ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES I. Ad argumenta Siranfredi.

Quantum ad tertium articulum, respondendum est praedictis objectionibus. Et primo factis in primo loco. Ad quarum primam dicit Gregorius (dist. 3, q. 1, art. 2), concedendo consequens. Dicit enim quod " angelus potuit peccare in primo instanti sui esse, et quod si aliquis angelus crearetur cum sufficienti notitia et arbitrii libertate, posset in primo instanti suae creationis peccare, etc. ". Sed quia ostensum est in praecedenti quaestione, quod impossibile fuit angelum in primo instanti suae creationis peccare, ideo oportet nos aliter dicere, scilicet negando consequentiam et consequens primae rationis. Et ad probationem consequentiae, patet quid sit dicendum, ex praecedenti quaestione. Ad secundum conceditur consequentia et consequens. Et ad improbationem consequentis, respondet Gregorius, quod a aliquis potest dici amittere justitiam dupliciter. Uno modo, quia quam habuit non habet. Alio modo, quia non habet quam haberet. Hanc distinctionem facit Augustinus, in simili, 11, super Gen. ad litt., cap. 23, ubi prosequens illam opinionem, quod diabolus ab initio suo peccavit, et docens quomodo intelligendum est eum cecidisse, inquit : Bealae atque angelicae vitae dulcedinem non gustavit, quam non utique acceptam fastidivit, sed nolendo accipere deseruit et amisit. Et subdit : quod non ex eo quod acceperat cecidit, sed ex eo quod acciperet, si subdi voluisset Deo, etc. Tunc, cum sumitur, Nullus potest mereri, nisi quando justitiam potest amittere,

dicitur quod, si accipiatur amittere determinate in primo sensu, propositio absolute falsa est; nec eam probat dictum Anselmi. Talis enim est in forma propria ratio ejus : Si non potuerunt peccare, non potestate, sed necessitate servaverunt justitiam; quare, si non potestate, sed necessitate servaverunt justitiam, non magis meruerunt gratiam a Deo, quia steterunt, aliis cadentibus, quam quia servaverunt rationalitatem quam perdere nequiverunt. Hoc autem consequens habet Anselmus pro inconvenienti, supponens eos habuisse justitiam ante casum malorum. Et per consequens, ex opposito consequentis, sic vult inferre : Angeli boni meruerunt servando justitiam quam habebant; ergo illam non necessitate, sed potestate servaverunt; igitur eam non servare potuerunt ; et ultra : igitur peccare potuerunt; quod est intentum. Nunc autem patet quod, concesso hanc consequentiam esse bonam : Angeli poterant justitiam habitam non servare, vel potuerunt amittere, ergo potuerunt peccare; non est consequens ut concedatur hanc esse bonam : Angeli non potuerunt justitiam habitam amittere, igitur non potuerunt peccare; cum argumentatio (V) ex opposito antecedentis non teneat gratia formae; et per consequens, nec ista est simpliciter vera, Nullus qui non potest justitiam quam habet, amittere, potest mereri. Praeterea Anselmus non infert, Si non potestate, sed necessitate servaverunt justitiam, ergo non meruerunt absolute; sed quod non meruerunt, quia steterunt, id est, ex hoc quod steterunt et perseveraverunt injustitia habita. Nunc autem non est consequens : Non meruerunt ex hoc quod steterunt, ergo non meruerunt; sed econtra bene; sicut etiam non sequitur : Non meruerunt quia servaverunt rationalitatem, igitur non meruerunt; sed econtra (6). Non ergo ostenditur ex dicto Anselmi, quod haec sint incompossibilia, Angeli meruerunt, et, Angeli non meruerunt, servando justitiam quam habuerunt. Nec etiam ista, Angeli meruerunt, igitur angeli potuerunt amittere justitiam quam habuerunt. Ac per hoc, ut prius, illa universalis non probatur, ex dictis Anselmi, esse vera. Si vero accipiatur amittere communiter et indifferenter secundum primum vel secundum sensum,

quidquid sit de majore, dico quod minor est falsa. Nec probatio valet, cum procedat tantummodo in primo sensu ".

Haec Gregorius. Beatus Thomas de hoc argumento facilius se expediret. Nam, 3. Sentent., dist. 12, q. 2, art. 1, ubi quaerit, Utrum Christus potuerit peccare, arguit sic : " Sicut peccatum requirit voluntarium, ita et meritum. Sed, secundum Augustinum (1. Retract., cap. 14), nullus peccat in eo quod vitare non potest. Ergo nullus meretur vel laudatur de hoc quod dimittere non potest. Si ergo Christus non potuit peccare, non est laudandus de hoc quod non peccavit. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Ad tertium, inquit, dicendum quod impotentia coactionis, quae opponitur voluntario, tollit rationem meriti et demeriti; non autem impotentia (y), quae est ex perfectione in bonitate vel malitia : quia haec voluntarium non tollit, sed ponit voluntatem confirmatam ad unum. "

Haec ille.

Item, in de Veritate, q. 29, art. 6, arguit sic : " Omne meritum ex libertate arbitrii procedit, quae indeterminate se habet ad multa. Sed liberum arbitrium, in Christo, determinate se habebat ad unum, scilicet ad bonum. Ergo mereri non potuit, d Ecce argumentum. Sequitur responsio (ad l ") : " Dicendum quod, licet anima Christi esset determinata ad unum secundum genus moris, scilicet ad bonum, non tamen erat determinata ad unum simpliciter; poterat enim hoc vel illud facere et non facere. Et ideo libertas in eo remanebat, quae requiritur ad merendum. "

Haec sanctus Thomas, et satis concordat Gregorio.

(y) impotentia. - potentia Vi:

Licet enim ille qui non potest peccare vel justitiam perdere, non mereatur in hoc quod non peccat vel justitiam non perdit, potest tamen mereri in aliis quae potest facere vel non facere. Posset etiam dici quod illa propositio, Nullus potest mereri in aliqua mensura, nisi possit in illa et pro illa justitiam amittere, est simpliciter falsa; quia tunc nullus exsistens in charitate, pro tempore vel mensura qua est in charitate posset mereri; quia pro illa mensura, non potest justitiam perdere : quia omne quod est, quando est, etc. Sed, si habet aliquam apparentiam, oportet quod intelligatur de impossibilitate opposita necessitati absoluta?, vel necessitati coactionis; non autem de impossibilitate opposita necessitati ex suppositione, vel ex conditione. Ad tertium respondet Gregorius negando consequentiam. Et ad probationem, dicit quod " potest dupliciter dici. Uno modo, ut ibidem dicitur ".

Et cum arguitur contra;

dicit quod " non sequitur, si sunt unius et ejusdem speciei, et unus producitur in instanti, quod ideo alius producatur in instanti. Nam possibile est quod una lux producatur in instanti, ejusdem rationis cum alia quae producta est in tempore. Et sic est possibile de aliis formis partibilibus. Nec valet probatio; quoniam nec acquiri in instanti, nec acquiri in tempore, est ex his quae conveniunt essentialiter hujusmodi speciebus, cum tam hoc modo quam illo possint acquiri)). - " Secundo, inquit, posset dici quod, illo casu dato, qui tamen non est possibilis nisi per divinam potentiam, illa dilectio produceretur, seu erit producta tota simul, et tamen in nullo instanti erit primo producta, et nullum tempus erit antequam sit producta. i)

Haec ille. Beatus Thomas diceret quod productio volitionis angelicae, et ejus operatio intellectualis, mensuratur instanti temporis discreti, non autem temporis continui ; talis autem temporis instantia sine quocumque medio invicem sibi succedere possunt.

Quod autem dicit Gregorius, in secunda responsione, quod in illo casu aliqua dilectio erit simul producta, et tamen in nullo instanti erit primo producta, non videtur intelligibile in illo casu, quidquid sit de aliis casibus, puta si ab aeterno esset producta. Nam, secundum eum, produci in instanti est produci totum simul. Si ergo illa dilectio producitur tota simul, igitur producitur in instanti. Sed omne quod incipit noviter esse, in aliquo instanti vel tempore primo incipit esse. Si enim hoc negatur, aeque faciliter potest negari mensura prima inceptionis cujuslibet temporalis vel novae rei. Igitur, etc. Sic patet quod non potest fugere, nisi ponat aliqua instantia extra tempus continuum. Ad quartum Gregorius concedit primum consequens ibidem illatum. Sed, ad secundum, dicit quod " aliud est actum meritorium esse in instanti, vel per tempus, et aliud est actum meritorium esse meritorium in instanti, seu per instans, vel per tempus. Nam per aliquod tempus, et in instanti aliquo in quo prius fuit, actus meritorius est in quo non est meritorius, aut si est meritorius, non tamen est alterius praemii meritorius, quam prius fuit. Licet enim voluntas possit elicere virtuose actum meritorium in instanti, non tamen in quolibet alio instanti sequente potest jam elicitum scienter et libere, quantum est ex se, deserere, aut alium elicere ; sed est dare aliquod tempus ita breve, infra quod nullo modo potest desistere ab actu suo jam elicito, aut novum actum elicere, quantum est ex se. Dico scienter, licet casualiter forte aut supernaturaliter immissa aliqua notitia, aliter posset contingere. Infra tempus autem hujusmodi, quamvis in quolibet instanti actus sit, et in quolibet sequente diutius fuerit quam in aliquo praecedentium, non tamen in quolibet est magis meritorius quam in primo instanti sui esse fuerit; immo nec forte meritorius, aut si forte meritorius, non tamen novi seu distincti praemii meritorius. Ex quo sequitur quod non ex quan-talibet continuatione actus meritorii, actus est majus meritum seu majoris praemii meritorius quam fuerit in primo instanti sui esse. Cum ergo secundo infertur quod possent esse duo merita aequalia, quorum unum esset per tempus, et aliud per instans, si intelligatur quod unum esset per tempus, aliud per instans, non video hoc esse inconveniens (a). Si vero intelligatur quod essent aequalia, id est, aeque seu aequalis praemii meritoria, et unum eorum esset meritorium tantum per instans, aliud vero esset meritorium per tempus, caeteris paribus, hoc potest intelligi dupliciter. Uno modo, quod esset continue meritorium per tempus, et non majoris praemii quam aliud quod esset tantum meritorium per instans. Et tunc nego consequentiam, propter falsam implicationem consequentis, videlicet aliquem actum esse meritorium per aliquod tempus continue. Vel potest esse sensus, quod unum meritum per aliquod tempus non esset majoris praemii meritorium quam aliud esset per instans. Et hoc ego concedo, sicut quod per aliquod tempus, idem actus non est magis meritorius quam fuit in primo instanti in quo fuit, s

(( Sed contra, inquit Gregorius, est (6); quia tunc videtur quod continuatio actus meritorii nihil prosit, immo obsit, et quod expediret frequenter interrumpere actum et deserere primum et elicere novum. "

" Ad hoc dico, inquit Gregorius, quod non omnis continuatio actus prodest, utputa illa quae non est libera et cum scientia, ut est ea quae est per tempus illud breve non perceptibile. Nec dico quod nulla prosit, immo aliqua, utpote ea quae ex scientia et libertate procedit; sicut cum quis scienter et libere potest ex se desistere ab actu elicito, (a.) inconveniens. - conveniens Pr. (6) est. - Om. Pr. - QDAESTIO I. et alium elicere, quod contingit in eo qui ultra tempus sibi imperceptibile continuat actum. Et de tali continuatione, dico quod non minus meretur sic continuans actum quam si novum eliceret; et magis expediret sic continuare, quam interrumpere ut novum eliciat; quoniam qui sic interrumperet,exponeret se periculo non resumendi actum tam cito ; et tamen, si pluries resumeret, non plus mereretur, quam si aequalem actum sponte continuaret per tantum tempus, in quanto toties posset novum actum elicere.

Dices. Ponatur quod Deus in quolibet instanti illius temporis imperceptibilis infunderet sibi sufficienter notitiam, aut in aliquo uno infunderet ita perfectam quod ipse angelus in quolibet instanti illius temporis posset scienter deserere illum actum, et alium elicere, tunc sequitur quod in quolibet instanti tantum merebitur, et novum praemium, quantum in primo, et per consequens in qualibet parte illius temporis merebitur praemium infinitum.

Respondetur quod consequens non est minus possibile aut concedendum, aut magis impossibile vel negandum, quam casus qui datur. Et ideo qui casum admitteret tanquam possibilem, consequenter posset concedere consequens. Nec video pro nunc sequi inconveniens, praesertim cum non sit impossibile Deo causare infinitum praemium in anima intensive, secundum multos. "

Haec ille. Apparet milii, quod, secundum viam beati Thomae, dicta Gregorii pro majori parte vera sunt, loquendo de intellectu et voluntate humana; quia intellectus humanus non potest naturaliter distincte percipere quodlibet instans horae, nec quamlibet partem horae, sed est dare maximum, quod non potest, vel minimum tempus, quod potest distincte percipere. Sed, loquendo de intellectu angelico, falsum est. Puto enim quod, si angelus aliquod instans in hora distincte percipit, quodlibet distincte percipit, vel percipere potest, naturali cognitione, immo quodlibet punctum continui, et quamlibet ejus partem, quia per unicam speciem intelligibilem intelligit omnia individua ejusdem speciei praesentia et unica intellectione; secus est de futuris. Sed, hoc concesso, si arguitur quod angelus possit, in sensu composito, in quolibet instanti habere novam intellectionem, vel novam volitionem, ita quod actus elicitus a sua voluntate vel intellectu in uno instanti, sit totaliter distinctus ab actu elicito in alio instanti, negatur consequentia; quia nec sua intellectio, nec volitio mensuratur ullo modo tempore continuo, nec aliqua parte, nec aliquo instanti illius. Sed quomodo mensurentur, dictumest alias. Et sic patet quomodo isti volentes judicare de intellectu angelico sicut de humano, intrant labyrinthum; nec mirum, quia modicus error in principio, magnus est in principiatis. Ad quintum dicit Gregorius quod secunda consequentia non valet. Et ad probationem consequentiae, dicit quod a assumit falsum, scilicet quod in quocumque tempore potest pluries tam graviter peccare, sicut in primo instanti peccavit. Nam infra illud tempus breve, de quo dictum est, non solum pluries, immo nec semel posset novum demeritum peccati elicere, sicut nec novum meritum, ut dictum est )).

Haec Gregorius. Et sunt bene dicta, loquendo de potentia animae rationalis unitae corpori, de qua verum est quod non quamlibet partem temporis potest distincte percipere, vel si quamlibet posset, non tamen possibile est quod omnes distincte percipiat simul, nec successive, et per consequens non est possibile quod in qualibet eliciat novam volitionem, immo sunt multae partes temporis ita parvae, quod non posset scienter et a proposito actum in illis elicere, non eliciendo prius, nec post. Nec valet, si quis instet quod, sicut in instanti elicere potest actum, ita et in qualibet parte temporis. Hoc enim non valet; quia, licet in instanti eliciat actum, non tamen hoc facit praeco-gnoscendo instans suae operationis, nec aliquid cogitando de illo instanti. Sic etiam in qualibet parte temporis posset actum elicere a casu, non tamen cogitando de illa parte, nec proponendo elicere determinate in illa. Sed casus argumenti vult habere quod ante posset a proposito actum in qualibet elicere et quamlibet signate (a) et distincte cognoscere; quod negatur. Angelus autem posset quamlibet partem distincte cognoscere, non tamen est possibile quod in qualibet et pro qualibet eliceret novum actum intellectionis vel volitionis; potissime, quia operatio intellectus aut voluntatis angelicae nullo tali mensuratur instanti, et dato quod mensuraretur, concederetur quod in qualibet posset divisim, sed non conjunctim. Ad sextum dicit Gregorius patere per idem. " Nam super eadem falsa imaginatione fundatur, scilicet quod pro quolibet instanti temporis, quo actus durat, sit meritorius novi praeniii, " et alterius a priori. Ad septimum dicit quod, puniri gravius potest intelligi dupliciter, scilicet extensive, secundum durationem paenae, aut intensive. Si secundo modo, consequens non videtur negandum; unde, forte, secundum multos, quibusdam qui aeternaliter puniuntur in inferno, aliqui ad tempus gravius puniuntur in purgatorio. Si primo modo, negatur consequentia ; et assumptum in probatione similiter. Nam, quantum ad extensionem, paena debita mortali infinite excedit paenam debitam veniali, cum huic aelerna, illi temporalis debeatur paena. "

Haec Gregorius. Cui satis concordat sanctus Thomas, loquendo de paena sensibili vel poena sensus causata ex afflictione ignis vel alterius corporis; non autem loquendo de paena remorsus conscientiae, vel privationis divinae visionis, quae consequuntur mortale, non autem veniale. Et de hoc ad propositum loquitur sanctus Thomas, 1"2", q. 88, art. 4, ubi sic dicit : " Quod ex multis venialibus constituatur unum mortale, falsum est. Non enim omnia peccata venialia de mundo possunt habere tantum de reatu, quantum unum peccatum mortale. Quod patet ex parte durationis : quia peccatum mortale habet reatum paenae aeternae; peccatum autem veniale habet reatum paenae temporalis. Patet etiam ex parte paenae damni; quia peccatum mortale meretur privationem divinae visionis, cui nulla alia paena comparari potest, ut dicit Chrysostomus (Homil. 23, in Matth.). Patet etiam ex parte paenae sensus, quantum ad vermem conscientiae, licet forte, quantum ad poenam ignis, non sint improportionabiles paenae. s

Haec ille.

Ex quo patet quod, secundum eum, probabile est quod poena ignis debita pro peccato veniali sit proportionabilis paenae debiUe mortali; igitur una finita et certa (a) proportione excedit aliam. Possent ergo tot committi venialia, quod paena ignis eis debita intensior esset paena debita pro aliquo levi mortali, licet non aequaretur ei in duratione, immo in infinitum excederetur ab ea, sicut temporale ab aeterno, vel perpetuo. Ad octavum dicit Gregorius, concedendo " consequens, sicut quilibet habet concedere, nisi velit ponere medium inter totum tempus, quo quis est in charitate, et quo caret charitate, ac, per hoc, in quo utraque contradictoria sint simul falsa. Et tunc, ad probationem, dico quod Augustinus non intendit ponere tale medium, secundum durationem, quale argumentum imaginatur; sed solum vult dicere quod talis transitus ab uno in aliud, sive potius sit transiens, non denominatur ab aliquo oppositorum, quemadmodum consuevimus denominare operationes ab habitibus, dicentes hominem taliter operari, quando secundum habitum quem habet elicit operationem, verbi gratia, ut dicit Philosophus, 2. Ethicorum (cap. 4) : Tunc (6) tamen dicimus grammaticum quid grammatice fieri, quando fit secundum eam quam habet grammaticam. Nunc autem, cum quis ex uno opposito transit in aliud, verbi gratia, in exemplo Augustini, cum a sapientia in stultitiam, non secundum sapientiam quam habet, transit, ut patet; ideo, neque sapienter. Item, neque secundum stultitiam; quia in eo non erat stultitia, qua mediante, transiret; et ideo, neque stulte dicitur transire. Ac per hoc, concludit Augustinus quod est dare medium inter facere aliquid sapienter et facere aliquid stulte; quia scilicet contingit facere aliquid, neque sapienter, neque stulte. Nec tamen ex hoc concluditur quod sit aliquod tempus medium, vel medium instans inter tempus stultitia? et sapientiae, in quo ille non sit stultus nec sapiens, ut intendit argumentum. "

Haec Gregorius; et bene. Ad nonum et decimum dicit esse respondendum sicut ad quartum. Ad undecimum dicit quod in illo casu angelus ille " volet in tempore immediate sequenti, et tamen in nullo instanti primo ".

Sed ista responsio non videtur vera de angelo, cujus volitio tota simul et in instanti producitur, cui oportet dare pro mensura adaequata aliquod instans. Ideo dico quod volet in instanti immediato instanti praecedenti, in quo suspendit ejus volitionem; talia autem instantia sunt non temporis continui, sed discreti, inter quae non oportet cadere medium. Si autem volitio angeli causaretur successive, vel etiam volitio animae intellectivae, tunc responsio Gregorii esset bona. Sicut enim de motu continuo verum est dicere, in instanti, quod ille motus non est in instanti, sed erit immediate post hoc instans, nec tamen erit primo in aliquo instanti post praesens, sed in tempore immediato, ita in proposito argumenti. Ad duodecimum et deeimumtertium dicit patere ex responso quarti. Et ego dico similiter, dum tamen addantur, ad dicta Gregorii, ea quae addita sunt in responsione quarti per eumdem data. Ad decimumquartum dicit quod hoc de quo quaeritur, est verum de volitione libera. Et cum probatur quod non, ex auctoritate Commentatoris, dicit quod " Commentator loquitur de mutationibus corporalibus, non autem de spiritualibus; quod patet, ibidem, tam ex exemplis, quam etiam ex causa quam ibidem pertractat, scilicet de salvando declarationem Aristotelis, ad probandum quod omne mobile est divisibile, esse universalem ad omnem mutationem ; constat autem quod Philosophus loquitur ibi solum de mutationibus corporalibus, nec suae probationes possunt spiritualibus adaptari. Tum etiam quia, 3. de Anima, Commentator dicit oppositum expresse de intellectione ; et similiter Philosophus ". Ulterius dicit Gregorius quod " in casu est possibile dare primum instans volitionis naturaliter sequentis apprehensionem, utputa si subito causaretur talis apprehensio, quod saltem a Deo posse (a) fieri nullus catholicus, ut puto, negaret ".

Haec Gregorius post Adam, cujus sunt omnes praedictae solutiones in sententia. Et utique ista solutio ultima, quae dicit de volitione libera et naturali, locum habere potest in voluntate humana; non autem in angelica, quia quaelibet volitio angeli mensuratur instanti, sive sit naturalis, sive electiva, et idem videtur de qualibet ejus intellectione; secus est de volitionibus et intellectionibus humanis. Unde, cum arguens vult probare quod volitio electiva non potest produci in - QUAESTIO I. instanti, et assumit quod omnis mutatio subita finis est successivae, etc.,

diciturquod volitio instantanea potest sequi intellectionem et deliberationem successivam. Cum enim in ratione praecesserit inquisitio consilii, et judicium de consiliatis, in fine illius successivas deductionis potest sequi electio judicatorum in instanti. Item, cum vult probare quod nulla volitio naturaliter elicita, eliciatur in instanti, et assumit quod nulla intellectio, vel cogitatio, libere elicita, producitur in instanti, quia, si sic, non esset finis alicujus successivae mutationis, etc,

dicitur quod hoc parum valet. Quia aliqua intellectio instantanee producta, potest sequi successivam phan-tasiationem, vel operationem cogitativas virtutis, ita quod in instanti terminante illam operationem elicitur intellectio tota simul. Similiter, cum probat quod nulla cogitatio naturaliter causata, producitur in instanti, et assumit quod omnis talis causatur ex actione phantasmatis in intellectu,

falsum assumit, quia ex specie rosae dudum causata in intellectu, potest nova intellectio causari, phantasmate nihil pro tunc imprimente in intellectum possibilem. Aliud falsum assumit, scilicet quod (oc) phantasma gignens speciem vel intellectionem in intellectum, semper et de necessitate agat successive, ita quod aliter esse non possit. Dicitur enim quod immo talis species imprimi potest tota simul et in instanti. Nec valet probatio ad oppositum. Conceditur enim quod in illo instanti phantasma primo agit in intellectum, et quod tunc primo est sufficienter forte ad imprimendum, et quod tunc est minimum quod illam (6) potest imprimere speciem in intellectu, et debilissimum inter omnia quae possunt imprimere. Nec valet probatio ad oppositum. Non enim quacumque virtute motiva est naturaliter dare debiliorem, quae similiter sit motiva, licet tardius, ejusdem mobilis. Verumtamen, secundum considerationem mathematicam, quacumque remissa est dare remissiorem, et qualibet parva minorem, et quantumcumque intensa intensiorem. Sed, naturaliter loquendo, est dare minimum colorem extensive et intensive, sic quod minor non posset per se exsistere. Sed tota imaginatio anglicana de maximo et minimo fundatur in falso principio, scilicet quod quaelibet forma accidentalis activa vel passiva sit in infinitum divisibilis secundum intensionem vel remissionem,cujus oppositum probatum fuit in 1. Sentent., dist. 17, q. 2. Sed quidquid sit de anima rationali, tamen illa deductio in angelo nullum locum habet; quia ejus intellectiones non causantur a phantasmatibus, nec ab objectis materialibus, ut in praecedentibus dictum fuit. II. Ad argumenta Adae et Gregorii.

Ad argumenta secundo loco contra conclusionem, per quae videtur probari quod volitio et intellectio producantur successive, pars ante partem;

dico duo. Primum est, quod omnia illa argumenta fundantur in falso, scilicet quod intensio et remissio formarum fiat per adventum aut recessum, seu, quod idem est, per additionem formae ad formam, et per subtractionem partis a parte. Illa enim opinio, in 1. Sententiarum, ex dictis sancti Thomae, reputata est tanquam falsa. Dico secundo quod nulla volitio, seu intellectio, est per se in tempore, licet per accidens possit esse in tempore. Et de hoc beatus Thomas, 1" 2 , q. 31, art. 2, ubi quaerit, Utrum delectatio sit in tempore, sic ait : " Aliquid contingit esse in tempore dupliciter : uno modo, secundum se; alio modo, per aliud, et secundum accidens. Quia enim tempus est numerus successivorum, illa secundum se dicuntur esse in tempore, de quorum ratione est successio, vel aliquid ad successionem pertinens, ut motus, quies, locutio, et alia hujusmodi. Secundum aliud vero et non per se dicuntur esse in tempore, illa de quorum ratione non est aliqua successio, sed tamen alicui successioni subjacent; sicut esse hominem, de sui ratione non habet successionem : non enim est motus, sed terminus motus, vel generationis ipsius; sed quia humanum esse subjacet causis transmutabilibus, secundum hoc, esse hominem est in tempore. Sic igitur dicendum quod delectatio quidem secundum se non est in tempore; est enim delectatio, quies in bono jam adepto, quod est quasi terminus motus. Sed, si illud bonum adeptum transmutationi subjaceat, erit delectatio in tempore per accidens. Si autem sit omnino intransmutabile, non erit in tempore, nec per se, nec per accidens. J

Haec ille.

Item, ibidem, in solutione primi, sic dicit : " Sicut dicitur, 3. de Anima (t. c. 28), motus dupliciter dicitur. Uno modo, qui est actus imperfecti, id est (a), entis in potentia inquantum hujusmodi; et talis motus est successivus et in tempore. Alius autem motus est actus perfecti, id est, exsistentis in actu, sicut intelligere, sentire, velle, et hujusmodi, et etiam delectari; et hujusmodi motus non est successivus, nec per se in tempore. I

Haec ille.

Simile dicit, A. Sentent., dist. 49, q. 3, art. 1, q 3, ubi, in fine, post sententiam praecedentem ibi positam, subdit : i Delectatio non est in tempore, nisi de per accidens, inquantum scilicet perfectio illa, ex cujus conjunctione consurgit delectatio, motui conjuncta est. Et ideo, si sit aliqua perfectio quam motus non contingat, talis delectatio non erit in tempore, neque per se neque per accidens. Et haec est spiritualis delectatio in angelis. In brutis autem delectatio exsistens, est in tempore per accidens, inquantum eorum perfectionibus motus directe conjungitur. Sed in nobis delectatio non est in tempore, quantum ad intellectivam partem, etiam per accidens, nisi valde indirecte, inquantum scilicet operatio intellectus nostri conjungitur phantasmatibus. Tamen verum est nullam delectationem esse in tempore, per se loquendo. "

Haec ille.

Item, in solutione primi : " Delectatio immediate consequitur operationes animae, quae sunt apprehendere et velle; hae autem operationes non sunt in tempore, nisi per accidens : videre enim, intelligere, et velle, statim sunt. "

Haec ille.

Item, in solutione tertii, dicit : " Aliae animae passiones, quantum ad id quod est ex parte animae, non sunt in tempore, nisi per accidens, inquantum scilicet adjungitur eis motus ex parte corporis. " Item, 2. Contra Gentiles, cap. 96, ostendit quomodo intellectio, per accidens est in tempore, et quomodo non. Ibi enim sic dicit : " In operatione intellectuali substantiarum separatarum non admiscetur tempus. Sicut enim intelligibilia in actu sunt absque loco, ita etiam absque tempore : nam tempus consequitur motum localem; unde non mensurat, nisi ea quae aliqualiter sunt in loco; et ideo intelligere substantia separatae est supra tempus. Operationi autem intellectuali nostrae adjacet tempus, ex eo quod a phantasmatibus cognitionem accipimus, quae determinatum respiciunt tempus (a). Et inde est quod in compositione et divisione, semper intellectus noster adjungit tempus praeteritum, vel futurum ; non autem intelligendo quod quid est : intelligit enim quod quid est, abstrahendo intelligibilia a sensibilium conditionibus; unde, secundum illam operationem, neque sub tempore, neque sub (6) aliqua conditione rerum sensibilium intelligibile apprehendit. Componit autem et dividit, applicando intelligibilia prius abstracta ad res; et in hac applicatione necesse est cointelligi tempus. "

Haec ille. Item, 1 p., q. 85, ait. 5, in solutione secundi, sic dicit : " Intellectus abstrahit a phantasmatibus, et tamen non intelligit actu nisi convertendo se ad phantasmata; et ex ea parte qua se ad phantasmata convertit, compositioni et divisioni ejus adjungitur tempus. " - Item, 1" 2 , q. 113, art. 7, in solutione quinti, sic dicit : " Successio duorum oppositorum in eodem subjecto, aliter est consideranda in his quae-subjacent tempori, et aliter in his quae sunt supra tempus. In his enim quae subjacent tempori, non est dare ultimum instans, in quo prior forma subjecto inest; est autem dare ultimum tempus, et primum instans in quo forma sequens inest materiae vel subjecto. Cujus ratio est, quia in (empore non potest accipi, ante unum instans, aliud instans immediate praecedens, eo quod instantia non consequenter se habeant in tempore: sicut nec puncta in linea, ut probatur, 5. Physicorum (t. c. 1); sed tempus terminatur ad instans, et ideo in toto tempore praecedenti, quo aliquid movetur ad unam formam, subest formae oppositae, et in ultimo instanti illius temporis, quod est primum instans sequentis temporis, habet formam quae est terminus motus. Sed in his quae sunt supra tempus, aliter se habet. Si qua enim successio sit ibi affectionum vel intellectualium conceptionum, prout est in angelis, talis successio non mensuratur tempore continuo, sed tempore discreto, sicut et ipsa quae mensurantur non sunt continua, ut in primo habitum est. Unde in talibus est dandum ultimum instans in quo primum fuit, et primum instans in quo est illud quod sequitur; nec oportet esse tempus medium, quia non est ibi continuitas temporis, quae hoc requirebat. Mens autem humana, secundum se quidem, est supra tempus; sed per accidens subditur tempori, inquantum scilicet intelligit cum continuo et tempore, secundum phantasmata in quibus species intelligibiles considerat. Et ideo judicandum est secundum hoc de ejus mutatione, secundum conditionem temporalium motuum : ut scilicet (a) dicamus quod non est dare ultimum instans in quo fuit in culpa, sed ultimum tempus; est autem dare primum instans in quo in gratia est, in toto autem praecedenti tempore inerat culpa. "

Haec ille.

Item, 4. Sentent., dist. 17, q. 1, art. 5, q 3, in solutione primi, dicit sic : " Duplex est motus. Quia quidam est motus qui est actus imperfecti, qui est exitus de potentia in actum ; et talis motus oportet quod sit successivus, quia semper exspectat aliquid in futurum ad perfectionem suae speciei, eo quod pars motus est alterius speciei a toto motu, ut dicitur, 10. Ethicorum (cap. 4); sicut patet in alteratione quae est ad albedinem, cujus pars est motus ad colorem medium specie differens, si divisim accipiatur. Alius motus est actus perfecti, qui magis dicitur operatio, qui non exspectat (6) aliquid futurum ad complementum suae speciei; sicut sentire. Talis motus non est successivus, sed subitus. Etsi contingat dici quod talis motus sit in tempore, hoc erit per accidens, quia mensuratur etiam quolibet instanti illius temporis in quo esse dicitur; sicut esse hominem in tempore est et in instanti. Et talis motus est motus liberi arbitrii; et ideo est in instanti. Secus autem si esset motus collativus; quia tunc non posset esse in instanti, propter discursum de uno in aliud. "

- Item, 1 p., q. 85, art. 5, dicit quod in actu intellectus qui est componere vel dividere, seu syllogizare et discurrere de uno in aliud, accidit successio et tempus ; non autem in simplici - QUAESTIO I. apprehensione quidditatis. Et in multis aliis locis dicit consimile. Exquibus patet : quod, secundum eum, intellectiones et volitiones, immo et visiones non fiunt de per se in tempore, nec per partem ante partem, sed totae simul; secundo, quod tales actus, de per accidens sunt vel esse possunt in tempore, ratione suarum causarum vel objectorum; tertio, quod in actione intellectus componentis et dividentis, et discurrentis de uno in aliud, est successio; quarto, quod actus intellectus et voluntatis angelicae non mensurantur tempore continuo, nec aliquo instanti vel instantibus illius temporis, sed tempore discreto, vel instantibus ejus. Istis suppositis, dicitur Ad primum argumentum, quod consequentia non valet; quia intensio formae vel actus non fit per additionem partis ad partem, sicut argumentum supponit. Ad secundum similiter negatur antecedens. Nulla enim volitio aut dilectio corrumpitur partibiliter; licet possit successive remitti : quae tamen remissio non fit per subtractionem partis a parte, sicut arguens false imaginatur; sed per minorem et minorem participationem formae a subjecto. Ad tertium negatur antecedens, si intelligatur quod visio acquiratur per partem ante partem, ita quod visio habeat partes intensivas, ejus essentiam componentes, licet concedam quod habeat partes extensivas ad extensionem sui subjecti de per accidens. Et similiter nego quod intellectio, quae est simplicis quidditatis apprehensio sine compositione et discursu, habeat quascumque partes secundum extensionem vel intensionem.

Et ad probationem antecedentis primam, dico quod visio corporalis potest intendi secundum majorem participationem suae actualitatis a subiecto, sed non per acquisitionem novae partis; et ita non concluditur quod fiat partibiliter, immo tota simul, si sit eadem quae prius, et respectu unius et ejusdem objecti.

Ad secundam probationem, dicitur quod, sicut color non intenditur per additionem novae partis ad precedentes, ita nec ejus visio.

Ad tertiam, de locutione, dicitur quod (a), quia in locutione est compositio vel divisio, vel discursus, ita in apprehensione illius potest esse successio conceptionum intellectus; quod non negamus.

Ad quartam diciturquod in casu de successiva praesentatione objecti visibilis, nihil potest argui de successione intellectionis; quia illud apprehenditur sensu, et non immediate per intellectum humanum. Sed utrum visio corporalis illius partibiliter acquiratur, potest esse dubium. Et de hoc, et quantum ad hoc, dico quod in illo casu non remanet eadem visio a principio usque ad finem; quia continue videtur aliud et aliud objectum, scilicet alia et alia pars colorati. Et ideo non probatur quod una visio partibiliter (xy quod. - Om. Pr. acquiratur, quae sit in se permanens, quia in illo casu est continue alia et alia visio; nec prima efficitur pars secundae, nec econtra; nec duae illarum componunt tertiam per modum intensionis, nec per modum extensionis formae extensae ad extensionem subjecti, sed solum illo modo quo in entibus successivis protentum et futurum ad invicem continuata per aliquid indivisibile, constituunt tempus vel motum; talis enim visio, cum consequatur motum localem objecti sui, consimiliter et in consimiles partes habet dividi, et consimiliter acquiritur et deperditur, sicut et motus localis; et de illa per omnia (a) consimiliter judicandum est, sicut de uno ente successivo, cujus nulla pars simul manet cum alia. Sed hoc non infringit propositum nostrum; quia sermo est de productione visionis permanentis, et simul totius, cujusmodi non est illa visio successiva de qua loquitur argumentum. III. Ad alia argumenta Adae.

Ad argumenta tertio loco contra conclusiones, et similiter ad argumenta quarto loco inducia, in quibus Adam se fundat, dicitur quod nihil penitus valent contra conclusiones; quia procedunt ex falso fundamento. Nam, in argumentis tertio loco factis, primo supponit quod omnis volitio secundum se tota simul producta, mensuretur instanti temporis continui; secundo, quod in nullo tempore instans succedat instanti sine medio; tertio, quod nullius rei permanentis sit dare vel possit dari ultimum instans sui esse, loquendo de quocumque instanti et cujus-cumque temporis. Omnia autem ista neganda sunt, secundum doctrinam sancti Thomas, et opposita horum concedenda. Unde, Ad argumentum primum conceditur quod possibile est A dilectionem, non esse in instanti praesenti, et esse vel fore secundum se totam immediate post hoc instans praesens. Et cum infertur : igitur instans erit immediatum instanti,

conceditur consequens gratis tanquam verum. Sed tamen consequentiam ipse non probat, nec probare potest ex suis fundamentis. Ipse namque semper protestatur quod per instans non intelligit aliquod indivisibile in tempore, nec aliquam mensuram indivisibilem. Sed quod tamen dicit aliquid fieri in instanti, intelligit quod aliquid fit totum simul, et non per parlem ante partem. Quomodo ergo potest ipse inferre hanc consequentiam : A fit in instanti praesenti, et B fit immediate post hoc instans secundum se lotum, igitur instans est immediatum instanti, ad hunc sensum quem exprimit, quod scilicet unum indivisibile sit immediatum alteri divisibili in tempore? Proculdubio non sequitur; sed solum quod una factio simultanea immediate sequatur aliam; (juod ipse nunquam probat esse impossibile, nisi per illud inGrmum medium jam praetactum, scilicet quia dixit quod ex hoc sequeretur quod indivisibile esset immediatum indivisibili in tempore. Unde ratio prima nullam habet efficaciam, dato quod non poneremus tempus discretum; et multo minus habet apparentiam, ponendo illud. Ad secundum dicitur quod dictum Aristotelis veritatem habet, ubi inceptio vel desinitio rei habet essentialem et necessarium ordinem ad aliquem motum vel mutationem successivam ; sicut in inceptione et desinitione formarum substantialium vel accidentalium in suis materiis, et in inceptione actionum animae sensitiva; et intellectivae. Sed in operationibus angelorum qui sunt supra motum continuum et tempus consequens illud, talia locum non habent. Unde impossibile est quod operatio quae est in hoc instanti, non sit ultra hoc instans, secundum se totam nec secundum aliquam partem sui. Et similiter econtra impossibile est quod operatio quae non est in hoc instanti secundum se, nec secundum aliquid sui, sit immediate post hoc instans, secundum se, et quodlibet sui. Ad tertium dicitur quod consequentia ibi facta nulla est. Si enim instans non sit indivisibilis mensura, sed hoc nomen instans circumloquitur hanc orationem aliquid fieri totum simul, non sequitur, si aliquid non sit nunc, et immediate post hoc erit totum simul, quod indivisibilis mensura sit immediata alteri indivisibili mensurae, ut statim dictum est; immo potius sequitur oppositum consequentis ex antecedente. Ad quartum conceditur consequens, quod non solum duo angeli, immo mille sunt factibiles unus immediate post alium, et non simul cum alio, et quod quilibet sit indivisibiliter et simul totus, non successive, productus. Nec sequitur quod instans sit immediatum instanti in aliquo continuo tempore, sed solum in tempore discreto quod ex indivisibilibus componitur. Verumtamen istud consequens arguens non potest inferre, ut dictum est. Et sic patet quod probatio conclusionis suae nulla est. Sed argumenta quae fecit contra ipsum quidam alius doctor anglicus, vocatus Petrus Campsale, vel Campsalis, potiora sunt suis. Arguit enim Plinio sic. Deus posset immediate post hoc instans totum mundum annihilare, si vellet, ita quod modo esset, et immediate post simul non esset, sed simul desineret esse; alioquin non videtur ita potens ad destruendum, sicut ad producendum ipsum simul. Igitur, eadem ratione, posset facere quod non esset nunc, et immediate post totus simul esset. Ergo a simili, in proposito. Secundo arguit sic. Deus posset facere unum angelum, qui praecise esset per instans; et ille angelus, illo casu posito, simul desineret esse. Ergo instans erit immediatum instanti, secundum tuum modum arguendi. Tertio. Praecise per unum instans, potest Deus nolle cooperari soli ad illuminationem medii summe dispositi; et, si hoc fieret, tunc in illo instanti sol non illuminaret medium; et tamen statim post illuminaret et simul, quia non esset ibi aliqua causa successionis. Quarto. Quia obstaculum aliquod impeditivum illuminationis, interpositum inter solem et medium, posset a Deo in instanti annihilari; et, illo casu posito, sol, immediate post illud instans, illuminaret medium sine successione; quia ibi nulla esset causa successionis. Quinto. Quia in quacumque mensura potest aliqua causa successive agere aliquam rem factibilem simul, Deus potest eam simul et subito producere; quia rem simul factibilem simul fieri, nullam includit repugnantiam. Sed creatura potest, immediate postquam talis res non est, nec aliquid ejus, agere successive talem rem. Igitur Deus potest, immediate post instans in quo res non est, nec aliquid ejus, simul eam producere. Igitur nulla apparet repugnantia quin etiam sic fieri posset volitio a voluntate. Sexto. Quia Deus, immediate post hoc instans, potest totam rem aliquam et quamlibet ejus partem conservare. Sed divina conservatio est vera productio. Igitur Deus potest, immediate post hoc instans, aliquid simul et totaliter producere; et ita sol, si staret, immediate post hoc instans, conservaret radium quem nunc producit; et conservare, ut prius, est producere. Igitur, etc. Septimo. Quia omne illud cui non repugnat simul esse, immediate post hoc instans, potest Deus, immediate post hoc instans, simul producere; quia non erit sibi impossibile omne verbum. Sed creaturae permansivae nulli repugnat simul esse, immediate post hoc instans; quia omnis talis destructio erit, secundum te, immediate post hoc instans, vel aliquid ejus. Igitur omnem talem potest Deus, immediate post hoc instans, simul totam producere, dato quod non sit nunc illa, nec aliquid ejus. Octavo. Quia nihil est negandum a divino posse, ex quo non possunt inferri contradictoria simul fore vera, utpote quod esse et non esse simul conveniant eidem. Sed ex hoc quod aliquid nunc totaliter non est, et, immediate post hoc, totum simul est, vel econtra, non sequitur quod aliquid simul sit et non sit; sed solum quod esse totale alicujus creatura?, immediate succedat suo totali non esse, vel econtra. Igitur hoc non est negandum a divino posse. Haec sunt argumenta illius, quae sunt multum apparentia ad probandum quod non implicat contradictionem, A nunc totaliter non esse, et A immediate post hoc totaliter fore.

Ad quae argumenta Adam non bene respondit, sicut patet intuenti ejus responsiones, ut puta, dicendo ad primum, quod haec est impossibilis : Deus vult annihilare totum mundum, immediate post hoc instans, etc. IV. Ad alia argumenta Adae.

Item, ad argumenta ejus quarto loco facta, patet solutio per praedicta; quia fundantur in falso, scilicet quod impossibile sit indivisibile sequi aliud indivisibile, sine medio, in quocumque tempore. Patet enim, ex praedietis, quomodo hoc non est impossibile in tempore discreto. Ulterius, dicitur quod illud consequens, licet sit falsum in tempore continuo, tamen illud non infertur ab arguente, qui negat omne indivisibile mathematicum, et omnes mensuras indivisibiles in tempore, quae dicantur nunc vel instantia. Unde contra eum arguo sic : Secundum te, ex hoc quod aliquid fit in instanti, non sequitur aliquid indivisibile esse in tempore; igitur nec ex hoc quod aliqua duo fiunt in instantibus, sequitur aliqua plura indivisibilia esse in tempore. Et rursus, nec sequitur : A fit imediate post hoc instans, in instanti; igitur instans est immediatum instanti, sicut indivisibile indivisibili. Et sicut conclusio sua praecedens male probatur, et bene impugnatur, simile est de ista. Unde contra eam arguit Cam-psale. Primo sic. Quia, si voluntas non possit actum elicitum suspendere, nec praecise velle per instans, tunc voluntas, in aliquo casu, invite continuaret actum suum. Quia ponatur quod voluntas primo, quando elicit actum suum, velit ipsum continuare per tempus aliquod : aut igitur continuabit ultra instans, et tunc invite; aut non, et tunc habetur intentum. Secundo arguit. Si volitio necessario durat per tempus aliquod, sequitur quod in casu voluntas non potest se conformare judicio rectae rationis. Quia volo quod in medio illius temporis judicet intellectus quod illa volitio non est ulterius continuanda : aut igitur tunc potest se conformare illi judicio, et tunc volitio illa non durat per tempus datum; aut non potest, et tunc sequitur conclusio probanda. Tertio arguit. Quia sequitur quod voluntas mereretur necessario in casu; quia per tempus aliquam bonam volitionem inceptam continuaret necessario; et quod primum instans illius temporis non esset in ejus potestate quin mereretur per totum illud tempus datum; et si ex necessitate, igitur esset meritum, et non esset meritum. Quarto. Sequitur quod aliquis viator in casu non posset poenitere de peccatis suis. Quia sit B ultimum instans temporis dati, et sit actus de quo est sermo peccatum mortale. Quaero : utrum ante B potest poenitere, aut non? Si potest, igitur ante B potest ab illo actu cessare; cujus oppositum datur. Si non potest, tunc sequitur conclusio probanda. Quinto arguit. Quia tunc in medio illius temporis non posset corrumpi illa voluntas, nec annihilari; quia ita necessario, sicut manet actus, manet subjectum actus, quod est voluntas. Sexto. Quia tunc sequitur quod in casu volitio esset respectu incogniti : quia ponatur quod in medio illius temporis fiat homo demens, ita quod corrumpatur cognitio respectu illius objecti; et ex quo volitio illius adhuc durat, sequitur propositum. Septimo. Quia, cum nihil sit tante in potestate voluntatis sicut ipsa voluntas, et per impedimenta extrinseca potest ejus actus abbreviari, videtur quod multo fortius a seipsa; aliter non esset ita prompte ab ipsa causabilis vel destructibilis, sicut ab extrinseco. Octavo. Quia tunc in casu voluntas cogeretur ad peccandum. Quia pono quod intellectus judicet non esse bonum, immo malum, velle tale objectum in secunda medietate temporis dati : aut igitur potest actu cessare, ante finem temporis dati; aut non. Si sic, igitur illud tempus non erat ita parvum, citra cujus finem non potuit cessare ab actu, contra te. Si non, habetur intentum : quod necessario peccat. Nono. Quia tunc totum residuum temporis, post primum instans, non esset sibi imputandum ; sicut nec projectio lapidis, post primum instans. Igitur, etc. Haec et multa similia arguit Campsalis. Et apparet mihi quod concludunt satis bene de voluntate angelica, licet non de humana. Quia Adam, ad praedicta et similia, respondet quod est dare minimum tempus quod anima potest distincte percipere, vel maximum quod non potest; et ideo, si intellectus vel voluntas elicit in hoc instanti aliquem actum, et in hoc instanti velit elicere alium actum in alio instanti, vel in aliqua parte temporis post hoc instans, velit nolit, labentur infinitae partes temporis sibi imperceptibiles, et infinita instantia, in quorum nullo poterit novum actum totaliter distinctum a prioribus elicere. Unde, quaest. 10 primi, sic dicit : " Sicut contingit dare minimum sensibile a sensu, vel maximum quod sentiri non potest, ex libello Aristotelis de Sensu et Setisato; ita contingit dare minimum tempus sensu perceptibile, vel maximum quod a nobis distincte percipi non potest, secundum exigentiam aliarum dispositionum principaliter habendarum. Et ita etiam est de motu : nam rotam horarum in horologio moveri sensibiliter, visu non statim percipimus, licet coram oculis realiter, quamvis lente, rotetur; sed nec solem in coelo, quamvis multum velociter moveatur. Cujus causa, ut aestimo, est : quia est aliqua minima magnitudo motu pertranseunda, a nobis distincte visu perceptibilis, vel maxima aliqua quae non potest a nobis sic distincte percipi, secundum exigentiam praesentium dispositionum, quae ad talem perceptionem requiruntur. Ex hoc sequitur quod, si voluntas in hoc instanti imperet sibi delectationem alicujus objecti pro aliquo (a) nunc, non est in potestate voluntatis quod pro alio nunc perceptibi-litcr et distincte per volitionem illius actus tollat ipsum, donec lapsum fuerit illud tempus minimum quod distincte percipere potest, vel maximum quod percipere non potest. Nam ex quo modo vult illum actum esse, volet ipsum esse, ex praemissis ; et quamdiu volet illum esse, non habebit nolle per quod tollatur, et quo quasi sibi imperet: nunc non velis. Et hoc non poterit libere facere citra lapsum talis temporis minimi in quo sit, vel maximi in quo non. Igitur, cum non possit libere tollere hujusmodi actum, nisi per tale nolle imperativum, vel alio simili, sequitur quod non est in potestate voluntatis quin habeat actum quem nunc vult esse, et quem nunc causat, usque ad finem talis temporis. Et hoc iterum probatur aliter. Quia agens liberum potest aliquando ita cito agere libere, secundum ultimum suae potentiae, sicut naturale necessario et naturaliter ita agit. Nitatur igitur, ita cito sicut poterit secundum praesentes dispositiones, actum, in quem nunc vult esse, dimittere ; et cum non possit immediate post dimittere, dabitur aliquod tempus intra quod non posset actum dimittere ex se libere, cum non posset distincte omne instans advertere; et per consequens, per illud tempus, non addit novum meritum supra suum meritum instantaneum. Haec ultima consequentia probatur. Quia in nulla mensura meretur voluntas per actum suum, novo merito, pro qua non potest non habere actum talem; quia pro tali mensura non est actus sibi imputabilis plus quam quod sit rationalis. Igitur, si voluntas pro aliquo instanti libere causat actum aliquem, non est in potestate ejus libera ipsum tollere, caeteris paribus, per tempus aliquod determinatum ; et hoc, si simul tollat eum, et non partes, etc. "

Haec ille. Omnia ista satis probabilia sunt, loquendo de potestate naturali sensus et intellectus et voluntatis humanae; sed de potestate intellectus et voluntatis angeli, non habent apparentiam apud sanctum Thomam. Quod etiam ipse Adam confitetur, quasi in eadem quaestione; nam, solvens quoddam argumentum, sic dicit : " Ad hoc, inquit, potest dici dupliciter. Uno modo, imaginando quod intellectus creatus posset distincte, omni tempore assignabili, quantumcumque parvo, minus naturaliter distincte percipere, utpote dividendo tempus aliquod futurum in ejus primam et secundam medietatem, et de secunda non curet, sed primam sic dividat in suas duas medietates, et posteriorem abjiciat, et primam iterum dividat, et sic deinceps, et quamlibet semper particulam distincte cognoscat. Ita enim certum est Deum distinctissime cognoscere partes temporis finiti futuri, cujusvis dandi, proportionabiles infinitas. Et si talis cognitio partium temporis esset possibilis creaturae sicut Deo, (et aliqui simile dicunt de angelis), secundum hoc dicendum esset consequenter sicut est in hoc casu dicendum de Deo, videlicet quod tunc necessario expectabit per tempus, scilicet producere aliquid immediate post hoc instantanee, sed tamen per nullum tempus necessario expectabit, etc. "

Haec ille. Sicut tamen supra dictum est, quia angelicae operationes intellectuales non mensurantur tempore continuo, nec aliquo instanti illius, totus iste processus quoad voluntatem angelicam nihil valet. Et ideo conceditur quod actum volitionis quem habet pro aliquo instanti sui temporis, potest suspendere totum simul, immediate post illud instans; et similiter econtra, actum quem non habet in instanti prasenti sui temporis, potest habere elicereque totum simul, immediate post praesens instans. Unde, si diabolus non peccavit in primo instanti, potuit peccare actu indivisibili, immediate post primum instans; et, si habuit actum dilectionis Dei in primo instanti, potuit illum suspendere totum simul, immediate post primum instans, et peccare in secundo instanti. Ad argumentum in pede quaestionis respondet beatus Thomas, 1 p., q. 62, art. 4, in solutione primi, dicens quod ": beatitudo in illa auctoritate accipitur pro illa naturali perfectione, quam angelus habuit in primo statu innocentias. " Et tantum de praesenti quaestione. Benedictus Deus. Amen.