parte eius qui fruitur, accipitur ipsa anima cuius est potentia, et ipsa potentia, et iterum ipsa ut inclinatur in finem et dicitur voluntas. 'Amore inhaerere' pertinet ad animam, ' uti cum gaudio' ad potentiam, 'quibus cognitis' etc. ad voluntatem.

Praeterea, est frui beatitudine creata, et secundum hoc recte sumitur haec definitio 'uti cum gaudio' ; est frui personis increatis, et sic sumitur illa ' quibus cognitis' etc, est frui Deo, et secundum hoc ' amore inhaerere'.

Magister videtur aliter distinguere, ut 'amore' etc. sit frui etiam in via, ' uti cum gaudio' ad beatitudinem creatam, tertia vero ad aeternum bonum, in quo omnino est quies et summum, referatur etc.

Notandum *. Frui autem est uti *. Cum ista per oppositionem se habeant, male ponitur unum in definitione alterius.

Respondeo : voluntas potentia per virtutes facilis fit ad opera, et hoc est " aliquid assumere in facultatem " *. Et sicut est in via, in patria etiam, extenso nomine, in facultatem assumi potest, quia virtus est medium coniungens potentiam ad suum finem. Vel de beatitudine creata intelligitur, qua est uti cum gaudio.

Haec sibi contradicere *. Ibi plene [16, 20-21]. Contra, 11 Iob, 7: Forte, Glossa: " Essentia Dei a nullo plene videbitur ". - Respondeo: tripliciter est videre essentiam: per se, per speciem, per similitudinem. Primo modo videt solum Deus essentiam divinam ; est enim lux inaccessibilis . Lux autem dupliciter sumi potest: ut est in aere, vel ut est in sole. Ut est in sole, invisibilis est; ut est in aere, pati potest oculus eius aspectum. Sic divina essentia in se est invisibilis: ut autem in unoquoque nostrum per gloriam est, sic est visibilis, et hoc appellatur species. Vel potest videri per similitudinem quae est creatura. Unde Augustinus, in I libro De Trinitate : " Necessaria est nobis dispensatio similitudinum ad hoc ut videamus Deum; quod non erit in patria. Unde in Cant. 1, 10: Murenulas aureas faciemus tibi vermiculatas argento ".

Proprie *: contra communiter. Perfecte *: contra diminute. Plene *: contra secundum partem. 'Improprie': sicut pecora dicuntur frui cibis . 'Diminute': ut in via, ubi est caritas inconsummata.' Secundum partem': ut de fide et spe, quae secundum partes sunt .

Angeli illo fruentes sunt [16, 25-26]. Contra, in Canonica Petri legitur : In quem, desiderant angeli prospicere: ergo non prospiciunt. - Respondeo: in illis est desiderium continuationis rei habitae, non habendae.

Per speculum, in aenigmate *, 13 I Cor., 12. Aenigma dicitur quoad illum qui est in tenebris: minus perspicaciter accipit lumen. Videns etiam rem per speculum, per remotius accipit, quia per similitudinem similitudinis. Unde contingit esse defectum, vel in vidente, ut secundum primum modum ; vel in eo per quod, ut in speculo. Taliter intellectus noster: per peccatum obscuratus est tenebris ignorantiae, et sic videt in aenigmate. Ex parte defectus eius quo videre debet, videt in speculo. Ex parte visibilis, nullus est defectus.

Deo debemus frui *. Superius dictum est quod tres sunt res quibus fruendum.

Quod et solvit Dionysius, libro De divinis nominibus : " Unus est Deus Pater, unus Filius, unus Spiritus Sanctus, per superexcellentem totius divinae unitatis impartibilitatem, in qua omnia singulariter connectuntur et superuniuntur et omnia in ipsam iuste referuntur ".

Item, quaeritur de Adam in statu innocentiae: aut diligebat Deum propter Deum, et sic fruebatur sicut viator ; aut diligebat Deum propter aliud, et sic peccabat.

Respondeo: diligebat Deum propter se ut creatorem, quia, ut dicit Augustinus in secundo libro , habuit cognitionem rerum propter se factarum et cognovit Deum esse creatorem: cognitio autem causa est dilectionis. Sed ad frui ulterius exigitur ut Deus diligatur propter se ut creator, redemptor, glorificator, ut dilectio sequatur cognitionem fidei.

Cum autem *, et infra: spes consolatur *. Contra: 13 Prov., 12: Spes quae differtur affligit animam. - Respondeo: spes eius quod debetur in praesenti, si statim desideratur, affligit: sed beatitudo non debetur in praesenti, nec haberi desideratur statim.

In homine non est spes ponenda ]17,24-25]. Contra: 1 Ion., 6: Accessit gubernator, Glossa: " Naturale est homini in periculo magis de se confidere quam de alio ". - Respondeo: quod hic dicitur, intelligitur de praemio aeterno; in Iona, de praemio temporali.

Ad Philem. 20: Ego te fruar in Domino [7, 28-29]. Simile 8 Eccli., 10: Fruere magnatis, Glossa: " Scilicet praelatis ", id est fructum ab eis exspectans.

Augustinus, libro 83 Quaestionum, 23 : " Perfecta hominis ratio, quae virtus vocatur, utitur primo se ipsa ad intelligendum Deum, ut eo fruatur a quo facta est. Utitur etiam ceteris rationalibus animantibus ad societatem, irrationalibus ad eminentiam. Vitam etiam suam ad id refert, ut Deo fruatur. Ergo se ipsa utitur, quae profecto inchoat miseriam superbiae, si ad se ipsam, non ad Deum referatur. Utitur etiam quibusdam corporibus vivificandis ad beneficentiam: sic enim utitur suo corpore; quibusdam assumendis vel respuendis ad valetudinem, quibusdam tolerandis ad patientiam, quibusdam ordinandis ad iustitiam, quibusdam considerandis ad aliquod veritatis documentum. Utitur etiam [iis a] quibus se abstinet ad temperantiam ".

Cum homine frueris, Deo potius *. a. Unde Augustinus, libro De Trinitate : " Cum par nobis sit aut inferior creatura, inferiori utendum est ad Deum; pari autem fruendum, sed in Deo. Sicut enim te ipso, non in te ipso frui debes, sed in eo qui fecit te, sic ergo illo quem diligis tamquam te ipsum ".

b. Sed quaeritur quae sit diversitas habitudinum, cum dicitur: fruimur proximo in Deo. Item, cum omnis creatura considerari potest in summa causa, et, ut dicit Philosophus , omnia causata, considerata in prima causa, sunt per modum causae, ergo inferiori creatura frui possumus ut consideratur in Deo. Unde Augustinus, Super Genesim , super hunc locum Fiat lux : " Omnia, ut sunt in summa luce, sunt per modum summae lucis ". Sed luce summa, in quantum hujusmodi, est fruendum: ergo prima est vera.

Respondeo: inferiori frui non possumus. In hoc enim habet rationalis creatura praerogativam: ipsa enim, secundum intellectum, ad imaginem et similitudinem Dei facta est. Ut ergo consideratur imago in ratione eius cuius est imago, sic sumitur ut ipsum et est fruitio.

c. Et notandum quod haec praepositio 'in' notat finem et ablativus notat terminum . Vel' in' notat causam exemplarem, ablativus vero exemplum. Et per hoc potest solvi quare non inferiori fruendum est: nam inferior non est imago, ut in ea reluceat Deus ut in imagine, et tunc maxime cum erit in patria frui.

28. Sed eum diligat *. Secundum quod bonum multiplicatur, et dilectio Dei multiplicatur. Est dilectio naturalis ; unde 11 Sap., 25: Nihil odisti eorum quae fecisti; de qua et inferius dicit Augustinus quod diabolus non est alienus, in quantum creatura, a dilectione Dei. Est dilectio praedestinationis ; unde 1 Malach., 3: Iacob dilexi, Esau odio habui. Est dilectio secundum praesentem iustitiam, quae aliquando fuit in Iuda.

Quaeritur autem utrum Deus se ipso fruatur. Et videtur quod non, quia substantialis differentia debet esse inter fruentem et quo fruitur ; ergo non sunt in eodem. [Item] quia, ut dicit Augustinus in littera , "si fruitur, eget aliquo bono "; sed se ipso non eget; ergo se ipso non fruitur.

Contra, dicit Augustinus : " Amare nihil aliud est quam velle sibi praesto esse ad fruendum se "; sed amat se, etc, ergo fruitur se. Item, 40 Iob, 4: Si habes brachium, Glossa: " Ipse gloriosus est, qui, dum se fruitur, alieno indigens non est ". - Concedendum quod fruitur se. Quod autem dicit Augustinus, 'si fruitur, eget bono', intelligitur in illis ubi altera est natura fruentis et [eius] quo fruitur.

Item, quaeritur utrum una persona fruatur altera. Quod videtur, quia " frui est amore inhaerere " etc. ; hic est quod frui potest et quo frui potest et mutuus amor; ergo mutua fruitio.

Praeterea, una persona diligit alteram ; sed omne diligendum cadit sub usu vel fruitione: sed non est ibi usus, eo quod est solum in creaturis: ergo fruitio. Ergo, cum tres personae, et tres fruitiones.

Respondeo: ut dicit Augustinus , " frui est visio pascens ". Unde, In quantum est visio, respicit summe verum ; In quantum pascit per dilectionem, respicit summe bonum. Sed una est veritas et bonitas In tribus, quae est Ipsa essentia, et sic una fruitio: fruuntur enim In quantum Deus se. Ex parte autem nostra, licet sint plures motus fidei, scilicet tres, tamen est unus motus fruitionis. Fides autem non solum respicit quod est patriae, sed quod est viae. Unde, licet omnes articuli commune habeant de quo, fides tamen non respicit ratione communis: sed cognitio patriae, quae fidei succedit, respicit ratione communis, quod est summe verum .

Psalmus : Bonorum meorum non Indiges *. Contra, 21 Matth., 3: Dicite quoniam Iis Dominus opus habet. - Respondeo: asina erat bonum nostrum, nec ea Indiguit In quantum Deus, sed dicitur Dominus 'opus habere iis' cum Isto operatur; et sic Illud Indiget Domino, non e converso.

Merces summa est ut Ipso perfruamur *. Psalmus : Longitudinem dierum, Glossa: " Haec visio est tota merces "i ergo cum merces sit ut Ipso perfruamur, visione est fruendum.

Respondeo: duplex est visio. Una est In vi cognitiva tantum ; secundum hanc non est frui. Alia est In vi motiva, et haec visio est tota merces. In hac autem visione amor Intelligitur secundum quod frui est ' amore inhaerere'. Haec autem visio est rei dilectae et habitae.

Item, dicit Augustinus, libro Soliloquiorum : " Caritas est qua videre perfruique desideramus "; sed aliud est desiderium videndi et aliud perfruendi ; ergo videre non est frui ; ergo visione non fruimur.

Respondeo: 'videre' ponitur Ibi secundum rationem nominis, nec Importat dilectionem ; residuum autem Importatur per 'frui' scilicet diligere rem habitam.

Item, proprius caritatis actus est desiderare: sed desiderando videre non fruimur; ergo caritate non fruimur.

Respondeo: actus caritatis secundum se est diligere. Habet et alios duos actus. Potest sumi ut est In via vel ut est In patria ; sed duplex est desiderium: est desiderium rei cum non habetur, et sic actus caritatis In via est desiderare videre ; et est desiderium rei habitae ut continuetur, et sic caritatis actus In patria est desiderare videre .

Quaeritur autem qua vi est fruendum, et quo actu, et an per omnes virtutes sit fruitio In patria.

I. Ad primam quaestionem dicit Augustinus, libro De anima et spiritu : " Sensus Interior reficitur In contemplatione divinitatis, exterior In contemplatione humanitatis". Ergo secundum vim sensibilem est frui, ut dictum est supra quod pecora fruuntur cibis.

Item, Augustinus, In eodem : " Sensus vertentur In rationem "; sed secundum rationem est frui; ergo secundum sensum.

II. Item, quaeritur si omni vi est fruendum. Et videtur quod non: "frui est amore inhaerere " etc. sed amor solum est In voluntate vel In concupiscibili rationali; ergo secundum hanc solam potentiam est frui. - Respondeo: licet sensus exterior reficiatur, non tamen fruitur simpliciter, quia non In se fruitur,

sed in ordine ad vim summam. Sicut enim oculus carnalis non potest videre quod humanitas sit Filii Dei, licet videat humanitatem, ita ratio defectum sensus supplet dicendo humanitatem esse Filii Dei. Intellectus autem supplet defectum rationis, intelligentia intellectus et sic omnes aliae fruuntur in intellectiva, quae immediate respicit summum bonum et verum. Et hoc est quod dicit Augustinus , " sensus in rationem, rationem in intellectum, intellectum in intelligentiam verti "; et sic quaelibet in sua superiori fruetur.

Ad aliud dicendum, ut dictum est supra , quod amor sumitur generaliter pro dilectione cuiuslibet potentiae respectu sui finis ; proprie tamen secundum illam potentiam quae dicitur intellectus.

III. Item, quod non sit frui per omnes virtutes, videtur: iustitia enim est respectu tribuendi proximo quod suum est . Similiter de aliis tribus. Ergo, cum in illis non cadit summum bonum tamquam terminus actus, istis non erit fruitio.

Respondeo quod in patria erit omnibus fruitio. Licet enim modo quaedam immediate convertuntur in proximum, quaedam in Deum, tunc omnes convertentur in Deum. Et in via, in actibus singulorum, summum bonum cadit tamquam finis, etsi non tamquam terminus, sicut accidit in fide et caritate.

Quia bonus est, sumus *. Contra, immo potius deberet dici: quia bonus est, boni sumus, et: quia est, sumus.

Respondeo: utrumque bene dicitur. Bonum enim est ratio per quam res exeunt ab eo: summum enim bonum est, quod est diffusivum esse sine sui diminutione . Cum autem dicitur: quia Deus est, sumus, notatur ibi causa exemplaris: nec sequitur: exemplar fuit ab aeterno, ergo esse nostrum ab aeterno. Neque enim tenet hujusmodi forma in exemplari et exemplo. Et cum dicitur: quia bonus est, sumus, notatur ratio fieri, secundum quod finis movet efficientem.

Item, ab aeterno fuit bonus: ergo ab aeterno sumus.

Respondeo: non notatur hic causa sufficiens creaturae; immo, quia est potens et sciens et volens fieri nunc, sequitur nunc esse. Ex parte autem sui, sufficiens est haec causa.

Utilitatem *. Utilitas est ducens in finem. Bonitas est illud ad quod ducitur. Utile est occasio ducendi.

Item, quaeritur utrum omne utendum diligendum ex caritate. Et videtur quod sic: omne utendum est ordinatum ad finem ; sed omne tale bonum est bonitate finis ; ergo diligendum propter finem.

Contra: Augustinus, libro De doctrina christiana : " Ea sola quae aut nobis societate quadam referuntur in Deum, sicut est homo vel angelus, aut ad nos relata beneficio Dei indigent per nos, sicut corpus, caritate diligenda sunt. Non utique martyres dilexerunt scelus persequentium se, quo tamen usi sunt ad Deum promerendum ".

Respondeo: utendum est diligendum ratione finis, non tamen simpliciter diligendum ex caritate ; sicut scelus persecutorum a martyribus diligebatur in quantum erat ordinatum in passionem. Ex caritate autem solum diligendum quod est beatificans vel beatificabile.

Ipsas amare desistimus [19, 5-6]. Augustinus, libro De civitate Dei : " Virtutes, cum referuntur ad se ipsas nec propter aliud expetuntur, inflatae atque superbae sunt; et ideo non virtutes, sed vitia iudicandae sunt"; ergo amandae sunt virtutes propter beatitudinem.

Sed numquid aliquae virtutes iudicandae sunt vitia vel superbae ? Non in sua substantia, sed reputatione intentionis, ut sicut vitium non refert ad Deum, ita nec homo, secundum hujusmodi informia dona non refert ad Deum.

Item, videtur quod non sit fruendum virtutibus.

a. Dicit Augustinus, libro De confessionibus : " Inquietum est cor nostrum donec venerit ad te, Domine ". Sed illo fruimur, in quo " voluntas nostra delectata conquiescit " . Ergo, cum non quiescat in virtutibus, nec fruimur virtutibus. Non enim quiescit in creatura. - Contra: 8 Sap., 7: Nihil in hac vita utilius est sapientia.

b. Item, quatuor sunt diligenda ex caritate, ut dicit Augustinus : Deus, anima, proximus, corpus. Sed omne fruendum est diligendum ex caritate ; virtus non est aliquod istorum: ergo virtutibus non est fruendum.

c. Item, Augustinus, libro De doctrina christiana : " Si diligit ipsum tamquam se ipsum, totam dilectionem, et sui et illius, referat in illam dilectionem Dei, quae nullum a se rivulum extra se duci patitur ". Ergo dilectione sui est utendum, a definitione eius quod est 'uti'. Uti enim est ad aliud referre . Sed idem est habitus caritatis in Deum et proximum, qui est virtus: ergo virtutibus est utendum.

d. Item, in eodem : " Cum adest quod diligitur, necesse est ut dilectionem sui secum gerat, per quam si transieris eamque ad illud ubi permanendum est retuleris, uteris ea nec proprie diceris frui ". Sed constat quod tantum permanendum est in Deo ; ergo tantum fruendum est Deo: non ergo virtutibus.

e. Respondeo: fruendum est virtutibus, ut sumatur transitive, non ut per quas fit fruitio . Virtus enim duplicem habet comparationem. Uno modo in quantum expetenda est propter Deum, ut virtus viae propter virtutem patriae, virtus patriae propter beatitudinem creatam, quae est " status omnium bonorum congregatione perfectus ", beatitudo creata propter increatam. Et sic non simpliciter propter se expetenda est; intermedia autem respective, respectu superioris propter aliud appetenda ; respectu inferioris propter se. Vel potest sumi virtus in quantum expetitur ab anima secundum essentiam, ut suae potentiae perficiantur. Et sic propter se appetenda est respectu scientiae et aliorum, quae minus bona sunt in anima. - Sed 'propter se' dupliciter dicitur: uno modo ut idem est quod 'per se', secundum quod excludit 'per accidens'. Et sic propter se virtutes expetendae, quia sunt de genere honesti, et " honestum est, ut dicit Tullius , quod sua vi nos trahit et dignitate nos allicit ".

Alio modo dicitur 'propter se' secundum quod excludit 'propter aliud '; et sic virtutes non propter se appetuntur. Item, cum dicitur: beatitudo creata propter se appetitur, ' propter' notat ibi non ' propter alium terminum' quia ipsa est in ratione ultimi termini) est tamen propter alium finem, scilicet propter beatitudinem increatam.

Item, opponitur de hoc quod dicit in littera: Virtutes amandae sunt propter se, quia delectant suos possessores et in eis pariunt gaudium spirituale [19, 20-21], 5 Gal., 22. Gaudium ponitur ibi unus fructus caritatis: ergo gaudium, cum sit virtus, parit gaudium, et sic in infinitum est abire.

Respondeo: gaudium potest sumi dupliciter: ut est respectu boni quod est in Deo vel proximo, et sic est motus virtutis ; alio modo ut est in coniunctione virtutis cum suo subiecto, et sic est status virtutis. Primum parit gaudium alterius modi, secundum non aliud.

Utendum est ergo virtutibus *. Quaeritur utrum amore sit fruendum. Et videtur quod non, quia " frui est amore inhaerere " etc. ; sed cui inhaeret, aliud est quam amor quo inhaeret; ergo amori non est inhaerendum: ergo nec fruendum. - Contra: 6 Marc. : Centies accipient, Glossa: " Qui propter regnum Dei temporalia spernunt, regni gaudium fide certa praegustant, et in exspectatione patriae caelestis, omnium electorum pariter verissima dilectione fruuntur". Ergo ipsa dilectione est fruendum. Sed omni fruendo est fruendum per dilectionem ; ergo in infinitum est abire. - Respondeo: amore est inhaerendum summo bono. Amor est hic in ratione causae formalis, ut scilicet summum bonum finis. Cum autem dicitur ' amori inhaeremus', notatur finis sicut forma finis est, et sic non erit in infinitum abire.