DISTINCTIO XLV.

Iam de voluntate Dei *. Tria sunt quibus procedit creatura a Creatore, scilicet potentia, scientia et voluntas. Determinato ergo de scientia et potentia, consequenter agit de voluntate. " Voluntas autem est motus animi ad aliquid adipiscendum vel dimittendum, nullo cogente ". Bernardus : " Voluntas est rationalis motus sensui praesidens et appetitui ". Unde appetitum habent vegetabilia et sensibilia ; rationalis autem talis non est.

Super licet idem *. Sicut Creator ad creaturam dicitur relative, sic velle Dei dicitur relative ad volitum, quod est creatura.

Dicendum quod velle non dicitur relative, prout relative dici opponitur ei quod est dici secundum essentiam. Quod enim relative dicitur non convenit tribus personis ; sed velle convenit tribus; est ergo velle 'dici relative'a relatione quae est notio vel a respectu creaturae. Hic autem accipitur a relatione quae est notio, cum dicitur 'non dicitur relative'.

Super licet idem sit velle * Quaeritur utrum Deus volendo se vult omnia, sicut sciendo se scit omnia. Quod non, videtur, per hoc quod vult se esse ab aeterno, non tamen vult omnia esse ab aeterno. - Dicendum quod aliter est quoad cognitivam et operativam. Scire enim respicit cognitivam, velle vero respicit operativam. Nam in cognitiva Deus est tota vera ratio rerum cognitarum: non enim sequitur, si scit eas, quod ipsae sunt, sed sunt in causa. In operativa vero Deus volens se esse non est tota ratio volendi omnia esse, quoniam aeternaliter vult se esse, non autem aeternaliter vult omnia esse. Unde scire non ponit nisi in causa eas esse, et velle ponit res esse. Hoc autem non est nisi causam esse. Ideo videndo se, videt omnia; non tamen volendo se esse, vult omnia esse. Hic autem intelligendum est quod, sicut summa veritas est ratio omnium veritatum, ita summa bonitas est ratio omnium bonitatum ad ipsam ordinatarum.

Item, quaeratur utrum Deus dicatur 'omnia volens' sicut omnipotens et omnisciens. Videtur per hoc, quoniam nihil est quod non subiaceat suae voluntati, sicut omnia suae subiacent scientiae.

Dicendum quod aliter est de voluntate quam de scientia vel potentia. Nam potentia non ponit rem esse, sed communiter se habet ad entia et non entia, quae etiam nunquam erunt. Scientia vero determinat vel esse vel fuisse vel fore; voluntas vero determinat esse, cum sit eius coniuncta causa ; ubi determinatur sic, vult hoc fore. Quia ergo voluntas est coniuncta causa rerum ut sint, non dicitur omnivolens sicut omnisciens ; nihil tamen est quod ipse non velit. Unde Augustinus, VIII De civitate Dei : Differt scientia, potentia, voluntas, quoniam dicit: " Ubi finem omnium actionum, ubi lumen omnium rationum, ubi causam omnium naturarum et motionum Plato credidit, longum est definire", qui optime definivit. Et sic accipitur 'causa' quae ad potentiam refertur,' lumen' quod ad scientiam,'finis' qui ad voluntatem.

Item, cum dicitur 'Deus vult se ipsum esse', idem dicitur per verbum et obliquum, quoniam verbum dicit essentiam divinam sicut et obliquus. Quae ergo differentia est prout in rectitudine dicitur et oblique significatur?

Dicendum quod obliquus dicit divinam essentiam ut est summum bonum, velle vero non dicit inclinationem sicut in nobis. Nam inclinatio est tunc cum res non habetur, vel eo modo quo non habetur. Unde non sequitur: vult se, ergo inclinatur in se; sed dicit quietationem in se ut principium, in se ut finem. Unde Dionysius, 4 De divinis nominibus : " Omnia summam bonitatem ut principium, ut continentiam, ut finem appetunt"; principium ut a quo sint: continentiam ut per quod salventur; finem ut ad quod tendunt. Unde "divinus amor est sicut quidam aeternus circulus ex optimo per optimum in optimum". Ex quo perpenditur quod ipse ut principium omnium vult se ut finem.

Ubicumque Deus dicitur * ; super cuius voluntas est essentia *. a. Augustinus, libro Confessionum : "Non temporibus variatur voluntas tua, Domine". Ergo idem est in eo velle et voluisse, et similiter velle aliquid et voluisse illud, et ita velle Caesarem esse et voluisse: sed voluntas est causa coniuncta rei ut sit; ergo Caesar modo erit sicut et fuit.

b. Adhuc, si voluntas est coniuncta causa rei ut sit, aut ergo voluntas creandi mundum ab aeterno fuit in eo, aut tunc primo cum creavit. Si tunc primo, ergo aliquid tunc voluit quod prius non voluit, et ita incepit esse volens. - Contra, Augustinus, Confessionum : "Non vult quod prius non volebat, quoniam talis voluntas esset mutabilis". Si vero ab aeterno voluit creare mundum, ergo ab aeterno fuit mundus, cum, coniuncta causa exsistente, sit causatum.

c. Dicendum quod ab aeterno voluit creare mundum, sed non voluit creare mundum ab aeterno. Et licet voluntas sit causa coniuncta rei quae creatur, non tamen sequitur: si voluntas sit ab aeterno, quod creatura sit ab aeterno, quoniam voluntas non simpliciter est causa coniuncta, sed voluntas faciendi tunc cum facit. Bene enim sequitur: vult non facere, ergo non fit. Licet ergo voluntas sit aeterna, volitum tamen est temporale, ratione cuius sequitur ipsam rem temporalem esse vel fore.

d. Ad illud Augustini, libro Confessionum, dicendum quod voluntas ibi accipitur pro eo quo vult et non pro eo quod vult. Voluntas enim qua vult non variatur temporibus, licet volitum varietur. Bene autem sequeretur, si vellet aliquid esse nunc quod non ab aeterno voluit esse nunc, quod sua voluntas esset mutabilis, sed "simul et semel vult omnia quae vult et semper". Unde Augustinus, Confessionum : "Eadem Dei voluntas non est extra substantiam eius, sed semel etc. vult omnia quae vult".

Adhuc quaeritur, cum hoc nomen 'voluntas' dicatur communiter de tribus personis, et praeter hoc approprietur Spiritui Sancto, utrum aequivoce dicatur. Quod autem de tribus dicatur et tamen Spiritui Sancto approprietur, patet per Augustinum, III De Trinitate : "Sicut corpora crassiora per subtiliora quodam modo et ordine reguntur, ita omnia haec per spiritum vitae; et spiritus vitae rationalis regit irrationalem, et spiritus rationalis boni desertor per spiritum pium et iustum, sed et spiritus pius creatus per increatum, qui est ipse Deus". Cum ergo spiritus pius et increatus dicatur essentialiter, appropriatur tamen, similiter voluntas dicetur essentialiter et tamen appropriabitur. Nec est dicendum quod aequivoce: remanet enim una significatio ; si enim aequivoce diceretur, non differret per commune et appropriatum.

Haec itaque *; super non eius causa quaerenda [273,18-19]. Quaeritur utrum voluntatis Dei sit aliqua ratio. Quod sic, accipitur super secandum propositum, 1 Eph., 11, Glossa: " Voluntas divina est ex ratione ".

Dicendum quod non notatur illa ratio respectu voluntatis divinae, sed respectu eius quod est volitum. Idem enim supponitur per rationem et voluntatem. Idem enim sui ipsius causa non est aut ratio, sed idem in connotatis notatur ille ordo et ratio.

Item, quaeritur utrum suae voluntatis sit aliqua causa finalis. Quod autem non sit hoc verum, patet ex hoc quod causa finalis alicuius est melius eo cuius est causa ; sed nihil est melius divina voluntate ; ergo non habet causam finalem. Quod concedimus. Sed nec rationem habet ; non tamen est praeter rationem, ne irrationabilis videatur eius voluntas, ut dicit Anselmus .

Voluntas igitur *. Argumentum in littera quod peccatum procedit " a summi Imperatoris aula intelligibili " .

Dicendum quod [non] sic in originali ; corrupta est littera ; unde, si peccatum egrederetur, tunc haberet exemplar.

Super Ubi enim non operatur *. In originali : " Pervenit potentia voluntatis Dei per creaturam spiritualem usque ad effectus visibiles et sensibiles creaturae corporalis. Ubi enim non operatur ". " Sed est alius ordo naturalis in conversione et mutabilitate corporum, qui, quamvis ipse ad nutum Dei serviat, perseverantia tamen consuetudinis amisit admirationem ". " Alia vero quamvis ab ipso ordine venientia, eo minus mira sunt quo a pluribus cognita sunt".

Hic non est praetermittendum *. Hic assignat differentiam inter voluntatem beneplaciti et voluntatem quae est signum beneplaciti, quae est quintuplex, ut continetur in hoc versu:

Praecipit et prohibet, permittit, consulit, implet.

Nec multiplicitatem, noe mutabilitatem [275, 2-3]. a. Quaestio est, cum voluntas divina habeat diversa volita, propter quid non dicitur multiplex secundum illa volita, sicut dicimus in sapientia Dei multas ideas secundum multitudinem rerum cognitarum.

b. Super illud Psalmi : Exquisita in omnes voluntates eius: " Dicitur pluraliter ratione volitorum ". Si ergo dicitur una voluntas Dei vel multae secundum unitatem vel multitudinem voliti aliquo modo, quare non dicitur voluntas Dei mutabilis secundum mutationem volitorum?

c. Gregorius : " Mutatur sententia Dei, sed non mutatur consilium ". Quaeratur quare.

d. Ad primum dicendum quod voluntas Dei dicitur qua vult et est ipsa essentia. Et haec non dicitur multiplex ratione essentiae, sed sicut dicitur in Sapientia Spiritus unicus, et ratione effectuum multiplex. Unde, licet voluntas secundum essentiam non sit multiplex, tamen voluntas respectu creatorum multiplex potest dici; non quod a creatura Ipsa multiplicitatem recipit: quod enim In Creatore est, non multiplicatur secundum aliquid In creatura.

Aliter autem est de voluntate et Idea sive exemplari, quod pertinet ad sapientiam divinam. Voluntas enim respicit volitum et Idea respicit Illud cuius est Idea. Unde sicut accidit In nobis, quod secundum multitudinem rerum cognitarum multiplicantur similitudines, anima tamen secundum multitudinem rerum volitarum non multiplex, * voluntas Ipsa potentia nec voluntas actu semper: est enim Ipsa causa quarumdam rerum; sic est In Deo, quod respectu multitudinis rerum cognitarum dicuntur multae ideae; respectu autem multorum volitorum non dicuntur multae voluntates, secundum quod voluntas est nomen potentiae aut actus. In Ipso enim Idem est substantia, potentia et actus. Prout autem voluntas accipitur pro eo 'quod vult', sic aliquam recipit multiplicitatem, et sic dicitur exquisitum In omnes voluntates eius.

e. Ad Illud vero quod obicitur, quod voluntas Dei dicitur aliquo modo una vel multae: quare non similiter dicitur mutabilis, dicendum quod voluntas qua Deus vult una est, quae non potest dici mutabilis. Mutabile enim proprium est creaturae, eo quod est de nihilo ; esse vero unum non est cum * tantum, sed secundum convenientiam quam habet cum Creatore.

f. Ad Illud quod obicitur, quod voluntas In sententia mutatur, sed non voluntas consilii, dicendum quod consilium nominat aeternam Dei dispositionem ; sententia vero nominat exsecutionem rerum temporalem. Cum ergo dicitur sententia mutari, hoc est ratione temporalis exsecutionis, et non ratione voluntatis divinae quae est In Illa. Quia vero consilium non respicit temporale, Ideo dicitur Immutabile.

Super beneplacitum *. Augustinus, libro De Trinitate : " Placitum est quieta voluntas ". Cum ergo dicitur 'voluntas beneplaciti', tangit bonum respectu alicuius temporis indefinite in actu incontradictive. Cum ergo dicitur voluntas Dei bona , respicit bonum in suo volito: cum vero dicitur beneplacens, respicit immobilitatem et quietem ex parte sui; cum dicitur perfecta, respicit immobilitatem ex parte rei, scilicet quod res in actu sit, cuius est voluntas. Hoc enim dicitur perfectum, scilicet cui nihil deest .

Aliquando vero *; pluraliter voluntates *. Ad huius notitiam dicit Glossa super 12 Rom., 2, textus: Voluntas Dei bona: " Nota quod voluntas Dei dicitur sive ipsa qua vult, quae in Deo Deus est, sive illud quod vult. Hic vero accipitur Dei voluntas qua vult, quae semper impletur, quae beneplacitum Dei vel dispositio Dei dicitur ". Ex quo accipitur quod dicuntur voluntates et dicitur voluntas.

Ideo autem praeceptio et prohibitio *: id est prohibitum, non quo prohibet, et praeceptum sunt signa.

Ira, tamen non est in eo ira [276, 4-5]. Super 1 Rom., 17-18, textus: Reveletur in eo ira, Glossa: " Quoties ira Dei legitur, non perturbatio est intelligenda, sed iudicium quo irrogatur poena alicui pro peccato ". Super illud: Salvi ab ira, 5 Rom., 9, Glossa: " Non est putandum quod in illum cadat perturbatio quae est ira, quoniam semper idem manet et in tranquillitate iudicat, ut 12 Sap., 18; sed ira appellatur vindicta et ultio eius ".

Pro praecepto *; super Infideles contra voluntatem *. Contra, in Psalmo : Exquisita in omnes voluntates eius, Glossa: " Nihil in libero arbitrio constitutum superat Dei voluntatem, etsi contra eius voluntatem faciat. Si enim non vult ut pecces, non tamen prohibet efficaci potestate, etsi salubri et iusta praeceptione ". - Contra: infra, XLVII distinctione, cap. 1, ubi dicitur : " Nihil putandum ita fieri tamquam velit fieri et non fiat, vel nolit fieri et fiat ". - Dicendum sicut dicitur in eodem capitulo : " Hoc ipso quod contra eius voluntatem fecerunt, de ipsis facta est Dei voluntas ". " Voluntas ergo aeterna semper expletur de homine, etsi homo faciat contra voluntatem Dei".

Et si dicantur illa tria * ; super Praecepit Abrahae *. Interficere hominem sine merito est mortale: nullum tale praeceptum debet esse. - Quod autem sit praeceptum, videtur: super 2 Iac, 21: Ut Isaac filium suum, Glossa: " Magna tentatio est, cum filium iubebatur occidere ; et fides magna, cum de mortuo credebat se semen suscipere ". - Dicendum quod non dicitur, 22 Gen., 2, ut interficeret vel immolaret, sed ut offerret holocaustum ; quod non ponit interfectionem. Posuit enim in holocaustum, non tamen interfecit vel immolavit ; sed divinae voluntati se subiecit, ut, si vellet, immolaret.

Ad Glossam 2 Iac. dicendum quod immolare non fuit simpliciter in praecepto, sed quasi in praecepto apud vulgariter intelligentem sermonem Dei. Secundum enim acceptionem vulgi, idem est offerre in holocaustum et immolare: non tamen secundum rei essentiam, sed oblatio in holocaustum antecedit immolationem.

Permissio quoque Dei * ; super Non fit aliquid [277,2-3]. Videtur quod omne signum voluntatis divinae sit permissio vel operatio. Per sinendo * enim intelligitur permissio; per faciendo *, operatio vel impletio.

Dicendum quod est considerare rem prout est in fieri vel prout est in actu ut sit bonum vel malum. Cum ergo dicitur 'non fit aliquid' etc, intelligitur ibi 'fit' pro eo quod factum est Factum autem aut est bonum aut est malum. Si bonum, tunc fit Deo faciente ; si malum, tunc fit Deo permittente. Secundum autem quod quinque sunt signa voluntatis divinae, accipitur res non solum ut est facta, sed prout est in fieri. Prohibitio autem est ne res fiat, non autem tunc cum res est. Similiter est de consiliis in bonis vel de praecepto: consulit enim Deus ut res fiat aut praecipit, non autem cum res est.

Quinque supra posita *. a . Quaeratur quare quinque sunt signa et non plura. Quoniam si malum est amplioris divisionis quam bonum, videtur quod plura debent esse signa voluntatis signi ex parte mali quam ex parte boni. Ex parte autem boni sunt tria: praeceptio, consilium, impletio: ergo ex parte mali debent esse tria.

b. Dicendum quod, cum ex parte rerum non sit nisi bonum aut malum accipere, sumendo rem large ; malum autem est dupliciter accipere: aut enim in fieri aut in esse: bonum autem dividitur in bonum praecepti et consilii, et utrumque eorum potest accipi in fieri vel in esse; tam autem in bonis quam in malis indicatur Dei voluntas vel in se vel in his quae sequuntur vel in eorum oppositis: erit ergo omne signum voluntatis divinae aut prohibitio, quae est mali ne fiat, aut permissio mali cum est, aut impletio sive operatio boni cum est, aut praeceptio boni ad quod omnes tenentur ut fiat, aut consilium boni ad quod non omnes tenentur ut fiat. Sic ergo erunt quinque signa voluntatis divinae et non plura.

c. Ad id vero quod obicitur, quod malum est pluris divisionis quam bonum, respondeo: hoc verum est secundum quod malum accipitur vel in specie vel in numero diversificatum. Secundum autem quod malum et bonum referuntur ad Dei voluntatem sive ad fieri vel esse, pluris divisionis est bonum quam malum; nam bonum quoddam est ad quod omnes tenemur, quoddam autem ad quod non omnes tenemur ; quorum utrumque potest considerari in fieri vel in esse, et utrumque a voluntate divina procedit. Malum autem est ad quod tenemur ne fiat, et ita unam solam recipit differentiam ; et ideo signum voluntatis ex parte boni excedit in uno signum voluntatis in malo.

Omne quod fieri non vult *. Contra, Rom. 12, 2: Quae sit voluntas Dei, Glossa: " Mala non vult fieri", sed tamen fiunt.

Respondeo: 'non vult' potest esse dictio una composita, et tunc est sensus: non vult fieri, id est vult non fieri: et sic verum est quod hic dicitur. Secundum quod duae dictiones sunt, verum est quod dicitur ad Romanos. In Glossa sequenti dicit : " Non tamen vult non fieri. Si enim vellet non fieri et fieret, voluntati eius aliquid resisteret".