ARTICULUS III.

DICITUR AD ADVERSARIORUM RATIONES j) 1.

AD ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti.

Quantum ad tertium articulum , respondetur ad rationes primo loco inductas contra primam conclusionem. Et Ad primam siquidem, et duodecimam, quae in idem coincidunt, respondet Gregorius de Ari-mino (dist. 9, q. 1), qui in hac materia aliqualiter concordat cum sancto Thoma. Pro cujus solutione praemittit quod, " sicut ad hoc quod aliquod sensibile sentiatur ab aliquo sensu, non sufficit quod illud sit sensibile, et ille sit sensitivus, sed requiritur quod sensibile comparetur ad sensum, secundum debitam distantiam vel comparationem in propinquitate, et distantia, et aliis conditionibus certis, diversis tamen secundum diversitatem sensuum et sensibilium; ut patet : quia visibile necesse est esse oppositum secundum rectam lineam ad organum visus, quod non requiritur inter audibile et auditum; et si aliquis visus esset cui visibile non posset sic opponi directe, ille non posset illud videre; sic, ad hoc quod aliquid possit naturaliter intelligi intuitive ab aliquo, non sufficit quod ipsum sit intelligibile, et aliud sit intellectivum, sed necesse est quod, si illud (a) intelligibile determinet sibi aliqualiter se habere ad intellectum (6) ad hoc ut intelligatur, taliter utique se habeat ad ipsum, quod (v),si sit impossibile naturaliter ipsum ad illud taliter se habere, impossibile est etiam ipsum ab illo sic intelligi. Est enim potens, quod habet potentiam faciendi, et ut est potentia faciendi; est autem non omnino, sed habentium se aliquo modo, ut dicitur, 9. Melaphysicae (t. c. 2). Nunc autem quamvis cogitatio sit intelligibilis, et intuitive, et distincte, tamen, ad hoc ut sit sic possibile eam (a) ab intellectu creato intelligi, ipsa ex natura sua determinat sibi quemdam modum se habendi ad ipsum, sic quod, si non taliter se haberet ad illum, non esset possibile illam intelligi ab eo. Iste autem modus, ut puto, est quod informet eum, et sit in illo subjective. Quod potest, inquit, declarari ex eo, - QUAESTIO 1. quia, si per potentiam Dei duo homines essent in eodem loco primo, adhuc cogitatio unius non intuitive intelligeretur ab alio, non obstante quod esset ejusdem rationis intellectus illius, et alias forsan melius dispositus, et ipsa ita esset proxima intellectui illius sicut ei in quo est. Nec apparet propter quid ipsa posset concausare intellectionem sui in uno, et non in alio, nisi quia est in uno subjective, et non in altero. Alio etiam casu possibili dato, gratia exempli, declaratur. Nam si unus angelus bonus vel malus sit in eodem loco primo cum homine, ita quod toti corpori hominis, et cuilibet parti ejus coexsistat totus angelus, sicut coexsistit tota anima rationalis illius, praeter hoc quod illa informat corpus, angelus autem non, sicut forte pluries accidit, cogitatio illius angeli aeque praesens erit illi animae illius hominis penitus sicut propria cogitatio illius, et tamen non cognoscetur ab illo distincte. Nec videtur posse alia causa assignari praeter hanc, quia illa non erit in illius anima sicut forma in materia. Cum igitur nulla cogitatio isto modo se habeat ad aliquem alium intellectum ab eo cujus est, ut naturaliter se habere possit, sequitur quod a nullo alio cognosci possit intuitive. Non tamen hoc modo oportet se habere ad intellectum, omne quod ab eo debet (a) intuitive cognosci, sicut nec est necesse omne quod sentiri (6) potest, esse directe oppositum, sicut necesse est esse (7) visibile ad hoc quod videatur. Tunc, ad rationem in oppositum, dicitur quod conclusio quae ibi infertur et directe concluditur, potest concedi, scilicet quod cogitatio potest cognosci ab angelo. Sed non sequitur : Potest cognosci ab angelo, igitur distincte (3) et intuitive; sed est fallacia consequentis. Sed, si in majore addatur intuitive, dicendo sic : Omne intelligibile in actu praesens, etc, potest ab eo intuitive intelligi;

dico quod propositio vera est, si intelligatur taliter esse praesens, qualiter illud, ut sic intelligatur, ex natura sua requirit. Et tunc patet quod minor est falsa ex praemissis. "

Haec Gregorius. Apparet mihi, quod multa bene dicit, et aliqua falsa interserit. Potissime cum dicit quod cogitatio ad hoc ut intelligatur distincte et intuitive ab aliquo intellectu creato, determinat sibi talem modum praesentiae, quod sit subjective in illo intellectu a quo sic intelligitur, et quod informet illum intellectum. Hoc enim est contra sanctum Thomam. Nam ipse concedit quod unus angelus potest videre distincte, et intueri cogitationem exsistentem subjective in intellectu alterius, dum tamen illa cogitatio per voluntatem cogitantis ordinetur ad alium angelum per modum locutionis, et hoc modo ponit fieri locuta) debet. - dicitur Pr. tionem in angelis, sicut postea patebit. Si ergo dicatur sic quod cogitatio vel intellectio non potest distincte et intuitive intelligi ab aliquo intellectu creato, nisi sit subjective in illo, vel saltem ordinetur ad illum per voluntatem illius, in quo est subjective, tunc solutio Gregorii vadit ad mentem sancti Thomae. Quod patet. Nam, de Malo, q. 16, art. 8, in solutione secundi, sic dicit : " Sicut visus corporalis non omnem formam corporalem percipere potest, sed solum sibi proportionatam, non enim noctua potest videre lumen solis; ita etiam visus spiritualis non potest videre omnem speciem spiritualem, sed sibi proportionatam. Potest enim visus spiritualis angeli boni vel mali videre formas spirituales intellectus nostri; non tamen videtur, propter hoc, qualiter eis utamur cogitando, s

Haec ille. Ex quibus patet quod cogitatio humana non est proportionata intellectui angelico, ut possit immediate et directe et in speciali ab illo intueri, licet possit ab illo cognosci mediantibus signis aliquibus, vel mediante motu voluntatis ordinantis cogitationem ad alterum. Ad aliud quod tangitur in eodem argumento implicite, et in decimotertlo argumento explicite, respondet Gregorius, " Non est, inquit, ex (a) imperio voluntatis, quod cogitatio lateat, et non essentia; sed quia cogitatio non habet eam comparationem ad intellectum angeli, qualem requirit ut intuitive intelligatur, essentia vero est in comparatione sibi sufficienti secundum suam exigentiam. "

Ista responsio, quoad illud quod dicit de imperio voluntatis, quod nihil facit ad cogitationis latentiam vel apparentiam, falsa est, ut postea dicetur. Sed illud quod dicit de insufficienti proportione cogitantis ad alium intellectum in quo non est subjective, stare potest. Unde sanctus Thomas idem affirmat, de Veritate, q. 9, art. 4, in solutione septimi et undecimi. Septimum enim argumentum est tale : c( Sermo ad hoc datus est nobis, ut cognoscamus voluntatis indicia. Sed unus angelus cognoscit indicia voluntatis alterius angeli per seipsum, quia sunt spiritualia, et omnia spiritualia ab angelo eadem cognitione cognoscuntur. Unde, cum angelus per seipsum spiritualem naturam alterius(6)angeli cognoscat, per seipsum cognoscet voluntatem ipsius, etc. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Angelus eodem genere cognitionis cognoscit omnia spiritualia, scilicet intellectualiter. Sed hoc quod est cognoscere per se vel per alterum, non pertinet ad speciem cognitionis, sed magis ad modum accipiendi cognitionem. Unde non oportet quod, si unus angelus cognoscat naturam alterius angeli per seipsum, quod etiam cogitationem alterius per seipsum cognoscat; quia cogitatio angeli non est ita cognoscibilis alteri angelo sicut ejus natura. "

Haec ille.

Argumentum autem undecimum est tale : " Unus angelus non potest alterius cogitationem cognoscere per essentiam ipsius cogitationis, cum non sit per essentiam intellectui ejus praesens; ergo oportet quod eam cognoscat per aliquam speciem. Sed angelus per seipsum sufficit ad cognoscendum omnia quae naturaliter sunt in alio angelo per species innatas; ergo, eadem ratione, per easdem species cognoscit omnia quae voluntarie fiunt in alio angelo. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod unus angelus cogitationem alterius cognoscit per speciem innatam, per quam alium angelum cognoscit, quia per eamdem cognoscit omne (a) quod cognoscitur in aliquo angelo. Unde, quamcito angelus se ordinat ad alium angelum secundum actum alicujus formae, ille angelus cognoscit ejus cogitationem. Et hoc quidem dependet ex voluntate angeli. Sed cognoscibilitas naturae angelicae non dependet ex voluntate angeli. Et ideo non requiritur locutio in angelis ad cognoscendam naturam, sed ad cognoscendum cogitationem tantum. "

Haec ille.

Similedicit, 1 p., q. 107, art. 1. Ad aliud quod implicatur in illo argumento, et explicatur in argumento decimosexto, dicit Gregorius quod " actus voluntatis est occiiHabilis; immo naturaliter occultus et incogitabilis alteri angelo. Nec dico eum occultari per modum illum quo opinio illa tenebat, etc. ". Ista responsio vera est pro prima parte, scilicet quod actus voluntatis est occultus alteri a volente, et plus quam cogitatio vel actus intellectus. Unde, sanctus Thomas, de Malo, q. 16, art. 8, in 16, arguit sic. " Si in potestate voluntatis est occultare cogitationes : aut occultat eas totaliter removendo, et hoc non, quia tunc nihil cogitaret; nec faciendo eas distare, quia distantia corporalis non impedit cognitionem angeli; nec aliquid interponendo, quia nihil aliud est in anima, quod lateat daemonem. Ergo nullo modo voluntas potest suas cogitationes occultare. " Ecce argumentum. Sequitur responsio. " Dicendum, inquit, quod nullo illorum modorum voluntas occultat cogitationes; sed dicitur eas occultare, quia ex hoc ipso occultae sunt, quod ex voluntate procedunt. "

Haec ille. Cum autem dicit arguens, quod actus voluntatis non potest occultari per seipsum, quia ille est motivus ad intellectionem sui, etc.;

dicitur quod falsum est. Nulla enim volitio nec intellectio movet intellectum ad sui cognitionem, sicut argumentum false imaginatur; sed quodlibet tale cognoscitur per speciem sui objecti in nobis, vel per speciem sui subjecti, sicut in angelo, ut prius dictum est. Nec tamen oportet quod quicumque videt speciem qua elicitur intellectio, videat intellectionem illam, nec quod videat volitionem sequentem, aut praecedente) onirui.

Om. IV. tem, aut concomitantem intellectionem; quia per eamdem speciem possunt elici multae intellectiones, et diversi conceplus, puta conceptus transcendens, aut genericus, aut differentialis, aut specificus, et multi complexi et incomplexi. Ad confirmationem, patet, per praedicta, quod non est simile de essentia animae et de ejus cogitatione. Ad secundum principale patet, per statim dicta, quod non sequitur, si angelus videt speciem intelligibilem exsistentem in intellectu alterius angeli vel hominis, quod videat cogitationem vel objectum actu cogitatum. Unde, sanctus Thomas, de Veritate, q. 8, art. 13, in solutione secundi, sic dicit : " Ex una specie, quam intellectus penes se habet, in diversas cogitationes prodit, sicut per speciem hominis varia possumus cognoscere de homine. Unde, si angeli videant intellectum nostrum figurari per speciem hominis, non sequitur quod cogitationem cordis determinate cognoscant. " Item, in solutione tertii, sic dicit : " Non omnia actu cogitamus, quorum species apud nos habemus, cum quandoque species sint in nobis in habitu tantum. Unde, ex hoc quod species intelligibiles intellectus nostri videntur ab angelo, non sequitur quod cogitatio cognoscatur. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod illae consequentiae factae in argumento non valent, ex duplici capite. Tum quia possibile est speciem esse in intellectu, et nihil actu intelligi per eam. Tum quia, dato quod per eam aliquid actu intelligatur, incertum est quid intelligitur per eam, propter diversitatem eorum quae per illam possunt divisim intelligi. Ad tertium patet, per praedicta in solutione primi et secundi, quod non est simile de specie et de conceptu per eam formato, vel de cogitatione per eam elicita. Tum quia species intelligibilis non dependet a voluntate, sicut dependet cogitatio. Tum quia species est una, usus vero ejus est varius et multiplex. Tum quia species est quid fixum et quietum, cogitatio vero est quid instabile, et in fieri exsistens, cujus cognitio pneexigit principium et terminum, seu finem, qui est objectum. Tum quia species intelligibilis est principium cognitionis, et motiva intellectus quem informat ; non autem cogitatio. Tum quia argumentum falsum supponit, quod species vel cogitatio moveat intellectum quem non informat ; quod falsum est : quia intellectus angeli non movetur ab objecto, nisi forte in visione beatifica. Tum quia supponit consequentiam saepe negatam : Hoc est intelligibile ; igitur est intelligibile distincte et intuitive ab intellectu angeli quem non informat. Ad quartum dicitur quod intellectus angelicus per diversos actus quandoque intelligit individua unius naturae specificae. Nec sequitur quod alius angelus videat distincte et in particulari quae objecta cognoscuntur per hunc actum, et quae per illum, cum non videat hunc nec illum. Unde argumentum petit id quod est in principio. Item, dato quod videret illos actus, non probatur quod videret objecta; quia illi diversi actus possunt esse simul. Ad quintum, patet solutio per praedicta in solutione primi. Patet enim, ex ibidem dictis, quod minor argumenti hujus falsa est; quia cogitatio humana non est debite praesens intellectui angelico, nec cogitatio unius angeli intellectui alterius. Oportet enim quod informet intellectum creatum a quo cognoscitur, vel ordinetur ad illum per voluntatem illius in quo est subjective. Ad sextum negetur antecedens. Nam nullus angelus natus est cognoscere omnia intima alterius directe et immediate, nisi loquamur de intimis illis quae consequuntur naturam specificam; cujusmodi est essentia angeli, et potentiae, et habitus naturales. De passionibus autem et motionibus intellectus et voluntatis, falsum est. Ad septimum negetur major, nisi in casu ubi omnia contenta sub objecto primo et adaequato sunt naturaliter proportionata potentiae. Exemplum etiam de colore respectu visus, magis est ad oppositum quam ad propositum ; quia oculus noctuae non potest videre naturaliter omnem colorem, nec omne visibile, sed solum sibi proportionatum. Similiter intellectus humanus non potest ex propriis naturalibus videre quodlibet contentum sub ente, quia non divinam essentiam, nec substantias separatas. Vel, si concedatur quod possit, talis potentia erit multum remota ab actu, vel actus cognoscendi erit confusus et imperfectus, vel ibi, si est perfectus, hoc erit ex confortatione exteriori angelica, licet supernaturali. Ad octavum dicitur (a) quod Commentator non ponit ibi omnes causas, propter quas aliquid est incognoscibile a nobis, quia praeter illas sunt multae, puta defectus debitae praesentiae potentiae ad objectum ; quod patet de lapide, qui est in centro terrae : quantumcumque enim sit coloratus, non tamen potest videri corporaliter, nec illius incognoscibilitatis est causa altera illarum quas tangit Commentator. Potest tamen dici quod cogitatio et volitio alieni intellectus et voluntatis sunt incognoscibi Ies angelo, et sibi improportionatae, propter debilitatem intellectus sui, qui ex propria virtute naturali non attingit ad primam radicem actuum intellectus et voluntatis, scilicet Deum. Sed prima solutio est planior. Ad nonum patet ex dictis in solutione primi; quia, licet intellectus hujus et illius sint ejusdem rationis, tamen non eodem modo se habent ad cogitationem eamdem. Unde consequentia non valet. Et praeter hoc, argumentum peccat, quod assumit falsum, scilicet quod ejusdem rationis sint intellectus hujus angeli et illius. Hoc enim falsum est, ut dicetur post, in solutione primi aliorum argumentorum. Ad decimum dicitur quod minor est falsa; quia cogitatio non est debite proportionata alicui intellectui creato, ut cognoscibile potentiae cognitivae, nisi se habeat ad illum modo praedicto. Ad undecimum dicitur quod minor est falsa. Non enim quilibet sensus potest naturaliter ferri in omne sensibile sui generis, sicut visus in omne visibile, nisi sit sibi proportionatum, ut prius dictum est. Conceditur tamen quod omne sensibile potest sen-sari aliquo sensu. Et similiter omne intelligibile ab aliquo intellectu; sed non a quolibet, loquendo de potentia proxima.

Ad confirmationem, negatur minor. Non enim intellectio angeli est magis intelligibilis quam ejus essentia, aut quam objectum; quia non sola abstractio a materia est causa intelligibilitatis, sed potius entitas et actualitas, non accidentalis, sed substantialis. Unde tales motus, qui sunt velle et intelligere, cum sint accidentia consistentia in quodam fieri, non habent tantam intelligibilitatem, quantam substantiae aut qualitates fixae; et potissime quia includunt respectum ad objectum et subjectum, ad principium et terminum: qui quidem respectus sunt modicae entitatis. Et praeterea. Quidquid sit de hoc, argumentum fundatur in falsa consequentia saepe negata : Hoc est maxime intelligibile, igitur potest maxime intelligi a quocumque intellectu non impedito. Aliud enim requiritur, puta debitus ordo objecti ad potentiam, et debita proportio et comparatio. Si tamen defectus talium dicatur impedimentum , tunc negatur minor. Nam intellectus angeli habet impedimentum, ne talia directe et immediate cognoscat. Ad duodecimum et decimumtertium, dictum est in solutione primi. Ad decimumqiiartum respondet Gregorius quod s intellectio exsistens in uno angelo non est sufficienter motiva intellectus alterius angeli ad suam intellectionem intuitivam, propter causam praedictam ".

Haec ille, et bene.

Argumentum enim fundatur in hoc falso, quod intellectus angeli moveatur ab objectis ad actum intellectionis. Nos autem ponimus quod angelus intelligit per species concreatas, quae sunt principia suarum intellectionum, et non res extrinsecae ipsi angelo. Ad declmumquintum respondet Gregorius quod " cogitatio potest immutare proprium intellectum ad intuitionem sui, et non alium. Et istud sufficit ad rationem ; quamvis aliqua alia in ipsa sumantur satis dubia, et forte minus vera ".

Haec Gregorius.

Ego credo quod ista responsio sit falsa, in hoc quod concedit quod intellectio vel cogitatio angeli immutare possit proprium intellectum ad intuitionem sui. Puto enim quod talis actus secundus, scilicet intellectio angeli, non est principium alicujus intuitionis suae; sed eadem species intelligibilis, quae est principium intelligendi rosam, est principium intelligendi reflexe intellectionem rosae, et speciem rosae. Caetera dicta responsionis possunt stare. Ad decimumsextum patet ex dictis in solutione primi, quia quod in primolmplicatur, in decimo-sexto explicatur; ideo eadem est solutio utriusque argumenti. III. Ad argumenta alterius.

Ad primum respondet Gregorius quod " ad hanc rationem posset dici primo, quod non concludit quod cogitatio nostra sit intelligibilis ab angelo, supposito quod intellectus illius sit alterius rationis a nostro, sicut ille doctor cujus est argumentum, habet tenere, cum ponat intellectum angeli esse substantiam ejus, et similiter essentiam animae esse intellectum. Item, si non essent plures angeli ejusdem rationis, ut multi dicunt, ratio non probaret. Si autem aliqui sunt ejusdem speciei, non tamen omnes, non probaret tunc de omnibus, sicut ratio intendit. Respondetur tamen concedendo quod illa intellectio posset esse causa pardalis intellectionis in intellectu angeli, si debito modo sibi approximaretur. Sed debitus modus, quo intellectio debet approximari intellectui, ut concau-set intellectionem sui, est ut informet intellectum illum ; quod non contingit in proposito naturaliter ".

Haec ille.

Prima pars hujus responsionis stare potest in hoc quod dicit intellectum angelicum et humanum differre specie. Utrum autem intellectus angelici omnes sint unius speciei, vel quilibet a quolibet differat specie, dubium est. Tamen videtur mihi secunda pars disjunctiva? esse vera, secundum sanctum Thomam, qui ponit species per quas unus intelligit, esse alterius rationis a speciebus per quas alius intelligit. Quod autem in secunda parte responsionis dicit, quod intellectio potest esse concausa suae intuitionis in intellectu quem informat, non concedo, ut dixi in solutione decimiquinti. Non enim pono quod aliquod objectum immediate causet intuitionem sui, nisi illud objectum sit simul cum hoc species intelligibilis. Dico igitur ad argumentum, quod cogitatio vel intellectio angeli non est naturaliter motiva intellectus quem informat ad intellectum sui, et multo minus intellectus ab ea separati, et ideo negatur minor argumenti. Ad secundum respondet Gregorius negando consequentiam ; quia probatio non valet, propter causam praedictam. Ad tertium respondet Gregorius quod, " quamvis illa similitudo non possit quoad omnia universaliter intelligi, sed tantum particulariter, conceditur tamen quod cogitatio est intelligibilis ab angelo; sed non sequitur : ergo intuitive; sicut et quaedam sunt a nobis intelligibilia, sed non intuitive naturaliter, ut puta habitus infusi, et etiam habitus acquisiti, et substantiae immateriales, quae, etsi sint intelligibilia in suis conceptibus simplicibus communibus aut etiam in compositis communibus, et forsan propriis, in sei psis tamen intuitive a nobis naturaliter nequeunt intelligi. Ita dico quod cogitatio mea vel angeli utique intelligibilis est naturaliter ab alio angelo in conceptu communi aliquo; tamen in seipsa immediate, nequaquam. Et si similitudo de visibili ad visum sumeretur cum ista determinatione intuitive , et in respectu (a) ad quemlibet intellectum, dicendo, Sicut se habet visibile ad visum, etc, sed omne visibile potest naturaliter videri a quolibet visu intuitive;

quidquid sit de minore, quia forsan falsa est, major tamen simpliciter esset falsa. Praeterea. Illa similitudo debet sic intelligi, quod ita intelligibile se habeat ad intellectum secundum exigentiam suam, ut intuitive cognoscatur, sicut visibile ad visum. Et tunc nihil contra concluditur; quia non sic se habet intellectio ad intellectum alterius, ut supra dictum est. Et quod illa similitudo debeat sic accipi, patet; quia aliter probaretur quod visibile non oppositum directe visui possit videri, sic arguendo : Sicut se habet audibile ad auditum, sic visibile ad visum; sed audibile non oppositum approximatum, tamen potest audiri; ergo visibile non directe oppositum approximatum, tamen potest videri;

et patet ad sensum quod conclusio est falsa. "

Haec ille, et bene, et conformiter sancto Thomae, nisi quod sanctus Thomas non utitur illo modo loquendi de cognitione intuitiva et abstractiva, ut alias dictum est, licet aequivalentem distinctionem ponat, scilicet loco cognitionis intuitivae ponit cognitionem visionis (6), et loco cognitionis abstractivae ponit cognitionem simplicis intelligentiae. Vel primam dicit cognitionem rei in se, et in particulari, et an est; secundam vero dicit cognitionem rei, non in se, sed in communi, ecquid est (-y). Vel ut prima dicatur cognitio habita per propriam et adaequatam speciem rei; secunda vero dicatur cognitio habita per speciem imperfectam et non adaequatam rei. Vel ut prima dicatur cognitio rei, quantum ad essentiam et esse rei; secunda vero dicatur cognitio rei, quantum ad essentiam , sed non quantum ad esse et alias conditiones rei, secundum quas exsistit in rerum natura. Utrum autem habitus infusi vel acquisiti et substantiae separatae cognoscantur a nobis illo modo quo dicit Gregorius, non est praesentis speculationis. III. Ad argumenta Durandi. - Ad argumenta Durandi, dicitur quod probationes conclusionis bene intellectae nullas de calumniis ibidem per eum adductis patiuntur. Unde Ad primam calumniam dicitur quod probatio conclusionis, non solum et praecise innititur illi fun- I. - QUAESTIO I. damento : Voluntas soli Deo subjacet, quoad causalitatem, ergo et quoad cognitionem ; sed potius isti: Motus voluntatis non est aliqua natura lixum esse habens in rebus, eo modo quo substantiae, et activa fixa et quieta, et stabile esse naturaliter habentia, nec habet necessariam aut determinatam connexionem aut dependentiam ad aliquam causam naturalem, sed solum ad causam divinam, nec potest ad sui cognitionem movere intellectum quem non informat, imprimendo actum primum qui est species intelligibilis, nec actum secundum qui est actualis consideratio; nec angelus habet concreatam sibi speciem intelligibilem naturaliter repraesentativam volitionis alienae sufficienter, sic quod tali volitione posita in esse, statim simpliciter repraesentetur in intellectu angelico ; ergo nullus intellectus angelicus propria virtute naturali potest videre alienam cogitationem in seipsa, nisi forte cogitatio illa per voluntatem cogitantis ad angelum ordinetur. Probatio autem sic intellecta non habet instantiam. Et quod sanctus Thomas illam probationem intendat, patet per illa quae adducta sunt in probatione primae conclusionis, de quaestionibus de Veritate. Quod adhuc confirmatur. Nam, de Malo, q. 16, art. 8, arguit sic, in 17 : " Sicut, inquit, dicit Augustinus, Super Gen. a,d litteram (cap. 8), angeli per species quas in creatione acceperunt, omnia quae sunt infra eos cognoscunt. Sed cogitationes nostrae sunt infra eos; quia ordine naturae anima est inferior angelo. Ergo daemones per illas species innatas possunt cognoscere cogitationes hominum. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod Augustinus intendit loqui de naturis inferioribus quas angeli naturaliter cognoscunt per formas innatas, non autem de cogitationibus voluntariis. "

Haec ille.

Et similia dicit, de Veritate, q. 9, art. 4, in solutione septimi et undecimi, ut supra fuit adductum. Et ultra hoc, octavo loco, arguit sic : " Formae intellectus angeli ordinantur ad cognitionem rerum, sicut rationes rerum in Deo ad earum productionem, cum sint similes eis. Sed per rationes ideales producitur quidquid est in re, vel intus vel extra. Ergo et angelus per formas intellectus sui cognoscit alium angelum, et omne quod est extrinsecum angelo; et ita cognoscit conceptum ejus, etc. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : a Dicendum quod ratio illa procederet si formae intellectus angelici essent ita efficaces ad cognoscendum, sicut rationes rerum in Deo sunt efficaces ad producendum. Sed hoc non est verum, cum nulla sit aequalitas creaturae ad Creatorem. "

Haec ille. Ex quibus patet quod, quia cogitatio vel volitio non habent connexionem cum naturis quarum species sunt inditae intellectui angelico, ideo non sunt naturaliter cognoscibiles ab angelo immediate et in se. Ulterius, dicitur quod illa consequentia superius facta, scilicet voluntatis actus soli Deo subjacet quoad causalitatem, ergo et quoad cognoscibilitatem ;

posset aliqualiter sustineri, quod esset bona de materia, licet non de forma. Cujus ratio est, quia motus vel operatio non potest cognosci, nisi altero sex modorum : primo quidem, si per se possit movere potentiam cognitivam ad sui cognitionem ; secundo, si potentia cognitiva aliunde habet speciem sufficienter repraesentantem tale objectum, licet non sit impressa ab objecto; tertio, si cognoscatur effectus vel terminus proprius illius motus; quarto, si cognoscatur causa propria illius motus; quinto, si illud quod movetur tali motu sit cognoscens et reflexivum supra se et suam motionem ; sexto, si unum cognoscitivum instruatur ab alio congnoscente talem motum. Motio autem voluntatis non potest cognosci primo modo naturaliter ab intellectu creato separato a tali voluntate suppositaliter; quia nec potest imprimere in intellectum angelicum, nec humanum. Nec secundo modo; quia species concreate angelis non repraesentant directe et sufficienter tales motiones nullum per se ordinem habentes ad aliquam naturalem causam universi, ut supra dictum est. Nec tertio modo; quia volitio non habet aliquem effectum vel terminum notiorem illa, per quem possit in se cognosci ut in se est. Nec quarto modo; quia volitio nullam habet causam efficientem, nisi Deum et proprium subjectum, quorum neutrum habet determinatum ordinem ad aliquem tale.m actum in particulari notum naturaliter angelo. Sed isto modo Deus cognoscit actum voluntatis cujuslibet, et forte beati in Verbo. Restat igitur quod actus voluntatis non potest naturaliter cognosci nisi duobus ultimis modis, scilicet quinto modo a proprio supposito, et sexto modo a supposito alieno per mutuam locutionem ; de qua postea dicetur. Et sic patet quod quia motus voluntatis a solo Deo tanquam ab extrinseco motore dependet, ideo non est naturaliter cognoscibilis ab angelo, additis praedictis, scilicet quia cum hoc non est cognoscibilis ab eo primis tribus modis. Item, potest aliter ad hoc argui. Nulla operatio intellectus aut voluntatis, sensus aut sensualitatis potest proprie cognosci, nisi cognito suo proprio objecto, ut dicitur, 2. de Anima (t. c. 51 et seq.)-Objectum autem comparatur ad actum ut principium vel ut finis, et sic ut causa efficiens vel finalis. Non ergo potest cognosci volitio nisi cognoscatur ejus objectum et finis. Modo sic est, quod voluntas non respicit pro proprio objecto et fine aliquod particulare bonum, sed bonum in communi, cujus radix est ipse Deus. Quod autem tendat in hoc vel illud bonum particulare et determinatum, accidit voluntati ut voluntas esl, et sic actus ejus, inquantum hujusmodi, nullam connexionem habet ad aliquod particulare objectum, sed solum ad bonum universale et ad Deum, tanquam ad sua motiva et finem suum. Cognoscere autem habitudinem (a) actus ad objectum universale et non ad objectum particulare, non est cognoscere actum propria et spoeifica et distincta cognitione. Quod autem actus voluntatis terminetur ad aliquid in particulari, et ad aliquod particulare bonum, et finem particularem, hoc procedit ex motione Dei inclinantis voluntatem plus ad hoc quam ad illud. Prima enim motio voluntatis est a Deo, secundum Aristolelem, in capitulo de Bona fortuna (Ethic. Eurfern., lib. 7, cap. 18), ut recitat sanctus Thomas, 1 p., q. 105, art. 4; et 1" 2", q. 9, art. 4; et 3. Contra Gentiles, cap. 89; et de Malo, q. 6, art. 1; et de Veritate, q. 22, art. 9. Ad quem autem in particulari Deus velit inclinare voluntatem, solus Deus novit, et ille qui sic a Deo inclinatur. Quod autem addit arguens, de coelo et materia prima et angelis, qui soli Deo subjiciuntur quoad causalitatem, etc; -

- dicitur quod objectio nihil penitus valet; quia nullum illorum ad sui cognitionem exigit cognitionem causae efficientis vel finalis, sicut exigit omnis actus intellectus et voluntatis, ut dictum est; et ulterius, quia talia sunt cognoscibilia per proprias species ab eis impressas, vel intellectui concreatas. Non sic est de motu voluntatis. Ad secundam instantiam et calumniam, dicitur quod motus coeli cognosci potest sine cognitione voluntatis a qua dependet; quia ille motus necessariam connexionem habet ad suum terminum ad quem particularem et est determinatus ad unum finem proximum. Non sic est de motu intellectus, qui habet totum ens pro objecto; nec de motu voluntatis, qui habet universale bonum pro objecto et fine. Et specialiter actus intellectus potest procedere a diversis speciebus intelligibilibus. Et dato quod procedat ab aliqua in speciali, terminari potest ad diversos conceptus. Modo, incertum est angelo, qua specie alius angelus utatur, immo an aliqua utatur. Et similiter, dato quod constet sibi, quod tali specie utatur, incertum est eitad quod cognoscendum utatur. Ad tertiam instantiam, dicitur quod libertas voluntatis quodammodo est libertas ab alterius cognitione. Quia enim libera est et indifferens ad quodlibet particulare bonum, soli Deo ipsam determinanti et sibiipsi sic determinatae constare potest ad quid ejus actio terminetur; et per consequens solum Deo et sibi notus est suus actus. Ad quartam instantiam, dicitur quod secus est de cogitatione imperata a voluntate, et de actibus exterioribus a voluntate imperatis; quia motus exteriores habent connexionem ad alias causas naturales praeter intellectum ei volunlatem, saltem causam materialem et finalem, quia omnis motus exterior est subjective in aliquo corpore, et acquirit vel perdit aliquam formam, vel ubi, vel locum, et relinquit qualemcumque effectum. Non sic de actibus intellectus qui dicuntur cogitationes. Ad quintam dicitur quod , licet voluntas respectu praesentium sit determinata, tamen illa determinatio non potest cognosci, nisi in particulari cognoscatur ad quod objectum determinatur. Hoc autem non potest cognosci ex sola inspectione potentiae nec objecti, quia neutrum habet naturalem ordinem ad alterum; sed ille solus hoc novit qui libere voluntatem inclinat, et voluntas quae libere inclinatur. Determinatio enim non est quid ex se cognoscibile, sicut nec aliquis motus, aut operatio, sed cognoscitur cognito principio ejus et termino, et habitudine unius ad aliud. Quae quidem habitudo, quia incerta est et occulta, idcirco et talis determinatio occulta est, et per consequens actus voluntatis et intellectus, de quorum ratione talis habitudo est, occulti sunt et incerti. Secus est de actibus virium organicarum, sive sint cognitivae, sive appetitivae, sive localiter motivae, sive vegetativae, quarum quaelibet in suis actibus dependet a causis naturalibus determinatum et certum ordinem ad objecta sua habentibus, quarum quaelibet (a) determinatio angelico intellectui per species innatas innotescit. Item, ad omnes instantias potest dici sicut dictum est ad primam ultimate. g 2.

Ad argumenta contra secundam ET TERTIAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Scoti et Aureoli.

Ad primum contra secundam et tertiam conclusiones, dicitur quod, secundum sententiam Aristotelis, intellectus agens non est sicut substantia, quemadmodum somniavit Averroes, et sui sequaces; sed est virtus naturalis animae, et assimilatur lumini inhaerenti diaphano, et non soli subsistenti. Et de hoc sanctus Thomas, 1 p., q. 79, art. 4, luculenter exsecutus est, ostendens eum esse accidens, non substantiam ; est enim qualitas de secunda specie, scilicet naturalis potentia. Ad secundum dicitur quod actio intellectus agentis est primo illustrare phantasmata, influendo eis virtutem motivam intellectus possibilis; secundo, coagere phantasmatibus ad gignitionem speciei intelligibilis in intellectu ; lertio, coagere speciebus intelligibilibus ad gignitionem conceptionum intellectualium ; et sic non est fictio, sed vera factio, quod intellectus angelicus coagit intellectui humano et phantasiae humanae, modo quo sanctus Thomas docuit superius. Verumtamen sanctus Thomas nunquam posuit in angelis intellectum agentem, aut possibilem, sicut patuit in quaestionibus praelibatis; et ideo vane super hoc impugnatur. Ad tertium dicitur quod illa ordinatio phanta- DISTINCTIO IX ET X. - QliAESTlO I. smatum, quam facit angelus in humana phantasia, non fit per translationem phantasmatis de subjecto in subjectum, sed per motum localem spirituum quibus phantasmata sicut suis subjectis inhaerent. Nec valet hujus improbatio, qua dicitur quod qualitercumque spiritus moveaiitur, semper in eis sunt species praedictae, etc.;

hoc siquidem non obstat, quia, hoc concesso, adhuc stat quod, sicut lapis coloratus non semper est in debita praesentia ad organum visus, et per consequens non semper videtur, ita spiritus in quo est subjective species rosae vel lapidis, non semper est debite praesens organo phantasiae, aut aliarum virium sensitivarum interiorum, et per consequens, non semper phantasia vel cogitativa phantasiatur vel cogitat de asino, vel rosa, vel lapide. Tales spiritus enim aliquando moventur, aliquando quiescunt, aliquando sunt propinqui, aliquando distantes a potentia cognitiva. Utrum autem in eadem adaequata parte subjecti sint plures tales, dicitur quod (a) possunt esse in eadem paite, et in diversis; et si poneretur quod nunquam duo tales sunt in eodem subjecto primo et adaequato, sed in diversis, adhuc tres consequentiae contra hoc ibidem factae non valent : quia diceretur quod phantasma potest esse subjective in puncto; in quolibet autem spiritu, sicut et in quolibet corpore, sunt infinita puncta. Et ideo non sequitur primum inconveniens, scilicet quod tanta multitudo specierum non posset esse in parvo spiritu; nec secundum, scilicet quod habens majus caput posset plus phantasiari; nec tertium, scilicet quod esset dare maximam multitudinem specierum in phantasia receptibilium. Et licet ista pars sit probabilis, quia multi ponunt imaginem apparentem in speculo esse subjective in quolibet puncto speculi, tamen teneo aliam parlem, scilicet quod quodlibet phantasma est subjective in parte divisibili, et quod in eadem parte spiritus possunt esse non tot, quin plures tales species. Ex dictis patet quid sit dicendum ad rationes in pede quaestionis. Et haec de quaestione sufficiant; de qua benedictus Deus. Amen. Circa nonam et decimam distinctionem sequitur, etc. (a) si. - Ad. Pr.