ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES tj 1.

Ad argumenta contra primam ET SECUNDAM CONCLUSIONES I. Ad argumenta Aureoli.

Quantum ad tertium articulum, respondendum est obiectionibus supradictis. Et ideo Ad primum Aureoli contra primam et secundani conclusiones, dicitur quod nec illud argumentum nec alia quinque sequentia procedunt directe contra conclusionem ; quia sanctus Thomas non dicit in praeallegatis, sed alibi, quod peccatum veniale et peccatum mortale differant solum accidentaliter, et non specifice, nec essentialiter, sed solum quod divisio peccati in veniale et mortale non est divisio univoci in suas species. Sed advertendum quod de peccato veniali et mortali possumus dupliciter loqui. Uno modo, formaliter, id est, quantum ad propriam rationem utriusque, scilicet de veniali ut veniale est, et de mortali ut mortale est, et ut .sunt sub istis respectibus, ut ex una parte accipiatur compositum ex peccato et veiiialitate, et ex alia parte accipiatur compositum ex peccato et mortalitate, vel ex una parte sumatur reatus peccati venialis, et ex alia reatus peccati mortalis, et sic de aliis passionibus hujus et illius ut praescindunt ab essentia peccatorum; et sic proculdubio differunt essentialiter et plus quam specie vel genere. Alio modo contingit loqui de illis materialiter, hoc est, quantum ad actus qui dicuntur peccata venialia vel mortalia ; et sic potest concedi quod divisio illa est accidentalis, quae est per quaedam quae non dant speciem peccatis, sed consequuntur essentiam peccati et ejus species, vel modum productionis. Unde, sicut patet quod aliquis actus dicitur peccatum mortale de per accidens, quia scilicet hoc non habet ex natura sua speciflca, nec ex parte materia; vel objecti, sed ex parte ipsius agentis, immo ex suo genere est peccatum veniale, id est, quod aliquis actus sibi similis in specie est vel esse potest peccatum veniale; (s) similiter aliquis actus est peccatum veniale de per accidens, quia non habet hoc ex sua specie, sed habet hoc ex parte agentis vel finis ; et sic esse mortale vel veniale conveniunt actui de per accidens. Et hanc distinctionem tangit sanctus Thomas, de Malo, q. 7, art. 1, in solutione quinti, dicens : " Veniale peccatum nunquam fit mortale, sicut nec albedo lit nigredo; sed actus qui est venialis ex suo genere potest fieri mortale peccalum ex voluntate ponentis finem in creatura : quia et illud quod esl ex natura sua frigidum, potest fieri calidum, sicut aqua. " - Haec ille. (a) ei. - Act. IV. Item, in principali solutione, sic dicit : ((Veniale dicitur a venia. Tripliciter autem a venia potest dici aliquod peccatum veniale. Primo quidem, quia jam consecutum est veniam, sicut Ambrosius (lib. de Paradiso) dicit quod peccatum mortale, per confessionem fit veniale; et hoc dicitur, secundum quosdam, veniale ab eventu. Patet autem quod hoc veniale contra mortale non dividitur. Secundo modo dicitur peccatum veniale, quod habet in se aliquam causam veniae, non quod non puniatur, sed quod minus puniatur; et hoc modo dicitur peccatum veniale quod est ex infirmitate vel ex ignorantia, quia infirmitas et ignorantia peccatum excusant in toto vel in parte : et hoc dicitur, secundum quosdam, veniale ex causa; tamen nec hoc etiam veniale distinguitur a mortali, quia contingit aliquem ex ignorantia vel infirmitate peccare mortaliter. Tertio modo dicitur aliquod peccatum veniale, quia, quantum est de se, veniam non excludit, id est, terminationem paenae; et hoc modo veniale distinguitur contra mortale, quod, (a) quantum est de se, meretur poenam aeternam, et sic veniam excludit, idest, terminationem paenae : et hoc, secundum quosdam, dicitur veniale ex genere. Ut autem differentiam ad distinguendum veniale peccatum a mortali inquiramus, considerandum est quod differunt secundum reatum : nam peccatum mortale meretur poenam aeternam; peccatum vero veniale poenam temporalem. Sed ista differentia consequitur rationem peccati mortalis et venialis, non autem constituit illam : non enim ex hoc est tale peccatum, quia talis paena ei debetur, sed potius econtra, quia peccatum est tale, ideo talis paena ei debetur. Similiter etiam differunt quantum ad effectum, nam peccatum mortale privat gratiam, veniale autem non. Sed nec ista differentia est quam quaerimus ; quia ista differentia consequitur ad rationem peccati : ex eo enim quod peccatum est tale, talem effectum habet, et non econtra. Differentia autem quae est ex parte subjecti, constitueret diversam rationem peccati, si peccatum veniale semper esset in sensualitate, et peccatum mortale semper esset in ratione; sic enim secundum substantiam distinguitur virtus intellectualis a morali, secundum Philosophum, i. Ethicorum (cap. ult.), quia virtus moralis est in rationali per participationem, id est, in appetitiva, virtus autem intellectualis est in ipsa ratione. Sed hoc non est verum, quia peccatum veniale potest esse etiam in ratione; unde secundum hanc differentiam non potest sumi diversa ratio utriusque peccati. Quarta vero differentia, quae est secundum modum diligendi, constituit quidem diversam rationem peccati, sed solum quantum ad actum voluntatis, quod est ex parte agentis. Peccalum autem veniale non solum (a) quod. - icilia IV. consistit in actu interiori (a) voluntatis, sed etiam in actu exteriori: sunt enim quidam actus exteriores qui ex genere suo sunt peccata venialia, ut, dicere verbum otiosum vel mendacium jocosum, et hujusmodi ; sunt autem quaedam quae ex genere suo sunt peccata mortalia, ut homicidium, adulterium, blasphemia, et hujusmodi. Diversitas autem quae est ex parte actus voluntatis non diversificat genera exteriorum actuum. Nam aliquid quod est bonum potest fieri ex mala voluntate ; puta, si quis det elemosynam propter inanem gloriam. Similiter aliquid quod est veniale ex suo genere, potest esse mortale propter voluntatem facientis; puta, si quis dicat verbum otiosum in contemptum Dei. Sed exteriores actus differunt genere per sua objecta. Unde dicitur communiter quod bonum in genere est actus cadens supra debitam materiam, et malum in genere est actus cadens super indebitam materiam. Oportet ergo quod malum veniale ex genere dicatur ex eo quod cadit super aliquam materiam non debitam, et similiter mortale ex genere. " Ad hoc igitur investigandum,considerandum est quod peccatum consistit in quadam deordinatione animae, sicut morbus consistit in quadam deordinatione corporis; unde peccatum est quasi quidam morbus animae, et hoc est venia peccato, quod curatio morbo. Sicut igitur sunt quidam morbi curabiles et quidam incurabiles, qui dicuntur mortales; ita sunt quaedam peccata quasi curabilia, quae dicuntur venialia, et (6) quaedam, quantum est de se, incurabilia, licet a Deo curari possint, quae dicuntur mortalia. Dicitur autem morbus incurabilis et mortalis per quem tollitur aliquod principium vitae : hoc enim si tollatur, non remanet aliquid per quod curari possit; et ideo talis morbus curari non potest, sed inducit mortem. Est autem aliquis morbus qui non tollit aliquod principiorum vitae, sed aliquod eorum quae sunt consequentia ad principia vitae, quae per principia vitae reparari possunt; puta febris tertiana, quae consistit in superabundantia cholerae (j), quam virtus naturae superare potest. Principium autem in operationibus et operabilibus est finis, secundum Philosophum, 7. Ethicorum (cap.8). Unde principium spiritualis vitae quae consistit in rectitudine actionis, est finis humanarum actionum, qui (8) est charitas Dei et proximi : finis enim praecepti est charitas, ut dicitur, 1. Timoth.A (v. 5); per charitatem enim anima conjungitur Deo, qui (e) est vita animae sicut anima est vita corporis. Et ideo, si charitas excludatur, est peccatum mortale : non enim remanet aliquod principium vitae, per quod iste defectus reparetur; sed reparari potest pelta) interiori.

interioris Pr. (s) qui. - quae. Pr.. Spiritum Sanctum: quia, sicut dicitur, Rom. 5 (v. 5), Charitas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum Sanctum qui datus est nobis. Si autem sit talis defectus rectitudinis qui charitatem non excludat, erit peccatum veniale, quia per charitatem remanentem quasi per principium vitae omnes defectus reparari possunt : Universa enim delicta operit charitas, ut dicitur, Proverbiorum^ (v. 12). Quod autem aliquod peccatum excludat charitatem vel non excludat, potest contingere dupliciter : uno modo, ex parte peccantis; alio modo, ex ipso genere operis. Ex parte quidem peccantis, dupliciter. Uno modo, quia actus peccati est talis potentiae cujus non est ordinare ad finem, et ideo nec est ejus averti a fine ; et ideo motus sensualitatis non potest esse peccatum mortale, sed veniale tantum : ordinare enim aliquid in finem, pertinet tantum ad rationem. Alio modo, ex eo quod potentia quae potest ordinare in finem et averti a fine actum aliquem qui etiam de se non contrariatur fini, potest ordinare in contrarium finis ; puta si quis verbum otiosum dicat in contemplum Dei, quod contrariatur charitati, hoc erit peccatum mortale, sed non ex genere operis, sed ex perversa voluntate facientis. Alio modo contingit quod aliquod peccatum contrarietur charitati vel non contrarietur, ex ipso genere operis quod est ex parte objecti vel materiae quae est contraria charitati vel non contraria. Sicut enim aliquis cibus est ex se contrarius vitae, puta cibus venenosus, aliquis autem cibus non est contrarius vitae, licet impedimentum aliquod afferat ad rectam habitudinem vitae, puta cibus grossus et non bonae digestionis, vel etiam, si sit bonae digestionis, quia non sumitur secundum mensuram debitam; ita etiam in actionibus humanis aliquid invenitur quod de se contrariatur charitati Dei et proximi : illa scilicet per quae tollitur debita subjectio hominis ad Deum et reverentia, ut est blasphemia, et idololatria, et hujusmodi; et etiam ea quae tollunt convictum humanae societatis, sicut furtum, et homicidium, et hujusmodi, non enim possent homines ad invicem convivere ubi passim, id est, indifferenter, ista perpetrarentur; et ista sunt peccata mortalia ex suo genere, quacumque voluntate vel intentione fiant. Quaedam autem sunt quae, licet aliquam inordinationem contineant, non tamen directo excludunt alterum praedictorum: sicut quod homo dicat mendacium, non in fide, neque ad nocendum proximo, sed ad delectandum, vel etiam ad juvandum; vel si quis excedat in cibo vel potu aut alio hujusmodi; unde ista sunt venialia peccata ex suo genere. "

Haec ille in forma. Ex quibus apparet primo, quod divisio peccati per veniale et mortale, accipiendo veniale primis duobus modis, non est divisio per opposita, immo idem actus numero potest dici mortale et veniale illo modo. Secundo, sequitur quod accipiendo veniale tertio modo, talis divisio est divisio per opposita et incompossibilia. Tertio, dicitur quod talis divisio non est divisio generis per specificas differentias, sed potius analogi in ea de quibus dicitur secundum prius et post, et similiter subjecti in accidentia; nam, secundum quod dictum est prius (a), tales differentiae non sunt speciiicae, nec sumuntur ab eo quod dat speciem actui, nec peccato, sed penes quae-dam consequentia speciem peccati vel productionem peccati. Tunc ad formam argumenti, dicitur quod ratio specifice virtutis sumitur non ex ordine ad suam regulam, quia tunc omnes virtutes essent ejusdem speciei, sed sumitur ex proprio objecto et materia. Et ideo major argumenti est falsa : quia specifica divisio peccati non sumitur, nec in moralibus, nec in theologicis, secundum alium et alium modum deviandi a regula, quia illa deviatio est praeter intentionem peccantis, et se habet de per accidens, et ideo illa non dat speciem peccato quod est actus voluntarius; et si non dat speciem peccato, ergo nec diversitas illius diversificat speciem peccati. Unde talis divisio potius dividit effectum peccati vel passiones consequentes peccatum, scilicet reatum, quam dividat ipsum peccatum; quia, ut post dicetur, et superius in secunda conclusione tactum est, in eadem specie peccati possunt esse duo actus, quorum unus erit peccatum veniale, et alius peccatum mortale.

Sed dices : Sanctus Thomas, in verbis praeallegatis, de Malo, q. 7, art. 1, dicit quod peccatum in quadam deordinatione consistit; et in multis aliis locis dicit quod inordinatio vel deviatio complet rationem peccati; ergo secundum alium et alium modum inordinationis dividetur specifice et essentialiter peccatum.

Dicendum quod peccatum est actus malus voluntarius. Inquantum ergo consideratur ut malus actus, ratio ejus consistit et completur in quadam privatione et deviatione et deordinatione. Sed inquantum est actus, et voluntarius, et habens rationem culpas, ratio ejus specifica non consistit in privatione, sed in tendentia et ordine ad objectum tale vel tale : ita quod ordo ad objectum complet ejus rationem specificam ; sed privatio dat sibi generalem rationem mali; objectum autem dat sibi rationem specificam, inquantum est actus intentus ab agente. Item, dato quod privatio daret sibi speciem, constat quod non potest hoc facere inquantum privatio in generali, nec inquantum privatio exsistens in actu, nec inquantum privatio ordinis rationis vel divinae legis in generali, sed inquantum privatio specialis; species autem privationum sumuntur penes bona quae privantur; et tunc finaliter oportet redire ad hoc, quod species peccati sumitur ex aliqua speciali materia in quam fertur derelicto ordine rationis. Veniale autem et mortale nihil tale dicunt; ideoque non constituunt differentiam specineam actuum, sed differentiam effectuum peccati vel reatuum. Ad secundum negatur minor. Nam, ut dictum est, deviatio a regula non est formale in peccato inquantum est actus moralis aut intentus ab agente et voluntarius, licet, inquantum est malus, privatio sit sibi formalis; nec tamen privatio dat sibi speciem nisi contracta ad certain materiam moralem, ut statim dictum est. Avaritia enim non habet specialem rationem peccati ex hoc solo quod deviat a lege divina, vel a ratione naturali, nec ex hoc quod deviat per superabundantiam vel defectum, nisi talis deviatio contrahatur ad specialem materiam. Unde sanctus Thomas, i" 2", q. 72, art i , sic dicit: a Ad rationem peccati duo concurrunt : scilicet actus voluntarius et inordinatio ejus quae est per recessum a lege Dei. Horum autem duorum unum per se comparatur ad peccantem qui intendit talem actum voluntarium exercere in tali materia; aliud autem, scilicet inordinatio actus, per accidens se habet ad intentionem peccantis : Nullus enim intendens ad malum, operatur, ut dicit Dionysius, 4 cap. de Divinis Nomin. Manifestum est autem quod unumquodque consequitur speciem secundum id quod est per se, non autem secundum id quod est per accidens; quiaea quaesunt per accidens, sunt extra rationem speciei. Et ideo peccata specifice distinguuntur ex parte actuum voluntariorum magis quam ex parte inordinationis in peccato exsistentis. Actus autem voluntarii distinguuntur specie secundum objecta. Unde sequitur quod peccata proprie distinguuntur specie (i) secundum objecta. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod deviatio a regula non est formale specificum peccati, licet possit dici formale genericum (6). Si enim deviatio esset differentia specifica, tunc omnia peccata mortalia essent unius speciei, cum devient eodem modo a regula divina.

Quod si dicatur quod deviant in diversis materiis, et contra diversa precepta,

habetur propositum, quia diversitas praeceptorum attenditur penes objecta virtutum vel vitiorum. Et ideo dicere quod peccata distinguuntur specifice per deviationem, est nihil dicere, vel reditur in id quod creditur evitari. Unde sanctus Thomas, 1" 2", ubi supra (q. 72, art. i), arguit sic in secundo loco : " Malum, cum sit privatio, distinguitur specie secundum diversas species oppositorum. Sed peccatum est quoddam malum in genere actuum humanorum. Ergo peccata magis distinguuntur specie secundum opposita quam secundum objecta. "

Ecce argumentum. Sequitur responsio : c Dicendum, inquit, quod peccatum non est pura privatio, sed actus debito ordine privatus; et ideo peccata magis distinguuntur specie secundum objecta actuum quam secundum opposita : quamvis, etiamsi distinguantur secundum oppositas virtutes, in idem rediret; virtutes enim distinguuntur specie secundum objecta. "

Haec ille. Ad tertium dicitur primo, quod distinctio venialis a mortali, ibidem posita, in idem redit cum illa quae prius posita est: quia scilicet unum tollit charitatem, et aliud non. Secundo, dicitur quod nec veniale nec mortale dat speciem peccato proprie loquendo. Tertio, dicitur quod in eadem specie peccati possunt esse peccatum veniale et mortale. Et de hoc sanctus Thomas, 1" 2 , q. 72, art. 5, sic dicit : " Eorum quae specie differunt, duplex differentia invenitur. Una quidem quae constituit diversitatem specierum ; et talis differentia nunquam invenitur nisi in diversis specie, sicut rationale et (a) irrationale, animatum et inanimatum. Alia autem est differentia consequens diversitatem speciei; et talis differentia, etsi in aliquibus consequatur diversitatem speciei, in aliis tamen potest inveniri in eadem specie, sicut album et nigrum consequuntur diversitatem speciei corvi et cygni, tamen hujusmodi differentia invenitur in eadem specie hominis. Dicendum est ergo quod differentia venialis et mortalis peccati, vel quaecumque alia differentia sumitur penes reatum, non potest esse differentia constituens diversitatem speciei. Nunquam enim id quod est per accidens constituit speciem. Id autem quod est praeter intentionem agentis est per accidens, ut patet in 2. Physicorum (t. c. 50). Manifestum est autem quod poena est praeter intentionem peccantis. Unde per accidens se habet ad peccatum, ex parte ipsius peccantis (6). Ordinatur tamen peccatum ad poenam ab exteriori, scilicet ex justitia judicantis, qui, secundum diversas conditiones peccatorum, diversas (y) poenas infligit. Unde differentia quae est ex reatu paenae, potest consequi diversam speciem peccatorum ; non autem constituit diversitatem speciei. Differentia autem peccati mortalis et venialis consequitur diversitatem inordinationis, quae complet rationem peccati. Duplex est enim inordinatio. Una per subtractionem principii ordinis. Alia qua salvato principio ordinis fit inordinatio circa ea quae sunt post principium. Sicut in corpore animalis quandoque quidem inordinatio complexionis procedit usque ad destructionem vitalis principii, et hoc est mors ; quandoque vero salvo principio vitae fit inordinatio quaedam in humoribus, et tunc est aegritudo. Principium autem totius ordinis in moralibus est finis ultimus, qui ita se habet in operativis sicut principium indemonstrabile in speculativis, ut dicitur, 7. Ethicorum (cap. 8). Unde quando anima deordinatur per peccatum usque ad aversionem ab ultimo fine, scilicet Deo cui unimur per charitatem, tunc est peccatum mortale. Quando vero lit deordinatio citra aversionem a Deo, tunc est peccatum veniale. Sicut enim in corporibus deordinatio mortis, quae est per remotionem principii vitae, est irreparabilis secundum naturam, inordinatio autem aegritudinis reparari potest propter id quod salvatur principium vitae; similiter est in his quae pertinent ad animam, etc. "

Haec ille.

Item ibidem, primo loco, arguit sic : " Ea quae in infinitum differunt, non possunt esse unius speciei, nec etiam unius generis. Sed veniale et mortale peccatum differunt in inlinitum : veniali enim debetur paena temporalis; mortali poena aeterna. Igitur non sunt unius generis, nec unius speciei. " Ecce argumentum. Sequitur solutio : " Dicendum, inquit, quod peccatum mortale et veniale differunt in infinitum ex parte aversionis; non autem ex parte conversionis, per quam respicit ad objectum, unde peccatum habet speciem. Unde nihil prohibet in eadem specie inveniri aliquod peccatum veniale et mortale : sicut primus motus in genere adulterii est peccatum veniale; et verbum otiosum, quod plerumque est veniale, potest etiam esse mortale. " -Hicc ille.

Item, in solutione secundi, sic dicit : " Ex hoc quod invenitur aliquod peccatum mortale ex genere et aliquod peccatum veniale ex genere, sequitur quod talis differentia consequatur diversitatem peccatorum secundum speciem, non autem quod causet eam; talis autem differentia potest inveniri etiam in his quae sunt unius speciei. "

Haec ille.

Ex quibus patet ad argumentum. Nam major est falsa, qua dicitur quod illa peccata differunt specie theologice, quorum unum tollit amicitiam Dei, et aliud non. Nec valet probatio; quia offensa non dat speciem peccato, sicut nec reatus, nec poena, nec inordinatio. Sed si aliquid concludit, solum concludit quod veniale et mortale dividunt offensam aut reatum et alia consequentia ipsum peccatum et actum intentum a peccante. Ad quartum dicitur quod major habet multas instantias. Nam calor intensus et remissus sunt unius speciei, et tamen calor intensus repugnat formae substantiali aquae, non autem calor remissus. Et causa est, quia non est ibi oppositio specifica formalis, sed virtualis. Sic in proposito. Nam peccatum mortale opponitur charitati, non semper ratione suae speciei, sed ex parte subjecti vel peccantis. Item, talis oppositio consurgit ex parte aversionis et non ex parte conversionis, a qua peccatum sumit speciem, ut dictum fuit. Ad quintum dicitur quod si major universaliter intelligatur ad hunc sensum, quod quicumque actus habent oppositas circumstantias differant specie, falsa est; si autem non intelligatur universaliter, argumentum non valet, quia est ex puris particularibus. Quae autem circumstantia mutet speciem, ostendit sanctus Thomas, P 2 , q. 72, art. 0, ubi sic : " Ubi occurrit aliud motivum ad peccandum, ibi est alia peccati species; quia motivum ad peccandum est finis et objectum (a). Contingit autem quandoque quod in corruptionibus diversarum circumstantiarum est idem motivum; sicut illiberalis ab eodem movetur, quod accipiat quando non oportet, et ubi non oportet, et plus quam oportet, et similiter de aliis circumstantiis : hoc enim facit propter inordinatum appetitum pecuniae congreganda?; et in talibus diversarum circumstantiarum corruptiones non diversificant peccatorum species, sed pertinent ad unam et eamdem speciem peccati. Quandoque vero contingit quod corruptiones diversarum circumstantiarum proveniunt a diversis motivis : puta quod aliquis praepropere (6) comedat, potest provenire ex hoc quod non potest ferre dilationem cibi propter facilem consumptionem humiditatis; quod vero appetat immoderatum cibum, potest contingere propter virtutem, naturae potentem ad convertendum multum cibum; quod autem aliquis appetat cibos deliciosos, contingit propter appetitum delectationis quae est in cibo. Unde in talibus diversarum circumstantiarum corruptiones inducunt diversas species peccati. "

Haec ille.

Item, ibidem, arguit sic primo loco : a Malum, inquit, contingit ex singulis defectibus (Dionys., de Div. Nom., c. 4). Singulares autem defectus sunt corruptiones singularium circumstantiarum. Ergo ex singulis circumstantiis corruptis consequuntur singulae species peccatorum. i) Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod malum, inquantum hujusmodi, est privatio; et ideo diversificatur specie secundum ea quae privantur sicut et caeterae privationes. Sed peccatum non sortitur speciem ex parte privationis vel aversionis, sed ex conversione ad objectum actus. " Item, in solutione secundi, sic dicit : " Circumstantia nunquam transfert actum in aliam speciem, nisi quando est aliud motivum, j Item, articulo octavo, sic dicit : " Cum in peccato sint duo, scilicet ipse actus, et inordinatio ejus, prout receditur ab ordine rationis et legis divinae, species peccati attenditur non ex parte inordinationis quae est praeter intentionem peccantis, sed magis ex parte ipsius actus secundum quod terminatur ad objectum in quod fertur intentio peccantis. Et ideo ubicumque occurrit diversum motivum inclinans intentionem ad peccandum, ibi est diversa species.peccati. Manifestum est autem quod non est idem motivum ad peccandum in peccatis quae sunt per superabundantiam, et in peccatis quae sunt per defectum ; quinimmo sunt contraria motiva : sicut motivum in peccato intemperantiae est amor delectationum corporatium, motivum autem insensibilitatis est odium earum. Unde hujusmodi peccata non solum differunt specie, sed etiam sunt sibi invicem contraria. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod numquam actus morales distinguuntur specifice propter diversitatem circumstantiarum, nisi talis diversitas inducat diversitatem objecti, saltem actus interioris. Ad sextum patet responsio ex dictis in solutione tertii, ubi argumentum hoc quasi in forma recitatum est. Conceditur enim quod istae differentiae, veniale et mortale, distant in infinitum ; sed neutra illarum est differentia specifica peccati, sed consequitur quandoque speciem peccati, ut ibidem fuit dictum, et ideo possunt reperiri in actibus unius speciei. II. Ad argumenta Durandi.

Ad primum Durandi, quod est directe contra primam conclusionem, dicitur quod non solum in venialibus primo modo dictis, immo in dictis secundo modo, est verum quod nullum tale habet rationem peccati simpliciter et perfecte, sed solum secundum quid et imperfecte. Quod ostendit sanctus Thomas, 2. Sen-tent., dist. 42, q. i, art. 4, ubi sic : " Tertio modo dicitur peccatum veniale, quando ipse actus per se facile remissibilis est, eo quod non perfecte pertingit ad plenam rationem peccati; et istud proprie dicitur veniale, de quo nunc agitur, quod a mortali distinguitur. Primo enim et secundo modo dictum veniale non distinguitur a mortali : quia mortale potest per ignorantiam fieri; et illud quod est mortale fit veniale per confessionem. Imperfectio autem peccati potest esse dupliciter, vel ex genere actus, vel ex parte peccantis. Genus autem ipsius actus sumitur ex materia vel objecto. Unde, sicut dicitur bonum ex genere propter debitam materiam, ita malum ex genere propter indebitam, et veniale ex genere propter materiam in qua peccatur. In illa autem materia peccatum perfecte invenitur, in qua, si peccetur, virtus charitatis ad Deum et ad proximum dissolvitur, per quam est vita animae. Et ideo quando aliquis peccat in his sine quibus recte servatis non remanet subjectio hominis ad Deum, et foedus humanae societatis, tunc est peccatum mortale ex genere. Et talia peccata Philosophus malitias appellat; unde vult (5. Ethic, cap. 8) quod non omnis vitiosus sit malus. Sicut autem patet, non potest homo Deo esse subjectus, si Deo non credat, et si ei non obediat, et hujusmodi. Et similiter societas humanae vitae servari non posset, nisi uni-cuique servaretur quod suum est; et ideo furtum et aliae species injustitiae sunt peccata mortalia ex genere. Et similiter in aliis omnibus. Ea vero sine quibus humana vita servari potest, non faciunt peccatum esse mortale ex genere, quamvis etiam actus sit deformis, sicut superfluus ludus et hujusmodi; et talia dicuntur venialia ex genere. Sed, sicut quod IV. - 32 est bonum ex genere, potest fieri male, sed non econtra ; ita illud quod est veniale ex genere, tali modo potest fieri, quod erit mortale : ut si credatur esse mortale quod veniale est; vel si tantum quis in re temporali delectatur, ut finem sibi in ea constituat, quia sic non servat debitam reverentiam ad Deum qui est ultimus finis et citra quem omnia sunt diligenda. Ex parte vero peccantis est imperfectio peccati propter imperfectionem potentiae elicientis actum : sicut primi motus sensualitatis qui praecedunt deliberationem, peccata venialia sunt, quamvis sint in materia peccati mortalis; sed haec sunt venialia per accidens, et ideo adveniente consensu rationis deliberata? efficiuntur mortalia. "

Haec ille.

Ex quibus apparet quod actus inordinatus dicitur peccatum secundum quid et imperfecte, non solum, propter imperfectionem potentia? elicientis, vel modi eliciendi, utputa quod non est perfecte in potestate potentiae vel suppositi elicientis; immo etiam propter imperfectionem materiae in qua peccatur : quia scilicet est talis quod recta ordinatio circa illam non est necessaria consecutioni finis, nec inordinatio circa illam tollit ordinem ad finem ultimum. Et ideo ad formam quae fit in argumento, dicitur quod minor est falsa; quia nullum peccatum veniale est actus simpliciter voluntarius cadens super materiam simpliciter indebitam. Et quod dicitur de mendacio jocoso, non valet; quia materia talis mendacii non est simpliciter indebita, sed secundum quid, quia talis materia in nullo praejudicat fini ultimo. Ad secundum negatur minor. Peccatum enim veniale non dicitur peccatum nisi per attributionem ad peccatum mortale, quia scilicet est dispositio ad illud, vel quaedam deficiens similitudo illius. Et ad probationem, dicitur quod consequentia non valet ibidem facta, scilicet : peccatum veniale potest esse absque mortali; ergo peccatum veniale non dicitur peccatum ex attributione ad peccatum mortale ;

quia talis attributio non est per causalitatem unius ad aliud, nec per dependentiam unius ab alio, nec per coexigitionem unius ad aliud, sed modo quo dictum est. Probatio autem ibidem adducta de animali sano et medicina sana, falsa est; quia destructo omni animali, adhuc aliquid dici posset sanum, et destructo omni animali vero, adhuc esse posset animal pictum, quia in talibus analogice dictis non oportet unum dependere ab alio quoad esse, sed quoad intelligi, ut de se patet. Ad tertium dicitur primo, quod non oportet esse tot modos virtutis aut actus virtuosi, quot sunt modi, species aut genera vitii, aut actus vitiosi, ut patet ex 2. et 3. Ethicorum. Secundo, dicitur quod nullum inconveniens est dicere aliquem actum esse virtulum simpliciter, et aliquem secundum quid. Quod patet. Nam actus indeliberati cadentes super materiam debitam et debitas circumstantias sunt secundum quid et non simpliciter virtuosi; et similiter actus boni extra charitatem eliciti. Ad quartum dicitur quod minor est falsa, accipiendo proprie legem exteriorem; quia nulla lex praeceptiva, vel prohibitiva, est nisi de fine, vel de necessariis ad finem, aut oppositis fini. Peccatum autem veniale non est contra aliquam talem legem, licet sit contra aliquod dictamen naturalis rationis. Et hoc intendit sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 42, q. 1, art. 4, ubi, in solutione tertii, sic dicit : a Praecepta legis intendunt hominem ordinare ad dilectionem Dei et proximi; quia finis praecepti est charitas, 1. Tinioth., i (v. 5). Et ideo illa sola sunt mortalia ex genere de quibus dictum est. Haec enim directe sunt contra praecepta legis, et non solum legis scriptae, sed etiam naturalis. Quamvis autem aliquid non sit malum quia est prohibitum lege exteriori, est tamen malum quia prohibitum lege exteriori vel interiori. Lex enim interior est ipsum lumen rationis, quo agenda discernimus : et quidquid in humanis actibus huic lumini est consonum, totum est rectum; quod autem contra hoc lumen est, homini est innaturale et malum : et pro tanto dicitur malum, quia prohibetur interiori lege. T)

Haec ille.

Ex quibus patet quod peccatum veniale non est contra legem exteriorem. Est tamen contra legem interiorem. Et similiter nec est contra legem interiorem simpliciter et perfecte. Nam sanctus Thomas, ibidem, in solutione quarti, dicit quod venialia a non directe opponuntur praeceptis affirmativis aut negativis, sed indirecte, quia disponunt ad ea quae directe opponuntur; et ideo hujusmodi sunt praeter praeceptum. Haec enim etiam non hoc modo discordant a lumine rationis ut ab ultimo fine abducentia, sed ut quaedam impedimenta finis ".

Haec ille. 5 2.

Ad argumenta contra tertiam conclusionem Ad argumenta Durandi. - Ad primum contra tertiam conclusionem, dicitur quod ex inordinato appetitu propriae excellentiae natum est sequi quod inordinate appetantur et fugiantur, non solum illa quae promovent vel impediunt propriam excellentiam, verum etiam illa quae talem excellentiam manifestant, aut occultant, aut ejus aliquam similitudinem habent. Omne autem bonum commutabile est hujusmodi. Nec valet instantia ibidem allegata de turpibus delectationibus venereorum. Nam multi gloriantur in talibus, et aestimant se excellere alios qui non possunt talibus turpibus perfrui sicut ipsi, et reputant talia esse manifestativa proprioe excellentiae. Insuper alia instantia de fuga poenarum et tristitiarum (a) propter timiditatem in rebus bellicis, non obstat. Nam taliter fugientes intendunt 1 conservare et protelare vitam suam et incolumitatem prae caeteris. Sic autem conservare proprium bonum prae caeteris, apprehendunt ut quoddam signum sagacitatis et propriae excellentias. Unde haec quaestio eadem est cum illa qua quaeritur : utrum omnia quae quis appetit, appetat propter beatitudinem quae est excellentissimum bonum. Super quo sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 49, q. 1, art. 3, q 4, arguit sic (arg. 2) : " Illud quod propter beatitudinem desideratur, est ad beatitudinem ordinabile. Sed multi volunt aliqua quae non sunt ordinabilia in beatitudinem, sed magis ab ea avertunt, sicut est de peccatoribus. Igitur non omne quod quis vult, propter beatitudinem vult. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod aliquid ordinari ad beatitudinem contingit dupliciter. Uno modo, sicut quod quaeritur ut per hoc homo ad beatitudinem perveniat; sicut aliquis vult operari opera virtutis, ut per hoc beatitudinem mereatur. Alio modo, cum quis appetit aliquid ex hoc ipso quod habet aliquam similitudinem beatitudinis. Cum enim voluntas appetit aliquid, ex hoc ipso efficitur ut desideret illud in quo ejus aliqua similitudo invenitur, quamvis principale desideratum habere non possit. Et hoc modo omnes qui peccata appetunt, ad beatitudinem tendunt, et ad Dei imitationem, ut dicit Augustinus, 2. Confessionum (cap. 6), sic dicens : Superbia celsitudinem imitatur, cum tu sis unus super omnia Deus excelsus. Ambitio quid nisi honores et gloriam quaerit, cum tu sis prae caeteris honorandus ? Et similiter inducit in aliis vitiis. "

Haec ille.

Similiter, in proposito, dico quod ille qui prosequitur turpes delectationes aut fugit tristitias, turpiter talia potest facere appetitu excellentiae, quia talia, secundum suam aestimationem, sunt manifestativa propriae excellentiae, vel habent aliquam similitudinem ejus. Ad secundum dicitur quod non solum est cupidus qui appetit divitias ad recipiendum, immo qui appetit inordinate ad inordinate expendendum. Unde sanctus Thomas, 2" 2 , q. 119, art. 1, in solutione primi : a Contingit, inquit, quod aliquis excedat in dando; et in hoc est prodigus. Et simul cum hoc excedat in accipiendo : vel ex quadam necessitate, quia dum superabundat in dando, deficiunt ei propria bona, unde cogitur indebite acquirere, quod pertinet ad avaritiam ; vel etiam propter animi inordinationem : dum enim non dat propter (ot) bonum, contempta virtute, non curat undecumque et qualitercumque accipiat. "

Haec ille. - Ulterius dicitur quod dato quod cupidus, inquantum hujusmodi, appetat divilias ad recipiendum, adhuc habetur propositum ; quia, licet divitiae retentae non compleant actualiter omne pravum desiderium, tamen divitiae actualiter habitae et possessae et retentae dant facultatem explendi omne desiderium. Qui enim habet divitias, habet omnia bona sensibilia in virtute et potentia proxima. Unde sanctus Thomas, 2" 2 , q. 118, art. 7, sic dicit : " Illud vitium dicitur capitale ex quo alia vitia oriuntur, secundum rationem finis, qui, cum sit multum appetibilis, propter ejus appetitum procedit homo ad multa facienda bona vel mala. Finis autem maxime amabilis vel appetibilis est beatitudo seu felicitas,quae est ultimus finis vitae humanae. Et ideo quanto aliquid magis participat conditiones felicitatis, tanto magis est appetibile. Est autem una de conditionibus felicitatis ut sit per se sufficiens, alioquin non quietaret appetitum tanquam ultimus finis. Sed per se sufficientiam maxime repromittunt divitiae, ut dicit Boetius, 3. de Consolatione. Cujus ratio est, quia, sicut Philosophus dicit, 5. Ethicorum (cap. 5), denario utimur quasi fidejussore ad omnia habenda; et, Eccle. 10 (v. 19), dicitur quod pecuniae obediunt omnia. Et ideo avaritia quae consistit in appetitu pecuniae est vitium capitale, s

Item, in solutione secundi, sic dicit : " Pecunia quidem ordinatur ad aliud sicut ad finem : tamen inquantum utilis est ad omnia sensibilia acquirenda, continet quodammodo virtute omnia; et ideo habet quamdam similitudinem felicitatis, j

Haec ille.

Sciendum tamen quod, cum dicimus quod cupiditas est radix omnium peccatorum, et praebet facultatem perpetrandi omne peccatum, etc, non intendimus quod cupiditas vel habitus cupiditatis hoc faciat immediate et per se; sed quod hoc facit mediate et ex parte sui objecti. Unde rrgu-mentum non vadit ad mentem conclusionis. Ad argumentum in principio quaestionis, respondet sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 42, q. 1, art. 4, in solutione primi, dicens : " Venialia non corrumpunt virtutem quantum ad habitum : hoc enim est proprium peccati mortalis; sed exeunt ab aequalitate quam ratio ponit in actu virtutis, j -Haec ille. Et haec de questione. Benedictus Deus. Amen. (a) propter. - proprium Pr.