ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES 5 1.

Ad argumenta contra primam conclusionem I. Ad argumentum Scoti. - Quantum ad ter- (a) credulitate. - credibilitate Vr.

tium articulum, respondendum est objectionibus praelibatis. Ideo Ad primum contra primam conclusionem, negatur minor. Actus enim ex quibus generatur nabitus virtutis, et praecedentes virtutem, sunt boni moraliter; licet non procedant ex habitu virtutis. Sufficit enim quod procedant ex recta ratione et recto appetitu , ad hoc quod sint moraliter boni; nec oportet quod sint cum tanta delectatione et promptitudine et firmitate, sicut illi qui procedunt ex habitu virtutis. Et de hoc sanctus Thomas, l 2 , q. 100, art. 9. -

Ad illud quod arguitur de actibus elicitis post virtutem, patet per idem ; quia, dato quod non eliciantur ex habitu, adhuc stat quod sunt boni moraliter. Unde sanctus Thomas, de Virtutibus, q. 1, art. 9, in solutione decimitertii, sic dicit : a. Virtus generatur ex actibus quodammodo virtuosis, et quodammodo non virtuosis. Actus enim praecedentes virtutem, sunt quidem virtuosi quantum ad id quod agitur, inquantum scilicet homo agit fortia et justa; non autem quantum ad modum agendi, quia, ante habitum virtutis acquisitum, non agit homo opera virtutis eo modo quo virtuosus agit, scilicet prompte absque dubitatione, et delectabiliter absque difficultate. "

Haec ille.

Simile dicit, 2. Sentent., dist. 28, q. 1, art. 1, in solutione argumenti quinti. II. Ad argumentum Durandi. - Ad argumentum Durandi contra eamdem, dicitur quod actus ex sola imaginatione, sine quacumque deliberatione, procedentes, sunt duplices. Quidam enim sunt, quos imaginatio concomitatur potius quam causet, quae oriuntur ex dispositione qualitatum naturalium ; vel, si causantur ex imaginatione, non tamen tali quae a voluntate potuerit impediri, nec per consequens appetitus sequens : ut patet in imaginatione quae causatur ex necessitate in occursu alicujus objecti, vel ex subita operatione phantasmatis, vel cum audio loquentem de materia venereorum. Et tales sunt penitus extra genus moris. Et de istis intelligitur dictum sancti Thomae. Alii vero sunt, quos imaginatio non solum concomitatur, sed causat ; quae quidem imaginatio non sic subito et mere naturaliter causatur, quin potuerit impediri, vel ipsa, vel appetitus sequens. Et talis non est extra genus moris. Et de tali procedit argumentum. Ista distinctio potest fundari in dictis sancti Thomae, 2. Sentent., dist. 24, q. 3, art. 1 et 2. Nam, art. 1, sic dicit : " Motus, ut dicit Philosophus, est via in ens; unde, in partibus animae, motus proprie dicitur inclinatio in aliquid; et ideo quibus viribus inclinatio non convenit, eis proprie motus non attribuitur. Inclinatio autem est in appetitu, qui movet in aliquid agendum. Et ideo actus appetitivarum virtutum, motus vocatur; non autem proprie actus apprehensivarum. Est autem in nobis triplex appctitus, scilicet: naturalis, et sensitivus, et rationalis. Naturalis quidem appetitus, puta cibi, est quem non imaginatio gignit, sed ipsa qualitatum naturalium dispositio, quibus vires naturales suas actiones exercent. Hic autem motus, in nullo rationi subjacet. Appetitus autem sensitivus est, qui ex praecedenti imaginatione vel sensu consequitur, et hic vocatur motus sensualitatis. Appetitus autem rationalis est, qui consequitur apprehensionem rationis; et hic est qui dicitur motus rationis, qui est actus voluntatis, etc. " In sequenti vero articulo, sic dicit : c( Peccatum, ut ad praesentem considerationem pertinet, non est aliud quam inordinatus actus, ad genus moris ^pertinens. Nullus autem actus ponitur in genere moris, nisi habita consideratione ad voluntatem, quae est principium moralium, ut in 6. Ethic. (cap. 2) dicitur; et ideo ibi incipit genus moris, ubi primo dominium voluntatis invenitur. Habet autem voluntas in quibusdam dominium completum, in quibusdam vero incompletum. Completum dominium habet in illis actibus qui ex imperio voluntatis procedunt; et hi sunt actus deliberationem sequentes, qui (") rationi adscribuntur. Sed incompletum dominium habet in illis aclibus qui non per imperium rationis procedunt, sed tamen voluntas eos impedire poterat, ut sic quodam motio voluntati subjaceant, quantum ad hoc quod est impediri vel non impediri; et ideo inordinatio quae in his actibus contingit, rationem peccati causat, tamen incompleti; et ideo in his actibus peccatum levissimum est et veniale, non mortale. "

Haec ille. -

Ex quibus infero quod triplex motus potest esse in appetitu : unus, sequens deliberationem; secundus, sequens simplicem apprehensionem, qui potuit impediri; tertius procedens ex naturali dispositione vel apprehensione, qui (6) nullo modo potuit impediri. Primus est perfecte moralis; secundus, imperfecte; tertius, nullo modo. sj 2.

Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM I. Ad argumentum Scoti.

Ad primum contra secundam conclusionem, dicitur quod ejus solutio patet ex praedictis. Nam, in habente charitatem, omnis actus moraliter bonus refertur in Deum, non quidem actualiter, nec solum habitualiter, sed virtualiter : non tamen illo modo quem exprimit arguens, scilicet quod actus dicatur ex hoc solo virtualiter referri in finem charitatis, quia ex appetitu illius finis immediate perventum est ad hunc actum ; nec ideo quia ex tali appetitu immediate causatus sit iste actus; sed eo modo quo exprimit beatus I j) qui. - quae Pr. (S) qui. - quae Pr. Thomas in probatione conclusionis : quia (a) scilicet habens charitatem , prius quandoque retulit se et omnia sua actualiter in finem charitatis, nec postea habuit oppositam relationem in contrarium finem; et postea omnia quae virtuose facit propter se vel sua sic in Deum relata, dicuntur virtualiter in Deum relata. Et cum dicit arguens, quod Deus non obligat hominem ad referendum omnes actus suos bonos in Deum virtualiter,

verum est, ad illum sensum quem arguens exponit. Sed quilibet tenetur se et omnia in Deum referre virtualiter, illo modo quem sanctus Thomas exprimit. Haec solutio habetur ex dictis sancti Thomae, 2. Senteni., dist. 38, q. 1, art. 1, in solutione quarti argumenti, ubi sic dicit : " Ad hoc quod alicujus actionis finis sit Deus vel charitas, non oportet quod, agendo illam actionem, aliquis de Deo vel de charitate cogitet. Nec iterum sufficit quod aliquis in habitu tantum Deum vel charitatem habeat : quia sic etiam actum peccati venialis aliquis in Deum ordinaret; quod falsum est. Sed oportet quod cogitatio prius fuerit de fine qui est charitas vel Deus, et quod ratio (6) omnes actiones sequentes in Inme finem ordinaverit, ita quod rectitudo illius ordinationis in actionibus sequentibus salvetur : ut patet in exemplo quod ponit Avicenna de artifice, qui, si, dum opus suum exercet, semper de regulis artis cogitaret, multum in opere impediretur; sed sicut prius excogitavit per regulas artis, ita postmodum operatur. "

Haec ille.

Item, dist. 40, q. 1, art. 5, arguit sic, in sexto loco : a Opera non possunt esse meritoria, nisi propter Deum facta. Aut ergo ad bonitatem actus sufficit habitualis relatio in finem ; aut exigitur actualis. Si sufficit habitualis, ergo, si aliquis semel in anno referret omnia opera quae facturus est in illo anno, in Deum, omnia essent meritoria, et ita facillima esset via salutis; quod est contra illud Matthaei 7 (v. 14) : Arcta est via quae ducit ad vitam, etc. Si autem exigatur actualis relatio operis in Deum, tunc nunquam posset esse opus bonum, nisi aliquis actu de Deo cogitaret. Si ergo nullus actus est indifferens, tunc omnis actus quem aliquis exercet, de Deo non cogitans, esset malus et peccatum ; quod est valde durum. Ergo necesse est aliquos actus esse indifferentes. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum quod non sufficit omnino habitualis ordinatio actus in Deum : quia ex hoc quod est in habitu, nullus meretur; sed ex hoc quod actu operatur. Nec tamen oportet quod intentio actualis ordinis in finem ultimum, sit semper conjuncta cuilibet actioni quae dirigitur in aliquem finem proximum ; sed sufficit quod aliquando actualiter omnes illi fines in finem ultimum (a) referantur : sicut fit quando aliquis cogitat se totum ad Dei dilectionem dirigere; tunc enim quidquid ad seipsum ordinat, in Deum ordinatum erit. Et (6) si quaeratur quando oporteat actum (j) referre in finem ultimum, hoc nihil aliud est quam quaerere quando oporteat habitum charitatis exire in actum ; quia quandocumque habitus charitatis exit in actum, fit ordinatio totius hominis in finem ultimum, et per consequens omnium eorum quae in ipsum ordinantur ut bona sibi. "

Haec ille, in forma.

Ex quibus habetur praedicta solutio. II. Ad argumenta Durandi.

Ad primum Durandi, dicitur primo, quod probatio conclusionis nostrae non fundatur in dictis 2. Sententiarum, sed in aliis dictis superius allegatis; et ideo non cogimur sustinere illa quae arguens impugnat.

Dico secundo, quod, si illa dicta vellemus sustinere, possemus dicere quod arguens non vadit ad mentem beati Thomae : quia sanctus Thomas, ubi allegatur, non dicit (3) quod actus hominis carentis gratia, non est susceptivus efficacia? merendi; sed dicit quod actus bonitate civili perfectus, non est sine gratia susceptivus efficaciae merendi. Et ideo arguens debet sic arguere, si velit contra sanctum Thomam procedere : Illud subjectum quod non est susceptivum habitus, non est susceptivum privationis; sed actus perfectus bonitate civili, in non habente gratiam , non est capax efficacias merendi; ergo non est susceptivus demeriti. Et si sic arguat, conceditur tota conclusio, scilicet quod actus perfectus bonitate civili, in non habente gratiam, non est susceptivus meriti, quia sine gratia, nec demeriti, quia perfectus bonitate civili. Unde sanctus Thomas non dicit quod quilibet actus hominis sine gratia exsistentis, sit indifferens ad meritum vel demeritum; sed loquitur tantummodo de bono actu talis hominis. Unde verba ejus sunt haec, 2. Sentent., dist. 40, q. 1, art. 5 : " Nullus actus a voluntate deliberativa progrediens, potest esse, quin sit bonus vel malus, non tantum secundum theologum, sed etiam secundum moralem philosophum. Et ulterius, non potest esse aliquis actus a deliberativa voluntate procedens, in habente gratiam, qui non sit meritorius aut demeritorius. Sed tamen, in non habente gratiam, potest esse aliquis actus deliberatus, qui nec est meritorius nec demeritorius, est tamen bonus vel malus. Cujus ratio est : quia malum, inquantum malum, non opponitur bono, nisi sicut privatio habitui; sed oppositio contrarietatis est ex hoc quod illud supra quod fundatur talis privatio, non Compafa) ultimum. - proximum Pr. (o) non convenit. - Ad. Pr. (y) actum - actu Pr. (6) umie. - Ad. Pr. - QUAESTIO I. titur secum aliquod bonum quod est simpliciter bonum : sicut immoderata delectatio in cibis non compatitur secum bonum sobrietatis, quod est simpliciter bonum (a); et ideo immoderata delectatio adjungitur cum privatione boni, et sic mala dicitur. Si ergo in actionibus invenitur medium inter bonum et malum, hoc non erit, nisi, vel inquantum bonum et malum sunt contraria, vel inquantum malum est privatio boni. Non autem inquantum sunt contraria, potest in eis esse medium, quod sit neque bonum neque malum. Dicuntur enim contraria, secundum quod aliquid positive consideratur in utroque; ex quo non potest sumi ratio mali. Unde per hoc quod medium distat ab extremis, inquantum aliquid positive ponit, non efficitur distans a ratione boni et mali, ut possit dici neque bonum neque malum : non enim ex eodem est in eis oppositio contrarietatis, et distinctio boni et mali; sed primum est ex parte positionis in utroque; secundum autem ex parte positionis in bono, et privationis in malo. Si ergo sit medium inter bonum et malum in actionibus, hoc non erit nisi secundum quod malum privative opponitur bono. Sed in privative oppositis, non invenitur medium, nisi per hoc quod subjectum non est susceptivum habitus; unde lapis, qui visionis susceptivus non est, neque videns neque caecus dicitur. Et per hunc modum oportet accipere medium inter bonum et malum, ut si aliquid est quod alicujus boni susceptivum non sit, nec opposita malitia sibi inerit; unde (6) relinquitur indifferens. Hoc autem contingit dupliciter. Aut per modum abstractionis, secundum quod universale aliquid significat ut abstractum a differentiis contrariis dividentibus ipsum ; unde in sua communitate significatum, significatur ut indifferenter se habens ad utramque differentiam : sicut animal, neque significatur ut rationale, neque ut irrationale; et tamen oportet omne particulare animal esse rationale, vel irrationale. Et similiter est hic. Si enim significetur actus in eo quod est agere, habet quidem bonitatem, inquantum est ens; sed indifferenter se habet ad bonitatem vel malitiam moralem. Et similiter, bonum ex genere, indifferenter se habet ad bonum et malum ex circumstantia et fine; quamvis non inveniatur aliquod bonum in genere particulare, quod non sit aliqua circumstantia vestitum, et ad aliquem finem ordinatum; unde oportet quod honitatem vel malitiam contrahat. Et secundum hanc considerationem, quidam dixerunt omnes actus indifferentes esse, in eo quod sunt actus. Et quidam dixerunt quod non omnes, sed aliqui, accipientes magis in speciali nomina actuum quae non exprimunt aliquid unde actus ad malitiam vel bonitatem determinetur, ut (y) materiam, vel finem, vel cirta) a verbo sicut usque ad simpliciter bonum, Om. Pr. (6) quod. - Ad. Pr. (t) ut. - vel Pr. cumstantiam : sicut comedere, coire, et hujusmodi. Alio modo, contingit hoc, secundum quod aliquod particulare significatum deficit a susceptibilitate alicujus perfectionis; sicut lapis a susceptibilitate visus; et hoc modo aliqui actus qui deficiunt a susceptibilitate bonitatis moralis, dicuntur indifferentes. Actus autem est susceptibilis bonitatis moralis, secundum quod est humanus; humanus autem est, secundum quod aliquatenus a ratione deducitur; quod contingit tantum in illis actibus qui imperantur a voluntate, quae sequitur deliberationem rationis. Actus autem qui sequuntur apprehensionem subitae imaginationis, sicut confricatio barbae, vel aliquid hujusmodi, dicentur hoc modo indifferentes. Nullus autem eorum qui voluntatem deliberatam consequuntur, erit indifferens, sed ile necessitate bonus vel malus malitia vel bonitate civili. Sed tamen actus bonitate civili perfectus, non est susceptibilis efficaciae merendi, nisi in eo qui gratiam habet; et ideo, in eo qui gratia caret, indifferens est ad meritum vel demeritum. Sed in illo qui gratiam habet, oportet esse meritorium vel demeritorium : quia, si est malus, erit demeritorius; si est bonus, erit meritorius. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod rationem talem intendit : In privative oppositis, non invenitur medium circa subjectum proxime capax utriusque. Sed meritum et demeritum sunt privative opposita ; et subjectum capax de proximo utriusque, est actus deliberatus hominis exsistentis in gratia. Igitur in actibus deliberatis hominis exsistentis in gratia, nullus est actus deliberatus indifferens ad meritum et demeritum. Sed dices : Contra, quia sanctus Thomas, in illis verbis, dicit quod, si aliquid est quod alicujus boni susceptivum non sit, nec opposita malitia sibi inerit; sed, secundum ipsum, nullus actus hominis carentis gratia est susceptivus boni meritorii; ergo nulli tali inerit malum demeriti, quod illi bono opponitur. Item, quia, secundum illum modum arguendi, nullus actus malus ex suo genere esset demeritorius; quia nullus talis est susceptivus boni oppositi, scilicet efficaciae meriti.

Dicitur quod illa maxima debet sic intelligi : Quandocumque aliquis actus non est susceptivus alicujus bonitatis ex solo defectu alicujus extrinseci, et non ex intrinseca corruptione, vel ex repugnantia actus, ut sic (n), etiam est susceptivus malitiae opposita:. Secus est de actu qui ex natura sua, vel ex aliqua partibilitate ad speciem, repugnat tali bonitati; talis enim actus capax esse potest malitiae, et non bonitatis oppositae. Et sanctus Thomas loquitur de primo, et non de secundo. Quod patet in exemplis suis. Nam actus subitus imaginationis, naturaliter causatus, et nullo modo impedibilis a voluntate, non est capax bonitatis moralis, propter primam causam, scilicet defectum extrinsecae deliberationis, et non propter secundam, scilicet ex repugnantia naturae actus ad talem bonitatem. Similiter, actus bonus moraliter, in non habente gratiam, est incapax meriti primo modo, et non secundo modo.

Ulterius, dicitur quod major argumenti contra conclusionem inducti, qua dicitur, Subjectum quod non est susceptivum habitus, non est susceptivum privationis oppositae, etc, debet intelligi de subjecto cui non convenit recipere habitum ex sola improportione subjecti ad habitum, et non ex intrinseca repugnantia subjecti, vel ex corruptione, modo praeexposito ; quia, si generaliter intelligatur, falsa est, ut patet de oculo aceo, et de corpore mortuo, et mullis. Ad secundum, negatur antecedens, et conceditur oppositum, scilicet : quod charitas non solum potest ordinare, immo, si est vera charitas, ordinat hominem et omnia quae sunt hominis in Deum ; ac per hoc, omnes actus bonos ordinatos sicut in finem proximum in hominem vel in aliquid hommis, virtualiter in finem suum refert. Quando autem hoc contingat? Dicitur quod charitas aut infunditur adulto, aut parvulo. Si adulto, tunc, in instanti infusionis et justificationis impii, adultus ille diligit Deum super omnia, et ordinat omnia sua in Deum. Si parvulo, tunc, adveniente tempore quo potest uti perfecte ratione, talis refert se et sua in Deum, aut peccat mortaliter, juxtaimaginationem sancti Thonrue, in simili materia, 2. Sententiarum, dist. 42, q. 1, art. 5, in solutione septimi, ubi sic dicit : " Si aliquid est sufficiens ad excusandum majus peccatum, multo amplius sufficit ad excusandum minus. Sed imperfectio aetalis excusat peccatum mortale, ut puer nondum habens usum liberi arbitrii, peccati mortalis reus non habeatur, etiam si actum faciat qui ex suo genere sit mortale peccatum. Unde multo amplius excusat infantia ne peccatum veniale imputetur. Et ideo non potest esse quod homo venialiter peccet, ante illud tempus quo usum rationis habet, ut jam mortaliter possit peccare. Statim autem ut ad tempus illud pervenit, vel gratiam habet, vel est in peccato mortali : quia, si faciat quod in se est) Deus ei gratiani infundit; si autem non, peccat mortaliter; quia tunc tempus est ut de sua salute cogitet, et ei operam det. "

Haec ille.

Hoc idem ponit in de Veritate, q. 28, art. 3, in solutione quarti. Sic enim arguens, quarto loco, dicit : (( Homo in aliquo statu esse potest, in quo sit adultus, et non habeat peccatum actuale, sed originale tantum. In primo enim instanti inquo aliquis est adultus, si non sit baptizatus, adhuc subjectus est originali peccato. Non tamen adhuc habet aliquod actuale; quia adhuc nihil transgrediendo commisit, quo reus peccati teneatur. Nec iterum est reus omissionis : quia praecepta affirmativa non obligant ad semper; unde non oporiet quod homo, statim quo est adultus, praecepta affirmativa observet. Sic ergo adultus potest habere peccatum originale absque omni actuali, ut videtur. "

Haec in argumento. Et respondens, sic ait : " Ad quartum, dicendum quod illa positio apud quosdam impossibilis reputatur, quod scilicet aliquis adultus habeat peccatum originale sine actuali. Cum enim adultus esse incipit, si quod in se est faciat, gratia ei dabitur, per quam a peccato originali immunis erit; quod si non faciat, reus erit peccati omissionis. Cum enim quilibet teneatur peccatum vitare, et hoc fieri non possit nisi praestituto sibi debito fine, tenetur quilibet, cum primo suae mentis est compos, ad Deum se convertere, et sic in eo sibi finem constituere; et per hoc ad gratiam disponitur. "

Haec ille (a). Ad tertium, negatur minor : nam gratia et charitas non solum concomitatur actus bonos secum elicitos; immo informat, inquantum virtualiter dat eis ordinem ad ultimum finem. Nec oportet quod illi soli actus dicantur informati charitate, qui ex actuali appetitu finis charitatis eliciuntur; alias pauci actus essent meritorii. Et quod dicitur de actu elicito sola naturali pietate, etc,

non valet; quia, si talis est moraliter bonus, oportet quod ordinetur proxime in aliquem finem virtutis, quem charitas retulit in Deum actualiter in speciali, vel in generali, ac per hoc virtualiter retulit illum actum ad suum finem. Ad quartum patet ex praedictis; nam quilibet bonus actus debet ordinari virtualiter in finem charitatis.

Et ad primam improbationem hujus, negatur minor : nam, licet ordinare actualiter omnem actum bonum ad finem charitatis, sit opus supererogationis; tamen ordinare virtualiter omnem actum bonum ad finem charitatis (S), est opus praecepti. De hoc sanctus Thomas, 2. Senteni., distinctione prasenti, q. 1, art. 5, in solutione septimi, sic dicit : " Quod dicit Apostolus (1. Corinth. 10, v. 31), Omnia in gloriam Dei facite, potest intelligi dupliciter : scilicet affirmative, vel negative. Si negative, sic est sensus : Nihil contra Deum faciatis ; et hoc modo praeceptum est; et sic praeceptum hoc praeteritur, vel per peccatum mortale, quod contra Deum fit, vel per peccatum veniale, quod praeter praeceptum et praeter Deum fit. Si autem intelligatur affirmative, hoc potest esse dupliciter. Aut ita quod actualis relatio in Deum sit conjuncta cuilibet actioni nostrae, non quidem in actu, sed in virtute, secundum quod virtus primae ordinationis manet in omnibus actionibus sequentibus, sicut virtus finis ultimi manet in omnibus finibus ad ipsum ordinatis; et sic adhuc est praeceptum, et contingit omissionem ejus esse venialem vel mortalem, sicut dictum est. Vel ita quod actualis ordinatio in Deum sit actu conjuncta cuilibet actioni nostrae ; et sic potest intelligi dupliciter : vel distributive, vel collective. Si distributive, sic est sensus : Quamcumque actionem facitis, melius est si eam actu in Deum ordinetis; et sic est consilium. Si autem sumatur collective, sic est sensus : Omnia opera vestra ita faciatis, quod nullum eorum sit, quin actu in Deum ordinetis; et sic non est praeceptum, nec consilium, sed est finis praecepti, ad quod per impletionem praeceptorum pervenitur; sic enim sancti in patria actus suos in Deum referunt. "

Haec ille.

Et ad probationem (V) minoris, dicitur quod, licet habenti charitatem jam sit debita vita aeterna, tamen adhuc tenetur ad observationem praeceptorum; quia illorum omissio esset damnabilis. Unde probatio parum valet : quia, si valeret, sequitur quod nullus habens charitatem teneretur aliquid actualiter aut virtualiter referre in Deum; et potissime, quia nulli constat quod habeat charitatem , aut quod sibi sit debita vita aeterna ex aliquo habitu inexsistente aut merito praecedente. Unde via Durandi periculosa est.

Ad secundam probationem, dicitur quod quilibet fidelis, tam exsistens in gratia quam extra gratiam, tenetur omnem actum suum deliberatum et moraliter bonum in Deum virtualiter referre, licet non actualiter, nec tunc quando producit actum, sed tunc, vel prius, modo superius exposito, scilicet quando tenetur diligere Deum super omnia actualiter; quia, sicut probatur, 2. Senteni., dist. 38 (art. 1 et 2), finis communis rectarum voluntatum est Deus, charitas et beatitudo, ita quod nulla voluntas est recta, nisi tendat actu vel virtute in illum finem. Item, sanctus Thomas, l 2 , q. 100, art. 10, in solutione secundi, sic dicit : " Sub mandato charitatis continetur ut Deus diligatur ex toto corde, et ad charitatem pertinet ut omnia referantur in Deum. Et ideo praeceptum charitatis homo implere non potest, nisi etiam omnia referantur in Deum : sicut homo qui honorat parentes, tenetur ex charitate honorare, non ex vi hujus praecepti quod est, Honora parentes, sed ex vi hujus praecepti. Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo. Et ad ista duo praccepta affirmativa non obligantia ad semper, potest quis pro diversis temporibus obligari. Et ita contingere potest quod aliquis implens praeceptum de honoratione parentum, tunc transgrediatur preceptum de omissione modi charitatis. "

Haec ille.

Ex quo patet quod, in aliquo casu, honorans parentes peccat mortaliter, non quidem quia honorat parentes, sed quia omittit modum charitatis, scilicet circumstantiam ultimi finis. Nec mirum : quia (6) honorans parentes propter vanam gloriam, aut alium finem non relatum in Deum actu vel habitu , fruitur aliqua creatura; quod est summa perversitas. Et forte de hoc plus dicetur in sequenti distinctione.

Ad confirmationem, patet per idem ; licet posset ad ista duo ultima dici, quod habens habitum charitatis vel temperantiae, ad aliud tenetur quam carens illis. Nec sequitur quod ille qui perdidit ex sua culpa tales habitus, reportet lucrum; immo maximum damnum, quod est non posse mereri in tali statu. Et hanc etiam solutionem tangit et approbat sanctus Thomas, in praedicto articulo (l 2 , q. 100, art. 10), ubi recitat et approbat opinionem, dicens : " Non quandocumque aliquis non habens charitatem facit aliquid de genere bonorum, peccat mortaliter; quia est praeceptum affirmativum ut aliquis ex charitate operetur, et non obligat ad semper, sed pro tempore illo quo habet aliquis charitatem. "

Haec ille.

Sic diceretur, in proposito, quod carens gratia, non obligatur, pro tempore quo caret, omnia virtualiter referre in Deum, obligatione proxima; tenetur tamen, obligatione remota, inquantum tenetur se disponere ad charitalem, qua habita, tenetur omnia virtualiter referre. Immo, in instanti infusionis, omnia refert in Deum, modo superius exposito. Sed prima solutio videtur securior et verior. jS 3.

Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM Ad argumentum Durandi.

Ad primum contra tertiam conclusionem, dicitur quod similitudo non est sufficiens. Quia veritas et falsitas possunt successive inesse eidem operationi (i) et actui intellectus, propter solam variationem et mutationem objecti exterioris, actu nullo modo mutato in se; sed malitia et bonitas non videntur sic posse succedere circa eumdem actum voluntatis nullo modo variatum in se : Quia, vel manet idem dictamen rationis, cui conformatur actus voluntatis; vel aliud. Si aliud, oportet quod varietur actus voluntatis. Si manet idem dictamen , et cum eadem rectitudine vel falsitate, manet eadem bonitas vel malitia voluntatis. Si autem manet idem dictamen, sed primo erat rectum, postea non rectum : aut illa variatio potuit perpendi a tali voluntate; aut non. Si non, tunc manet eadem bonitas et malitia. Si sic, jam fuit ibidem quaedam negligentia nova ; et sic aliquid innovatum est in genere moris; nec actus voluntatis est idem, saltem quoad circumstantias modi vel temporis, propter continuationem ejus inordinatam. Conceditur tamen quod idem actus voluntatis in nullo variatus, quoad sui absolutum, potest successive esse bonus et malus, ut argumentum probat. Ad argumentum contra quaestionem (S), respondi operationi. - opinioni Pr. (6) quaestionem. - conclusionem Pr det sanctus Thomas, 1" 2 , q. 18, art. 9, in solutione primi, ubi sic dicit : " Aliquem actum esse indifferentem secundum suam speciem, potest esse multipliciter. Uno modo, sic quod ex sua specie debeatur ei (et) quod sit indifferens; et sic procedit ratio. Sed tamen nullus actus est sic ex specie sua indifferens : non enim est aliquod objectum humanum vel actus humani, quod non possit ordinari vel ad bonum vel ad malum per finem vel circumstantiam. Alio modo, potest dici indifferens ex sua specie, quia non habet ex sua specie quod sit bonus aut malus, unde per aliquid aliud potest fieri bonus vel malus (6) : sicut homo non habet ex sua specie quod sit albus vel niger; nec tamen habet ex sua specie quod non sit albus vel niger : potest enim albedo vel nigredo supervenire homini aliunde quam a principiis speciei. "

Haec ille. Et haec de quaestione. Benedictus Deus. Amen.