DISTINCTIO I.

Creationem rerum *. In hoc secundo agit de creatione rerum sive de rebus creatis. Procedit igitur in hunc modum: primo ostendit unum solum esse principium creaturarum: secundo ostendit causam rerum creatarum; tertio innuit divisionem rerum creatarum) quarto agit de angelica natura in utroque statu ipsius, scilicet tam ante lapsum quam post: quinto agit de humana natura in utroque eius statu.

Deum *. Non enim creaturae est creare: non enim nobilius est esse actionis quam substantiae cuius est actio; esset autem, si actio quae non est de alio, esset substantiae quae est aliud.

In primordio *: Gen. 1. Primus enim liber theologiae, Genesis, licet, ut dicunt, Noe composuerit librum ante ,

qui non fuit authenticus. - In principio *, id est in Filio.

Quaeritur utrum creatio rerum sit per exemplar et quid sit exemplar. a. Videtur autem tota Trinitas exemplar esse, per illud Augustini : " Una est sanctae Trinitatis divinitas, ad cuius imitationem factus est homo "; et ita videtur quod sit exemplar rerum creatarum.

Item, A ugustinus, libro Confessionum : " Omnia clamant: Deus nos fecit ". Ergo auctoritas creaturae attribuitur Deo, et hoc quoniam relucet Trinitas in qualibet creatura) unde ad imitationem Trinitatis facta est quaelibet creatura) ergo potius Trinitas debet esse exemplar quam Filius.

b. Quod autem Filius sit exemplar, Augustinus : " Qui negat ideas esse, negat Filium Dei esse ". Ergo, cum necesse sit Filium Dei esse, necesse est ideas esse.

Iuxta quod quaeritur quare qui negat (ideas esse, potius negat] Filium quam Patrem vel Spiritum Sanctum. Videntes enim Patrem, vident omnia ; similiter, videntes Spiritum Sanctum, vident omnia.

Item, Augustinus : " Verbum est ars Dei omnipotentis ";, et ita Filius est ars Dei omnipotentis: quare exemplar erit Filius.

c. Respondeo: Filius Dei proprie dicitur exemplar. Unde Hebr. 11,3: Fide intelligimus Verbo Dei aptata esse saecula.

Quoniam omne generatum imago est generantis ; unde verissime generatum, verissima imago. Hoc autem est Filius Dei, non Pater vel Spiritus Sanctus.

In principio *: in Filio, dupliciter: vel per Filium, vel ad Filium sicut ad exemplar. Ioan. 8, 25: Ego sum principium .

Caelum *. Per 'aelum', angelicam naturam: per ' terram', omnis natura visibilis.

Plura sine principio fuisse principia *. a. Quod hoc falsum sit, patet. Dicit enim Anselmus, in Monologio : "Summum bonum est quo maius vel melius excogitari non potest ". Ergo, si duo essent principia rerum, duo essent summe bona: ergo aut utrumque perfectum, aut utrumque diminutum. Constat quod non ultimum: ergo utrumque summe perfectum; ergo quidquid potest unum, et alterum: ergo superfluum unum illorum ad productionem rerum in esse.

b. Forte dicetur quod duo sunt principia, ita quod unum illorum sit principium omnium bonorum et alterum malorum: et ex hoc sequitur quod non sumus mali a nobis, contra quod dicit Philosophus .

Item, potentia refrenandi a malo est bona; ergo principium bonorum est potens cohibere malum: ergo habet potentiam supra illud; ergo non sunt aeque prima principia.

c. Item, si duo essent principia, maius bonum excogitari posset quam alterum illorum, quoniam bonitas utriusque, aggregata, maior est quam bonitas alterutrius illorum, et [ita] neutrum esset summum bonum.

d. Item, si essent duo principia, ita quod unum lucis et alterum tenebrarum, corpus autem sit a principio tenebrarum, anima sit a principio lucis, tunc numquam esset anima humana unita cum corpore humano, propter oppositionem in ipsis repertam. - Quod autem ab eodem sit principio utrumque, manifestum est ex Scriptura, ubi dicit Gen. 2, 7: Formavit Dominus Deus hominem de limo terrae et inspiravit in faciem eius spiraculum vitae. Non enim potest hoc intelligi de diversis.

e. Quod autem sit unum principium omnium, tum corporalium, tum spiritualium, habetur ab Augustino, De civitate Dei : " In quo nobis consentiunt Philosophi, de uno Deo universitatis auctore, qui non solum super omnia corpora est incorporeus, verum super omnes animas incorruptibilis, principium nostrum, lumen nostrum, bonum nostrum, in hoc eos ceteris praeferimus ".

Plura *. Ioannes Damascenus : "Si ponerentur plura principia, oporteret differentiam considerari ; si vero differentia, ubi est perfectio bonorum? Sive enim secundum bonitatem, sive secundum sapientiam, sive secundum tempus, sive secundum locum deficiet a perfectione, non erit Deus. Et qualiter a multis conservabitur mundus "?

Quaeritur autem utrum aliqua creatura possit esse coaeva Creatori, propter rationem medii . Quod videtur possibile, habens scilicet causam esse, non principium durationis. - Respondeo: est causa effectiva, est causa secundum tempus sive durationem, et ratio habens causam durationis et e converso.

De nihilo *. Maximae Philosophorum : " Nihil ex nihilo fit ". Ergo materia non est facta, quia si esset facta, ex alio esset facta, et sic omnium materiarum non esset materia.

Creare *. Augustinus, 83 Quaestionum : " Ista inferiora non possunt de nihilo aliquid facere, quia per corpus operantur, quae et illa quae operantur, accipiunt ab illa summa sapientia ".

Soli *. Quod quidam dicunt , malam actionem a diabolo esse vel ab homine, secundum quod dicitur : 'Mali autem sumus a nobis, sed non boni', hoc non est quia diabolus habet potestatem a se ipso faciendi malum, sed a Deo; unde non dicetur creator mali, sicut Deus dicitur creator boni, etsi faciat malum.

Creator *: quoad Deum. - Opifex (ib.): quoad artem. - Factor (ib.): quoad naturam. - In laborando *: sicut nos, cum laboramus, patimur. - Iuxta voluntatem *: ut est exemplar; et per voluntatem *: ut est efficiens.

a. Obicitur autem quod ab aeterno fuit potentia Dei et sapientia et voluntas, et nihil extrinsecum operans requiritur ad hoc quod res exeat in actum: ergo res fuerunt ab aeterno.

b. Praeterea, si est causa, est causatum ; sed ab aeterno fuit causa: ergo ab aeterno fuit causatum.

c. Praeterea, eadem causa manente et semper eodem modo se habente, si quid est ab ea modo, et prius fuit, secundum quod dicitur : " Idem similiter se habens, semper natum est idem facere ". Ergo, cum causa prima sit talis, semper idem faciet: ergo non est multitudo rerum ab ea.

d. Respondeo: voluntas dicitur dupliciter; dicitur respectu volentis, et sic aeterna est; vel voliti, sic non aeterna.

e. Ad aliud: causatum semper dicitur ad causam, sed non semper e converso, nisi in iis quae sunt citra Deum. Unde ipse est causa non secundum relationem dicta.

f. Quod dicitur 'idem natum est idem facere', intelligitur in iis quae sunt causata secundum appropriationem causae et de propria causa in comparatione proprii effectus, quae secundum diversas appropriationes est diversorum causa. Causa vero prima nullam recipit appropriationem, sed simpliciter indifferens est respectu omnium causatorum.

g. Item, si obicitur quod divina bonitas semper est fluens et abundantissime fluens, et ita semper operata est creaturas dicendum quod hoc intelligitur de aeterna generatione Filii, nec proprie dicitur fluxus. Ideo autem non conveniebat creaturam coaevam esse Creatori, ut appareat Deum creatura non indigere, nec attribuat sibi auctoritatem essendi, sciaturque progressum eius in esse gratuitum esse, non necessarium.

Operatorium *: scilicet Deum; sed non ponit ipsum principium in eodem genere cum materia et forma, sed ut coniungens ea.

Semper *: sine principio et fine. Non sic, quia contrarium dicit, VI Physicorum in fine, Aristoteles . Semper:

quandocumque tempore. Hoc verum est. Quod etiam dicit Augustinus, Super Genesim . Et illud 'semper' colligitur ex universitate particularium temporum. Secundo modo dicitur anima semper esse. Tertio modo dicitur Deus semper esse. Et est primum semper temporis, secundum semper aevi, tertium semper aeternitatis.

Spiritus Sanctus *. Quare dicitur Spiritus Sanctus, et non Filius, cum Filio attribuatur sapientia? - Respondeo: Rom. 1,21: Cum cognovissent Deum, non sicut Deum glorificaverunt. Quia ergo defecerunt a bonitate, non a veritate, ideo dicitur Spiritus Sanctus evacuare .

Et ante tempora *. Quam circumstantiam notat li 'ante', cum non dicat temporale?

Respondeo: importat ordinem principii ad id quod est a principio.

Voluntate *. Est voluntas Dei actualis, ex qua sequitur: 'vult, ergo esf'; et est habitualis, ex qua non sequitur: 'vult hoc, ergo hoc est', Ideo autem potius " ex voluntate et bonitate " * dicuntur res processisse quam a potentia etc, quia voluntas est finis finium et ultimus finis, etsi sint multi intermedii fines.

Bonitatem *. Ioannes Damascenus, cap. 18 : " Quia igitur bonus et superbonus Deus, non contentus est sui ipsius contemplatione, sed superabundantia bonitatis acceptavit generari quaedam quibus benefaceret et participatum sua bonitate ex nonente ad esse perduxit et condidit universa visibilia et invisibilia, et eum qui componitur ex visibili et invisibili hominem creatum excogitans et excogitatio opus exsistit verbo completum et spiritu perfectum ".

Non necessitate *. Alibi dicitur : Si vult, necessario est.

Respondeo: est necessitas sequens voluntatem et est necessitas non sequens: de una hic, de reliqua alibi. Augustinus, Xl De Trinitate : " In eo quod dicitur : Et vidit Deus quod esset bonum, satis significatur Deum nulla necessitate, nulla suae utilitatis indigentia, sed sola fecisse bonitate ".

Omnipotentissimi *: " Optimi est optima adducere " .

Per intelligentiam *. Super Prov. : " Ad contemplandum sapientiam creatus est homo ". 'Intelligere' autem pertinet ad fidem, 'mor' ad caritatem, 'possessio' ad spem, 'fruitio' vero respicit omnes. Augustinus, II libro Soliloquiorum : " Probabile est ut intelligentia faciat beatum. Beatus nemo nisi vivens, et nemo vivit qui non est. Esse vis, vivere et intelligere vis, sed esse vis ut vivas, et vivere ut intelligas ". Idem, De civitate Dei : " Lumen mentium esse dixerunt ad addiscendum omnia, eumdem ipsum Deum a quo facta sunt omnia ".

Causam *. Notat duplicem rationem in qua sumitur bonitas Dei, scilicet in ratione finis et moventis efficientem, cum dicitur primam causam * et cum dicitur propter bonitatem *.

Quia, inquit *. Nota: quod hic dicit, " quia bonus est Deus, sumus " non est sufficiens causa, nisi quoad unum genus esse. - Obicitur autem: cum omnia bona sint quia a bono, similiter erunt invariabilia quia ab invariabili. -Respondeo: non sequitur. Creaturam enim, in quantum hujusmodi, consequitur esse variabile. Unde Ioannes Damascenus : " Si creabilia, vertibilia. Quorum enim esse a versione incipit, haec versioni subiciuntur, vel secundum corruptionem, vel secundum electionem ". Et Gregorius in Moralibus , super illud Iob : Reposita est haec spes mea in sinu meo: " Essentia omnium quae ex nihilo facta sunt, ad nihilum tenderet, nisi eam Auctor [omnium]; manu regiminis retineret. Omnia enim quae creata sunt, neque per se subsistere neque moveri praevalent, sed in tantum subsistunt, in quantum ut esse debeant acceperunt ". Item, Augustinus, in libro De civitate Dei : " Cum summa essentia sit Deus, hoc est summe sit, rebus quas ex nihilo creavit, dedit esse; sed non summe esse sicut [ipse] est, sed aliis amplius, aliis minus dedit, unde ita naturas essentiarum gradibus ordinavit ".

Et in quantum * Reduplicationes sunt tres: 'secundum quod', 'in eo quod','inquantum', quae triplicem proprie causam respiciunt. Unde proprie dicitur: secundum quod est, unum est; in eo quod est, verum est; in quantum est, bonum esf.

Creatura (309, 18]. Nota triplicem utilitatem creationis hominis secundum triplicem respectum: quoad superiorem substantiam, scilicet Deum; quoad inferiorem, (scilicet mundum); quoad aequalem, scilicet angelum; in hoc quod dicitur ad laudandum etc. *; in hoc quod propter reparationem angelieae ruinae *; in hoc quod est cognoscibilis secundum potentiarum conformitatem universi, sicut deus effectus universi.

In medio *. Contra, Philosophus : Homo est finis omnium eorum quae sunt. Item, Isaac, De elementis : " Homo in generatione naturali ultimum est et elementa prima: unde homo vere meretur nomen compositionis". - Respondeo: secundum exsistentiam ultimus est; secundum dignitatem tamen dicitur in medio positus, quoniam superior est aliis creaturis et inferior angelis. Vel dicatur quod est in medio quoad ministrationem, inter Deum scilicet et mundum, quoniam mundus factus est ut ministret homini, homo vero ut ministret Deo; unde ministrat et ei ministratur.

Propter reparationem angelieae *. 1 Col., 12: Gratias agentes Deo Patri qui nos dignos fecit in partem sortissanctorum . Deut. 32,8: Statuit terminos populorum iuxta numerum angelorum Dei . Matth. 21,9: Hosanna, Glossa: " Quia angelorum salus est, quorum implet numerum ". Qualiter homo factus est ad restaurationem angelicae ruinae, dicit auctoritas, III : Novem hebdomadis ab hymnis cessamus angelicis, ut non tantum angelorum ruinam notemus, sed etiam hominis, qui ad restaurationem angelicae ruinae factus erat. - Sed de quorum angelorum ruina vel damno hoc intelligitur? De malorum ruina non potest intelligi, quia illa irremediabilis est. De bonorum non videtur, quia, ut videtur, eis non fuit damnum quod alii ceciderunt, nam tanti meriti sunt, quanti essent si alii non cecidissent: ergo tanto praemio digni.

Respondeo: duplex est damnum et duplex gaudium: unum quod habemus de nostris rebus, aliud quod habemus de eo quod bene est amicis; ita per contrarium duplex est damnum. Sancti igitur duplex habent gaudium, scilicet illud quod consistit in Dei perfruitione, quod non possunt non habere ; aliud quod est de eorum exaltatione, et illud habuissent de illis qui ceciderunt, si non cecidissent.

Anima *. In hoc capitulo assignat rationes quare anima coniuncta sit corpori. Prima est Dei voluntas *: secunda, ut ostendatur exemplum " beatae unionis " Dei ad animam *; tertia, ut inde maiorem possit homo mereri coronam; et haec tangitur in fine *.

Deus voluit *. Nonne reddit causam ? Respondeo: non voluntatis reddit causam, sed voliti. - Diligitur *: secundum operationem. - Videtur *: secundum cognitivam.

Excellentissima creatura *. Augustinus, libro 83 Quaestionum : " Rationes vel ideae, quae aeternae sunt et incommutabiles, quarum participatione fit ut sit quidquid est, quoquo modo est. Sed anima rationalis, inter ceteras res quae a Deo conditae sunt, omnes res superat et Deo proxima est, quando pura est; eique in quantum caritate adhaeserit, in tantum ab illo intellectuali lumine perfusa atque illustrata, cernit illas rationes, non per oculos corporeos, sed per sui principale, id est intelligentiam, qua fit beata ". Hinc est argumentum ad fruitionem et incarnationem.

Idem, Contra Maximinum : " Maiores " .

Nolumus *. Contra, Philip. 1,23: Cupio dissolvi et esse cum Christo: et II Tim. 4, 7: Bonum certamen certavi etc. - Respondeo: una est voluntas simpliciter , et altera conditionata vel ratione adiuncti . - Amore *. Aliquando invenitur sanctos nondum plena Dei fruitione gaudere, quia adhuc corporeo quodam affectu inclinantur ad desideratam corporis unionem.

Disparem naturam *. Augustinus, De anima et spiritu : "Ex duabus substantiis consistit homo, anima (et carne: anima) cum ratione et carne cum sensibus. Sensus non movet caro sine animae societate: rationale vero suum tenet anima sine carne. Per rationabilitatem habilis naturae est ad cognoscendum aliquid supra se ut Deum, se in se, angelum iuxta se, quidquid caeli ambitu continetur infra se ". Idem, in eodem : " Plenum miraculo fuit quod tam divisa et tam diversa poterant uniri. Nec minus fuit mirabile quod limo nostro se ipsum coniunxit Deus, ut sibi invicem unirentur Deus et homo: tanta sublimitas et tanta vilitas. Nihil enim est Deo sublimius, et nihil limo vilius. Mirabilis fuit coniunctio prima, mirabilis et secunda, nec minus mirabilis erit tertia, cum homo, angelus, Deus unus erunt spiritus " .

Utrisque *. Commune praeceptum homini et angelo fuit : Diliges Dominum Deum tuum etc.

Maiorem *. Quoniam ex maiori difficultate: ubi enim maior lucta, et maior erit corona.