ARTICULUS III.

PONUNTUR AD ARGUMENTA SOLUTIONES I. Ad argumenta quorumdam.

Quantum ad lertium articulum, ponendae sunt ad objecta responsiones. Et quidem Ad primum dicerent sustinentes mundum nun incepisse., quod, licet de omni producto aliquando sit verum dicere quod producitur, non tamen oportet quod de illo sit aliquando verum dicere, Hoc nunc primo producitur, vel quod hoc nunc producitur et prius non producebatur, vel quod cujuslibet talis sit dare aliquod nunc transiens in quo primo producitur. Unde sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 3, art. 14, in solutione ultimi, sic dicit : " Operatio qua Deus producit res in esse, non est sic intelligenda, sicut operatio artificis qui (a) facit arcani et post deserit eam; sed quod Deus continue influat esse, ut dicit Augustinus, super Genesim ad litteram (lib. 4, cap. 12). Unde non oporiet assignare aliquando instans productionis rerum antequam productae non sint, nisi propter fidei suppositionem. "

Haec ille.

Diceretur igitur quod talis res aeterna continue producitur, sed in nullo nunc transeunte primo producitur, sed est in continuo produci. Hoc enim dicit non esse inconveniens, sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 3, art. 3, ad Q" : a Non esset, inquit, inconveniens dicere quod sicut aer, quamdiu lucet, illuminatur a sole, ita creatura, quamdiu habet esse, fiat a Deo, ut etiam Augustinus dicit, super Genesim ad litteram (lib. 8, cap. 12). " - Haec ille. Tunc ad primam improbationem hujus, dico quod talis creatura diceretur permanens, sicut lumen causatum in aere a candela, vel ab aliquo lucido quieto et immobili, quia tota simul esset, nec aliquid novum, potissime ad sui integritatem pertinens, acquireret. Nec esset continue alia et alia, eo modo quo successiva perdunt unam partem, et acquirunt aliam. Sed esset continue eadem, sicut operatio qua inlinitur sibi esse a Deo, est eadem, non variata.

Concordat Gregorius de Ariniino (dist. 1, q. 3, art. 1) ponens duas propositiones. Prima est : Possibile est aliquam rem simul totam (6) fieri a Deo et tamen non ipsam (y) nec aliquid ejus tunc incipere esse. Secunda est : Possibile est aliquam rem totam simul fieri a Deo, sine mutatione aliqua subita, vel successiva. Et exempli-ficat de lumine causato a lucido quiescente in dia-phano manente per tempus in eadem dispositione. Et ex istis infert quod creatura, quamdiu habet esse, ab alio et non de aliquo semper creatur.

Hoc etiam concedit Durandus, ut post dicetur. Similiter, secunda improbatio, ibidem posita, non valet. Dico enim quod tunc fieri et conservari idem essent, sicut et nunc creari a Deo et conservari idem dicunt in recto, scilicet relationem dependentia? ad Deum, licet in obliquo dicant habitudines ad diversa. Et cum hoc improbatur, - dico Ad primuni, quod creari dicitur produci de non esse ad esse; non quod ly de dicat ordinem durationis et prioritatis ipsius non esse ad esse, sed solum ordinem naturae. Unde sanctus Thomas, 1. Senteni., dist. 5, q. 2, art. 2, in principali responsione, sic dicit : " Cum dicitur aliquid esse ex nihilo, remanet ordo affirmatus ad nihil. Sed aliquid habet ordinem ad nihil, dupliciter : scilicet ordinem temporis et ordinem naturae. Ordinem temporis, eo quod prius fuit non ens, et postea est ens; et hoc nulli aeterno convenit. Ordinem naturae, quando aliquid habet esse dependens ab alio; hoc enim, ex parte sui, non habet nisi non esse, cum totum esse suum ad alterum dependeat, et quod est alicui ex se ipso, naturaliter praecedit illud quod inest ei ab altero. Et ideo, supposito quod coelum sit ab aeterno, adhuc tamen verum est dicere quod sit ex nihilo, ut probat Avicenna. " - Haec ille. Sed contra hunc modum loquendi, scilicet quod creatura prius natura sit non ens quam ens, arguit Durandus (dist. 1, q. 2), dicens quod non intelligitur qualiter hoc possit esse verum. Primo, quia quod inest alicui ex se vel ex natura sua, naturam non destruit, sed supponit, vel ponit; non ens autem vel nihil naturam destruit; ergo impossibile est quod aliqua ex natura sua sit non ens vel nihil. Secundo, quia si hoc esset, ob hoc (a) maxime videretur, quod res de natura sua non est ens; sed hoc non debet movere, quia aliud est dicere naturam rei non habere esse de se, et habere de se non esse : primum enim istorum verum est; secundum autem est falsum et impossibile.

Arguit etiam Gregorius de Ariinino (dist. 1, q. 3, art. 1). Primo, quia si creatura ex se conveniret non esse, et si ex se esset non ens, a nullo posset sibi convenire esse, nec ab alio posset esse ens; sicut quia diameter est ex se incommensurabilis costae sui quadrati, a nullo alio posset sibi esse commensurabilis. Secundo, quia licet cuilibet creaturae non ex se conveniat esse, et licet nulla creatura a se et ex se sit ens, tamen ex talibus negativis non inferuntur illae affirmativae; nec etiam potest concludi quod non esse prius ordine naturae conveniat creaturae quam esse. Ad primum Durandi dicitur quod aliquid inesse alicui ex se, potest tripliciter intelligi : primo modo, quia convenit ei in primo modo dicendi per se; sicut exsistens de ratione illius ; secundo modo, quia convenit ei in modo secundo perseitatis, tanquam propria passio per se consequens naturam; tertio modo, quia convenit ei quasi in tertio modo perseitatis, id est, dum consideratur solum et solitarium, remotis omnibus quae sibi conveniunt ex causis extrinsecis. Hoc autem tertio modo non esse convenit per se omni essentiae creatae. Tunc ad formam argumenti dicitur quod major est vera, loquendo de ly ex se

vel per se primo modo vel secundo; falsa est autem, si intelligatur de ly ex se tertio modo. Illud enim quod convenit naturae ex se tertio modo, potest naturam destruere, quantum ad esse actualis exsistentiae et omnia quae naturae sunt accidentalia, licet non tollat ab ea, ea quae insunt sibi per se primo modo vel secundo. Sic est, in proposito, de non esse respectu naturae creatas.

Ad secundum dicitur quod consequentia non valet; quia illa causa quae ibi assignatur non est totalis causa, sed illa quae assignata est: quia scilicet non esse convenit cuilibet naturae creatae in tertio modo perseitatis. Ad primum Gregorii negatur consequentia vel conditionalis ibidem assumpta, si intelligatur de perseitate de qua loquimur. Si autem intelligatur de perseitate primi vel secundi modi, non est contra nos; quia non dicimus quod aliquo illorum modorum non esse per se conveniat naturae creatae, ut dictum est. Quod autem adducitur de diametro, non est ad propositum, quia incommensurabililas illa convenit diametro in secundo modo perseitatis.

Ad secundum respondetur sicut ad secundum Durandi; quia nos non inferimus illas affirmativas ex illis negativis, sed ex alia radice, scilicet ex hoc principio, Omne quod inest alicui solitarie considerato , inest ei per se vel ex se in tertio modo perseitatis. Istis igitur instantiis sublatis, dico quod in tali creatura quae poneretur fuisse ab aeterno, creatio diceretur productio illius de non esse ad esse modo pncdicto, sine (a) quacumque inceptione essendi. Eadem autem productio diceretur conservatio, in quantum est continuativa esse praehabiti. Ita quod creatio et conservatio non differrent nisi penes habitudinem ad diversa; creatio enim respicit non esse consequens creaturam in tali aptitudine, et conservatio respicit mensuram praecedentem in qua creatura habuit esse, et dicit habitudinem ad illam. Similiter, ad secundum ibidem positum contra hoc, dicitur quod, licet aliquod fieri non sit conservari, non tamen ideo sequitur quod nullum fieri sit conservari, aut quod fieri et conservari, ubicumque reperiantur, sint res totaliter diversae; sed sequitur quod differant ratione. Sicut non sequitur : Aliqua anima sensitiva non est intellectiva ; igitur ubi idem habet animam sensitivam et intellectivam, anima sensitiva differt realiter ab intellectiva. Tertium similiter quod ibi additur, non valet. Dico enim quod talis creatura haberet esse acquisitum ab alio; quia non haberet esse a seipsa, sed a Deo. Tamen illud esse non esset noviter acquisitum, sed ab aeterno. Nec in hoc assimilaretur aut aequaretur Filio Dei; quia Filius Dei ab aeterno accepit a Patre idem esse substantiale quod habet ipse Pater, et non aliud; et esse quod accipit, est ejus essentia. Non sic creatura; quia esse quod accipit, est aliud ab ipsa et aliud ab esse Dei. Unde in argumento est fallacia consequentis, vel petitio principii. Arguit enim quasi sic : Creatura non habet esse noviter acquisitum; igitur non habet esse acquisitum. Totam praedictam responsionem, ponit in virtute Durandus, 1 dist. 2 (q. 2), ubi recitat tale argumentum : Omnis duratio inclusa inier duo nunc, necessario est finita; sicut omnis linea quae est inter duo puncta, necessario est finita. Sed omnis duratio creatura? necessario clauditur inter duo nunc. Igitur, etc. Minor probatur. Creatio enim cujuslibet creaturae necessario est in aliquo nunc; non enim in tempore,cumsitsubita. Modoetiamestaccipere aliqua duo (a) nunc, inter quae duo nunc, tota duratio creatura clauditur. Quare, etc. Ecce argumentum.

Respondet: " Dicendum est quod duratiocreaturae(6), inclusa inter duo nunc fluentia, vel quae imaginamur in motu fluente, est necessario finita. Sed duratio creaturae permanentis, non accipientis esse per motum, vel mutationem sequentem motum, non necessario clauditur inter talia duo nunc, sed mensuratur nunc stante, quod potest pluribus partibus temporis (y) coexsistere; immo, quod plus est, potest toti tempori coexsistere. Et ideo non oportet talem durationem esse finitam. "

Haec Durandus. Ad secuudum dicendum quod, posito quod Deus non praecederet mundum duratione, adhuc Deus potuit non producere mundum. Et ad illam probationem, Omne quod est, quando est, etc.;

dico quod verum est, loquendo de necessitate suppositionis, non autem de absoluta. Et ideo, si Deus produxisset mundum ab aeterno, adhuc absolute potuit eum non producere in tota aeternitate; sed ex suppositione, necessario produxisset. Sicut Deus praedestinavit Petrum ab aeterno, nec aliqua potentia praecessit illam praedestinationem, per quam posset impediri ne Petrus praedestinaretur; et tamen, absolute considerando Deum et Petrum, possibile fuit Deum non praedestinasse Petrum ; sed ex suppositione factum est impossibile, scilicet supposito quod praedestinaverit eum in tota aeternitate. Ita in proposito. Nec valet dissimilitudo quam dat arguens; quia, si praedestinatio est aeterna, et respectus ad Petrum est aeternus. Et eodem modo argueretur contra arguentem, sicut ipse arguit contra nos; quia esse quod fuit, quando fuit, necesse est fuisse; sed illa praedestinatio, et talis respectus ad Petrum, fuit in tota aeternitate; ergo necessario fuit. Nec potest respondere, nisi per illam distinctionem de necessitate absoluta et conditionata vel ex suppositione. Ideo, sicut ratio in illo proposito nihil concludit, ita nec sua in nostro. Item, sicut dicit Bernardus de TENTURUM UISHI II. SE Gaimato, impugnando Quodlibeto Henrici, cujus est presens argumentum, cum dicit, arguens, quod in tali casu potentia Dei nullam prioritatem haberet ad durationem illius creatura?, etc; -- dico quod verani est, si loquamur de tota duratione; falsum est autem, si loquamur de qualibet parte durationis : quia potentia Dei duratione processisset quodlibet instans illius, per mille annos; et sic impedire potuit ne talis creatura duraret in tali instanti, et ipsam annihilare per centum annos prius. Et sic, in tota illa duratione, nunquam invenies determinatum tempus aut nunc, in quo necesse fuerit mundum esse simpliciter; quia semper habet respectum ad Deum qui prius potuit ipsum annihilare. - Hanc responsionem innuit Durandus, ubi supra, dicens : ie Cum dicitur, Illud quod aliquando fuit, nec erat tempus praecedens pro quo potuit impediri, illud est necessarium necessitate absoluta ; - dicendum quod falsum est. Sive enim creatura sit ab aeterno producta, sive ex tempore, semper est a Deo libere producta, et non necessitate absoluta. Quod patet. Quia illud quod non est necessario volitum a Deo, non est necessario productum ab eo, cum Deus agat per voluntatem. Sed Deus nihil aliud a se vult ex necessitate. Non enim necessitatur voluntas, nisi respectu linis, vel eorum sine quibus linis non potest haberi vel conservari. Nihil autem tale invenitur in creaturis respectu divina bonitatis, qiue est finis omnium. Et ideo nihil creatum, est necessario a Deo volitum vel productum. Quod enim tempus praecedat vel non praecedat, nihil facit ad hoc quod aliquid procedat a Deo libere vel necessario. Tot:, enim ratio libertatis vel necessitatis sumenda est ex habitudine potentia ad objectum. Quod patet; quia omnis praedestinatus, est ab aeterno praedestinatus, et tamen quilibet praedestinatus, libere est praedestinatus, ita quod ab aeterno potuit non praedestinari. Et similiter in proposito. Quod si aliquis dicat quod non est simile, quia praedestinatio, ratione ejus quod est prae, importat antecessionem ad ellectum praedestinationis, et ideo quod praedestinatum est, non necessario est, quia respicit determinatum tempus; non sic autem id quod est ab aeterno ;

non valet; quia non solum effectus praedestinationis qui evenit in tempore, contingenter evenit et non ex necessitate, puta Petrum salvari, sed ipsum esse praestinatum salvari, quod est aeternum et non respicit determinatum tempus, liberum fuit et non necessarium, nisi ex suppositione, sicut Socratem currere supposito quod currat. " - Haec Durandus. Ad confirmationem, dicendum quod Aristoteles loquitur de potentia passiva, secundum quod ostendit sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 3, art. Ii, ad 5 " : " Non sequitur, inquit, si Deus potuit aliquid facere, quod illud fecerit, quia est agens secundum voluntalem, non secundum necessitatem naturae. Quod autem dicitur quod in sempiternis non differt esse a posse, intelligendum est secundum potentiam passivam, non secundum activam. Potentia enim passiva, actui non conjuncta, corruptionis principium est; et ideo sempiternitati repugnat. Effectus vero activae polentiae actu non exsistens, perfectioni causae agentis pnejudicium non affert, maxime in causis voluntariis. Effectus enim non est perfectio potentiae activae, sicut forma potentia passivae. "

Haec ille.

Et intendit quod in sempiternis per se, cujus est Deus, aut coelum, aut substantiae separalae, aut animae humana?, non est potentia passiva ad esse substantiale, vel ad novam formam substantialem, nec potentia passiva ad non esse; eum quo stat quod in Deo est potentia activa, qua potest quamlibet rem a se productam annihilare. Vel, secundum Gregorium de Ariniino (ubi supr;.), auctoritas illa intelligitur de perpetuo sempiterno proprie et stricte, quod scilicet non tantum caret principio et fine, immo est omnino invariabile. Hoc autem modo nulla creatura potest, aut potuit esse perpetua vel aelerna, dato quod non haberet principium neque finem suae durationis; esset enim adhuc variabilis. Et ideo auctoritas non est ad propositum. Ad tertium potest dici quod mundus fuit aeternus, vel sallem aliqua creatura, non autem homo, vel asinus. Aliter posset dici quod concesso quod Deus creasset ab aeterno aliquem hominem potentem generare, et similiter mulierem, illi duo per infinitum tempus stetissent antequam generassent; quia, ut dicium est in prima conclusione, nulla res facta per motum potest esse aelerna, vel ab aeterno fuisse. Et ideo non est inconveniens, si omnes homines ab eo geniti usque in hodiernum diem, essent tantummodo finiti, et non infiniti. Similiter, qui vellet, posset dicere quod sicut Aristoteles et mulli peripatetici tenentes sempiternitatem mundi, concederent quod sol produxit infinitas arbores, infinitos homines, et creavit infinitos dies; ita, si Deus produxisset ab aeterno talem hominem, ille genuisset infinitos homines, nec esset dare primum ab illo genitum, sed ultimum. Et si objicitur, quia ille praecessisset duratione omnes a se genitos, et ita post illam durationem non remansisset nisi tempus finitur. ; - dicendum quod, sicut responderet Aristoteles de sole et bominibus a se productis, ita esset hic respondendum. Diceret enim hic Aristoteles, quod sol praecessit duratione quemlibet hominem a se productum sigillatim, sed (a) totam multitudinem productorum a se non praecederet duratione aliqua determinata, sed solum natura, vel causalitate; immo nec potest accipi aliqua multitudo includens omnes ab illo productos, quia infinitum est cujus quantitatem accipientibus semper est aliquid sumere extra. Art quartum patet responsio ex solutione primi. (a) sed. - secundum Pe.

Nam , posito quod illa creatura fuisset producta ab aeterno, adhuc, absolute loquendo, ipsa esset possibilis produci noviter in tempore, licet nova productio repugnaret ei ex suppositione facta, scilicet quod esset producta ab aeterno, non autem repugnaret ei absoluta impossibilitate. Unde sua aeterna productio non haberet absolutam necessitatem, sed ex suppositione. Nec ejus nova in tempore productio haberet absolutam impossibilitatem, sed ex suppositione. Nec valet quod ulterius infertur : Deus necessario produxit eam tali predicta (a) necessitate: ergo necessario etiam conservabit eam absoluta necessitate. Sed bene sequitur quod de necessitate ex suppositione in praeterito conservavit eam. Sicut non sequitur: Socrates, dum sedet, necessario sedet; ergo necessario in perpetuum sedebit; quia ex necessitate conditionata non (?) infertur necessitas absoluta et simpliciter. Unde omnes aliae consequentia: sunt sophisticae. Ad quintum dico quod infinito, ex parte qua infinitum est, repugnat excedi, vel esse totum (y) acceptum ; non autem ex illa parte qua finitum est. Unde sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 1, q. 1, art. 5, ad 3"", in oppositum : a Tempus, inquit, praeteritum, est ex parte anteriori infinitum, et ex posteriori finitum; tempus autem futurum econtra. Unicuique autem, ex parte illa qua finitum est. ponere terminum, vel finem, aut principium, convenit. Unde, ex hoc quod tempus praeteritum, est inlinitum ex parte anteriori, secundum philosophos, sequitur quod non habet principium sed (2) finem. Et ideo sequitur quod, si homo incipiat numerare a die isto, non poterit numerando pervenire ad primum diem ; et econtrario sequitur de futuro. " -Haec ille, ibi.

Item, ibidem, ad 4 , sic ait : " Infinito non fit additio secundum suam totalem successionem, qua infinitum est in potentia accipientis, sed alicui finito accepto in actu; et illo (e) nihil prohibet aliquid esse plus vel majus. Et quod haec ratio, inquit, sit sophistica, patet; quia tollit etiam infinitum in additione numerorum ; ut sic dicatur : aliquae species numerorum sunt excedentes denarium, quae non excedunt centenarium; ergo plures species excedunt denarium quam centenarium. Et ita, cum infinitae (Q excedant centenarium, erit aliquid majus infinito. Patet ergo (t,) quod excessus, additio, et transitus non est nisi respectu alicujus exsistentis in re actu, vel per intellectum aut per imaginationem actu accepti. "

Haec ille.

Ex quibus patet ad argumentum. Dico enim quod inli- (a) praedicta. - procliuia IV. - QUAESTIO I. I:i nitum tempus praeteritum, ex parte posteriori linitum est; et ideo, ex illa parte potest excedi, et accipi, et fieri sibi additio ; non autem a parte anteriori. Et si dicatur quod illud tempus est totaliter acceptum ab utraque parte, quia omnis pars ejus est praeterita et fuit in actu posita ;

dico quod quaelibet paiw illius praeteriti inclusa inter duo instantia, est accepta, et posita in actu. Sed nulla [iare ejus infinita, fuit unquam posita in actu, nec potest accipi per intellectum aut imaginationem complete, nec nila talis fuit unquam pertransita; sicut ponit sancius Thomas, 1 p., q. 4(5, art. 2, ad 6 "" : " Transitus, inquit, semper intelligitur a termino in terminum. Quaecumque autem praeterita dies signetur, ab illa usque ad istam, sunt finiti dies, qui pertransiri poterunt. Objeclio autem procedit ac si, positis extremis, media sint infinita. "

Haec ille.

Et simile ponit, 2. Contra Gentiles, c. 38 : " Si mundus, inquit, semper fuisset, in omnibus circulationibus simul, non esset accipere primam ; et ita nec transitum, qui semper exigit duo extrema. " -- Haec ille.

Ibidem etiam sic dicit : a Infinitum, etsi non sit simul in actu, potest tamen esse in successione; quia sic quodlibet infiniti acceptum, finitum est. "

Haec ille. -- Ex quo patet quod quaelibet pars infiniti posita in actu, et accepta, finita est, et quod nullum infinitum est actu acceptum in re, aut intellectu, aut imaginatione, dato quod tempus praeteritum fuerit infinitum a parte ante. Ad sextum negatur prima consequentia. Et ad probationem ejus, dicitur quod in casu illo, praeteritum respectu B non est majus praeterito respectu A. Quia, secundum quod dictum est in solutione quinti (i), hic excessus, et additio, non est nisi respectu alicujus actu exsistentis in re, vel actu accepti per intellectum aut imaginationem. Modo, nullum infinitum secundum totam suam successionem est actu, aut intellectu acceptum. Et cum dicitur quod pars est minor toto;

dico quod nullum infinitum habet rationem totius, et illa non habet rationem partis (6). Ulterius dico quod ubi lotum non superaddit parti signatae aliquam aliam partem, quae se habeat in certa proportione ad primam p;.r-tem, non oportet quod pars sit minor toto. Unde sanctus Thomas, de iWalo, q. 2, art. 2, ad 8 ", ostendit quomodo non semper quantum additum quanto facit ipsum majus, potissime quando illud quod additur non (v) est quantum secundum eamdem rationem qua illud cui additur, vel non habet proportionem ad ipsum ; si enim corpori addatur nova superficies, non resultat majus quam quod prius, vel si superficiei addatur linea, vel lineae punctus. Ita in proposito. Quia tempus ab A usque ad 13, nulla) quinti. - Om. Pr. lY non. - Om. Pr. Iam habet determinatam proportionem ad inlinitum tempus praeteritum, respectu A cui additur, ideo illud infinitum per talem additionem non fit majus, nec totum, si quod resultat ex illo infinito et ex illo finito, est majus sua parte, scilicet infinito, etc. Potest etiam dici quod nulla dictarum additionum, fit alicui infinito praecedenti, sed solum alicui finito. Unde argumentum istud, sicut et praecedens, ex falsa imaginatione procedit, ac si infinitum habeat rationem totius, et ac si infinito possit fieri additio, quantum ad id quod infinitum est, et quantum ad suam totalitatem. II. Ad argumenta Aureoli.

Ad primum Aureoli, concessa majore, negatur minor, ad bonum sensum loquendo. Et tunc, cum dicitur quod in praeterito nulla est potentia, etc;

dico quod verum est quod in praeterito nulla est potentia, sed fuit; et ideo, proprie loquendo, non est infinitum, sed fuit infinitum. Unde tempus futurum erit inlinitum, quia post omnem ejus actum restat potentia, et econtra; nam post quamcumque ejus partem positam in actu, erit alia in potentia, et restat alia ponenda in actu ; et propter mixtionem huiuscemodi actus cum potentia dicitur fore infinitum. Ita tempus praeteritum fuit infinitum, data illa positione, scilicet quod mundus fuerit ab aeterno, per oppositum temporis futuri, quia scilicet ante omnem actum praecessit potentia, et econtra; nam ante quamcumque partem ejus positam in actu, alia, immo aliae innumerabiles fuerunt positae in actu. Sicut enim, in futuro, posita una parte in actu, ponuntur aliae in potentia ulterius ponendae in actu; in praeterito, ante positionem cujuscumque partis in potentia, praecessit positio alterius, immo innumerabilium in actu, quae prius fuerant in potentia. Et ideo tam hoc quam illud potest habere rationem infiniti; sed diversimode : quia in futuro non erit dare ultimum actum, nec ultimam potentiam, sed in praeterito, posito casu illo, non fuit dare primum actum, nec primam potentiam. Ex quo patet solutio ad argumentum. Nam fallitur in hoc, quod rationem infiniti eodem modo vult invenire in infinito a parte ante, et in infinito a parte post. Unde si modus arguendi valeret, probaret utique quod nulla infinitas a parte ante dari posset. Quod esse falsum, manifeste patet per totum 6. Physicorum, ubi Aristoteles ostendit quod omne quod movetur, prius movebatur in infinitum.; et quod ante omnem divisionem motus, et temporis, et magnitudinis, et mobilis, praecesserunt infinitae; et quod ante omne mutatum esse, praecesserunt infinita mutata esse, ut patet, ibidem, commento 39, ubi dicit Commentator : " Necesse est ut motus, et tempus, et motum, sint divisibilia in infinitum; quoniam si tu intellexeris transmutationem, statim intelliges divisibilitatem in infinitum. Ipsam autem esse infinitam declarabitur post, cum declaraverit quod omne quod transmutatur, prius transmutabatur, in infinitum. " - Haec ille. - Idem ostendit, commentis 52 et 53, ubi dicit : :c Omne tempus est divisibile per instantia, et inter quaelibet duo instantia est tempus. Et ista divisio procedit in tempore demonstrato, in infinitum. Et in quolibet instanti transmutatum dicitur esse transmutatum, et in quolibet tempore dicitur transmutari. Ideo necessario transmutabatur infinities. "

Item, commento 54, dicit : c( In instanti, non est transmutatio. Ergo necesse est ut in instanti sit transmutatum. Et si instantia sunt infinita, sequitur ut illud quod jam transmutatur sit jam transmutatum infinities. "

Haec ille.

Item, commento 58 : ". Omne instans, in quo demonstratur transmutatum transmutari, necessario ante illam transmutationem erit transmutatum, adeo quod est impossibile reperire (a) transmutationis initium, sed ante omnem transmutationem, est transmutatio in infinitum, scilicet in potentia. "

Haec ille. Ex quibus apparet quod infinitas ita bene salvari potest in praeterito, sicut in futuro, licet alio modo et alio modo, ut dictum est.

Nec oportet quod, sicut iste replicat, in omni modo infiniti sit actualiter et in re, potentia post actum, et actus post potentiam; immo sufficit quod ante omnem potentiam fuerit actus, et ante omnem actum potentia. Ideo (6) prima replica contra primam responsionem, non valet. Similiter minor secundae replicae falsa est; quia in praeterito a parte ante nullus fuit terminus, scilicet nec aliquis primus actus, nec aliqua potentia. Unde ad hoc quod in aliquo salvetur ratio infiniti, sufficit quod intellectus noster, in cognitione distincta illius, non inveniat primum ; vel, si inveniat primum, non tamen ultimum. Quod patet per Commentatorem, 3. Physicorum, comm. 57, dicentem : (c Apparet universaliter quod illud quod est commune omnibus speciebus infiniti, est quoniam (y) quis potest accipere ex eo aliud post aliud in intellectu, et indifferenter, sive illud quod imaginatur ex hoc fuerit actio mentis, ut est dispositio in divisione mensurarum, aut fuerit extra animam , ut est dispositio in motu ; et illud quod mens accipit ex infinito, semper est finitum, sed est aliud ab eo quod accepit in praeterito. Quando ergo ista actio mentis fuerit in aliquo entium, dicetur illud esse infinitum. "

Haec Commentator.

Ex quo apparet quod ad rationem infiniti sufficit conjunctio potentiae cum actu indeficiens in praeterito, vel in futuro, vel secundum acceptionem mentis habentis fundamentum in re. Et per consequens, quod non oportet in re esse realem potentiam, in futurum (6) Ideo. - immo Pr, reducibileni ad actum extra animam.

Item, quod illud argumentum sit sophisticum, apparet. Quia, sicut probat hanc esse impossibilem, Infinitum est praeteritum; ita probaret illam esse impossibilem, Motus est praeteritus; quod est derisibile. Patet consequentia ; quia, arguendo sicut ipse arguit : in praeterito nulla est potentia; sed de ratione motus est potentia mixta cum actu omni eodem modo quo de ratione infiniti, ut patet per dicta Commentatoris per ipsum allegata; igitur motui repugnat quod sit praeteritus. Ad secundum negatur major, secundum quod jacet. Licet enim omnis infinitas de qua hic loquimur, stet in processu, non tamen oportet quod solum inveniatur infinitas in re, ex illa parte ad quam proceditur secundum rem, quamquam sit verum (a) de processu intellectus nostri, qui solum tunc cognoscit infinitum cum procedit ab uno in aliud. Et patet falsitas majoris. Nam motus non procedit versus terminum a quo, sed ad quem; et tam a parte ante, quam a parte post, reperitur infinitas divisionis in motu, ut ostensum est. Tunc, cum probatur major illa per exemplum ;

dico quod simi-tudo de numero non valet; quia datur exemplum de uno contrariorum per aliud, et non de uno simili per aliud. Quod patet, cum numerus non habeat infinitatem nisi a parte post, procedendo ab unitate ad numeros, et non econtra. Illud (6) autem de magnitudine facit contra arguentem. Nam infinitas divisionis in magnitudine, super quam movetur mobile continue, non solum reperitur procedendo de toto ad partes, sicut cum mobile est super totam magnitudinem, et postea deserit eam continue; immo etiam procedendo a partibus ad totum, sicut cum mobile continue acquirit illam magnitudinem. Prius enim acquirit medietatem quam totum, et prius dimidium medietatis quam medietatem, et sic in infinitum. Similiter idem patet de motu, et tempore. Nam antequam sit hora, praecessit ejus medietas, et ante medietatem horae, dimidium medietatis, et sic in infinitum. Patet ergo quod exemplum non juvat arguentem. Similiter probatio nulla est. Supponit enim quod in processu qui fuit in praeterito a parte ante, fuerit aliquis et solum unus terminus a quo simpliciter; quod non est verum. Sicut enim in futuro tempore vel motu coeli, nullus erit, secundum Philosophum, ultimus terminus ad quem simpliciter; ita nec in praeterito, secundum eum, fuit aliquis terminus a quo simpliciter primus. Et patet in simili, de hoc quod dicit Commentator, quod in motu continuo non est dare primum moveri, nec primum mutatum esse. Dico igitur, ad formam, quod infinitas a parte ante, in tempore praeterito, non est ex parte unius termini a quo, puta unius diei, sed ex parte infinitorum talium; sicut infinitas futuri, ex parte posteriori, est ex parte infinitorum terminorum ad quos, et non solum unius. Posset autem brevius dici, secundum Commentatorem, 3. Physicorum, commento 57, quod ad rationem infiniti non requiritur processus secundum rem, sed sufficit processus secundum intellectum aut imaginationem ; ille autem tam reperitur in praeterito quam in futuro. Similiter patet quod argumentum sit sophisma; quia probaretur similiter, quod nullus motus sit praeteritus, arguendo ut ipse arguit : Processus a termino a quo ad terminum ad quem repugnat praeterito ; sed talis processus est de ratione motus; ergo contradictio est motum esse praeteritum. Item, cum dicit impossibile praeteritum mutari in futurum, mirum est quomodo non advertit, in ista ratione, et praecedenti, et sequentibus, quod omne tempus praeteritum, aliquando fuit futurum, secundum se totum, aut secundum quamlibet sui partem. Ad tertium dicitur de minore. Si enim intelligatur de infinito a parte ante, falsa est. Si autem de infinito a parte post, vera est. Sicut enim infinitum a parte post, nunquam totaliter exit in actum, sic quod sit dare simpliciter ultimum actum possibilem; ita infinitum a parte ante, nunquam incepit exire in actum, sic quod sit dare primum exire, quod non praeessent exivisse. Dico tamen quod nec de ratione hujus aut illius infiniti est quod nunquam complete exiverit, aut quod nunquam cesset; ut patet de infinito in motu, tam a parte ante, quam a parte post : nam motus lapidis, licet habeat infinitatem divisionis tam a parte ante, quam a parte post : tamen non semper duravit, nec semper durabit. Sed mens Aristotelis est quod in omni processu infiniti hoc est commune, quod non est ibi accipere primum simpliciter, si sit infinitum a parte ante, vel (a) ultimum simpliciter, si sit a parte post infinitum. Potest etiam dici quod nullum infinitum totaliter exit in actum, sic quod sua totalis successio sit simul in actu. Et isto modo infinitum tempus praeteritum nunquam exivit in actum. Item, nullum infinitum totaliter exit in actum isto modo; quia intellectus noster, quantumcumque accipiat de illo, adhuc potest amplius accipere, sine statu. Ad quartum dico, ad minorem, quod tempus praeteritum habet rationem partis et incompleti, ex illa parte qua est infinitum, scilicet a parte ante; quia ex illa parte non habet nec complementum nec terminum; sicut patet in simili de divisione motus et temporis a parte ante. Sed a parte post habet rationem totius, et finiti, et termini. Et ideo argumentum solum probit quod tempus praeteritum non est infinitum, quantum ad omnia ejus extrema, non autem quantum ad unum, scilicet a parte ante. Cum III. - 2 TENTURUM autem dicitur, in probatione minoris, quod illud quod factum est habet rationem perfecti, et quod praeteritum, in quantum hujusmodi, extra ipsum nihil est; - dico quod ista ratio, si quid probat, probaret multa falsa; utputa, quod nullum mobile infinities fuerit mutatum, aut infinities fuerit in moveri, aut in mutato esse, et quod infinita instantia non pertransierint in tempore; quae omnia sunt contra Philosophum et Commentatorem, quibus arguens se dicit inniti. Ulterius dico quod praeteritum, cum non sit actu, non habet rationem alicujus completi, nisi pro quanto relinquit in actu. Vel si loquamur largius, praeteritum potest habere rationem completi aut perfecti, pro quanto aliqua ejus pars finita terminatur ad aliquod nunc. Et similiter, ex illa parte, extra ipsum nihil est; sed ex alia parte semper habet aliquid extra, sic quod non est devenire ad ejus principium, sicut in motu non est devenire ad primum moveri, nec ad primum mutatum esse. Et isto modo debet intelligi quod perfectum est extra quod nihil est, scilicet quia est devenire ad ejus primum, vel ultimum, loquendo de perfecto in quantis corporeis et materialibus. Vel forte ista est mens Philosophi, quod infinitum pro tanto habet rationem partis et incompleti, quia nunquam totum est simul actu in re, nec unquam potest totum accipi per intellectum, ut supra patuit per Commentatorem. Ad quintum dicitur sicut saepe dictum est. Nam tempus praeteritum, ex illa parte qua est infinitum, est illud extra quod est aliud, sic quod non est devenire ad ejus primum simpliciter, nec habet omnes suas partes actu, nec potest totum accipi per intellectum aut imaginationem.

Et cum arguitur contra hoc, quia non est ibi processus realis ad praeterita ; - saepe dictum est, et potissime in responsione secundi, quod consequentia non valet. Non enim oportet quod versus illam partem sit processus in re, ex qua parte est infinitas in re, nisi secundum intellectum. Ad sextum negatur consequentia. Et ad probationem, dico quod probationes Doctorum, de quibus iste loquitur, non sunt efficaces in hoc proposito, nec contra istam, nec contra aliam infinitatem. Nam eodem modo concluderent quod impossibile est tempus futurum in infinitum durare; quod tamen non est impossibile, immo Deus sic posset mundum in perpetuum conservare. Probarent etiam quod nulla sit infinitas in actu vel potentia, a parte ante, in divisione motus aut temporis. Et ad argumenta quae fiunt de aequalitate partis ad totum, patet, post jam dicta. Tum quia arguens astruere conatur quod nullum infinitum habet rationem totius; et verum est. Tum quia, si inlinitum habeat rationem totius, non tamen infinitum in potentia, sed infinitum in actu. Tum quia, si infinitum qualecumque habeat rationem totius, non oportet quod sit majus sua parte, nisi addat aliquam partem habentem certam proportionem ad illud cui additur. Et ideo, si alicui infinito praeexsistenti addatur aliquid finitum, cum illud nullam proportionem habeat ad infinitum, non efficit ipsum majus, sicut nec punctus lineam. Si autem unum infinitum adderetur alteri, de hoc esset quaestio. Unde sanctus Thomas, 3 p., q. 10, ait. 3, ad 3" , sic ait : " Est autem quaedam proprietas infiniti, quod infinito non sit aliquid majus. Si ergo accipiamus unam lineam infinitam, in illa non est aliquid majus infinito. Et similiter, si accipiamus quamcumque aliarum linearum infinitarum. Manifestum est tamen quod uniuscujusque illarum partes sunt infinitae. Oportet igitur quod omnibus illis infinitis non sit aliquid majus in illa linea. Tamen in alia linea et in tertia (ot) et sic in aliis erunt plures partes etiam infinitae, praeter istas. Et hoc videmus in numeris accidere : nam species numerorum parium sunt infinitae, et similiter species numerorum imparium, et tamen numeri pares et numeri impares sunt plures quam pares solum. Sic igitur dicendum quod infinito simpliciter quoad omnia, nihil est majus. Infinito autem secundum aliquid determinatum, non est aliquid majus in illo ordine; potest tamen accipi aliquid majus extra illum ordinem. "

Haec ille. Ad propositum dico quod, dato quod fuisset tempus praeteritum infinitum, in illo fuissent infiniti dies, et infiniti menses similiter. Et ideo omnes dies praeteriti, respectu diei crastinae, non essent plures quam omnes dies praeteriti, respectu diei praesentis, ut supra dicebatur. Et similiter, in ordine mensium, tota illa multitudo infinita non esset major aliqua parte sui infinita, utpote illa parte quae includeret omnes menses praeteritos praeter 5, vel 8, quia illud totum non adderet in aliqua proportione ad illam partem infinitam, plus quam aggregatum ex linea et puncto (6) addit ad lineam solum sumptam in aliqua proportione. Verumtamen, hoc non obstante, tota multitudo dierum esset major quam multitudo mensium, et aggregatum ex illis duabus multitudinibus esset majus una illarum. Sic ergo patet quod argumentum illud de aequalitate partis ad totum est sophisma. Nec sufficienter improbaret quamcumque infinitatem. Quia, si aliquam improbaret, eadem aut tanta facilitate improbaret infinitatem partium proportionabilium magnitudinis, et motus, et temporis. Item, infinitatem instantium in tempore, et mutatorum esse in motu ; quam tamen arguens non negaret. Et quod ita possit improbari ista sicut illa, patet. Quia, arguendo sicut ipse, infinita mutata esse fuerunt in motu praeterito; ergo ibi fuerunt infiniti binarii, et infiniti quaternarii. Quaero igitur an multa) Tamen in alia linea et in tertia. - Cum in illa linea Pr. (6) non. - Ad. Pr. titudo comprehendens omnes binarios sit aequalis multitudini comprehendenti omnes quaternarios, aut minor, aut major (a), etc. Et ulterius, deducam, ut ipse deducit. Et ideo, Gregorius de Arimino (dist. 1, q. 3) ad hoc argumentum dat duas responsiones. Prima est, quod inconveniens non est unum infinitum esse multiplex ad aliud, puta duplum, triplum, etc. Secunda est, per oppositum, quod, licet in tali infinita multitudine essent infiniti ternarii, et infiniti senarii, non (amen into has duas multitudines esset aliqua multiplicitas, aut proportio ; et si quae auctoritates sonent oppositum, intelligendas sunt de multitudinibus finitis, inter quas tantum potestesse proportio. Sed quid sit illud quod prohibet ne sit infinitum in actu, ostendit sanctus Thomas, in Quodlibeto (9, art. 1) : quia scilicet posita infinita magnitudine in actu, illa esset in genere corporis, et non in aliqua ejus specie; et idem est de infinita multitudine. Hoc autem argumentum non tenet de infinito in potentia: quia non oportet illud de cujus ratione est esse partem alterius, et ens in patentia, esse in aliqua specie; cujusmodi est infinitum in potentia. Ad septimum negatur minor, scilicet quod omnis productio crealurae, ex vi qua est (6) productio creaturae, mensuratur instanti transeunte. Falsitas quippe hujus patet. Primo, de productione cujuslibet successivi ; nam talium productio non mensuratur instanti, sed tempore. Secundo, quia creatio, cum in nullo dependeat a tempore, nec a motu coeli, non oportet quod mensuretur tempore, vel instanti transeunte illius temporis, sed nunc stante, quod potest coexsistere infinitis instantibus. Unde Durandus (dist. 1, q. 2) multum bene dicit in hac materia : " Quatuor, inquit, sunt modi in universo, quibus habet aliquid fieri. Quaedam enim fiunt per motum solum, sicut aqua fit calida per motum calefactionis. Alia fiunt per mutationem sequentem motum de necessitate, sicut forma substantialis introducitur in materia per generationem sequentem alterationem praeviam (y), cujus ipsa est terminus, saltem extrinsecus. Tertio modo, fiunt aliqua per mutationem quidem sequentem motum, sed non per se, nec ex necessitate; sicut illuminatur hemisphaerium nostrum a sole, quam illuminationem praecedit motus localis solis, per quem fit nobis presens; in primo autem instanti, quo sol factus est praesens, fuit aer illuminatus a sole, sed non per praecedentem motum. Quarto modo, fiunt aliqua non per motum, aut mutationem, sed per simplicem emanationem; sicut illa quae creantur. In his autem quatuor modis, fieri et factum esse non eodem modo se habent. Nam in illis quae fiunt per motum, factum esse se habet ad fieri sicut ejus terminus; et simili modo, mensura ipsius facti esse, se habet ad mensuram fieri, sicut ejus terminus (x). Propter quod, sicut motus vel fieri mensuratur tempore, sic factum esse mensuratur nunc temporis, quod est nunc fluens; et sicut verum est dicere de tali re, quod fit solum pro tempore mensurante motum, sic verum est dicere quod facta (6) est solum pro illo instanti in quo terminatus est motus. In illis vero quae fiunt per mutationem sequentem motum per se, idem est judicium. Quia enim unum est propter alterum, scilicet motus praecedens propter sequentem mutationem, judicandum est quasi utrobique sit unum tantum quoad mensuram; isto modo scilicet ut res talis dicatur solum fieri, pro tempore mensurante motum, facta autem (y) pro nunc quod est terminus illius temporis, quamvis factum esse vel fieri secundum ipsam mutationem praecise, simul sint et unum et idem. In his vero quae fiunt per mutationem sequentem motum localem, sed non ex necessitate, ut dictum est de illuminatione, est aliter; quia propter motum praecedentem non dicitur res fieri, quia per motum localem nec forma acquiritur subjecto, nec aliqua dispositio ad formam. Et ideo factum esse per sequentem mutationem, non est terminus praecedentis motus, nisi per accidens, quia est quando terminus praecedentis motus est; nec mensura ejus est eadem cum meifsura termini motus, nisi secundum accidens, in quantum ei coexsistit primo. Alio enim nunc mensuratur terminus motus localis, quia nunc temporis fluente; et alio mensuratur illuminatio, quia nunc stante et non fluente. Quod sic patet. Idem manens idem, et secundum idem, et respectu ejusdem, semper natum est facere idem, si agat ex necessitate nalurae. Sed si sol accedens ad primum punctum hemisphaerii nostri, staret ibi, ita quod ibi terminaretur motus localis praecedens, et inciperet illuminare nostrum aerem, tunc sol maneret idem respectu aeris, et secundum idem ageret, et ex necessitate natum ; aer autem maneret in eadem dispositione, ut supponitur. Ergo sol sic manens, semper faceret idem. Sicut igitur fuit verum dicere in primo instanti de eodem lumine, quod fit et factum est, ita in quolibet alio verum esset dicere de eodem lumine, quod fit ei factum est. Ipsa ergo mensura talis fieri non est nunc fluens quod non convenit bis accipere, sed nunc stans quod potest pluribus partibus temporis (o) coexsistere. Verumtamen, quia motus praecedit, est dare aliquod nunc temporis, cui primo coexsistit; ideo tale nunc per accidens est mensura illuminationis; quod non esset nisi motus procederet. In his veio quae fiunt per simplicem emanationem, absque motu praecedente, sicut illa quae creantur, fieri et factum esse, simul sunt et unum et idem, et mensurantur nunc stante, quod non necessario coexsistit primo alicui nunc temporis. Quod patet. Quia actio et passio sunt unus (a) motus sub diversis respectibus, a quo, et ad quem. Ergo, motu circumscripto, actio et passio dicunt solos respectus inter producens et productum. Cum ergo creatio sit sine motu, creare et creari dicunt solos respectus inter Deum et creaturam, ita quod creare nihil aliud est quam dare esse alteri, nullo supposito, et (6) creari nihil aliud est quam habere esse sic a Deo. Et ideo, cum pro quolibet instanti sit verum dicere quod creatura habet esse sic a Deo (y), pro quolibet etiam est verum dicere quod creatur et creata est. Nec oportet mensuram creationis primo coexsistere alicui nunc temporis ; quia non oportet aliquem motum praecedere creationem, sicut fit in illuminatione nova, ratione novitatis situs. Sed, sicut in divinis semper est verum dicere quod Filius gignitur et genitus est a Patre ex necessitate naturae, et in identitate essentiae ; sic verum est dicere de creatura, quamdiu est, quod creatur a Deo et creata est, tamen ex libera voluntate divina, et in diversitate essentiae, ut sit eadem actio creatio rerum et conservatio. Et licet sic sit sentiendum, tamen aliter est loquendum, secundum quod plures loquuntur. Quia enim actiones notiores nobis sunt illae quae sunt cum motu aut sequuntur motum, ut generationes rerum naturalium, et in his res non dicitur fieri post primum instans quo accepit esse, ideo, secundum hanc similitudinem, nec nos dicimus quod caelum nunc creetur, aut angelus, cum tamen, secundum rei veritatem, sit sentiendum sic. Mensura igitur creationis est nunc stans, quod potest pluribus nunc temporis coexsistere. Nec est necesse dare aliquod nunc temporis, cui primo coexsistat, cum nullus motus creationem praecedat; sicut non est necesse dare, a parte post, ultimum nunc temporis, cui duratio creaturae ultimo coexsistat. "

Haec Durandus. Ex quibus satis patet ad argumentum. Cum enim dicit arguens : si productio creaturae non mensuratur instanti transeunte, igitur mensuratur alia mensura; - conceditur; quia nunc stante, quod potest coexsistere multis vel paucis nunc temporis fluentibus, secundum quod placet creanti. Nec tamen sequitur quod productio creatura ex vi sua habeat quod duret per quodcumque tempus, vel mensuram majorem nunc, sine conservante; quia eadem actione creatur et conservatur, ut dicetur in sequenti quaestione, et creari et conservari idem sunt. Sed dato quod essent duo distincta, quid dicet iste de motu , et de formis successive productis vel intensis, de quibus constat quod non in instanti, sed in tempore producuntur? Quidquid dicat, ego dico quod, licet talis productio habeat quod duret per tempus, non sequitur quod sit necesse esse, nec independens, nec inannihilabilis, quia si durat necessario per tempus, illa necessitas est ex suppositione, et non absoluta; sicut si aliquid movetur infinities, adhuc movebitur, sed ille motus non durabit sine Dei manutenentia, vel ad minus sine Dei influentia. Gregorius autem et alii qui non ponunt talia nunc stantia, dicerent distinguendo de illa manutenentia ibidem posita. Quia, si intelligatur sic quod omnis productio passiva, quae ex vi sua non durat nisi per instans, mensuratur aliquo instanti transeunte primo, sicut illo ante quod non fuit, ipsa esset neganda a ponentibus aeternitatem mundi; licet enim (a) pro nunc sit vera, secundum fidem, tamen ejus opposita non implicat contradictionem, scilicet quod aliqua productio ex vi sua non durat nisi per instans, et tamen nullo instanti primo mensuratur, sicut patet de illuminatione, si qua esset. Si autem major intelligatur absolute, dicerent (6) quod omnis actio talis, quae ex vi sua non habet quod duret nisi per instans, mensuratur per (y) instans continuativum. Sed tunc, ex illa nunquam probabitur inceptio illius productionis vel producti, ut patet in exemplo praedicto. Tunc ad probationes illius majoris in sensu quo negatur, dicitur, ad primam probationem, quod procedit ex falsa suppositione, scilicet quod illud instans mensurans hujusmodi productionem, sit in actu, vel sit primum instans mensurans illam productionem. Hoc enim dato, bene sequeretur quod totum tempus ab illo instanti usque nunc, esset finitum, ac per hoc illa productio solum tempore finito fuisset. Sed nos illud suppositum negamus. Dicimus enim quod illa productio mensuratur instanti transeunte, immo infinitis, sed nullo eorum primo mensuratur, et ideo non (8) incepit esse.

Secunda insuper probatio nihil valet; quia stat in ista propositione : in omni mensurato instanti transeunte, differt productio et manutenentia. Dico enim quod ista vera est, ad bonum sensum, ut nunc, ubi omne productum incipit esse. Sed, posita aeternitate mundi, diceretur quod pro quocumque instanti illius temporis infiniti, mundus producitur et conservatur, et quod productio mundi et ejus conservatio non differrent nisi per respectum ad diversa. De facto autem, supposita mundi novitate, conservatio ejus mensuratur quolibet instanti durationis illius, praeter primum, in quo non proprie dicitur conservari, sed produci. Sed productio ejus mensuratur primo instanti durationis ejus, et omnibus sequentibus, nisi forte productio in suo significato importet inceptionem; sed hoc esset disputare de nominibus.

Denique tertia probatio nulla est; quia supponit quod aliquod instans transiens, sit primum instans productionis ; quod negatur. Et dicitur quod licet nullum instans transiens mensurans productionem sit aeternum, tamen illa productio ab aeterno fuit; quia in quolibet instanti temporis illius infiniti, mundus producitur; et tamen in nullo tali incipit esse, sed semper producitur; igitur infinities (a) productus fuit, et in quolibet tali instanti fit et factus est. Ita diceret Gregorius. Item notandum quod ex solutione hujus septimi, patet solutio ad argumentum quod solet fieri : Si sol fuit ab aeterno productus, consequenter in instanti quo creabatur illuminabat hemisphaerium nostrum, aut antipodum. Si nostrum, igitur nox fuit eis, et dies noster processit diem eorum; igitur est dare primum diem illorum; igitur ipsum tempus quod est (6) post, est finitum. Si dicatur quod prius illuminavit hemisphaerium illorum (y), igitur primus dies eorum praecessit diem nostrum, et sic ut prius.

Argumentum enim istud fundatur in falsa imaginatione, scilicet quod in illo casu fuisset dare primum nunc fluens creationis, aut primum situm sibi aequalem, in quo creabatur; quorum utrumque est falsum : quia tunc in nullo instanti fluente fuisset primo creatus, nec in aliquo situ sibi aequali fuisset primo creatus, sed ante omne instans, et ante omnem situm fuisset creatus, loquendo de situ determinato; ergo (S) dicitur quod in toto loco sui motus fuisset ab aeterno, sed in nullo situ determinato fuisset primo. Ad octavum partim dictum fuit supra; sed rursus dicitur. Ad primum quidem inconveniens, quod adducit de infinitate animarum, respondet sanctus Thomas, i p., q. 46, art. 2, ad 8 . Ait enim sic : " Ponentes aeternitatem mundi, hanc rationem multipliciter (e) effugiunt. Quidam enim non reputant impossibile esse infinitas animas in acti:, ut patet in Metaphysica Algazelis, dicentis hoc esse infinitum (^) per accidens; sed hoc est superius improbatum. Quidam vero dicunt animam corrumpi cum corpore. Quidam vero quod ex omnibus animabus remanet tantum una. Alii vero, ut Augustinus (de Civ. Dei, lib. 12, c. 13) dicit, propter hoc posuerunt circuitum animarum , ut scilicet animae separatas a corporibus, post determinata temporum curricula iterum (0 infinitum. - impossibile Pr, redirent ad alia corpora. Considerandum tamen est, quod haec ratio particularis est; unde posset aliquis dicere quod mundus fuit ab aeterno, vel saltem aliqua creatura, ut angelus, non autem homo. Nos autem intendimus universaliter, an aliqua creatura potuerit esse ab aeterno. "

Haec ille.

Ad alia inconvenientia, quae arguens adducit, patet quid sit dicendum, ex praedictis. III. Ad argumenta aliorum.

Ad primum aliorum, dicitur quod minor est falsa pro una sui parte, scilicet quod non esse creaturae prius natura insit ei actualiter quam suum esse. Unde sancius Thomas, de Potentia Dei, q. 3, art. 14, ad 7" in oppositum, sic ait : " Primae creaturae non sunt producte ex aliquo, sed ex nihilo. Non tamen (a) oportet ex ipsa natura productionis, sed ex veritate quam fides supponit, quod prius non fuerint, et postea in esse prodierint. Unus enim sensus praedictae locutionis, secundum Anselmum (AfonoL, cap. 8), esse potest, ut dicatur creatura facta (6) ex nihilo, quia non est facta ex aliquo, ut negatio includat praepositionem et non includatur ab ea; ut sic negatio neget ordinem ad aliquid, quem praepositio importat; non autem praepositio (v) importat ordinem ad nihil. Si vero ordo ad nihil remaneat affirmatus, praepositione includente negationem, adhuc non oportet quod creatura aliquando fuerit nihil. Potest enim dici, sicut Avicenna dicit, quod non esse praecedit esse rei, non duratione, sed natura; quia videlicet, si ipsa sibi relinqueretur, nihil esset; esse enim solum ab alio habet. Quod enim natum est inesse alicui ex se ipso, naturaliter prius convenit ei, quam illud quod natum est ei esse ab alio d.

Haec ille.

Ex quo patet quod non esse creaturae non ideo dicitur naturaliter praecedere esse ejus, sic quod creatura prius sit non ens quam ens, sed quia prius natura nata est non esse quam esse; ex se enim habet aptitudinem ad non esse, sed ex se non habet esse, sed ab alio. Ad secundum dicitur, sicut dictum est, quod, posito quod Deus ab aeterno produxisset mundum, adhuc potuisset eum non produxisse, et hoc non priusquam produxit, sed cum illum produxit, scilicet in toto tempore infinito, vel post in illo nunc stante, de quo supra dictum est. Et ad improbationem hujus, cum dicitur, Omne quod est, quando est, etc;

dico, ut saepius dictum est, quod hoc est verum de necessitate suppositionis et conditionata, cum qua stat contingentia et potentia absoluta ad oppositum. Si autem intelligatur de necessitate absoluta, falsum est, ut patet de Socrate, qui contingenter currit, et tamen, quando currit, necessario currit, loquendo de tali necessitate. (S) facta. - Om. Pr. Ii) propositio. - proprio modo Pr. TENTURUM Ad tertium dico quod Deus potuit hominem ab aeterno producere de nihilo, et de materia; sicut creavit terram de nihilo, et de materia; de nihilo quidem, quia produxit terram, et non de aliquo praeexsistenti; de materia vero, quia produxit terram compositam ex materia et forma, ita quod cum dicitur de materia, ly de dicat ordinem causalitatis materiae ad terram, non autem processionem materiai ad terram. Et cum arguitur in oppositum, quia si Deus ab aeterno produxisset equum de materia, aut hoc fuisset per motum, aut mutationem ;

negatur consequentia. Hoc enim fecisset Deus sine motu et mutatione, influendo esse toti composito ex materia et forma, sine initio durationis, non in aliquo nunc fluente, sed in nunc stante. Quod si arguens intendit loqui de materia praeexsistente, tunc dicitur quod impossibile fuit Deum ab aeterno producere equum de materia. Et ad probationem, cum dicitur, Quandocumque potuit producere de nihilo, potuit de materia praeexsistente;

conceditur, si ly quandocumque distribuat pro nunc fluente, vel pro parte temporis infiniti; non tamen si distribueret pro nunc stante, vel pro toto tempore infinito ; quia secundum implicat contradictionem, et non primum. Ad quartum dicit Gregorius de Arimino (dist. 1, q. 3, art. 1, ad 4 ) quod electio sumitur dupliciter. Uno modo, stricte, scilicet ut est conclusio consilii, secundum quod sumitur, 3. Ethicorum; et sic non cadit in Deo. Alio modo, communiter, pro libera volitione contingenter volibilis. Si primo inodo sumatur, minor est neganda. Si secundo modo sumatur, negetur major. Non enim necesse est quod illud cui aliquid communicatur elective electione sic sumpta, intelligatur prius esse sub opposito, aut illo carere, sed sufficit quod sit possibile carere illo, vel esse sub opposito, si illud sibi non communicaretur.

Et similiter, ad confirmationem, dicit quod electio secundo modo sumpta potest esse respectu praesentis, non autem electio primo modo sumpta. - Haec autem distinctio de electione concordat cum dictis sancti Thomae, 2. Sentent., dist. 25 (q. 1), art. 1, ad 1 ", ubi sic ait : " Electio isto modo salvatur in Deo, ut abjiciatur illud quod imperfectionis est, retento eo quod ad perfectionem pertinet; quod enim post inquisitionem consilii electio fiat, hoc imperfectionis est, et accidit libero arbitrio prout est in natura ignorante; unde secundum hoc in Deo non salvatur, sed quantum ad hoc qiiod-determinatio sui actus non est ab alio, sed a seipso; unde ipse verissime sui operis dominus est. " - Haec ille. -Similiter, de Malo, q. 16, art. 4, ostendit quomodo angelus in primo instanti sui esse potest eligere, quod facit in eodem instanti. Et ita esset in homine; si enim (") certum esset quid oporteret fieri, absque consilio, statim in primo instanti homo eligeret, sicut patet in arte scriptura, et in caeteris, in quibus non est opus consilio. Ad quintum dicit idem Gregorius (ubi supra, ad 8 ") quod nihil valet. Nam similiter probaretur quod Deus non potuit ab aeterno praedestinare Antichristum , aut aliquem ex reprobatis : quia de facto non praedestinavit; ergo transivisset de contradictorio in contradictorium; et non per mutationem factam in praedestinato , constat, cum nihil penitus fuisset, etiam esto quod fuisset impraedestinatus; nec per mutationem (i) in Deo. Et eodem modo probaretur quod nihil quod Deus non praescivit, potuit ab aeterno praescivisse; quae omnia sunt falsa. Respondet igitur ad rationem, negando consequentiam. Nec probationem dicit valere; quia, quamvis de facio ita sit quod non produxit, si tamen ab aeterno produxisset, nunquam fuisset verum ipsum ab aeterno non produxisse, et per consequens non transisset a non produxisse in produxisse.

Haec Gregorius. Ad sextum patet per idem. Secundum enim quod dicit idem Gregorius (ibid., ad 9" ), illud argumentum aequaliter concludit utramque partem contradictionis; quia, ut sumitur in minore, ab aeterno fuit verum dicere, Mundus potest esse, et similiter, Mundus potest non esse : igitur, si mundus non fuit ab aeterno, acquisivit unum extremum contradictionis, scilicet non esse; et per consequens, si argumentum valeat, reliquit aliud, scilicet esse : igitur prius fuit; et per consequens, si mundus non fuit ab aeterno, mundus fuit ab aeterno. Et eodem modo probaretur quod Deus nullum potuit ab aeterno praedestinare. In quo autem deficiat argumentum, dicitur quod in hoc, quod sic major est falsa : quidquid est in potentia ad duo contradictoria, si acquirit unum, reliquit reliquum,

nisi intelligatur de potentia noviter acquirente, vel per sui mutationem ; tunc enim est vera. Sed sic intellecta et concessa majore, negaretur minor; quia illa creatura quam poneremus productam ab aeterno, non sic acquisivisset alterum extremum contradictionis, scilicet esse. Potentia enim creatura? semper fuisset conjuncta suo actui, et nunquam distans; nec per sui mutationem acquisivisset actum, ut patet ex dictis. Ad septimum dico quod, si major intelligatur de possibili absoluto vel logico, falsa est; si vero intelligatur de possibili secundum potentiam passivam, vera est. Modo nos non dicimus aliquam creaturam potuisse esse ab aeterno, nisi primo modo, ut dicit secunda conclusio. Tunc ad primam probationem majoris, dico quod potentia logica ad esse ab aeterno, non necessario conjungitur actui. Nec valet prima probatio ibi facta. Dico enim quod falsum assumit, scilicet quod potentia non necessario conjuncta actui potest praecedere actum suum secundum durationem. Hujus enim falsitas patet, loquendo de potentia logica, in multis exemplis. Nam Petrus potuit ab aeterno non praedestinari; et tamen illa potentia non potuit praecedere actum suum. Similiter, secunda probatio non valet; quia Aristoteles loquitur de potentia passiva, et non de possibili absoluto. Ad octavum negatur major. Nec valet probatio. Dico enim quod, si sol fuisset ab aeterno, vel ignis, habens diaphanum debite praesens, potuisset utique producere splendorem de aliquo, scilicet de dia-phano, et in diaphano, et hoc non fuisset per motum, aut mutationem. Nam, sicut supra dictum est, splendor productus a sole vel a candela quiescente, post primum instans sui esse, in quolibet alio nunc temporis, quo durat, producitur sicut in primo, et tamen non per motum aut mutationem, supposito quod ignis, vel sol, et diaphanum secundum nullam aliam mutationem mutaretur. Et ita. si ab aeterno sol fuisset, et similiter diaphanum, ille splendor fuisset sine motu et mutatione productus. Et cum dicitur quod omnis reductio entis de potentia in actum est per motum, etc.;

dico quod ibi non esset proprie loquendo reductio de potentia in actum, sed actuatio potentiae per actum, quia ibi non esset potentia distans ab actu, quod est de ratione reductionis praedictae. IV. Ad argumenta cujusdam alterius.

Ad primum quarto loco, dicitur quod hoc fecisset Deus creando, sed non de novo producendo. Et ad probationem, dicitur quod nunc est verum dicere quod rosa non fuit ab aeterno; tamen hoc tunc fuisset falsum. Et ideo bene probat quod rosa quae non fuit ab aeterno, non habet potentiam passivam ad hoc quod fuerit ab aeterno; sed, loquendo de possibili absoluto, non valet probatio, sicut non sequitur : Socrates non fuit praedestinatus ab aeterno, igitur non potuit fuisse praedestinatus, nisi per novam praedestinationem. Ad secundum dicitur quod prima consequentia est bona; sed secunda non valet, et ejus probatio est sophistica. Quod patet in alio exemplo, arguendo sic. Istae (a) convertuntur, ut nunc, Iste Antichristus, et Iste Antichristus reprobatus, sicut istae (6), Iste mundus, et Iste mundus noviter creatus; et ita sunt singulares; et tamen non sequitur : Deus potuit ab aeterno praedestinare istum Antichristum, ergo potuit ab aeterno praedestinare istum Antichristum reprobatum; nam antecedens est verum, et consequens implicat contradictionem in sensu composito, sicut ista, Deus praedestinavit istum reprobatum ; et multa alia exempla sunt adhuc de istius consequentiae nullitate. Ad tertium diciturquod, demonstrata B rosa hodie producta, dicendum est quod ipsa, secundum potentiam passivam, non potuit fuisse producta ab aeterno, ex quo non fuit ab aeterno producta; sed ipsa potuit fuisse producta ab aeterno, secundum potentiam activam Dei (a), loquendo de possibili absoluto. Et cum dicitur : si Deus potuit producere rosam B ab aeterno, igitur aut quando produxit, aut ante, etc.;

dicitur quod antequam produxerit. Et cum infertur : igitur in aliquo instanti ante, etc;

negatur consequentia, si sermo intelligatur de aliquo nunc fluenti; conceditur autem si intelligatur de aliquo nunc stante, quod fuit possibile esscab aeterno. Et de hoc satis dictum est prius. Conceditur tamen quod in nullo nunc fluente potuit produci ab aeterno, sed bene in toto tempore infinito imaginabili. Et ita respondet Gregorius. Ad quartum negatur prima conditionalis consequentia. Et ad ejus probationem, dicitur quod, si B fuisset ab aeterno, non stat quod Deus aliquando post illius creationem annihilasset B, et B non fuisset per infinitum tempus ante sui annihilationem; nec tamen sequitur : igitur per infinitum tempus, B fuisset necesse esse necessitate absoluta. Conceditur tamen quod necessario fuisset per infinitum tempus, necessitate suppositionis, quod non tollit contingentiam; sicut patet : quia Deus nullum mobile movet necessario necessitate absoluta per aliquod tempus aut per aliquam mensuram; tamen, si ita sit quod Deus movet aliquid localiter motu continuo, necessario movebit illud per infinitas partes temporis sequentis, et movit (6) per infinitas partes temporis praeteri ti (7), juxta illud, 6. Physicorum (t. c. 52), Omne quod movetur, prius movebatur, et adhuc movebitur. Talis enim necessitas est conditionata, et ex suppositione, et non absoluta. Dato enim casu supradicto, Deus tali necessitate necessario conservasset B ab aeterno productum, per infinitum tempus, antequam B desiisset esse per annihilationem vel corruptionem. Tamen per nullum tempus aut instans, illud necessario conservasset; quia, dato quocumque nunc fluente, et data quacumque parte finita et inter duo nunc inclusa temporis, in qua conservasset B, poterat prius ipsum millesiesannihi-lasse. Ad quintum dicitur quod, loquendo de possibili et impossibili absoluto, falsum est quod omnis propositio de praeterito falsa, sit impossibilis, et quod omnis propositio de praeterito vera, sit necessaria, loquendo de necessitate absoluta. Si autem loquamur de necessario ex suppositione, et de impossibili ex suppositione, tunc praedictae duae sunt vera?. Unde conceditur quod necesse est mundum non fuisse ab TENTURUM aeterno, et quod impossibile est mundum fuisse ab aeterno, loquendo de talibus necessitate et impossibilitate ex suppositione; cum quo stat quod, absolute loquendo, mundus potuit esse ab aeterno. Similiter patet ad multa alia ibidem posita, ut cum dicitur, Quod non fuit ante hoc, impossibile est fuisse ante hoc, et Quod fuit ante hoc, impossibile est non fuisse ante hoc; omnia enim (a) ista vera sunt, loquendo de impossibilitate ex suppositione; falsa autem sunt, loquendo de impossibilitate absoluta. Item, cum dicitur : in nullo instanti fuit possibile istam esse veram, Mundus fuit ab aeterno; igitur non fuit possibile;

patet per dicta; talis enim propositio fuit impossibilis in quolibet instanti praeterito, impossibilitate conditionata, sicut ista, Judas fuit praedestinatus; non autem impossibilitate absoluta. Ad sextum negatur consequentia prima. Nec valet probatio. Dico enim quod, licet qualibet die illius temporis infiniti, potuisset Deus creasse unum lapidem, non tamen fuit possibile quod ita fecisset in omnibus diebus, ut patet in illo exemplo. Constat enim quod non est nunc vel instans in hora, in quo non posset Deus creare unum angelum, et tamen non est possibile ut creaverit in quolibet nunc hoiie unum angelum. Similiter non est aliquid possibile fieri a Deo, quin illud posset fieri a Deo ; non tamen est possibile quod Deus faciat vel fecerit omne possibile fieri a Deo; quia tunc sua potentia esset exhausta, immo fecisset duo contradictoria actu simul esse. Causa autem quare tales consequentias non valent, est quia arguitur a sensu diviso ad compositum ; utputa sic arguendo : in quolibet nunc Deus potuit creare unum angelum; igitur possibile fuit quod in quolibet nunc temporis creaverit unum angelum distinctum ab aliis prius creatis; prima enim est divisa, secunda composita. Ita in proposito. Et per idem patet ad septimum. Ibidem enim arguitur a sensu diviso vero et possibili, ad sensum compositum falsum. Ad octavum dicitur quod ex illis auctoritatibus non aliud concluditur, nisi quod nulla creatura pari-ficari potest Deo in alternitate; et hoc conceditur. Ut enim ait sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 3, art. 14, ad l ", in oppositum : " Si mundus semper fuisset, non esset Deo coaeternus. Ejus enim duratio non esset tota simul; quod ad rationem aeternitatis requiritur. Est enim aeternitas interminabilis vitae tota simul et perfecta possessio; temporis autem successio ex motu causatur, ut dicitur, 4. Physicorum (t. c. 99); undequod (S) mutabilitati subjacet, etiam si semper sit, aeternum esse non potest (y). Et profi) enim. - Om. Pr. (6) quod. - etiam Pr. (t) aeternum esse non potest. - Om. Pr. pter hoc dicit Augustinus (de Gen. ad litt., lib. 8, cap. 23) quod invariabili essentiae Trinitatis nulla creatura cooeterna esse potest. "

Haec ille.

Item, ibidem, ad 3 , in oppositum, dicit quod a variabilitas de sua ratione excludit aeternitatem, non tamen infinitam durationem ".

Haec ille.

Ad diffinitionem vero Augustini, dicitur quod Augustinus diffinit ibi creaturam quae incipit esse. Non autem dat ibi rationem creaturae, ut creatura est; nam de ratione illius non est posterioritas secundum durationem ad nihil. V. Ad argumenta Durandi.

Ad primum Durandi, negatur minor. Diceret enim Aristoteles quod inter revolutiones coeli praeteritas, nulla fuit simpliciter prima; sed ante quamlibet revolutionem, praecesserunt infinitae aliae.

Et ad primam probationem minoris, diceret quod, licet omnes illae revolutiones transierint et fuerint acceptae, ordine quodam, una post aliam, et nunquam duae simul, nulla tamen fuit ante omnes, aut includens omnes, aut simpliciter. Nec ex hoc sequitur, quin omnes fuerint acceptae conjunctim, vel divisim saltem, quia impossibile est accipere totum infinitum in actu secundum rem, nec secundum intellectum. Et quod illa consequentia, quam ibi facit, nulla sit, potest ostendi multis exemplis. Primum est de mutatis esse in motu continuo. Dicit enim Aristoteles, 6. Physicorum (t. c. 53 et sq.), quod ante quodlibet moveri praecesserunt infinita mutata esse, nec tamen fuit dare primum ; et constat quod talia mutata esse transeunt ordine quodam, et nunquam duo simul. Secundum exemplum est de partibus proportionalibus horae praeteritae, quarum omnes quodam ordine sunt acceptae, nec tamen fuit inter eas aliqua prima, potissime distinguendo sic illas partes, quod minores sint versus principium horae, et majores versus finem. Et infinita talia exempla de facili patent. Causa autem quare in talibus non oportet dare primam, est quia tales partes non sunt essentialiter ordinatae, sed per accidens; et in talibus, non oportet dare primam. Et sicut ista consequentia nulla est, quam facit in prima probatione, ita nec ejus confirmatio.

Similiter, secunda probatio nihil valet. Diceret enim Aristoteles quod inter illas non fuit aliqua, a qua hodierna revolutio infinite distaret, sed solum finite. Et cum infertur : igitur non fuerunt infinitae, sed solum finitae;

negatur consequentia. Est enim ibi fallacia consequentis, arguendo a pluribus causis veritatis ad unam illarum. Non enim ponimus infinitatem in talibus revolutionibus, isto modo quod inter eas fuerit aliqua a qua praesens infinite distet; sed alio modo : quia scilicet inter eas nulla tantum distat a praesenti revolutione, quin fuerint mille aliae amplius distantes; nec fuit inter eas aliqua summe distans. Quod patet : quia infinitum est cujus quantitatem accipientibus, semper est aliquid sumere extra; si ergo inter illas non est accipere aliquam summe distantem, igitur illae sunt infinitae. Unde consequentia quam facit, nulla est : nulla infinitate distat, igitur non praecesserunt infinitae; quod patet in simili : nulla species numeri infinite distat ab unitate, igitur non sunt infinitae species numerorum. Ad secundum diceret Philosophus quod generatio fuit ab aeterno, vel ab aeterno fuit generatio, non primo modo, quo ponit arguens, sed secundo modo, scilicet quia non fuit dare primum hominem generantem, nec primum genitum, sed ante quemlibet hominem, infiniti praecesserunt, et ante quamlibet generationem, praecesserunt infinitae. Quod autem aliquis homo singularis fuerit ab aeterno, vel esse potuerit ab aeterno, negaret Philosophus. Nos tamen concedimus quod Deus potuit ab aeterno producere virum unum et mulierem unam, cum sufficienti virtute, et dispositione, et voluntate generandi. Utrum autem illi potuissent genuisse ab aeterno, et continuasse infinitatem generis humani usque modo, duplex est modus dicendi. Primus est quod non; immo stetissent necessario per infinitum tempus, antequam genuissent; et per consequens, non potuissent genuisse nisi finitos homines. Sicut patet in simili. Arguens enim habet concedere quod Deus potuisset producere ab aeterno unam mulierem praegnantem. Concedit enim quod nulla est repugnantia, rem permanentem fuisse ab aeterno, licet neget hoc de successivis. Mulier autem gravidata divinitus, sine motu aut mutatione, est res permanens. Igitur potuit ab aeterno produci. Tunc, quaero ab isto : aut illa mulier, mox ut fuisset, peperisset; aut prius duratione fuisset, et postea peperisset; et si (a) sic, quaero quanto tempore esse ejus praecessit partum, aut finito, aut infinito. Si solum linito, cum reliquum tempus, a partu usque modo, necessario sit finitum, utputa ab utraque parte terminatum, igitur totum tempus aeternum ex illis duobus compositum, esset finitum; quod implicat. Si dicat quod per infinitum tempus mulier fuisset antequam peperisset, ita diceretur in proposito. Alius modus dicendi est quod, sicut Aristoteles concederet quod sol de materia produxit infinitos effectus, puta nubes in aere, aves, pisces, bruta, homines, jumenta, ita vir ille de illa muliere genuisset infinitos homines, nec fuit dare primum ab eo genitum. Et cum arguens hoc improbat; quia : aut ille homo prius fuisset quam genuisset, etc;

respondetur sicut Aristoteles responderet de sole generante arbores et alia mixta. Diceret enim quod sol quodlibet genitum ab eo praecessit duratione; non tamen omnia genita a se praecessit duratione, sed natura et causalitate. Ita in proposito diceretur de illo homine. Et si arguitur : sol praecessit duratione quamlibet arborem genitam a se, igitur praecessit duratione omnes arbores a se generatas conjunctim sumptas ;

est fallacia compositionis et divisionis. Quodlibet enim genitum est vel fuit aliquid finita et certa duratione actu positum. Ideo potuit praecedi duratione. Illa autem infinita multitudo genitorum non est nec fuit aliquid duratione finita et certa in actu acceptum. Ideo non oportet talem infinitatem praecedi duratione temporis; immo nec fuit possibile, ut de se patet.

Ad confirmationem qua dicit : quod est de ratione geniti, convenit omni genito, etc;

dicitur quod de ratione geniti, quod certa finita et limitata duratione mensuratur, est praecedi a suo generante duratione; et similiter, de ratione omnium genitorum sic mensuratorum. Ubi autem totalis multitudo generatorum nulla certa mensura mensuratur, non oportet quod praecedatur duratione temporali a quocumque, et per consequens nec a generante nec a non generante. Sic autem esset in illo proposito; et ita diceret Aristoteles de sole generante omnia mixta. Et notandum quod in hoc imaginatio hominum deluditur : quia volunt imaginari infinitum quasi aliquid signabile, et actu per intellectum acceptibile, et judicare de illo sicut de aliqua re in actu; quod tamen est impossibile fieri, ut supra multiplicer est ostensum. Ad argumentum factum in pede quaestionis, respondet sanctus Thomas, 1 p., q. 46, art. 2, ad 6"", dicens quod ii transitus semper intelligitur a termino in terminum. Quaecumque autem dies praeterita assignetur, ab illa usque ad istam sunt finiti dies, qui pertransiri poterunt. Objectio autem procedit ac si positis extremis media sint infinita ".

Haec ille.

Et intendit quod, posita aeternitate mundi, non est concedendum quod aliquod infinitum sit pertransitum totaliter et in actu; nec hoc sequitur ex dicta positione, loquendo de infinito categorematice accepto; sed quod sunt (a) infinita summe multa pertransita, et nullum pertransitum est maximum pertransitum. Verumtamen non apparet inconveniens, aliquod infinitum esse pertransitum, potissime infinitum in multitudine, quando talis infiniti nullum est primum pertransitum , ut patet de finitis mutatis esse quae habet quodcumque mobile quod continue movebatur, et de infinitis partibus magnitudinis, et infinitis locis aequalibus ipsi mobili. In tali enim infinito, nullum est primum pertransitum. Et ideo tale infinitum potest esse pertransitum ; (6) quia, licet ibi non sit primum a parte qua infinitum est, habet tamen ex illa parte terminum extrinsecum, scilicet carentiam, et non esse sui; et ideo tale infinitum potest incipere et cessare pertransiri. Sed (y), in proposito, posita aeternitate mundi, licet non fuisset prima dies, et ita illud infinitum caruisset termino intrinseco, scilicet prima die, tamen, cum hoc, caruisset termino extrinseco, quia non incepit pertransiri, nec per positionem de praesenti et remotionem de praeterito, nec per remotionem de praesenti et positionem de futuro. Et ideo nuHomodo debet concedi quod illud inlinitum luit pertransitum ; cujus oppositum putat Gregorius, propter simile datum de mutatis esse (a). Sed, ut patet, similitudo non valet. Et haec (fj) tantum de prasenti questione. Benedictus Deus.