ARTICULUS III.

PONUNTUR RESPONSIONES

Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Aureoli.

Quantum ad tertium articulum, respondendum est objectionibus adversariorum. Et quidem, ad argumenta contra primam conclusionem primo loco posita, quae sunt Aureoli, respondetur, Ad primum, dupliciter. Primo modo, distinguendo de causa in actu. Nam causa in actu, potest dupliciter accipi : uno modo, pro causa conjuncta suo actui; alio modo, pro causa actualiter causante vel faciente. Ista enim multum differunt, secundum sanctum Thomam, de Potentia Dei, q. 3, art. 17, ad 26""", ubi dicit quod actio Dei est aeterna, sed Deus non facit ab aeterno ; quia facere, ultra divinam actionem, importat respectum in creatura, et ponit creaturam in actu. Similiter dico, loquendo universalius, quod causam aliquam esse in actu, contingit dupliciter : primo modo, quia illud quod dicitur causa, est in sua ultimata actualitate ((5), quoad absolutum importatum in nomine et ratione causae; secundo modo, quia non solum est in sua ultimata actualitate, quantum ad absolutum, verum etiam quantum ad respectum importatum ad effectum, ita quod actualiter causat effectum. Et ista distinctio fundatur in hoc : quia causa dicit duo, scilicet absolutum et habitudinem ejus ad effectum. Cum ergo dico causam in actu, ille actus potest competere causae quantum ad ejus absolutum, vel quantum ad relationem causalitatis. Et ideo conceditur quod causa in actu secundo modo, scilicet quae actu causat, vel quae est in actu quoad respectum ad effectum, coexigit effectum in actu pro simul. Sed causa in actu solum primo modo, si quae est in sua ultimata actualitate quoad suum absolutum tantum, non exigit nec infert effectum in actu. Et tunc minor intellecta in primo sensu, falsa est; non enim omnis causa conjuncta actioni, est in actu in illo secundo (a) haec. - Oin. Pr. (6) est. - Ad. Pr modo quo solo major conceditur. Est autem vera in primo sensu majoris, in quo negatur major illa. Ista est prima responsio. Aliter vero potest dici quod major non est vera, nisi de causa quae agit secundum quod est; sed falsa est, loquendo de causa quae agit secundum quod disponit. Unde sanctus Thomas, 2. Contra Gentiles, cap. 35, sic dicit: " Non oportet, inquit, quod si actio primi agentis (a) sit aeterna, quod ejus effectus sit aeternus. Ostensum est enim supra, quod Deus agit voluntarie in rerum productione, non autem ita quod sit actio media ipsius, sicut in nobis actio virtutis motivae est media inter actum voluntatis et effectum ; sed oportet quod suum intelligere et velle sit suum facere. Effectus autem ab intellectu et voluntate sequitur secundum determinationem intellectus et imperium voluntatis. Sicut autem per intellectum determinatur rei factio, et quaecumque ejus conditio; ita etiam praescribitur ei tempus. Non enim ars solum determinat ut hoc tale sit, sed ut tunc sit; sicut medicus, ut tunc vel nunc detur potio; unde, si ejus velle, per se esset efficax ad effectum producendum, sequeretur de novo effectus ab antiqua voluntate, nulla actione de novo exsistente. Nihil igitur prohibet dicere actionem Dei ab aeterno fuisse, effectum autem non ab aeterno, sed tunc cum ab aeterno disposuit. Ex quo etiam patet quod, etsi Deus sit causa sufficiens productionis rerum in esse, non tamen oportet quod effectus aeternus ponatur, eo exsistente aeterno. Posita enim causa sufficiente, ponitur ejus effectus proprius, non autem effectus extraneus a causa. Hoc enim esset ex insufficientia causae, ac si calidum non calefaceret. Proprius autem effectus voluntatis est ut sit hoc quod voluntas vult. Si autem aliquid aliud essel quam voluntas velit (6), non poneretur effectus proprius causae, sed alienus ab ea. Voluntas autem, ut dictum est, sicut vult hoc esse tale vel tale, ita vult hoc tunc vel tunc esse. Unde oportet, ad hoc quod voluntas sit sufficiens causa, quod effectus sit quando voluntatis est quod sit, et quando voluntas effectum esse disposuit. In his autem quae a causa naturaliter agente procedunt, secus est; quia actio natune esl secundum quod ipsa est; unde ad esse causae oportet sequi effectum. Voluntas autem non agit secundum modum sui esse, sed secundum modum sui propositi. Et ideo, sicut effectus agentis naturalis sequitur esse agentis, si sit sufficiens; ita effectus agentis per voluntatem, sequitur modum sui propositi. "

Haec ille.

Et nota ultima verba, per quae habetur responsio data, scilicet quod causa in actu, quae agit secundum modum sui esse, requirit effectum in actu pro eadem mensura; non autem causa quae agit secundum quod proponit vel disponit. Causa enim naturaliter agens, si sit sufficiens, ponit suum effectum in actu simul. Sed causa per voluntatem agens, si ejus velle sit sufficiens, ita quod non requirat aliam actionem mediam inter se et suum effectum , ut motum membrorum vel aliarum potentiarum, ponit suum effectum, non quandocumque ipsa est in actu, sed solum tunc quando ipsa vult suum effectum esse; ut patet manifeste, quod ex voluntate antiqua qua volo movere digitum, procedit motus digiti in tempore determinato, et modus actualis considerationis in intellectu. Nec forte est alia potentia motiva (a) active in animali praeter appetitum et cogitationem. Sed quidquid sit de hoc, constat quod appetitus est causa motus localis animalis per actum suum immediate; et famen actus appetitus quandoque praecedit ellectum illum immediatum, scilicet motum membrorum. Et si voluntas immediate causaret alios effectus exteriores, sicut causat motum animalis, consimiliter ex antiqua voluntate sequeretur novus gladius, aut nova domus, aut alius effectus, et quilibet alius effectus volitus. Huic responsioni concordat Dominus Albertus, supra 4 cap. Coelestis hierarchias, ubi sic dicit : " Dicimus, sicut dixit Augustinus, quod Deus ab aeterno creavit res; sed res non sunt ab aeterno creatae. Et si tu objicis quod activa vertitur in passivam, dico quod hoc non est verum in illis in quibus patiens non recipit totum actum agentis : sicut sol vivificat illuminata ; non tamen lapides vivificantur, cum non habeant proportionem ad sustinendum vitam, quae per actum solis infertur. Actus autem divinus infinitus est. Unde nulla res est sibi proportionata ad sustinendum ipsum in toto; sed quod ipse aeterna actione efficit, quaedam sustinent in aevo, quaedam in tempore. Et ideo non est necessarium ut quod ipse aeterna actione fecit, ab aeterno sit facium. Actio enim agentis per volunlatem, est duplex, scilicet interior, et exterior : sicut cogitatio operis et voluntas, est interior actio artificis; exterior autem, est secare vel dolare. Cum autem exterior semper sit ex defectu interioris; si enim cogitatio et voluntas esset causa efficax operis, nunquam artifex moveret manum ; in Deo est tantum actio interior; exterior autem actio ipsius non est nisi respectus quidam creatura ad ipsum; suum enim intelligere et velle, efficax est ad causandam rem; intelligit autem et vult ab aeterno aliquid in tempore fieri, et in (6) hoc immobiliter stat; unde, ipso causante immobiliter ab aeterno, res, secundum praefinitum tempus ex ordine sapientiae divinae, exit in esse, mutatione facta secundum ipsam tantum, t

Haec ille.

Quae omnia concordant sancto Doctori, nisi in hoc quod dicit : Deum ab aeterno creare vel a, motiva.

nociva Pr. (6) in. - Om. Pr. III. - t agere. Hoc enim sanctus Thomas negat, in de Potentia Dei, ut allegavi in prima solutione hujus argumenti. Sed tantum hoc recipio ex dictis ejus, quod actio Dei aeterna est, licet effectus sit temporalis. Item, quod actio Dei non est aliud quam ejus velle et intelligere; nec aliqua ejus actio exterior ponenda est, qua ipse dicatur formaliter agens, nisi dicatur respectus ejus ad creaturam, vel respectus creaturae ad ipsum. Tunc, cum arguens solutionem istam conatur evertere, responsionem in arguendo datam impugnando;

dico quod solutio ista non confirmat, sed potius suum destruit propositum.

Et cum dicit quod contradictio est quod creatio sit in actu, etc.;

dico quod verum est; sed illa contradictio non sequitur ex ista responsione. Licet enim dicat quod creatio activa sit Deus, vel divinum velle, et quod divinum velle est aeternum ; non tamen sequitur quod aeternaliter Deus, vel divinum velle, sit aut fuerit creatio. Sed est fallacia figuras dictionis, quia mutatur quid in ad aliquid, sic arguendo: Divina essentia fuit aeternaliter, sed creatio Petri vel mundi est divina essentia, igitur creatio mundi fuit aeternaliter; quia creatio mundi dicit divinam essentiam respective, non absolute, ut supra patuit.

Cum etiam dicitur in argumento, quod nulla actio sic est libera, etc,

dico quod actionem voluntatis non necessario sequitur effectus, pro eadem mensura in creaturis, ubi ex antiqua volitione novus effectus sequitur, scilicet motus in aliis potentiis; et multo minus in Deo, cujus actio, quoad sui absolutum, nulla eadem mensura mensurari potest qua ejus effectus, ut declaratum est ex dictis Alberti. Ad confirmationem ibidem factam, dicitur quod quando aliquis effectus a Deo volitus ponitur noviter in actu, non intervenit alia actio, ex parte Dei, ultra ejus aeternum velle, quae effectum eliciat, licet consurgat nova habitudo actionis aeternae ad ejus temporalem effectum. Nec tamen sequitur quod effectus ille non debeat plus poni in illa mensura, quam in praecedentibus; quia causa illius disposuit effectum poni solum in tali mensura, et non in alia. Effectus autem Dei consequitur modum dispositionis voluntatis divinae, et non modum essendi ejusdem ; quia, ut sic, est effectus proprius voluntatis, dum ponitur illud quod et quale et quantum et quando disposuit Deus. Et quod istud argumentum sit sophisma, patet. Nam, sicut tu arguis quod ex divino velle aeterno non potest sequi novus effectus, nisi ponatur praeter divinum et aeternum velle, aliqua actio nova; ita arguam contra te, quod illa nova actio non potest noviter esse a Deo per suum aeternum velle, nisi per aliquod medium inter divinum velle et illam actionem. Quaeram enim, sicut tu quaeris : unde est quod ab illo reterno velle ponatur in esse talis actio in hoc instanti, et non prius? Si dicas, quia Deus hoc ab aeterno disposuit, quod in hoc instanti aliquid sequatur a sua omnipotenti voluntate; ita dicam in proposito. Sciendum etiam pro praedictis, quod ista propositio concedi posset, secundum aliquos, Creatio activa Petri fuit ab aeterno; licet ista non sit concedenda, Ab aeterno fuit creatio activa Petri. Quia, secundum quod dicit sanctus Thomas, 3. Senlent., dist. 22, q. 1, art. 2, ad veritatem locutionis requiritur et sufficit quod praedicatum secundum se totum conveniat subjecto ; sufficit autem quod conveniat ei ratione suppositi, licet non conveniat ei quantum ad omnia per suppositum importata, vel connotata. Unde, ibidem, concedit quod, demonstrato Christo, haec est vera, Iste homo est ubique; licet ista sit falsa, Christus est homo ubique. Item, ibidem, dicit quod termini in praedicato positi, tenentur formaliter, non autem positi in subjecto. Et hoc est quod dicunt logici, quod praedicatum suam formam appellat, non autem subjectum. Unde non est repudiandus tractatus de Appellationibus logicis, quia ad multa valet, potissime ad argumenta Aureoli; item tractatus de Fallaciis, quia ex illis apparet solutio argumentorum ejus contra sanctum Thomam in multis locis. Et similiter idem ponit, dist. 12, de i^ta, Iste homo incepit esse, etc. Sic in proposito : ista potest concedi, Creatio Petri vel mundi fuit ab aeterno; quia ad hujusmodi veritatem sufficit quod istud praedicatum ens ab aeterno conveniat isti subjecto creatio Petri, quantum ad illud pro quo supponit, scilicet divinum velle, licet non quantum ad illud quod connotatur vel apponitur. Sed ista est falsa, Aliquid ab aeterno fuit creatio Petri; quia non totum quod importatur per praedicatum, convenit subjecto ab aeterno. Si cui autem non placet concedere dictas propositiones, dicatur quod regula sancti Thomae solum tenet in concretis, non autem in abstractis. Nam abstractum non praedicatur de aliquo, nec econtra, si praedicatum dicat aliud secundum rem in suo significato, quam dicat subjectum, vel econtra. Unde ista non conceditur, Socrates est humanitas, propter causam praedictam. Et isto modo loquendi utar in sequentibus. Unde sanctus Thomas, 1. Senteni., dist. 14, q. 1, art. 1, ad 5 , dicit : " Nullum conjunctum potest affirmari, nisi pro utraque parte; sed negari potest pro altera tantum ; sicut patet in veritate et falsitate propositionis copulativae. Et quia temporale includit in se quamdam negationem cum affirmatione, scilicet aliquando esse et aliquando non fuisse ; aeternum autem, tantum imporlat affirmationem essendi; ideo conjunctum non potest dici aeternum, nisi utrumque sit aeternum; temporale autem dici potest, etiam si alterum tantum sit temporale. Sicut Creator importat divinam operationem, et connotat effectum in creatura actualiter, ratione cujus Deus non dicitur Creator ab aeterno, sed ex tempore. "

Haec ille.

Unde, ut ibidem dicit ; Processio temporalis Spiritus Sancti, licet sit ipsa processio aeterna Spiritus Sancti, tamen dicitur temporalis, propter respectum temporalem quem addit super aeternani processionem.

Similiter, in de Veritate, q. 6, art. 3, ad 9 ", sic ait : " Creatio, missio, et hujusmodi, important productionem alicujus temporalis effectus; et ideo ponunt temporalem effectum esse; et propter hoc oportet esse temporalia, quamvis in se aliquid aeternum includant. "

Haec ille. Ad secundum dicitur quod illud velle divinum, quod dicimus actionem creationem, est velle imperii, et executio voliti et imperati. Nec ibi differt (a) executio ab imperio, nisi pro quanto executio, ultra divinum velle, includit respectum ad effectum temporalem in actu. Secus autem est in nobis, ubi velle non sufficit movere immediate, nisi potentias in eadem essentia animae colligatas. Sed divinum velle est aeque potens et efficax sicut quaecumque potentia executiva immediate motiva materiae exterioris.

Et cum dicit arguens, quod, si Deus exequatur illud velle aut imperium, tunc habet quod ibi est actio distincta a volitione;

dico quod falsum est. Nam, sicut dictum est, actio exterior non est nisi ad supplementum imperfectionis actus interioris; quae imperfectio procul esta divino velle. Ad tertium dicitur quod illud divinum velle, quod ponitur activa creatio, non determinatur, ex natura rei, plus ad hoc volitum creatum quam ad suum oppositum ; sed Deus ex ordine suae sapientiae, libere se determinavit ab aeterno ad hoc volendum, et non illud.

Et ad probationem ibidem factam, dicitur, sicut alias dictum fuit, in primo, dist. 45, quod in Deo non potuit esse aliud velle, quam fuerit in eo. Potuit tamen velle ejus aeternum, esse respectu alicujus objecti secundarii, respectu cujus non fuit, immo respectu oppositi. Et ideo, cum sic arguitur : Quidquid potuit esse in Deo, aeternaliter fuit in Deo: sed velle hoc esse, puta Judani salvari, potuit esse in Deo aeternaliter; igitur hoc fuit in Deo,

est fallacia figura; dictionis, quia mutatur quid in ad aliquid.

Ad quartum dicitur quod, licet divinum velle sit activa creatio, non tamen ab aeterno fuit activa creatio, ut dictum est. Sicut enim Deus incepit esse Creator, ita divina actio incepit esse creatio, propter novitatem respectus et effectus connotati; et ideo non oportet quod Deus fuerit aeternaliter creans.

Sed, si dicatur : ex quo ejus actio est aeterna, sequitur quod aeternaliter fuerit agens;

dico quod consequens potest concedi : quia Deus fuit aeternaliter volens et intelligens; velle autem et inlelligere, est operari. Unde concedo quod Deus ab aeterno fuit agens et operans, actione immanente, non autem operatione transeunte. Et adhuc magis communiter conceditur Deum operari ab aeterno, quam facere ab aeterno. Unde sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 3, art. 17, ad 12 , sic ait : " Dei actio est aeterna, cum sit ejus substantia; dicitur autem incipere agere, ratione novi effectus, qui ab aeterna actione consequitur dispositionem voluntatis, quae intelligitur quasi actionis principium in ordine ad effectum. "

Haec ille.

Et ibidem, ad 30"", sic dicit : " Ex parte ipsius Dei, facere non importat aliquid quod sit aliud quam suum dicere; non enim actio Dei est accidens ejus, sed ejus substantia. Sed facere importat effectum actualiter exsistentem in propria natura, quod per dicere non importatur.-"

Haec ille.

Ex quibus apparel quod ista non conceditur, Deus faciebat ab aeterno ; sed ista concedi potest, Deus agebat ab aeterno ; et si conceditur quod Deus incepit agere, hoc erit ratione novi effectus. Causa autem hujus est, quia, sicut dicit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 35, q. 1, art. 1 : " Agere, proprie loquendo, est operatio a voluntate elicita vel imperata, in ipso operante consistens, non in materiam exteriorem transmutandam transiens; quia illa dicitur proprie facere. " Eamdem sententiam ponit, 2. Sentent., dist. 12, in expositione litterae, dicens : " Facere proprie est actus rei transiens in materiam exteriorem; unde Philosophus dicit, 6. Ethic. (cap. 4 et 5), artificialia esse fac ti-hilia ; et sic Deus non fecit aliquid ab aeterno. Sed operatio dicitur quilibet actus rei, etiamsi exterius non transeat, sicut intelligere est operatio intellectus, et potest esse sine motu; inde Philosophus dicit, 7. Ethic. (cap. ult.), quod Deus una simplici operatione gaudet. Et per hunc modum Deus,ab aeterno res operatur, sicut artifex cogitando formas artificialium. "

Haec ille.

Sic igitur patet quod concedi potest quod Deus sua actione aeterna fuit aeternaliter agens, et sua aeterna operatione fuit operans et operabatur.

Et tunc, cum infertur : igitur res productae et operatae, erant aeternae,

negatur consequentia. Non enim agere immanens infert agi, nec operans operatum ; sed solum agere actione transeunte, quae dicitur factio.

Et ad probationem consequentiae, dicitur quod, licet ad omne producere sequatur produci aliquid, non tamen ad omne agere sequitur agi; unde producere addit super agere, habitudinem ad aliquid sequens ex actione vel terminalis actionem , sicut facere addit similiter. Et ideo, licet concedatur quod Deus aeternaliter operatur et agit, non tamen quod aeternaliter producat vel faciat creaturam. Ad quintum dicitur quod peccat per fallaciam figurae dictionis; quia deductio argumenti in hoc consistit: nihil potest separari a passiva productione secundum esse, quod non potest separari ab illa secundum intelligi; sed productio activa Petri non potest separari secuudum ( a) intelligi a productione (3) secundum. - sed IV ejus passiva; ibitur nec secundum esse; constat autem quod ibi mutatur quid in ad aliquid. Tamen, pro materia argumenti, dico quod productio activa, ut productio activa, non separatur in esse a productione passiva : quia, licet divina essentia sit ab aeterno, non tamen essentia divina aeternaliter fuit productio activa creatura; quia productio activa Petri, licet dicat in recto solum divinam essentiam, tamen in obliquo dicit respectum ad positionem Petri, et ille respectus non est aeternus. Et ideo non dicitur quod ab leterno sit activa creatio, plus quam passiva creatio; immo utrumque est temporale, sicut supra dictum est de missione temporali Spiritus Sancti (a). Nec productio activa plus est aeterna, quam productio passiva; licet concedi posset quod activa creatio, vel productio, fuit ab aeterno, quantum ad aliquid quod importat in sui ratione, scilicet divinam actionem. Posset etiam dici quod illa major est falsa : quoecumque sunt inseparabilia secundum intelligi, etc. Quod manifeste patet in relativis secundi modi, quorum unum est in rerum natura, et aliud non; cujusmodi sunt scientia et scibile; nam respectus scibilis ad scientiam nihil est in rerum natura, respectus autem scientiae ad scibile est realis. Et consimile est de respectu Dei ad creaturam. Item, patet falsitas; quia prius tempore et posterius tempore sunt inseparabilia secundum intelligi, non tamen secundum esse. Ad sexium negatur minor. Nulla enim divina ope ratio aut actio, qua Deus(S) formaliter agit aut operatur, est transiens in passum, sic quod in passo formaliter recipiatur; cum ejus agere sit ejus velle et intelligere, que sunt actiones immanentes. Sed concedi potest quod divina actio dicitur quandoque transiens, propter respectum rationis ad realem effectum in creatura, sicut creatio, conservatio, et hujusmodi, quie dicunt divinam actionem cum res] icet ii ad creaturas in propria natura terminato.

Ad dicium vero Philosophi, respondetur quod Aristoteles loquitur de actione quae est praedicamentum, et de actione exteriori, quae est cum motu vel mutatione, immo est motus vel mutatio; talis enim actio praedicamentalis, et quae est motus, est subjectae in passo. Divina autem actio non est motus nec mutatio, licet causet motum et mutationem. Unde sanctus Thomas, 2. Contra Gentiles, cap. Hi : " Materia comparatur ad agens, sicut recipiens actionem, quae ab ipso est; actus enim qui est agentis ut a quo, est patientis ut in quo. Materia igitur requiritur ab aliquo agente, ut recipiatur actio ipsius; ipsa enim actio agentis, in patiente recepta, est actus patientis, et aliqua inchoatio formae in ipso. Deus autem non agit aliqua actione, quam necesse sit in aliquo recipi; quia sua actio est (a) Sancii. - scilicet IV. (6) Ileus. - Ora. IV. sua substantia. "

Haec ille.

Et ista potissime vera sunt de actione quae est creatio vel conservatio. Ad septimum dico sicut ad quartum. Sumendo enim agere pro facere vel producere, negatur major, nisi intelligatur de actione transeunte, modo statim exposito. Sed tunc, concessa majore, negatur minor; quia, licet divina essentia sit ipsa actio qua Deus facit et producit res, et ad illum sensum dicatur actio transiens, non tamen ab aeterno habet rationem actionis illo modo transeuntis, sed tantum ex tempore. Sumendoautem agere vel operari prout distinguuntur contra facere, conceditur quod ab aeterno Deus operatur et agit. Unde Alcuinus, super Genesim (et recitatur, 2. Senteni., dist. 12, in fine), dicit sic : (( Quatuor modis operatur Deus : primo, in Verbo, omnia disponendo; secundo, in materia informi quatuor elementorum, eam de nihilo creando; lertio, per opus sex dierum varias distinxit creaturas; quarto, ex primordialibus seminibus non incognitae oriuntur naturae, sed notae saepius reformantur, ne pereant. "

Haec ille.

Ex quo patet quod, juxta primum modum operandi, concedi potest quod Deus ab aeterno operatur et agit, scilicet disponendo in Verbo suo, quae per tempus facturus est. Sed utrum concedi debeat quod Deus aeternaliter agat vel operetur res? Dico quod sic, secundum Albertum. Licet tamen concedatur quod Deus illo modo ab aeterno operatur, nullo modo tamen potest concedi quod ab aeterno creat : quia non aeque potest distingui de creare, et de hoc quod est operari; quia creatio dicit respectum ad effectum actu exsistentem extra Deum.

Et cum dicit arguens : Quia, si creatio est divina essentia, ergo ab aeterno fuit Deo conjuncta;

responsum est prius, quod consequentia non valet, nisi intelligatur consequens de creatione quantum ad absolutum quod importat; sic enim consequens est verum. Multi tamen concederent quod creatio fuit aeternaliter in Deo. Et si infertur : igitur in Deo fuit aeternaliter creatio, negarent consequentiam ; quia dicerent ibi esse fallaciam consequentis, arguendo a magis amplo ad minus amplum. Unde arguens videtur totaliter ignorare capitulum de Appellationibus, quasi in quindecim argumentis contra primani conclusionem, immo quasi in omnibus argumentis istius conclusionis, supponendo istam consequentiam : creatio est divina essentia, igitur, sicut in Deo aeternaliter fuit divina essentia, ita in Deo aeternaliter fuit creatio, vel productio, vel executio effectus; quam consequentiam constat nullius esse ponderis aut momenti. Et hoc quod dico ad septimum, intellige per totam conclusionem, ne oporteat nugare, vel idem petere. Ad octavum negatur minor. Licet enim divina aclio ponat ellectum, nulla alia actione vel executione requisita media inter divinam voluntatem et effectum, non tamen sequitur quod in eadem mensura ponatur effectus, in qua ponitur actio; quia ex actione non sequitur effectus, nisi secundum modum formio quae est principium actionis; quae quidem forma, vel agit secundum quod est, vel secundum quod disponit. Et hanc solutionem ponit sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 3, art. 15, ad 18 "; et art. 17, ad 6 "". Item, in de Veritate, q. 23, art. 5. Item, 1 p., q.46, art. l,ad 10"", ubi sic ait : " Posita actione, sequitur effectus secundum exigentiam formae quae est principium actionis. In agentibus autem per voluntatem, quod conceptum est et praedefinitum, accipitur ut forma quae est principium actionis. Ex actione ergo Dei aeterna non sequitur effectus aeternus, sed qualem Deus voluit, ut scilicet haberet esse post non esse. "

Haec ille.

Dico igitur quod actio divina, est actio divinae voluntatis et divini intellectus; unde (a) talis actio ponit effectum talem, et tantum, et in tali tempore, sicut disposuit voluntas et intellectus divinus. Arguens autem procedit de actione formae quae agit secundum modum sui esse. Item, hoc argumentum, sicut praecedens, deficit, quia supponit quod ex dictis nostris sequatur quod divina essentia fuerit executio aut creatio ab aeterno ; nos autem hoc non dicimus, sed quod essentia divina, ex tempore est creatio, et factio, et executio activa; ideo frustra laborat. Ad nonum, negatur major, nisi loquendo de operatione quae est actus et perfectio passi. Illa enim non relinquit effectum in potentia; sed ponit illum in actu, mox ut ipsa posita est. Actio autem immanens in agente, et non transiens subiective in passum, non necessario, pro omni mensura qua est, ponit effectum in actu, sed tantum in mensura praeconcepta ; quia solum pro illa mensura est ejus executio et creatio, non autem pro aliis.

Ulterius, dicitur quod, posita actione divina cum respectu ad effectum, necesse est effectum poni, necessitate suppositionis, non autem absoluta necessitate.

Item, si argumentum aliquid valet, non aliud concludit, nisi quod divina essentia, sumpta sine omni respectu, non habet rationem productionis alicujus effectus exterioris; quod verum est; non autem quin ipsa, sumpta cum tali respectu, habeat rationem hujusmodi productionis. Unde procul dubio omnia ista argumenta peccant per fallaciam figurae dictionis, si bene inspiciantur. Ad decimum patet per idem. Quia vel arguens loquitur de actione quae est perfectio passi; et tunc major est vera, sed nihil est ad propositum. Si autem loquitur de actione immanente, secundum rem, tunc dicitur quod, posita tali operatione in actu, quoad suum absolutum tantum, non est necesse statim poni effectum. Si autem ipsa sit posita in actu, tam quoad suum absolutum, quam quoad habitudinem quam superaddit productio vel executa) a verbo est usque ad unde, om. IV. tio, dico quod mox ponitur effectus Dei aut actio; vel potius, activa creatio est aeterna, quoad primum, non autem quoad secundum.

Item, dico ad omnia ista, quod, posita actione Dei, illo modo quo est actio vel productio A effectus, statim ponitur A effectus; sed divinum velle, vel divina essentia, non est productio A effectus ab aeterno, sed ex tempore, tunc scilicet tantum quando A effectus ponitur in actu. Ad undecimum dico quod executio dicit duo, scilicet divinam actionem, et habitudinem ejus ad effectum in actu; est enim executio, quasi effectus extra secutio. Et ideo non dico quod simul stent, effectum non esse, et creationem vel executionem esse; immo, unum infert aliud. Cum hoc tamen stat quod divina essentia, quae est aeterna, sit executio, noviter et ex tempore, alicujus temporalis effectus.

Et si arguitur sic : aeternaliter fuit divina essentia; sed illa executio est divina essentia; igitur aeternaliter fuit illa executio;

dicitur quod argumentum non valet, sed est fallacia ligurie dictionis, ut saepe dictum fuit. Sunt etiam plures alii, dicentes quod est defectus in hujusmodi consequentiis, cum dicitur : Productio vel creatio fuit ab aeterno divina essentia, igitur divina essentia fuit ab aeterno creatio; puta fallacia aequivocationis : quia creatio, respectu hujus praedicati fuit, est (a) aequivocum, scilicet ad id quod nunc est, et ad id quod prius fuit creatio; sicut dicit Aristoteles, in Elenchis, de ista, Laborans sanabatur. Ad duodecimum negatur minor. Dico enim quod non solum divina volitio, immo mea volitio, est productive transiens in aliud ab illo a quo elicitur, scilicet a voluntate. Nam, in me, volitio movet intellectum et alias potentias; quia ipsa, licet sit operatio de genere qualitatis, habet tamen habitudinem originis respectu motus intellectus, et aliarum potentiarum, et membrorum; et si voluntas mea non esset consequens animam, quae est forma corporis, sed esset voluntas alicujus substantiae nulli corpori colligatio, ipsa suo imperio moveret non solum membra corporis, sicut facit, active, immo corpora exteriora , sicut faciunt substantia; separatio, saltem prima, quae est Deus. Ad decimumterUum dico quod velle facere aliquid, quod habet pro principali objecto factionem, non est illa factio quae est ejus objectum, in quantum tale velle. Sed nihil prohibet quin velle aliquid, sit facere illud secundum rem; licet facere addat respectum ad effectum in actu, quem non addit velle. Cum autem dicitur quod voluntas, vel actus voluntatis, non producit suum objectum;

dico quod hoc falsum est, si intelligatur universaliter. Sicut enim (6) scientia et cognitio practica, vel forma (a) est. - Om. Pr. (ij) enim. - est Vr.

Si artificis, est causa sui objecti, ita volitio aliqua est causa sui objecti; cum scilicet objectum est operabile a volente, potissime in tali volente cujus potentia est omnipotentia, et velle et posse sunt idem. Unde arguens manifeste petit quod est in principio, quod nullum velle sit facere. Item, imperfectionem repertam in creaturis refundit in Deum. Item, vult univocare divinum vellerum velle creato; immo, plus imperfectionis attribuit volitioni divinaeqiiamcreatae. Ad decimumqunruiin, negatur minor. Nonenim repugnat rationi volitionis, quod sit immediate productiva alicujus extrinseci, ut saepe dictum est; cum Aristoteles, 3. de Anima, ostendat quod virtus motiva animalis est appetitus et cognitio. Unde Commentator, ibidem, eonini. 52, dicit sic : " Jam apparuit ex boc (") sermone, quod talis virtus anima , quae comprehendit rem et desiderat ipsam, est virtus movens animal. " Et comm. 48, dicit sic : " Apparet ex hoc quod diximus, quod agens motum, est duo, scilicet intellectus et desiderium, aut imaginatio, quae est similis intellectui. " Idem ponit, comm. 49 et 50. Idem ponit, 9. Metaphysicis, comm. 10. Ad duuimiiinquliilum, negatur major. Non enim oportet quod omne velle imperii, sit alius actus ab actu executionis, nisi ubi voluntas, propter suam imperfectionem, non potest sequi sine corpore cui alligatur, ut est in nobis, ubi voluntas radicatur in essentia animae, quae est actus corporis, nec potest naturaliter movere immediate aliquod corpus, nisi corpus sibi conjunctum, alia autem corpora non novet, nisi mediante corpore quod informat. Secus est in substantiis separatis, presertim in Deo. Item, si illa major alicubi posset babere veritatem, potissime hoc esset in tali natura, quae per aliam potentiam vult, et per aliam exequitur; hoc autem non oportet somniare in Deo. Et cum dicit arguens, quod actus quo exequuntur illud quod est imperatum, est inferior volitione, et transiens in materiam exteriorem, etc;

dico quod ubi potentia volitiva, est alia a potentia executiva et obediente, illud quod dicit haberet colorem ; sed non in proposito. Rursus, dicitur quod, etiam in nobis, illud veritatem habet, ubi voluntas movet corpora exteriora. Sed, loquendo de motu corporis animalis, dicitur quod actus appetitus sensitivi, vel actus voluntatis, est activa motio inferior membrorum et executio. - Et si dicatur quod non, sed solum potentia motiva affixa organo corporali; - dicitur quod potentia illa quae est affixa organo, dicitur motiva, non quia motum principaliter efliciat, sed quia reddit membra ad motum habilia et obedientia appetitui, ut vult sanctus Thomas, 1 p., q. 78, art 1, ad 4"". Patet igitur, ex dictis, quomodo actio Dei, secundum rem, non est aliud quam divina essentia, licet in sui y^. hoc. - Om. Vi:

ratione dicat respectum. Et licet hoc sit superius multipliciter probatum ex dictis sancti Thomae, tamen ex abundanti alia adducuntur. Sanctus namque Thomas, de Potentia Dei, q. 5, art. 3, ad 6 , sic dicit : " In actione Dei, qua res producit, est duo considerare, scilicet ipsam substantiam operationis, et ordinem ad effectum. Substantia quidem divinae operationis, cum sit divina substantia, aeterna est, nec potest non esse. Ordo autem ad effectum, dependet ex divina voluntate. Ex qualibet enim actione facientis, non sequitur effectus, nisi secundum exigentiam principii actionis; secundum enim modum caloris, ignis calefacit. Unde, cum principium factorum a Deo, sit voluntas Dei, secundum hoc in actione Dei est ordo ad effectum, prout voluntas determinat (a). Et ideo, quamvis actio Dei cessare non possit secundum suam substantiam, ordo tamen ad effectum cessare posset, si Deus vellet. "

Haec ille. - Item, 2. Senient., dist. 1, q. 1, art. 5, ad 1 l : (c Duplex est agens. Quoddam per necessitatem naturae; et istud determinatur ad actionem per illud quod est in natura sua; unde impossihile est quod incipiat agere, nisi per hoc quod educitur de potentia essentiali vel accidentali in actum. Aliud est agens per voluntatem. Et in hoc distinguendum est. Quia quoddam agit actione media, quae non est essentia ipsius operantis; et in talibus non potest sequi effectus novus sine nova actione, et novitas actionis facit aliquam mutationem in agente, prout est exiens de otio in actum, ut dicitur, 2. de Anima. Quoddam vero sine actione media vel instrumento; et tale agens est Deus; unde suum velle est sua actio; et sicut velle suum est aeternum, ita et actio. Non tamen sequitur effectus, nisi secundum formam voluntatis, quae proponit sic vel sic facere. Et ideo non exit de potentia in actum, sed effectus qui erat in potentia agentis, efficitur actu ens. "

Haec ille. II. Ad argumenta Gregorii.

Ad primum Gregorii contra eamdem conclusionem , dicitur negando minorem. Et ad ejus probationem, dicitur quod non omnis potentia activa, est principium sui actus, nisi taliter activa, quod etiam sit passiva, vel receptiva motus et realis relationis ad motum. Sed potentia activa, quae nullo modo est passiva, non oportet quod sit principium sui actus; sed est suusmet actus; sicut est in Deo. Conceditur tamen quod omnis potentia activa, est principium sui actus, vel termini actus, vel effectus sui actus. Unde sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 1, art. 1, ad l : " Potentia non solum est principium operationis, sed etiam effectus; unde non oportet quod, si potentia ponatur in Deo quae sit effectus principium, quod essentiae divinae quae est operatio, sit aliquod principium. Vel dicendum est - QUAESTIO II. melius, quod in divinis invenitur duplex relatio. Una realis (a), illa scilicet qua personae ad invicem distinguuntur, ut paternitas et filiatio; alias personae (6) divinae non realiter sed ratione distinguerentur, ut Sabellius dixit. Alia est rationis tantum, quae significatur, cum dicitur quod operatio divina est ab essentia divina, vel quod Deus operatur per essentiam suam. Praepositiones (y) enim quasdam habitudines designant. Et hoc ideo contingit, quia, cum attribuitur Deo operatio secundum suam rationem, quae requirit aliquod principium, attribuitur etiam ei relatio exsistentis a principio; unde illa relatio non est nisi rationis tantum. Est uutem de ratione operationis habere principium, non de ratione essentiae (5). Unde, licet essentia divina non habeat aliquod principium, nec re, nec ratione, tamen operatio divina habet aliquod principium secundum rationem. "

Haec ille.

Consimile ponit, 1 p., q. 25, art. 1, ad 3" . Ad secundum dicitur quod minor est falsa. Et ad dictum Damasceni, dicitur quod Damascenus loquitur de creatura, et non de creatione; licet creaturam vocet creationem. Vel, si loquitur de creatione activa, quod tamen non credo, tunc distinguendum est. Nam, secundum quod dictum est, in tali creatione potest considerari ipsa substantia operationis^, quae est divina essentia, et potest ibi considerari relatio. Quoad secundum intelligendus est Damascenus, non quoad primum; quia ille respectus non est coaeternus Deo, sicut nec terminus illius respectus. Potest etiam dici, ut prius, quod creatio est opus Dei, et quid temporale, non quoad substantiam operationis, sed quoad ejus terminum vel effectum. Ulterius, ad argumenta per quae nititur probare quod creatio passiva , non sit aliquid distinctum a substantia quae creatur, respondendum est. Ad primum, quod creatio qua creatur angelus, est creatura, generaliter sumendo nomen creaturae pro omni alio a Deo. Et dico quod ipsa creatur, vel potius concreatur, se ipsa, et non per aliud a se formaliter. Nec est simile de angelo, quia angelus est proprie creatura, et illud quod proprie creatur; non sic creatio (s); immo, potius se habet ut quo aliquid creatur. Similiter, non est simile de absoluto et relativo. Nam absolutum non est seipso formaliter ad aliud, sicut relatio; et ideo indiget aliquo respectu a se distincto, quo referatur ad Deum, ac per hoc creatione distincta a se, quae non est nisi relatio dependentiae ad Deum, cum quadam novitate essendi. Unde sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 7, art. 9, ad 2" : " Relationes ipsae non referantur ad aliud per aliam relationem, sed per se ipsas; quia enim essentialiter relationes sunt, essentialiter referuntur. Non autem est simile de his quae habent substantiam absolutam. Ideo non sequitur processus in infinitum. "

Haec ille.

Consimile ponit, 1 p., q. 45, ari. 3, ad 2 : " Creatio, inquit, passive sumpta, est in creatura, et est creatura. Nec tamen oportet quod alia creatione creetur; quia relationes, cum hoc ipsum quod sunt, ad aliquid dicantur, non referuntur per aliquas alias relationes, sed per seipsas. "

Haec ille. Ad confirmationem, negatur antecedens. Nec valet ejus probatio, ut dictum est; quia non est simile de relativis et absolutis. Unde, quia (a) ille modus arguendi est tam conveniens isti arguenti, quod (6) fere in omni materia armat se de ipso, ipsum ad multa deducit inconvenientia manifesta et inopinabilia quoad antiquos philosophos et theologos. Quia, sicut arguit in proposito, ita posset arguere quod forma non sit aliud a materia, sed quod ipsamet materia sit actu se ipsa : quia ex quo est aliquid in entibus, quod est actu seipso, et non per aliud superadditum, puta forma, eadem ratione debet poni quod ipsa materia est actu seipsa, et non per aliud superadditum ; et sic de multis aliis, ut puta quod omne ens est substantia. Item, per istud medium negat relationem esse aliud ab absolutis; et multa alia concludit absurda, sicut pater suus Occam, Adam, et caeteri terministae. Ad secundum dico quod illud argumentum est contra quemcumque, sive ponatur quod creatio sit accidens creaturae, sive sit ipsamet creatura; quia tunc eodem modo quaereretur quod, si creatio est ipsamet substantia creata, sequitur quod, quandocumque creatura est, ipsa creatur. Dico ergo quod, licet creatio passiva sit accidens quod durat quamdiu est creatura, non tamen oportet quod semper subjectum illius accidentis creetur. Quia illud accidens non dicitur creatio, nisi quamdiu est in subjecto cum novitate essendi et cum inceptione. Illa autem novitas, non est nisi negatio praeexsistentiae vel praeteritionis. Et talis negatio non est in subjecto, nisi in primo instanti sui esse : quia statim tollitur per suum oppositum ; quia, quam cito creatura est, in quolibet sequenti instanti verum est dicere quod prius fuit, et per consequens non est nova. Nec est possibile quod in alio instanti sequenti Deus poneret vel conservaret talem negationem, nisi faceret praeteritum nunquam fuisse. Unde sanctus Thomas, 1 p., q. 45, art. 3, ad 3 : a Non oportet, inquit, quod creatura, quamdiu est, dicatur creari; quia creatio importat habitudinem creatura ad Creatorem cum novitate quadam sive inceptione. "

Haec ille.

Multi tamen concederent quod creatura semper, quamdiu est, creatur; immo iste concedit. Ad lertium dicitur quod nullam rem absolutam posset Deus creare, quin concomitetur illam talis relatio media.

Et cum dicitur quod talis creatio non est accidens inhaerens, vel si sit, Deus poterit rem sine illo facere; - negatur hoc. Et ad dictum Augustini, dico quod loquitur de accidentibus (a) communibus absolutis, non autem de propriis; talis autem relatio, est propria passio omnis essentia creatae. Quod autem creatura non possit esse sine tali relatione, hoc contingit quia consequitur naturaliter ad productionem substantiae creatae. Unde sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 7, art. 9, ad 5 " : " Cum, inquit, dicitur creatura immediate a Deo procedere, excluditur causa media creans; non tamen excluditur media relationis habitudo, quae tamen naturaliter sequitur ad productionem substantiae creatae, sicut ad productionem quantitatis sequitur habitudo aequalitatis vel inaequalitatis."

Haec ille.

Item, 1 p., q. 44, art. 1, ad l " : (( Licet habitudo ad causam non intret diffinitionem entis quod est causatum (6), tamen consequitur ad ea quae sunt de ejus ratione; quia ex hoc quod aliquid est ens per participationem, sequitur quod sit causatum ab alio. Unde hujusmodi ens non potest esse, quin sit causatum ab alio; sicut nec homo, quin sit risibilis. "

Haec sanctus Thomas. Ad argumenta quae tertio loco inducit Gregorius contra eamdem primam conclusionem, dicitur. Et Ad primum quidem, dico quod, si arguens loquitur de conservatione activa, illa est Deus; ac per hoc, nullo modo conservatur, potissime quoad substantiam ipsius operationis, quidquid sit de ordine operationis ad effectum. Si autem loquitur de conservatione passiva, illa non est nisi relatio ad Deum conservantem. Et sicut creatio passiva seipsa creatur vel concreatur, et non per aliam creationem ; ita dico de conservatione. Nec valet hujusmodi improbatio; quia, ut supra multipliciter patuit, aliud est loqui de absoluto, aliud de relatione. Ad secundum dico sicut ad tertium praecedens. Licet enim Deus non indigeat aliquo medio ad conservandum creaturae substantiam; tamen, ex hoc quod Deus conservat substantiam effective, oportet quod in creatura sit aliquid formaliter, quo formaliter dicatur conservari et dependere a Deo. Unde, licet Deus possit creaturam se solo conservare effective, non tamen formaliter, sicut nec albilicare sine albedine. Ad tertium, negatur major. Et ad probationem, dicitur quod conservatio luminis a sole, vel ab alio luminoso, est quaedam relatio; quae quidem incipit in primo instanti productionis luminis. Sed pro illo instanti non habet perfecte rationem conservationis. Quia conservatio dicit in recto talem relationem i") accidentibus. - actibus IV. (6) causatum. - creatum Pr. dependentiae; in obliquo autem dicit et connotat continuationem luminis in esse. Illa autem continuatio superaddit ad relationem dependentiae, respectum rationis ad exsistentiam in priori mensura, cum negatione interruptionis. Et ideo, quia illum respectum et negationem non habuit in primo instanti productionis luminis, non dicitur conservatio in illo instanti, sed in sequentibus instantibus. In primo autem instanti dicitur productio. Et sic argumentum non concludit: quia arguens imaginatur quod conservatio luminis non producitur in primo instanti luminis, sed post illud instans; quae imaginatio falsa est. Item, illud argumentum est contra ipsum ; quia nullus potest negare quin conservatio angeli sit aliquid. Quaero igitur ab arguente: in qua mensura producitur illa conservatio, vel in primo instanti angeli, vel post? Et arguo sicut ipse arguit, et solvam sicut ipse solvet. III. Ad argumenta Scoti.

Ad argumenta Scoti contra primam conclusionem, respondendum est. Et Ad primum quidem, negatur minor. Quia dependentia ad Deum non uniformiter dicitur de quolibet alio citra Deum ; non enim proprie dicitur nisi de subsistentibus, sicut nec creari. Unde sanctus Thomas, i p., q. 45, art. 4 : " Creari, inquit, est quoddam fieri (a). Fieri autem ordinatur ad esse rei. Unde illis proprie convenit fleri et creari, quibus convenit esse. Quod quidem proprie convenit subsistentibus, sive sint simplicia, sicut substantiae separatae, sive sint composita, sicut (6) substantiae materiales. Illi enim proprie convenit esse, quod habet esse ; et hoc est subsistens in suo esse. Formae autem, et accidentia, et hujusmodi, non dicuntur entia, quasi ipsa sint, sed quia eis aliquid est; sicut albedo, ea ratione dicitur ens, quia ea subjectum est album. Unde, secundum Philosophum (7. Metaphysicae , t. c. 2), accidens magis proprie dicitur entis quam ens. Sicut igitur accidentia, et formae, et hujusmodi, quae non subsistunt, magis sunt coexsistentia quam entia; ita magis debent dici concreata quam creata. "

Haec ille.

Et sicut dicit de creari, ila potest dici de dependere. Aut, si fiat vis, dicitur quod, sicut creatio seipsa formaliter creatur, ita dependentia seipsa formaliter dependet; quia, cum sit habitudo, seipsa refertur. Secus est de absolutis, quae hoc ipsum quod sunt, non sunt ad aliud, sed ad se. Unde, de Potentia Dei, q. 3, art. 3, ad 7 : " Relatio creationis est creata, non principaliter, sed secundario, sicut quid concreatum. " Advertendum tamen quod in quodam opusculo, quod attribuitur sancto Thomae, legitur quod rotatio creaturae ad Deum, est quandoque substantia, ut cum substantia creatur; quandoque vero est accidens, ut cum accidens creatur. Sed credo quod sanctus Thomas non fecit illum tractatum ; aut, si fecit, dicta ibidem alibi correxit, potissime in Summa; quia ibi continetur testamentum ejus, et ultima determinatio. Ad secundum dicitur quod illa relatio creationis et dependentiae ad Deum, potest dupliciter considerari : uno modo, in quantum est accidens; alio modo, in quantum est via in substantiam, et acceptio essendi. Primo modo, est posterior suo subjecto; secundo modo, est prior. Et quia istos duos modos inseparabiliter habet, ideo contradictionem implicat substantiam esse sine illa. Unde sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 3, art. 3, ad 3 , loquens de illa relatione, sic dicit : " Illa relatio est accidens, et, secundum suum esse considerata, prout inhaeret subjecto, posterius est quam res creata; sicut accidens subjecto, intellectu et natura (a) posterius est; quamvis non sit tale accidens quod causetur ex propriis principiis subjecti. Si vero consideretur secundum suam rationem, prout ex actione agentis innascitur praedicta relatio, sic est quodammodo prior subjecto, sicut et ipsa divina actio, quae est ejus proxima causa. "

Haec ille.

Et multa similia adducta sunt prius, in responsionibus ad argumenta Gregorii. Ad tertium negatur major. Et ad probationem ejus, dicitur quod impossibilitas recipiendi praedicationem contradictoriorum pertinentium ad esse, non est sufficiens via concludendi illa, quibus dicta impossibilitas inest, esse idem realiter, ubi est essentialis dependentia unius ab alio, vel necessaria et naturalis sequela; ut patet de subjecto et propria passione, de materia respectu formae, de essentia respectu esse.

Cum autem dicit arguens, quod illa relatio non est prior natura tali substantia creata,

falsum est, ut prius dixi; licet non sit prior, in quantum est accidens, sed in quantum innascitur ex actione agentis, et est (6) quodammodo simul intellectu cum illa; illo modo enim praecedit substantiam creatam, sicut et actio divina. Sciendum etiam quod prioritas temporis, quam habet substantia respectu accidentis, non est intelligenda eo modo quo arguens dicit, quia scilicet sine contradictione potest esse substantia sine accidente, loquendo de substantia quae apta est subjici accidenti. Sed mens Aristotelis, secundum Commentatorem, 7. Metaphysicae, comm. 4, est haec : " Substantia, inquit, est prior tempore : quoniam, si accidens sit post corpus in quo est, manifestum est quod illud corpus praecedit ipsum secundum tempus; et si fuerit ex accidentibus inseparabilibus a re in qua fuerit, tunc substantia subjecta (y) ad rem illam, precedit illam rem, et accidentia sequentia ipsam ; verbi gratia : quoniam subjectum ex quo generatur ignis, est prius forma et calore ignis, n

Haec ille.

Ex quo patet quod Aristoteles non vult ibi, quod quodcumque subjectum accidentis sit prius tempore ipso accidente, sed quod subjectum accidentis praecedit tempore illud accidens; vel saltem, materia ex qua fit illa substantia, praecedit illud accidens. Et loquitur de substantia generabili et corruptibili (a). Vel forte, mens Aristotelis fuit quod est aliqua substantia prior duratione omni accidente, scilicet Deus. Quidquid sit autem de accidentibus absolutis, tamen de relativis falsum est quod substantia creata possit esse sine accidente relativo. Sj 2.

Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Aureoli.

In secunda parte hujus articuli, respondendum est ad argumenta contra secundam conclusionem. Et primo, ad argumenta Aureoli, per quae conatur probare quod actio non sit motus. Ad primum dico quod solum probat, si tamen aliquid probat, quod non omnis actio praedicamentalis, de qua loquimur, est motus, aut fundata in motu, stricte capiendo motum. Sed non ita stricte loquitur sanctus Thomas; sed potius, nomen motus, in proposito isto, extendit se ad omnem mutationem subitam vel successivam, in qua est exitus de potentia passiva in actum suum, ut patet, 1. Senteni, dist. 8, q. 3, art. 1 , ad 4 . Et eodem modo dico ad secuudum, tertium et quartum, quod nihil concludunt contra nos, nisi verbaliter. Ad quintum negatur antecedens. Et ad probationem, dico quod, in projectis, tamdiu remanent actio et passio, quamdiu et motus. Sicut enim dicit sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 3, art. 11, ad 5"" : " Instrumentum tamdiu (6) dicitur moveri a principali agente, quamdiu retinet virtutem a principali agente impressam. Unde sagitta, tamdiu movetur a sagittante vel projiciente, quamdiu manet vis impulsus projicientis; sicut et genitum, tamdiu movetur a generante, in gravibus et levibus, quamdiu retinet formam sibi traditam a generante; unde et semen, tamdiu intelligitur moveri ab anima generantis, quamdiu remanet virtus impressa ab anima. Oportet autem movens et motum esse simul, quantum ad principium motus, non autem quantum ad totum motum, ut apparet in projectis, t

Haec ille.

Ex quo apparet quod projectum, semper movetur a projiciente, durante motu ; et per consequens, cum moveri sit pati, tamdiu patitur motum, quamdiu movens (a) agit. Quod expressius patet de anima, quae movet semen, et non aliter quam agendo in semen ; et hoc, sive anima illa distet, vel forte non sit in medio illius motus. Utrumque enim illorum agit mediate in suum mobile, licet non immediate, sed mediante virtute impressa mobili suo, etc. - Item, istud argumentum est contra quemcumque, potissime contra arguentem Quia quiero ab ipso : aii projectum, post projectionem, moveatur ab aliquo, vel a nullo? Si a nullo, ergo est passio sine actione, et moveri sine movere. Si ab aliquo, quodcumque illud sit, sive ipsum projectum, sive aliud, habetur quod quamdiu durat motus, durat aliqua actio; quia movere est actio, vel necessario exigit illam. Et sic patet quod falsum est motum esse sine actione. Ad sextum, negatur consequentia. Et ad probationem, dicitur quod, illo casu posito, bene potest assignari ratio quare illud mobile movetur ab uno movente, et non ab alio : quia scilicet motus ejus originatur ab uno illorum, et non ab alio. Sed talis origo activa, non est proprie actio transiens; sed est relatio exsistens (6) in movente. Nos enim ponimus quod actio et passio praedicamentalis sunt idem motus, vel saltem includunt eumdem motum, tanquam partem suae significationis. Sed actio dicit illum motum, in patiente exsistentem, in recto; et ultra hoc, importat in obliquo relationem exsistentem subjectivo in ipso movente; passio vero, dicit motum cum opposita relatione. Et ideo sanctus Thomas aliquando invenitur dicere quod actio est subiective in agente, non quidem quantum ad illud quod dicit in recto, puta motum vel mutationem, sed quantum ad relationem , quam dicit in obliquo. Ad septimum dico, distinguendo majorem. Illud enim quod est idem realiter motui, sic quod nullam aliam rem dicit, nisi rem motus, in recto aut in obliquo, non potest desinere esse, nisi motus desinat esse. Sed tamen illud quod sic est idem realiter cum motu, quod, licet dicat solum motum in recto, tamen dicit aliam rem in obliquo, potest desinere esse, non desinente motu; quia, secundum quod dicit sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 7, art. 9, ad 7" , quandocumque aliquid quod est de ratione rei tollitur, oportet quod res ipsa auferatur. Et exemplilicat, ibidem, de relatione, quomodo potest desinere esse et auferri dupliciter, scilicet : per sublationem sui fundamenti, vel per sublationem sui termini. Et istud expressius ponit, 1. Sentent., dist. 26, q. 2, art. 1, ad 3" . Isto modo autem ultimo, in sensu majoris, actio est eadem motui; quia dicit motum in recto, et aliud in obliquo, scilicet originem motus. Potest ergo esse quod, desinente illa relatione originis motus, qui erat subjeci quamdiu movens. - et movens tamdiu Pr. (6) exsistens. - exietis Pr. ctive in agente, desinat esse actio, non quoad illud in quo erat eadem motui, sed quoad illud quod superaddit ad motum. Unde potest dici esse eadem realiter motui, et distincta realiter a motu. Et potest dici esse subiective in mobili, et potest dici esse subjectivo in movente. Et hoc, secundum diversa quae sunt de ratione ejus, in recto, vel in obliquo. Ad octavum dico quod illae habitudines, scilicet exitus et effluxus, realiter distinguuntur. Sed neutra illarum est proprie actio vel passio praedicamentalis; licet una illarum sit de ratione actionis, et alia de ratione passionis. Actio enim et passio non dicunt purum respectum, sed absolutum cum respectu. Ad nonum dicitur quod quidditas, uno modo accipitur pro essentia rei, quae praedicatur in quid; alio modo sumitur pro conceptu diffinitivo rei. Ipse enim conceptus rei est quidditas rei in esse intelligibili. Tunc dico quod major argumenti est vera, capiendo quidditatem primo modo; sed ad illum sensum negatur minor; nec Commentator ad illum sensum loquitur. Si autem secundo modo capiatur quidditas, tunc major est falsa, et minor vera. Et quod iste sit sensus Commentatoris, patet; nam, 3. Physicorum, cornui. 18, sic dicit : " Necesse est ut motus sit eadem perfectio utriusque, scilicet motoris et moti : non quod movere sit aliud a moveri, omnibus modis, scilicet aliquid exsistens in essentia motoris, quemadmodum motus est in essentia moti; actio enim motoris, quae est movere, est ejus, non in eo. "

Haec ille.

Et subdit : " Actio agentis et patientis est una in subjecto, et duo in diffinitione. " Et post : " Non est eadem diffinitio ascensus et descensus, licet ambo sint idem secundum subjectum. Et simile est de motore et de moto : quoniam actio facta inter illa, est eadem; sed in respectu alterius dicitur movere, et in respectu reliqui dicitur moveri. " Item, comm. 20, dicit sic : (( Non est inopinabile quod actio agentis sit in alio; est enim manifestum per se, quod doctrina est actio docentis, et est in addiscente. " Et comm. 21 : " Actio et passio sunt unum secundum unum modum, et diversa secundum alium modum. Et hoc convenit ei, quod est manifestum per se; sunt enim idem secundum subjectum, et diversa secundum diffinitionem. "

Haec ille. - Unde Commentator, in toto illo tractatu, diversa secundum quidditatem, vocat diversa secundum diffinitionem. Eadem autem secundum subjectum, Aristoteles et Commentator consueverunt dicere illa quae sunt idem realiter, et idem dicunt in recto, vel pro eodem supponunt, secundum alios. De primo namque patet. Nam, commento 22, dicit sic : " Movere et moveri non sunt idem secundum quidditatem, quia diffinitio eorum est diversa; movere enim est actio motoris in rem motam, moveri vero est passio moti a motore. " - Haec ille.

Ubi patet quod differre quidditative, vocat differre diffinitive. De secundo patet. Nam 4. Metaphysices, comm. 3, dicit sic : cc Unum et ens, aut significant idem, omnibus modis, scilicet diffinitive et subjective; aut utrumque convertitur super alterum, et consequitur illud, scilicet quod significant eamdem naturam subjecti, et duas diffinitiones. " Ubi patet quod eadem secundum subjectum, intelligit illa quae sunt idem realiter, et quae praedicantur de eodem subjecto logico : non quod sint in eodem subjecto physico, sicut albedo et dulcedo in lacte; nam ens et unum non sunt illo modo in subjecto. Dico tamen, conformiter ad praemissa, quod actio et passio possunt dici differentia secundum quidditatem; quia dicunt diversas res in obliquo, licet in recto dicant idem. Et. hoc est, secundum alium modum loquendi, dicere quod supponunt pro eodem, licet connotent diversa. Et secundum hanc distinctionem multae contradictiones apparentes in dictis philosophorum effugantur. Et similiter, in dictis sancti Thomae. Nam, licet ipse teneat quod actio et passio praedicamentalis sunt idem motus, et eadem res diversimode diffinita, tamen aliquando tenet quod actio et passio sunt diversa accidentia, et in diversis subjectis exsistentia ; ut patet, i. Sententiarum, dist. 8, q. 3, ari. 1, ad 4"""; et 2. Sententiarum, dist. 40, q. 1, art. 4; et 2. Contra Gentiles, cap. 9. Sed illa controversia sic solvitur : quia actio et passio praedicamentales, sunt idem quantum ad id quod dicunt in recto, id est, pro eadem re supponunt; sed differunt realiter et subjecto, quantum ad relationes quas dicunt in obliquo; hoc est dictum quantum ad connotata. II. Ad argumenta Scoti.

Ad argumenta Scoti contra eamdem conclusionem secundam, respondetur. Et primo Ad primum dicitur quod effectus formalis est duplex, quidam scilicet a forma intrinseca, et quidam a forma extrinseca. Unde sancius Thomas, 1. Sententiarum, dist. 32, q. 1, art. 1, dicit : i Secundum diversam naturam generis, diversus est modus denominationis. Quaedam enim genera, secundum rationem suam, significant ut inhaerens; sicut qualitas, quantitas, et hujusmodi. Et in talibus, non fit denominatio nisi per formam inhaerentem, quae est principium secundum aliquod esse substantiale et accidentale. Quaedam autem significant, secundum rationem suam, ut ab alio exiens, et non inhaerens; sicut praecipue patet in actione. Actio enim, secundum quod est actio, significatur ut ab agente. Unde, in genere actionis, denominatur agens per id quod est ab eo, non per aliquid quod sit principium agentis. " - Haec ille.

Ex quo patet quod ubi est denominatio ab aliquo, quod secundum suam rationem se habet ut exiens, non oportet in eodem esse formam denominantem et ejus effectum formalem, sumendo effectum formalem pro omni eo quod dicitur tale vel tale ab aliqua forma, sicut aliquid dicitur agens actione, et docens doctrina. Ad secundum dicitur quod actio est vere producta, si motus sit aliquid vere productum; quia sunt idem subjecto. Et ideo illa proportio non potest observari inter agens et passum. Concedo tamen quod, sicut in patiente est subjective passio, quantum ad respectum, quem addit supra motum ; ita consimiliter, actio est in agente, quantum ad respectum quem dicit in obliquo, scilicet originem motus, et causalitatem moventis respectu motus. Ad tertium dicitur quod actio non est perfectio agentis, sicut subjecti, sed sicut principii elicitivi; et hoc, loquendo de illo quod actio dicit in recto. Conceditur tamen quod actio est perfectio agentis, etiam sicut subjecti, quantum ad illud quod dicit in obliquo, scilicet relationem, eo modo quo relatio conceditur esse perfectio vel actus subjecti. Ad quartum dicitur quod Aristoteles non intendit quod semper actus et potentia sint ejusdem sicut subjecti, nisi loquendo de potentia passiva, et de activa, actione immanente. Sed intendit quod actus et potentia sunt ejusdem, isto modo, quod scilicet illius est agere, cujus est posse agere; licet aliter actus sit agentis quam potentia agendi : nam potentia agendi est ejus, sicut inexsistens illi; actus autem est ejus, sicut ab eo egrediens; aliter vana esset distinctio de actione transeunte et immanente. Ad quintum dicitur quod, secundum sanctum Thomam , 3. Sententiarum, dist. 20, q. 1, art. 5, q 2, ad 3 , " opus operans Judaeorum Christum occidentium, fuit simpliciter malum. Sed passio, quae est opus operatum, est quidem simpliciter bona, secundum quod est in patiente; quamvis possit dici mala secundum quid, secundum quod est in actione illorum sicut in causa. "

Haec ille.

A simili, dico, loquendo de actione interiori ipsorum Judaeorum : ipsa fuit simpliciter mala. Sed actio exterior, in quantum erat in passo, erat bona ; sed fuit mala secundum quid, scilicet in quantum erat in actione et ex actione interiori Judaeorum sicut in causa.

Gregorius (2. Sentent., dist. 1, q. 5) tamen dicit ad hoc argumentum, quod " actus exterior non est peccatum ; vel, si sit peccatum, non tamen est peccatum illius in quo subjective recipitur, sed illius a quo producitur; et hoc est quod alii dicunt, quod crucifixio fuit in Christo subjective, sed in Judaeis imputative ". Ad sextum dicitur quod actio et passio sunt opposite, quantum ad illud quod est in eis formale et completivum rationis earum ; et ista sunt habitudines et relationes opposite. Et isto modo, non sunt in eodem, sed in diversis subjectis, scilicet : actio in agente, et passio in patiente. Sed quantum ad id quod est materiale in eis, scilicet motum, quem dicunt in recto, et pro quo supponunt, non sunt oppositae. Et islo modo, sunt in eodem subjecto, scilicet in passo. Ad septimum dicitur quod actio denominat passum, (plantum ad illud quod est in passo de ratione actionis, scilicct quantum ad motum, quae est actio et passio; per illum enim motum, dicitur et denominatur mobile moveri formaliter. Sed quia non totum quod est de ratione actionis est in passo, quia scilicet non formale actionis, ideo passum non denominatur agere, per actionem sibi inhaerentem, sed solum agens, in quo est subjective relatio, quam actio importat in obliquo, et est .quasi differentia formaliter completiva diffinitionis ipsius actionis. Ad octavum, necatur minor. Non enim actio est purus respectus; sed est motus cum respectu, ita quod dicit respectum in obliquo. Qui quidem respectus, bene est in eodem subjecto cum suo fundamento, scilicet potentia motiva vel activa. Ad nonum dicitur quod relatio importata per esse ab hoc, est formaliter completiva rationis ipsius actionis. Cum quo stat, quod actio dicit aliud in recto, praeter illum respectum, scilicet motum; et pro illo supponit. Ad decimum dico quod Aristoteles intendebat quod, si Deus ageret noviter, quod ipse ageret actione nova. Actio autem est transiens, aut immanens. Immanens autem est subjective in agente, vel est ejus substantia; transiens autem, licet non sit formaliter in agente, dicit tamen relationem inexistentem agenti. Unde actio non potest noviter esse in aliquo agente, quin ipsum aliquo modo mutetur, non quia omnis actio sit in agente, sed quia ponit aliquid in agente, absolutum vel respectivum. Verumtamen illa mutatio non dicitur proprie mutatio, quia secundum ad aliquid non est mutatio proprie. Unde, secundum sanctum Thomam, de Potentia Dei, q. 7, art. 9, ad 7" : " Ipsa relatio, quae nihil aliud est quam ordo creatura: unius ad aliam, aliud habet, in quantum est accidens, et aliud in quantum est relatio vel ordo. In quantum enim est accidens, habet quod sit in subjecto; non autem in quantum est relatio vel ordo, sed solum quod sit ad aliud, quasi in aliud transiens, et quodammodo rei relatae assistens. Et ita relatio est aliquid inhaerens, licet non ex (a) hoc ipso quod est relatio. Et ideo nihil prohibet quod hujusmodi accidens esse desinat, sine mutatione illius in quo est : quia sua ratio non perficitur prout est in ipso subjecto, sed prout in aliud transit, quo sublato, ratio hujus accidentis tollitur quidem quantum ad actum, sed manet quantum ad causam ; sicut subtracta materia, tollitur calefactio, licet maneat causa calefactionis. " -Haec ille. - Ex quo patet quod per adventum relationis, aut actionis, nihil dicitur proprie moveri. Est tamen ibi quidam modus mutationis, non ex adventu relationis, ut relatio est, sed ut accidens est; quia, ut sic, componit cum subjecto, et dat ei aliquem actum ad quem prius fuit in potentia. Hoc tamen nullum colorem habet in materia de actione divina, dato quod poneretur esse transiens; quia per eam nullum accidens reale, absolutum vel respectivum, potest sibi advenire. Et ideo argumentum Philosophi parum valebat, si illud intendebat quod dicit arguens. Ideo aliter dicit Gregorius (Ibid.) quod " Philosophus non ideo dicit quod Deus mutaretur, quia actio nova esset in eo, sed ideo quia putavit quod non posset de novo agere, nisi per novam dispositionem, vel novam voluntatem, quam haberet ad agendum, quam non habuerat, cum prius non agebat; sicut patet per Commentatorem, ibidem, commento 15, qui totum pene suum errorem fundat super illa radice falsissima ". Ait undecimum dicitur quod, si unum agens agat in multa passa, puta ignis, tunc actio est multiplex quantum ad materiale : quia quot erunt mobilia et ]lassa, tot erunt motus et passiones partiales; et per consequens, tot erunt ibi actiones quoad materiale, scilicet motum. Nec erit ibi unitas, nisi forte ordinis, vel alia unitas modica. Sed quoad formale actionis, scilicet relationem, quae est in agente, non erit nisi una actio; et illa erit in agente, quia relatio unius speciei non potest secundum numerum multiplicari in eodem agente secundum numerum. Et de hoc exemplificat sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 8, q. 1, art. 5, ubi dicit quod eadem relatione magister refertur ad plures discipulos quos simul docet. Item, ibidem, ad 4" , dicit : " Quamvis ex terminis multiplicentur respectus relationis, non tamen oportet quod multiplicentur relationes secundum rem. " Ita dico, in casu argumenti, quod in tali agente non esset secundum rem nisi unica relatio, vel unus respectus realis; multi tamen secundum rationem, secundum quod ad diversos motus et ad diversa mobilia comparatur. Ad duodecimum dico quod relationes paternitatis et filiationis sunt incompossibiles in eodem subjecto, propter ^compossibilitatem actionis et passionis quantum ad sua formalia, quae important in obliquo; non aulem quantum ad sua materialia. Ideo argumentum non probat quod actio non sit in eodem subjecto cum passione, sed quod actio dicit respectum incompossibilem passioni in eodem subjecto. Ad (lecimumtertium dicitur quod actio, quantum ad suum materiale, denominat ipsum agens denominatione extrinseca ; et quantum ad illud materiale, denominat passum intrinsece , scilicet moveri. Sed actio, quantum ad illud quod complet rationem ejus, denominat agens denominatione intrinseca, scilicet agere, et causare motum, et movere mobile. Quantum ad primum, scilicet materiale, est in passo; sed quantum ad secundum, est in agente. Ad ileciinuinquurliim dico quod Aristoteles intendit, ubi allegatur, illa esse idem proprie, quae sunt idem re et ratione, nec unum importat aliquid, quod non importetur per aliud. Et ideo, quia actio et passio differunt ratione, nec sunt idem quoad respectus oppositos, quos important in obliquo; ideo actio et passio quandoque dicuntur idem, et quandoque non, ut supra patuit. Ad decimiiniquintuin dico quod, licet nos dicamus quod eadem res est actio et passio, non tamen concedimus istam, Actio est passio; nec istam, Agere est pati. Unde sanctus Thomas, 1 p., q. 28, art. 3, ad 1"", dicit quod, a licet actio sit eadem motui, et passio similiter, non tamen actio est passio, nec actio et passio, proprie loquendo, sunt idem. Illud enim argumentum, Quaecumque uni et eidem sunt eadem, sibi invicem sunt eadem, tenet in his quae sunt idem re et ratione, sicut tunica et indumentum; non autem in his quae differunt ratione ". Praesertim autem illa regula non tenet, (piando aliqua sic differunt ratione, quod in ratione unius importatur aliqua res, quae non importatur in ratione alterius; sicut est in proposito, et in mullis aliis. Unde ista non conceditur, Socrates est humanitas ; quia aliqua res includitur in ratione Socratis, si Socrates haberet rationem, quae non includitur in ratione humanitatis. Ad decimumsextum dico quod aliqua differre numero, contingit dupliciter : uno modo, quia sunt dua; res totaliter diversae; alio modo, quia connotant vel important diversas res in obliquo. Loquendo de numerali differentia secundo modo dicta, conceditur quod actio et passio differunt numero; sed loquendo de eodem, primo modo, negatur. Nec tamen oportet quaecumque differunt genere, differre numero, primo modo, sed solum secundo modo. Posset tamen dici quod quaecumque differunt genere, differunt numero illius generis. Non tamen oportet quod differant numero simpliciter; nam, supra, inductum est verbum sancti Thomae, super 11. Melii-physicae, dicentis quod eadem res potest ad diversa praedicamenta pertinere.

III. Ad alia argumenta Aureoli.

Ad argumenta contra eamdem secundam conclusionem, per quae Aureolus probare nititur quod actio et passio non sint idem cum forma quae acquiritur per motum, nunc respondendum est. Et Ad primum quidem, dicitur quod non concludit aliud, nisi quod forma, non quocumque modo se habens, dicitur motus, vel actio, aut passio. Et hoc conceditur. Forma enim non habet rationem motus, dum est in actu completo et quieto, nec dum est in pura potentia, sed dum est in fieri, et in continua tendentia in actum, et nondum est in actu quieto. Et hoc dicit sanctus Thomas, 3. Physicorum (lect. 2): (t Considerandum, inquit, est, quod aliquid est in actu tantum, et aliquid in potentia tantum, et aliquid medio modo se hahens inier potentiam ei actum; quod quidem partim est in potentia, et partim est in actu. Quod igitur est in potentia tantum, nondum movetur; quod autem est in actu puro, non movetur. Igitur illud quod medio modo se habet inter potentiam et actum, quod quidem partim est in actu, et partim in potentia, movetur, ut patet in alteratione. Cum enim aqua est solum in potentia calida, nondum movetur; cum vero est jam calefacta, terminatus est motus calefactionis (a); cum vero jam participat aliquid de calore, sed imperfecte, tunc movetur ad calorem; nam quod calefit, tune paulatim participat calorem, magis ac magis. Ipse igitur actus imperfectus caloris in calefactibili exsistens, est motus; non quidem secundum illud quod est actu tantum, sed secundum illud quod jam in actu est et habet ordinem ad ulteriorem perfectionem et actum; quia, si tolleretur ordo ad ulteriorem actum, ipse actus, quantumcumque imperfectus, esset terminus motus, et non motus; sicut accidit, cum aliquid semiplene calefit. Ordo autem ad ulteriorem actum, competit exsistenti in potentia ad illum. Et similiter, si actus imperfectus consideretur tantum in ordine ad ulteriorem actum, secundum quod habet rationem potentiae, non habet rationem motus, sed principii (6) motus; potest enim incipere calefactio, sicut a frigido, ita et (r) a tepido. Sic igitur actus imperfectus habet rationeni motus, secundum quod comparatur ad ulteriorem actum in potentia, et secundum quod comparatur ad aliquid imperfectius ut actus. Unde neque est potentia exsistentis in potentia, nec est actus exsistentis in actu, sed est actus exsistentis in potentia; ut per id quod dicitur actus, designetur ordo ejus ad anteriorem potentiam ; et per id quod dicitur in potentia exsistentis, designetur ordo ejus ad ulteriorem actum. Unde convenientissime Philosophus diffinit motum (3. Physicorum, t. c. 6), dicens : Motus est endelechia, id est, actus exsistentis in potentia, secun-luvi quod hujusmodi.

Haec ille.

Ex quibus patet quod de ratione motus sunt tria. Primum est actus imperfectus, id est, forma imperfecta. Secundum est ordo et tendentia ad actum ulteriorem, quae non est aliud quam relatio quaedam ejusdem formae sub esse imperfecto, ad seipsam sub actu perfectiori; hoc enim intelligo per ordinem, scilicet relationem tendentiae vel prioritatis cujusdam imperfecti ad perfectum. Tertium est ordo, scilicet relatio posterioritatis imperfecti actus ad seipsum sub esse perfectiori, ita quod tempore sequenti erit perfectior quam modo sit, et tempore priori erat imperfectior quam nunc (a) a verbo cum vero usque ad calefactionis, om. Vr. (6) principii. - principium Vr. Ii) ita ei. - vel Vr.

02 sit. Et licet motus includat ista tria, tamen primum dicit in recto, et alia duo in obliquo. - Tunc ad argumentum, dico quod, transeunte motu quantum ad illa quae dicit in obliquo et formaliter, remanet forma; quia motus non est idem cum forma, nisi quantum ad suum materiale, quod dicit in recto, non autem quantum ad suum formale, scilicet quantum ad illas habitudines ad potentiam praecedentem et actum sequentem, quas importat in obliquo. Et ideo bene stat quod transeunte motu remanet forma, et quod motus sit vel fuerit forma; quia etiam motus transit et remanet secundum diversa. Et hoc est quod alii dicunt, quod motus remansit, id est: forma quae fuit motus, remansit; sed non remansit motus. Ad secundum dicitur quod forma imperfecta, sumpta cum praecisione ordinis ad ulteriorem actum, est terminus motus vel mutati esse; sed sumpta cum tali ordine, non est terminus motus, sed est motus. Et ideo modus arguendi non valet; sed est fallacia (igurae dictionis, quia mutatur quid in ad aliquid. Quia, si forma valeat, oportet quod reducatur ad primam figuram, ubi sic arguatur : Haec forma est terminus motus vel mutati esse; sed iste motus est haec forma; igitur iste motus, est terminus mutati esse. Patet enim quod sub ly forma subsumitur motus, qui dicit habitudinem duplicem. Et consimilis defectus est, si arguitur negative, sic : Iste motus non est terminus motus; haec forma est terminus motus, etc. Potest etiam dici, sub aliis verbis, licet non sensu diverso, quod motus quoad suum materiale, quod dicit in recto, est terminus motus; sed non quoad suum formale, quodrfdicit in obliquo. Illud enim quod ponitur in diffinitione alicujus, quasi differentia constitutiva, sive in recto, sive in obliquo, dicitur formale illius; sic est in proposito, de motu et de illis habitudinibus.

Item, quod forma sub uno esse dicitur motus, et sub alio dicitur terminus motus; ita quod differunt non secundum essentiam, sed secundum esse aliud et aliud. Istud igitur argumentum, sicut (a) praecedens, solum concludit quod motus, in sui ratione, non dicit solam formam, sed aliquid ultra; non autem quod motus sit idem ipsi formae, quoad suum materiale. Potest etiam dici quod omnia ista argumenta et sequentia concludunt quod forma non sit motus, et quod ista non est propria locutio : Motus est forma, ad quam mobile movetur. Sed non concludunt quod motus et forma ad quam est, sint res totaliter diversae, sicut supra dictum fuit de actione et passione. Ad tertium dicitur quod modus arguendi non valet, propter variationem extremitatum. - Item, dico quod minor argumenti est falsa. Motus enim, quantum ad suum materiale, est idem formae quae acquiritur per motum. - Item, si aliquid concludit, hoc solum, ut dictum est, concludit, quod haec est impropria et non concedenda, Motus est forma quae acquiritur; vel quod motus nihil aliud importat nisi formam illam. Ad quartum dicitur quod ille modus arguendi non valet.

Item, dicitur, ut ad praecedens, quod minor est falsa. Non enim est inconveniens quod eadem forma sub esse perfectiori, acquiratur per seipsam sub esse imperfectiori; et quod forma imperfecta, sit via ad formam perfectam. Via enim ad rem, est ejusdem generis cum re, solum differens secundum magis et minus. Unde Commentator, 5. Physicorum, comm. 9, sic dicit : " Et v detur quod, si potentia ad unumquodque praedicamentum est in illo genere praedicamenti quod est in actu, et similiter via de potentia ad actum, scilicet, si potentia (v.) ad substantiam est quodammodo in praedicamento substantiae, et similiter via ad generationem substantia?, et similiter potentia ad quantum et ad alia praedicamenta, visum est quod illud esse quod est inter potentiam et actum in illo genere, sit sub illo genere; quoniam esse medium inter potentiam et actum quae sunt in illo genere, necessario (6) est de genere actus, qui est complementum ; sed differunt secundum magis et minus; ire enim ad calorem, est calor quoquo modo; similiter, ire ad frigus. Et secundum hunc modum, verum est dicere quod motus est in genere in quo est illud ad quod est motus, scilicet secundum suam materiam. Secundum vero quod motus est forma in hac materia, aestimandum est quod motus est per se praedicamentum ; et secundum hoc, constitutum fuit in libro Praedicamentorum. Motus igitur habet duplicem considerationem : quoniam, secundum suam materiam, est in genere ejus ad quod est motus; secundum autem formam, id est, secundum quod est transmutatio conjuncta cum tempore, est in praedicamento passionis. Et propter famositatem hujus divisionis, scilicet quoniam omnes intentiones dividuntur in habitus quiescentes et mobiles, convenerunt omnes gentes in hoc, quod posuerunt principia nominationum nomen et verbum; et posuerunt nomen cuilibet forniae quiescenti, et verbum cuilibet formae mobili; et posuerunt indeclinabiles partes ad collationem inter illa duo. "

Haec ille. Ex quibus patet quod illud quod est materiale in motu, puta actus imperfectus, non est aliud a forma quae acquiritur; sed quantum ad suum formale, puta ordinem ad actum posteriorem et potentiam priorem, differt a forma quae acquiritur. Et similiter est in praedicamento passionis. Non tamen in quantum solummodo addit praedictum ordinem, habet rationem passionis; sed in quantum addit habitudinem ad subjectum mobile, et ad agens vel movens, quasi forma in mobili ab agente recepta; et praecipue, cum significatur per verbum passivum, ut cum dicitur calefieri; quia verbum passivum dicit transmutationem cum tempore, ut dicit Comnienta-tator. Unde dicit sanctus Thomas, 3. Physicorum (lect. 5) : " Ratio motus completur, non solum per id quod est de motu in rerum natura, sed etiam per id quod ratio apprehendit. De motu enim in rerum natura (a), nihil aliud est quam actus imperfectus, qui est inchoatio quaedam actus perfecti, in eo quod movetur; sicut in eo qui dealbatur, jam incipit esse aliquid albedinis. Sed, ad hoc quod illud imperfectum habeat rationem motus, requiritur quod habeat rationem medii inter duo, quorum praecedens comparatur ad ipsum, ut potentia ad actum ; unde motus dicitur actus; consequens vero comparatur ad ipsum, ut actus ad potentiam, vel perfectum ad imperfectum ; propter quod dicitur actus exsistentis in potentia. Unde quantumcumque imperfectum accipiatur, ut non in aliud tendens, erit terminus motus, et non erit motus secundum quem aliquid moveatur : utpote, si aliquid incipiat dealbari, et statim alteratio interrumpatur. Quantum igitur ad id quod est in rerum natura de motu, motus, per reductionem, in genere illius quod terminat motum reducitur, sicut imperfectum ad perfectum. Sed, quantum ad illud quod ratio apprehendit circa motum, silicet esse medium quoddam inter duos terminos, sic jam implicatur ratio causae et effectus; nam aliquid reduci de potentia in actum, non est nisi ab aliqua causa agente. Et secundum hoc, motus pertinet ad praedicamentum actionis et passionis. Haec enim duo praedicamenta accipiuntur secundum rationem causae agentis et effectus. Nam secundum quod aliquid denominatur a causa agente, est praedicamentum passionis; nam pati nihil aliud est quam suscipere aliquid ab agente. Si autem e converso denominetur causa agens ab effectu, est praedicamentum actionis; nam actio est actus ab agente in aliud. Motus autem est actio, secundum quod est actus agentis, ut ab hoc; dicitur autem passio, ut est actus patientis, ut in hoc. Et sic patet quod, licet idem sit motus moventis et moti, propter hoc quod abstrahit ab utraque ratione, tamen (6) actio et passio differunt, propter hoc quod has duas rationes in sua signilicatione includunt. "

Haec ille. Item, Commentator, 3. Physicorum, corani. 4 : " Motus, inquit, secundum quod non differt a perfectione ad quam vadit, nisi secundum magis et minus, necesse est ut sit de genere perfectionis ad quam tendit. Unde necesse est ut motus qui est in substantia, numeretur in genere substantiae; et motus qui est in quantitate, in genere quantitatis, - QUAESTIO II. Ii:) et similiter, qui est in ubi, et in qualitate. Secundum autem quod est via ad perfectionem, qua (V) est alia ab illa perfectione, necesse est ut sit genus per se; via enim ad ipsam rem, est aliud ab ipsa re. Et secundum huc, facit praedicamentum perso. Et iste modus est famosior; sed ille modus est verior. Et ideo Aristoteles induxit illum modum famosum in Prtedicamentis, et istum modum verum in hoc libro. "

Haec Commentator. Ex quo palet quomodo veriori modo dicitur quod motus est de genere perfectionis ad quam vadit, quam dicatur quod motus est via ad rem.

Ex quo patet etiam quod in hoc eadem est mens Commentatoris et sancti Thomae. Nam Commentator ibidem dicit, coram. 6 : " Omne motum habet duas perfectiones, scilicet : perfectionem in actu (6), non secundum quod est motum ; et perfectionem secundum quod est in potentia, quae dicitur motus. " Item, comra. 14 : " Illud quod est potentia quantum , nondum movetur in quanto : neque illud quod est actu quantum, movetur, quia jam quiescit. Et, cum non sit motus sub potentia simpliciter, neque sub actu simpliciter, et haec duo sunt diiae partes entis, putaverunt antiqui quod motus non est in capitulo entis, sed in privatione; et latuit eos actus medius inter potentiam et actum, qui est perfectio potentia;, secundum quod est potentia. "

Haec ille.

Et intendit quod illa forma, seu perfectio, non habet rationem motus, quae sic actuat subjectum, quod subjectum, dum est sub illa, non est in potentia et tendentia ad actum illius formae; sicut calor in subjecto quiescens, quo subjectum denominatur actu calidum, et, dum subjicitur illi calori, non est in potentia tendente ad ulteriorem actum caloris, non dicitur calefactio. Sed illa perfectio, quae sic actuat subjectum, quod simul subjectum per illam est in actu tale, et tendit ad hoc ut sit magis tale, ita quod simul est actu tale et potentia tale, dicitur motus; sicut ille calor, quo exsistente in subjecto, adhuc subjectum est in potentia ad calorem, et tendit ad calorem, habet rationem calefactionis. Ad quintum negatur minor. Ipsa enim forma, secundum quam est motus, dividitur et terminatur et continuatur per ipsa mutata esse. Quod sic potest intelligi. Ipsa enim forma, secundum quam aliquid movetur, potest dupliciter consideran. Primo, in quantum est qmedam forma (luens a praeterito in futurum, ab imperfecto ad perfectum, ab uno esse in aliud. Secundo, in quantum est sub quodam praesenti, sine praeterito vel futuro; sub quodam actu, praecisa omni potentia praecedenti, et omni actu sequenti; sub quodam e.sse, quod nunquam prius habuit, sed nunc primo habet. Et quidem, forma primo modo considerata, habet rationem motus; sed secundo modo considerata, habet rationem mutati i esse. Secundum hoc ergo, patet quomodo intelligi potest quod motus dividitur vel terminatur per mutata esse; isto scilicet modo : quia forma sui) illo prasenti esse, non dicitur nec habet rationem motus; sed, ante hoc, ipsa (luens, modo praedicto, habebat rationem motus; et sic, esse presens et novum hujus formae, vel potius ipsa sub tali esse, terminat et dividit fluxum praecedentem, in actu, si sub tali esse stet vel terminet; et dividit in potentia, si sub tali non stet sed stare posset. Similiter, motus continuatur per talia mutata esse : quia esse talis formae, est finis praecedentis fluxus, et initium sequentis; vel potius, forma sub tali esse novo et indivisibili, secundum prius et posterius, est finis fluxus unius et initium alterius. Et cum dicit arguens, quod mutatum esse non est terminus formae, sed potius econtra;

dico quod falsum est. Quia forma sub esse indivisibili, est terminus suiipsius ut fluentis de esse in esse; forma autem sub esse indivisibili nunc primo acquisito, dicitur mutatum esse; forma vero sub diversis esse fluens, dicitur motus; forma vero ut sequitur aequi sitionem divisibilem, dicitur terminus motus; ut autem sequitur acquisitionem indivisibilem, dicitur terminus mutati esse; ita quod, ex hoc quod dicitur forma esse terminus motus vel mutati esse, non habetur quod forma differat a motu vel a mutato esse, nisi eo modo quo differt forma absolute considerata a forma sub respectu vel ordine ad aliquid. Et hoc conceditur. Et similiter, quod nulla talis praedicatio est per se, Forma est motus, Forma est mutatum esse; quia plura importantur per praedicatum quam per subjectum, nec praedicatum per se inest subjecto. Non autem habetur ex hoc, quod motus, re abstracta, differat a forma. Et infinitis aliis modis potest hoc intelligi, sine positione talium entitatum successivarum, totaliter ab omnibus permanentibus distinctarum, quas ponit arguens et sui sequaces; sicut bene probat Gregorius de Arimino, qui in hac materia non multum discordat a via sancti Thomae. Potest etiam dici ad argumentum, quod motus dicit duo, scilicet : suum materiale, quod est forma; et suum formale, quod est ordo vel fluxus de potentia in actum. Motus autem, quoad suum formale, dividitur et terminatur et continuatur per mutata esse; sed quoad suum materiale, terminat, continuat, et dividit. Ad sevtum dicitur quod mutatio indivisibilis et subita, non est aliud a forma indivisibiliter acquisita; et hoc, quoad suum materiale; licet sit aliud, quoad suum formale. Talis enim mutatio aliquid includit in sua ratione, quod non includit illa forma, seilicet novitatem essendi cum alteratione vel alio motu successivo praecedente, aut aliquid aliud tale. Ad septimum dicitur, conformiter ad praedicta in solutione secundi, tertii, et quarti, quod quaelibet istarum posset negari, Motus est forma ad quam est motus, Generatio est forma genita, Forma est mutatum esse; et sic de deteris; quia, licet eadem res importetur per subjectum et praedicatum in recto, tamen unum illorum aliud connotat vel dicit in obliquo, quam reliquum. In talibus autem abstractis, unum negatur ab alio, si alterum illorum dicat rem aliquam, quam non dicit reliquum, implicite nec explicite. Et ideo, quia calefactio, super calorem addit, in obliquo, aliqua extra rationem caloris, ideo ista potest negari, et invenitur aliquando negata ab auctoribus, Albedo est albefactio, Calor est calefactio. Unde Commentator, 5. Physicorum, comm.5, sic dicit : " Quia passiones dividuntur secundum magis et minus, et (ae) propter transmutationem (6) sequentem illas, aestimatur quod albedo sit motus; et sic motus ad illam, erit motus ad motum. Et quia manifestum est quod albedo est forma quiescens immobilis; et qui fingit ipsam moveri, non est loquendum cum eo in hac scientia. Sed dignum est ut albificatio sit motus, et non albedo, ad quam est motus albificationis. "

Haec ille.

Et quod nunc dictum est, simile est illi quod supra dictum fuit de actione et passione. Ex his dicitur ad argumentum, quod, licet non concedatur, proprie loquendo, quod motus est forma ad quam est motus, conceditur tamen quod eadem secundum essentiam est (y) forma quae nunc est motus, et quae quandoque erit terminus motus. Et ad auctoritates ibidem allegatas de Commentatore, dico quod prima auctoritas est manifeste contra ipsum arguentem, qui fingit motum esse quoddam intervallum, et alterius generis a termino motus. Commentator autem vult, ibidem, quod, secundum veriorem opinionem, motus est degenere illius ad quod vadit. Secunda autem auctoritas ostendit quod motus, quoad suum formale, differt a forma ad quam est motus, et quod connotat et importat quaedam alia; quod concedemus. Ad octavum, negatur minor. Cum enim dicitur, Forma acquiritur per motum, vel motu, illi obliqui non dicunt habitudinem causae efficientis, nec proprie formalis, sed potius dispositionis, vel causae materialis. Motus enim est forma imperfecta et in potentia; actus autem imperfectus et potentialis, via est et dispositio ad perfectum et magis a potentia depuratum. Vel potest dici quod ille ablativus dicit primum ordinem prioris ad posterius, et non quamcumque causalitatem, sic intelligendo, quod, post motum, acquiritur forma quieta et fixa. Potest similiter dici quod ille ablativus tenetur in habitudine causae formalis aliqualiter, quoad hoc quod sicut lapis albet albedine, ita calor acquiritur acquisitione et calefactione. Illa autem acquisitio est via ad formam ; et est ipse motus. Ita quod tantum est dicere, Forma acquiritur motu, et, Forma acquiritur acquisitione continua et successiva, vel hujusmodi; quia in motu non solum est forma absoluta, immo fluxus vel ordo; et quoad fluxum, potest concedi quod motus est formalis acquisitio formae. Tunc, ad improbationem hujus, dico quod, licet forma quae est ab efficiente, sit ab eo per suam actionem et per suam efficaciam; tamen actio, vel motus, non habet causalitatem ejusdem generis super formam quam agens imprimit, qualem habet efficiens super illam formam. Nam motus, vel actio, secundum esse quod habet in passo, non habet alium ordinem ad formam quae terminat motum, nisi habitudinem imperfecti ad perfectum, et prioris ad posterius, et cujusdam viae ab agente in terminum. Forma enim quae terminat motum, prius est in fieri ^quam in perfecto esse; et prius est in esse medio inter potentiam et actum, quam in esse completo. Non ergo motus se habet ad terminum suum per modum efficientis, sed per modum viae et praeambuli; immo, quasi dispositionis ad ipsum, eo modo quo potentiale est dispositio ad actuale. Forte tamen actio, secundum esse quod habet in agente, habet aliquam causalitatem super terminum motus; non autem secundum esse quod habet in passo. Ad nonum, negatur antecedens. Licet enim creatio passive dicta, non sit aliud quam relatio importata per hoc quod dicitur esse a Deo; tamen generatio non dicit solam relationem importatam per hoc quod dico esse ab alio effective, immo, dicit formam quae acquiritur in materia prius alterata, cum quadam sui novitate; et hoc, prout generatio est mutatio, quia, prout est passio, praeter illa, dicit habitudinem ad agens; creatio autem est sine motu et mutatione, proprie loquendo de creatione.

Et cum probatur quod generatio dicat solam illam habitudinem ;

respondetur quod probatio concludit de creatione, sed non de generatione. Et, quidquid sit de illa probatione, ex illa non habetur nisi quod exire a Deo dicit habitudinem lapidis ad Deum, ut priorem lapide prioritate originis et causalitatis, et ex illa parte qua creatio passio respicit creationem actionem Dei, quam sequitur. Et ideo conceditur quod creatio passiva, est quodammodo prior creatura, et quodammodo causaliter se habens ad eam , per modum dispositionis, vel viae (a), aut hujusmodi. Et similiter, generatio, ut dicit passionem, importat in obliquo relationem praeviam (6), proedicto modo, ipsi rei generatos; non autem ut dicit mutationem, nisi modo praedicto in solutione octavi. (6) praeviani.

primani Pr, Ad confirmationem, dico quod actio Dei est ejus substantia; ideo ipsa est causa efficiens creaturae. In reliquis autem agentibus, actio transiens, non est eorum substantia; sed est perfectio passi, quoad illud quod dicit in recto; sed manet in agente, quantum ad suum formale; et quantum ad illud, causalitas actionis reducitur ad causalitatem efficientis, ratione virtutis in qua fundatur.

Ad correlarium quod ibidem infertur, dictum est prius, quod aliqua relatio est prior natura suo fundamento, non ut est accidens, sed ut est talis relatio, et ex illa parte qua sequitur actionem Dei. Ad decimum, negatur illud antecedens conditionale. Et ad probationem ejus, dicitur sicut ibidem dictum est.

Nec valet improbatio illius responsionis. Nam, licet Aristoteles, in diffinitione motus, non faciat explicite mentionem de successione, tamen implicite facit, cum dicit quod motus est actus entis in potentia, secundum quod hujusmodi. Cum enim dicit quod est actus, designatur ordo ejus ad anteriorem potentiam; et per illud quod dicitur in potentia exsistentis, designatur ordo ejus ad posteriorem actum : ita quod istum actum imperfectum, qui est in mobili, immediate ante hoc praecessit imperfectior potentia; et potentiam, quae nunc est in mobili, immediate sequitur perfectior actus. Aristoteles enim non loquitur ibi de ente in potentia quocumque modo, sed de illo quod est in potentia procedente ad actum, eo modo quo dies dicitur esse in potentia, quia est in fieri et generari, ut dicitur, 3. Physicorum, particula 57 et 58. Ita etiam, id quod movetur est ens in potentia, quia in fieri tale vel tale. In talibus enim potentia et actus sic sunt commixta, quod actum immediate praecessit potentia, et potentia (a) immediate sequitur. Non sic de forma remissa quiescente in subjecto : quia illa non est in fieri, sed in facto esse; et suam potentiam nullus actus actuat, nec immediate post actuabit.

IV. Ad argumenta aliorum.

Ad argumenta ab aliis ad idem propositum inducta, respondetur. Et primo Ad primum potest dici tripliciter. Primo, quod partibus motus quantum ad suum formale, repugnat esse simul, quia de ratione ejus est successio; non autem partibus motus quantum ad suum materiale, immo quandoque erunt simul. Quod non est aliud dicere, quam quod forma non habet rationem motus, nisi sit in fieri, et acquiratur successive, et procedat de imperfecto ad perfectum. Secundo, potest dici quod sicut partibus motus repugnat esse simul, ila et partibus formae dum est in fieri. Tertio, potest dici quod conclusio argumenti non est proprie contra nos. Dictum est enim saepe, quod ista ^tx) potentia.

potentiam Pr. III. - 5 non est propria, nec proprie concedenda, Motus est forma ad quam (a) est motus; et hoc solum concludit argumentum. Conceditur enim quod nulla eadem forma simul est in fieri et fluxu, et simul in facto osse et in esse fixo; sed cum hoc stat quod eadem forma secundum essentiam, prius est fluens et hahens rationem motus, et postea erit stans et hahens rationem termini motus. Ad secundum dicitur quod motus, quantum ad suum materiale, est in instanti; sed non quantum ad suum formale, nec quantum ad omnia quae dicit; importat enim aliquid praefuisse, et aliquid presens esse, et (6) aliquid futurum. Vel aliter dicitur, quod, licet forma ahsolute considerata, sit in instanti, non tamen ut fluit, nec dum est in fieri; et, ut sic, solum est eadem motui, scilicet dum est actus entis in potentia. Ad tertium dicitur quod motus est sensihile commune distinctum ah aliis quantum ad suum formale, scilicet prius et posterius; non quantum ad suum materiale. Dico ulterius, quod ista non dehet concedi, Motus est res permanens; immo, successiva; vocando successivum omne illud cujus esse, in quantum hujusmodi, est in fieri, seu de cujus ratione est aliquid futurum et aliquid praeteritum; hoc enim modo intelligo motum esse rem successivam. Cum quo tamen stat quod materiale motus est vel erit res permanens, vel quod (7) nata est permanere, puta : calor, locus, uhi, vel quantitas, et hujusmodi. Licet enim talia non haheant rationem mutus, nisi dum sunt in fieri et actus entis in potentia, tamen (a) talia apta nata sunt permanere; et ut sunt in fieri, sunt successiva; ut sunt in esse quieto, sunt et dicuntur permanentia. Ad quartum patet per idem. Licet enim nulla ves, quamdiu permanet, habeat rationem velocis vel tardi; tamen aliqua res nata permanere, ut est in fieri, et fluxu, et actus entis in potentia, potest hahere rationem velocis aut tardi. Vel, sub aliis verbis : motus, quoad formale, non quoad materiale, habet rationem velocis aut tardi. Ad quintum patet per simile. Dico enim quod ad formam, ut est in fieri vel fluxu, non est motus; sed ut est in esse quieto. Primo modo, ipsa habet rationem motus; non autem seeundo modo. Potest etiam dici, conformiter ad praemissa, quod argumentum solum concludit quod forma ad quam est motus, non est proprie motus, nec dicit totam rationem motus, puta: calefactio non est calor; quod conceditur. Cum quo stat quod calor et calefactio idem important in recto. Ut enim supra dictum est, ratio motus non completur per id solum quod est actu in rerum natura. (a) quam.

quem Pr. (6) esse, et. - etiam Pr. iyl quod. - quia Pr. (S) tamen. - cum l"r. Ad sextum patet solutio per praecedens. Nam in abstractis unum non praedicatur de alio proprie, quandocumque alterum illorum significat aliquid additum illi quod significatur per alterum, licet idem dicant in recto. Potest etiam dici quod Commentator et Philosophus intelligunt quod albedo stans, non est albificatio; sed non negant de albedine fluente, quae est actus entis in potentia. Ad septimum dicitur similiter, quod motus localis non est, proprie loquendo, locus vel ubi, sic quod nihil aliud importet quam locum vel ubi; licet sit idem ipsi loco vel ubi, quantum ad suum materiale, quod dicit in recto. Sicut enim calor, dum est in fieri et fluxu, habet rationem calefactionis, non autem calor absolute sumptus, vel in quiete stans; sic locus vel ubi, dum fluit, et est in fieri et acquiri ipsi mobili, habet rationem motus localis. Et ideo, licet non concedatur, proprie loquendo, Motus localis est locus vel ubi; conceditur tamen quod motus localis est locus vel ubi, qui est in fluxu, vel fieri aut acquiri successive ipsi mobili. Tunc ad primam improbationem hujus consequentis sane intellecti (a), dicitur quod locus non est actus intrinsecus mobili, aut forma inhaerens mobili. Habet se tamen per modum formae, in quantum omne illud quod denominat aliud, se habet per modum formae. Isto modo enim indumentum, quo aliquis denominatur formaliter indutus, se habet per modum formae. Verumtamen, in motu locali, non solum acquiritur locus extrinsece ipsi mobili, immo acquiritur ubi, quod dicit locum cum habitudine quadam derelicta in locato ex contactu loci; vel potius, dicit habitudinem derelictam in locato ex circumscriptione loci (et de hoc alias videbitur); ita quod talis habitudo est subiective in mobili, et terminatur ad locum. Ex quo patet quod motus localis aliter est in suo mobili quam alii motus; quia minimam variationem facit in suo mobili, ut ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 110, art. 3, dicens: (( Mobile secundum locum, non est in potentia ad aliquid intrinsecum in quantum hujusmodi; sed solum est in potentia ad aliquid extrinsecum, scilicet locum. " Item, de Potentia Dei, q. 6, art. 3, dicit sic : " Motus localis, est primus et perfectissimus motuum, utpote qui non variat rem quantum ad intrinseca rei, sed solum quantum ad aliquid extrinsecum, scilicet locum. "

Haec ille.

Et haec intelligenda sunt quoad entitates absolutas; nam de respectivis aliud esset, cujusmodi est ubi. Ad secundam improbationem dico quod falsum supponit, scilicet quod locus sit magnitudo corporea; locus enim est superficies, non corpus. Aliud falsum supponit: quod motus localis non sit aliud nisi locus absolute et sine quacumque habitudine, quod negatur. Quia, in motu locali, mobile acquirit i") intellecti. - intelligi Pr. locum et ubi; et ideo, in casu illo, dico quod praecessit locus, non tamen idem ubi; quia idem accidens non potest transire de subjecto in subjectum. Item, dato quod solus locus acquireretur, dico quod, in illo casu argumenti, locus ille praecessit, non autem motus : quia motus localis dicit locum, non absolute, sed ut est in fieri et in acquiri ipsi mobili; et ideo conceditur quod materiale motus praecessit, non autem formale. Gregorius tamen de Arimino concederet quod, sicut locus praecessit, ita et motus praecessit. Sed non praecessit motus. Et per idem patet ad confirmationem ibidem factam : quia tam probatio quam confirmatio, solum probant quod ille motus non solum importat locum, sed aliquid aliud, scilicet fluxum loci, vel acquisitionem ejus successivam, vel quod sit actus entis in potentia; quae conceduntur. Ad tertiam improbationem patet per idem. Quia, si motus sursum esset absolute talis locus, ita quod nihil diceret nisi talem locum, argumentum concluderet quod motus contrarii essent idem, non simul, sed successive. Hoc autem non sequitur, si motus localis dicit aliud a loco, in obliquo. Talis enim locus non habet rationem ascensus, nisi dum incipit acquiri ipsi mobili ab extremo inferiori, et ejus acquisitio terminatur ad oppositum extremum; et per oppositum habet rationem descensus. Ulterius, non dicitur quod materiale motus localis, sit locus tantum; sed ubi; quod dicit locum cum habitudine derelicta a loco in locato; quae quidem habitudo non potest iterari in ascendente et descendente successive, sicut locus. Ideo probatio nulla est. Ad quartam improbationem patet per dicta. Quia, licet idem locus possit pluries acquiri, non tamen idem ubi; modo locus non habet rationem motus localis, nec materiae (a) illius motus, nisi prius induat rationem ubi. Si autem dicatur quod illud ubi, potest pluries acquiri, tunc eadem difficultas accidit arguenti, quae nobis; quia eodem modo arguetur contra eum de quacumque re quam ponit esse motum, sive dicat illum esse aliquid successivum, sive respectum, sive quidquid voluerit. Si enim dicat quod Deus potest reparare prius ubi, quod habuit sol heri, eodem modo potest reparare illud quod ipse dicit esse motum. Si dicat quod non, etiam ego. Ad quintam dicitur quod motus localis dividitur ad divisionem spatii, quia locus est aliud a spatio corporeo, cum sit superficies; similiter, quia secundum diversitatem locorum sunt diversa ubi, acquisita ipsi mobili; similiter, quia alia pars motus requirit aliam partem loci, et aliud ubi. Ex nullo tamen horum sequitur motum localem, et locum, vel ubi, esse res totaliter diversas, sed solum quod motus ideo non completur per solum locum, vel ubi. 07 Ad sextam dico quod motus coeli non est terra, nec aer; sed dicit superficiem induentem rationem ubi, prout est in fluxu, et in fieri, vel acquiri successive ipsi coelo, sive illa superficies sit locus oceli quoad ejus convexum, vel quoad concavum.

Et cum infertur quod tunc tempus esset subjectivo, etc.;

dico quod tempus est subjective in motu locali coeli, quantum ad illud quod de tali motu est in coelo, scilicet quantum ad ubi. Ubi autem dicit aliquid quod est in coelo, et aliquid quod est extra coelum, scilicet locum; vel potius, dicit purum habitudinem, quae est subjective in coelo. Ad septimam improbationem dicitur quod, secundum nullam opinionem de motu, potest salvari quod, proprie loquendo, motus coeli sit causa efficiens generationis istorum inferiorum, sive ponatur quod motus sit relatio, sive intervallum, sive aliquid successivum, nullo modo natum permanere; nullum enim tale, potest poni"causa efficiens per se omnium generationum inferiorum. Sed, ad hunc sensum, conceditur motum coeli esse universalem causam generationum omnium : quia scilicet coelum sub motu, est causa omnium generationum, ita quod ille motus non est causa nisi sine qua non ; sicut propinquitas, est causa sine qua non actionis agentis in passum. Talis enim relatio non potest esse causa per quam. Ita in proposito : nisi coelum moveretur, non esset causa generationis inferiorum, ut nunc est; licet ille motus non multum faciat ad hoc, nisi quia adducit generans. Et hoc modo respondet Gregorius ad hoc argumentum.

Potest tamen dici quod, si motus coeli sit locus, vel ubi, modo praeexposito, melius potest salvari talem motum esse causam generationis, quam si ponatur esse quoddam intervallum, quale imaginatur argumentum; quia scilicet locus, vel ubi, primi mobilis, successione acquisita, habent virtutem activam, quam nullo modo potest habere relatio, vel tale ens, quale fingitur. Sed de hoc alias erit specialis quaestio in forma. Ad octavam improbationem dico quod, si nullus locus esset, nullum ubi esset, ac per hoc nec motus localis esset. Concedo tamen quod Deus posset lotum istum mundum movere motu recto, si faceret extra ipsum aliquem locum, scilicet quem successive acquireret isti mundo qui nunc est; sed non aliter. De rotatione autem, dico quod, si non esset nisi unum corpus in toto universo, et esset perfecte solidum et continuum, puta unum pomum, illud, stante casu illo, non posset rotari, nec moveri circulariter, nisi in potentia : puta, si locus, vel ubi aliquod, fieret actu, penes quod illud corpus varie se haberet. Et ita respondet Gregorius. Ad octavum principale dico quod, dicendo, Radius est a sole, dicitur radius, et sol, et habitudo dependentiae vel effectus radii ad solem. Illa tamen habitudo non est motus, nec de ratione motus; nec QUAESTIO II. ^TENTURUM est passio, licet sit ile ratione passionis, sallem in obliquo. Ad nonum dico per idem. - Et similiter dico ad decimum, et ad suam confirmationem. Unde motus, et actio, et passio, et forma quae acquiritur, idem dicunt in recto. Sed super rationem furmae, puta caloris, addit motus rationem successionis, et (luxus, et Heri, et quod sit actus entis in potentia, ut prius dictum est. Super rationem vero motus, addit actio respectum originis, et producentis ad productum; (ini quidem respectus, est (7.) in movente, ut in subjecto et fundamento, et terminatur ad motum. Passio vero, super rationem motus addit respectum producti ad producens, fundatum (6) in motu, et terminatum ad agens. Et haec omnia superius tacta sunt. g 3.

Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. - In tertia parte hujus articuli, respondendum est ad argumenta facta contra tertiam conclusionem. Et Ad primum quidem, dicitur sicut ibidem dicebatur.

Et ad replicas, dicitur quod omnes procedunt ex falso intellectu. Licet enim nos dicamus quod conservatio est continuatio actionis, vel potius actio continuata, qua datur esse, vel qua Deus influit esse; non tamen dicimus quod sit continuatio originis, si origo importet receptionem essendi. Nec proprie concedimus quod creatio sit conservatio, nec quod creare sit conservare. Hoc tamen non dicimus, propter hoc quod creatio et conservatio active sumptae, dicant diversas actiones aut operationes in recto, cum utrumque dicamus esse divinam substantiam; sed quia differunt ratione, sic quod conservatio importat oppositum ejus quod importat creatio in obliquo, et econtra. Unde eadem divina actio, quae, in primo instanti ereatura;, vel respectu effectus incipientis, habet rationem creationis, in quolibet alio instanti post primum, vel respectu effectus antiqui et post inceptionem suam permanentis, habet rationem conservationis, et non creationis : quia, ut saepe dictum fuit, creatio importat in effectu suo inceptionem essendi; conservatio autem, continuationem essendi, et oppositum inceptionis. Et sic patet ad primas duas replicas. Non enim dicimus quod conservatio sit continuatio originis, vel quod cadat super originem. Ad tertiam replicant dicitur quod creatura non conservatur per creationem, sed per actionem divinam, quae prius habuit rationem creationis, et modo habet rationem conservationis. Unde, licet nunquam, secundum communem modum loquendi, haec sit vera, Creatio est conservatio, nec ista, Conservatio est creatio; tamen istae sunt verse, Creatio erit conservatio, et ista, Conservatio fuit creatio, si volumus terminificare. Ad quartam dicitur similiter, quod, licet eadem actio divina, primo sit creatio, et postea conservatio; tamen non dicimus quod in eodem instanti habeat rationem creationis et conservationis, sumendo creationem prout in suo effectu importat inceptionem vel novitatem essendi. Si enim importaret solum influxum essendi, non importando inceptionem, sicut dicerent ponentes mundum ab aeterno creatum, tunc eadem actio simul haberet rationem creationis et conservationis ; tamen differrent ratione, nec unum de altero posset proprie praedicari. Et tunc, ad istam replicaui diceretur quod creatio et conservatio non essent opposita, nisi creatio importet effectum incipientem, et conservatio effectum antiquum vel continuatum in esse. Ad secundum principale dicitur quod, si arguens loquatur de productione activa creaturae, dico quod illa, quantum ad id quod dicit in recto, est aeterna, scilicet Dei actio, quae est divina substantia. Sed quantum ad respectum ad effectum, quem dicit in obliquo, et quantum ad id quod connotat, ipsa durat quamdiu creatura habet esse a Deo; quia tamdiu Deus influit sibi esse. Sed quantum ad inceptionem essendi, si quam importat, non durat nisi per instans, scilicet per primum instans quo creatura incipit esse; quia inceptio non amplius durat. Et ista distinctio potest optime fieri de creatione activa; quia illa, secundum communem usum nominis, dicit tria praedicta, potius quam productio.

Tunc, ad hujus improbationem (a), cum dicitur quod, si creatio habet quod duret ultra instans, Deus non poterit creaturam annihilare, etc;

dico quod consequentia non valet, eundo ad praedictum sensum. Si enim creatio, quantum ad omnia quae dicit, duraret ultra primum instans, consequentia haberet colorem. Nunc autem nullum habet; sed procedit ex falsa imaginatione arguentis, qui putat creationem activam, esse quoddam intervallum inter Deum et creaturam; quod quidem intervallum, si ex ratione sua haberet quod, eo facto quo poneretur in instanti, duraret per tempus, argumentum concluderet; sed nos longe aliter sentimus. Dico enim quod creatio activa, quantum ad aliquid, non durat nisi per instans; sed quantum ad aliquid, durat per tempus; et quantum ad aliquid, est aeterna. Sed si arguens loquitur de productione passiva, dico quod illa durat quamdiu creatura manet; et hoc, quantum ad relationem dependentia; ad Deum, quam dicit in recto; sed quantum ad inceptionem creaturae, quam dicit in obliquo, non durat nisi per instans.

Tunc ad argumentum, dico quod, licet (a) improbationem.

Orn. IV. - QUAESTIO II. talis productio vel processio passiva duret per tempus, non tamen sequitur quod creatura sit producta, aut ipsa productio sit necesse esse, aut quod necessario duret per tempus aliquod determinatum, quantumcumque modicum; immo, per nullum tempus necessario durat, quia illa productio non habet tempus suae durationis praefixum, nisi quantum Deus sibi dat, plus vel minus. Unde non est de ratione ejus durare per horam, nec per dimidiam, nec per dimidium dimidii; immo, dato quocumque tempore, quantumcumque minimo, quo duravit, Deus potuit eam annihilare centies milliesantedimidium illius temporis. Sed tamen, quia non est dare ultimum instans rerum permanentium, ideo, si Deus dat sibi esse per instans, necessario, necessitate consequentia , non absoluta (a), dat sibi esse per tempus; sicut est de qualibet substantia. Item, si aliquid movetur, adhuc movebitur. Si tamen teneatur quod Deus posset aliquam rem in instanti producere, et non ultra sibi esse influere, tunc diceretur quod illa productio, sicut et aliae res creatio, non habet ex sua ratione quod duret, quantum ad aliquid sui, plus quam per instans; sed potest durare per instans, vel per tempus, sicut Deo placuerit; quia neutrum sibi repugnat. Sed mirum est quomodo arguens non advertit defectum suarum consequentiarum. Non plus enim valent quam istae : Si homo vel si motus producitur, durat per tempus necessario ; igitur habet necesse esse. Item, quando sic arguit : Productio creaturae non habet, ex sui natura, quod duret ultra quam per instans; igitur, ex sui natura, habet quod non duret nec durare possit ultra instans. In hoc enim argumento est fallacia consequentis, sicut si arguitur: Animal non habet, ex sui natura, quod sit rationale; igitur, ex sui natura, habet quod non sit rationale, vel quod sit irrationale. Nam in talibus arguitur a negativa ad affirmativam, et a propositione habente plures causas veritatis ad imam illarum. Ad tertium dicitur quod solum probat quod conservatio et productio differunt quantum ad tonnotata quae dicunt in obliquo. Sed non probat quin divina actio, eadem manens, nunc habeat solum rationem productionis vel creationis, scilicet in primo instanti sui effectus, et post habeat rationem conservationis. Et ideo non conceditur quod creare sit conservare, nec econtra, secundum communem usum loquendi. Cujus causa saepe dicta est. Ad quartum conceditur quod, proprie loquendo, nulla creatura conservat aliquam substantiam. Unde sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 5, art. I, ad 7 ", dicit sic : " Actio corporalis agentis non se extendit ultra motum. Et ideo agens corporale, est instrumentum primi agentis, in eductione formarum de potentia in actum ; non autem in conservatione earum, nisi quatenus ex aliquo motu disposita) absoluta.

ablata IV. tiones in materia retinentur, quibus materia fit propria formae. Sic enim per motum corporum coelestium, inferiora conservantur in esse. "

Haec ille.

Et sicut de agentibus corporeis, ita (x) de incorporeis, scilicet angelis, quae non agunt in haec inferiora nisi per motum, ut ipse dicit in multis locis. Dico igitur quod, licet Deus communicet creaturis agere, non tamen proprie communicat eis conservare substantiam. Sed ex hoc non sequitur quod in Deo creatio et conservatio sint res distinctae, sed solum quod differunt ratione, vel quoad connotata in obliquo : sicut Deus aliquibus creaturis communicat vivere, quibus non communicat intelligere; non tamen ex hoc sequitur quod in Deo aliud sit vivere, et aliud intelligere. ij 4.

Ad argumenta contra quartam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Aureoli.

In quarto loco hujus articuli, respondendum est ad argumenta Aureoli contra quartam conclusionem. Et Ad primum quidem, dicitur quod non est de ratione productionis, in quantum hujusmodi (6), habere duos terminos reales, aut proprie terminum a quo exclusum virtute productionis, nisi ubi productio est cum motu aut mutatione. Unde sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 3, art. I, ad ll" : " Illud, inquit, quod lit ex nihilo, dicitur fieri, quando factum est, non secundum motum (y) qui est ab uno termino in alterum, sed secundum effluxum ab agente in factum. Haec enim duo in genere naturali considerantur, scilicet transitus de uno termino in alterum, et effluxus ab agente in factum ; quorum alterum tantum est in creatione proprie. "

Haec ille.

Et art. 2, ad 2 : a In generatione, inquit, in qua fit aliquid secundum partem suae substantia?, est aliquid commune subjectum privationi et forma . Et ideo, sicut ibi accipitur proprie terminus, sic et ibi accipitur proprie transitus; quod in creatione non est. "

Haec ille.

Dico tamen quod, accipiendo large terminum a quo pro opposito, vel carentia aut non exsistentia rei productae, et terminum ad quem pro illo quod producitur, concedendum est quod in omni productione temporali sunt tales duo termini, ubi scilicet aliquid noviter et ex tempore producitur. Nam, loquendo de productione aeterna, qualis est divinarum personarum, vel de creatione quam ponit Avicenna et sui sequaces, illa maxima nullum colorem aut apparentiam veritatis habet. Tunc ad argumentum, dico quod id quod creatur, fit ex nihilo per se, et non per accidens. Unde Santi) ita. - aut Pr. etus Thomas, ibidem, art. 1, ad 16 " : " Si ex, inquit, nominet causam, non fit aliquid ex opposito, nisi per accidens, scilicet ratione subjecti. Si vero nominet ordinem, tunc fit aliquid ex opposito per se; unde etiam privatio dicitur esse principium fiendi, non essendi. Hoc autem modo dicitur aliquid fieri ex nihilo. " - Haec ille. - Ex quibus patet quomodo aliquid fit ex nihilo per se, si ly ex dicat ordinem, ut sit sensus : Aliquid fit ex nihilo, et post nihil. Unde, secundum quod ipse dicit, ibidem, ad 7 : I Cum dicitur aliquid fieri ex nihilo, duplex est sensus, ut patet per Anselmum, in suo Monologii) (cap. 8). Nam negatio importata in nihilo, potest negare praepositionem ex, vel includi sub praepositione. Si autem neget praepositionem, adhuc potest esse duplex sensus. Unus, ut negatio feratur ad totum, et negetur non solum praepositio, immo etiam verbum, ut sic dicatur aliquid ex nihilo fieri, quia non fit; sicut de tacente possumus dicere quod de nihilo loquitur; et sic de Deo posumus dicere quod de nihilo fit, quia omnino non fit (a); quamvis iste modus loquendi non sit consuetus. Alius sensus est, ut verbum maneat affirmatum, et negatio solum feratur ad praepositionem, ut ideo dicatur aliquid ex nihilo fieri, quia fit quidem, sed non praeexsistit aliquid ex quo fiat; sicut dicimus aliquem tristari de nihilo, quia non habet suae tristitiae causam ; et hoc modo per creationem dicitur aliquid ex nihilo fieri. Si vero praepositio includat negationem, tunc est duplex sensus : unus verus, et alter falsus. Falsus quidem, si praepositio importet habitudinem causae; non esse enim, nullo modo potest esse causa entis. Verus autem est, si importet ordinem tantum, ut dicatur aliquid fieri ex nihilo, quia fit post nihil; quod etiam verum est in creatione. "

Haec ille. - Patet igitur quomodo fit aliquid ex nihilo per se. Tunc ad primam hujus improbationem, dicitur quod ex opposito fit aliquid per se, si ly ex dicat ordinem; non autem si dicat causam. Et cum hoc improbatur, quia tunc unum oppositum convertitur in aliud ;

negatur consequentia; sed solum sequitur quod unum oppositum sit post aliud.

Nec iterum valet secunda improbatio. Non enim omne quod fit per se ex aliquo, fit ex eo ut ex subjecto, nisi ly ex dicat causam. Et ideo responsio quam arguens recitat, bona est, et secundum mentem sancti Thomae, ut patet. Tunc, cum illa responsio improbatur, dico ad primam improbationem, quod non ubicumque est talis ordo, requiritur aliquid commune substratum proprie utrique illorum inter quae est ordo, nisi sit ordo realis, qualis non est inter ens et non ens. Dico tamen quod, in proposito, est aliquid commune secundum imaginationem. Unde sanctus Thomas, a quia omnino non fit. - Om. Pr. I ubi supra, art. 2, sic dicit: " In qualibet mutatione requiritur quod sit idem aliquid commune utrique termino mutationis. Si enim termini mutationis oppositi, in nullo eodem convenirent, non posset ibi notari transitus ex uno in alterum. In nomine enim mutationis et transitus, designatur aliquid idem se habere aliter nunc et prius. Et etiam ipsi mutationis termini, non sunt incontingentes; quod requiritur ad hoc ut sint mutationis termini; nisi (a) in quantun referuntur ad idem; nam duo opposita, si ad diversa referantur, contingit esse simul. Quandoque ergo contingit quod utrique mutationis termino est unum commune subjectum, actu exsistens; et tunc proprie est motus ; sicut accidit in alteratione, et augmento, et diminutione, et loci mutatione; nam in omnibus his motibus, subjectum unum et idem, actu exsistens, de opposito in oppositum mutatur. Quandoque vero est idem commune subjectum utrique termino, non quidem ens actu, sed ens in potentia tantum; sicut accidit in generatione et corruptione simpliciter; formae enim substantialis et privationis subjectum, est materia prima, quae non est ens actu ; unde nec generatio nec corruptio., proprie dicuntur motus, sed mutationes quaedam. Quandoque vero non est aliquod subjectum commune, nec actu, nec potentia exsistens; sed est idem tempus continuum, in cujus prima parte est unum oppositum, et in secunda aliud ; ut cum dicimus, hoc fieri ex hoc, id est, post hoc; sicut ex mane fit meridies. Sed hoc non proprie vocatur mutatio, sed per similitudinem, prout ipsum tempus imaginamur quasi subjectum eorum quae in tempore aguntur. In creatione autem, non est aliquid commune aliquo praedictorum modorum. Neque enim est commune subjectum actu exsistens, neque potentia. Tempus etiam non est idem, si loquamur de creatione universi; nam ante mundum, tempus non erat. Invenitur tamen aliquod subjectum esse, secundum imaginationem tantum, prout imaginamur unum tempus commune, dum mundus non erat, et postquam mundus in esse productus est. Sicut enim extra universum non est aliqua realis magnitudo, possumus tamen eam imaginari; ita etiam, ante principium mundi, non fuit aliquod tempus, quamvis sit possibile ipsum imaginari. Et quantum ad hoc, creatio, secundum veritatem, proprie loquendo, non habet rationem mutationis; sed solum secundum (6) imaginationem quamdam, non proprie, sed similitudinarie. "

Haec ille.

Patet igitur quod non semper, ubi ex hoc fit hoc, et ly ex dicit ordinem, oportet ponere aliquam rem substratam illi quod tollitur et illi quod ponitur, vel, ut verius loquamur, substratam utrique oppositorum, quia in creatione nihil tollitur; sed sufficit continuitas temporis veri aut (a) imaginarii, in cujus una parte (6) sit unum oppositorum, et in alia sit reliquum. Ad confirmationem ibidem factam, palet per idem; quia mane et meridies non succedunt sibi, nisi modo praedicto. Ad aliam impugnationem, dico primo, quod ibi non est proprie transitus, nec terminus, sed successio imaginaria; et ideo non requiritur ibi subjectum aliquod, in quo sibi succedant nihileitas et entitas. Dico secundo, quod ponentes distinctionem inter essentiam et esse actualis exsistentiae, dicerent quod lapis prius fuit nihil, et postea fuit ens, id est, actuale exsistens. Et cum dicitur quod realitas lapidis nunquam fuit sub nihilo, etc;

dico quod, si realitatem lapidis vocet essentiam lapidis et ejus quidditatem , tunc conceditur quod realitas lapidis fuit sub nihilo exsistentiae, vere vel imaginarie. Si autem realitas sumatur pro exsistentia actuali, conceditur quod illa exsistentia, vel esse actualis exsistentiae, nunquam fuit sub nihilo sibi opposito, scilicet nihileitate exsistentiae. Et cum dicitur quod unum oppositum non est sub alio;

dico quod verum est, sed non ad propositum. Quia nihileitas essentiae opponitur solum essentiae lapidis, non autem nihileitas exsistentiae : quia essentia lapidis abstrahit ab exsistentia et a non exsistentia, vel ab esse et a non esse; nec unum plus ei opponitur quam aliud. Ad aliam improbationem, dicitur quod, cum mundus fiebat ex nihilo, ibi non erat proprie transitus, nec terminus a quo, nisi imaginatione, modo praedicto; nec erat ibi ordo realis, nec prioritas aut posterioritas realis. Sciendum tamen quod moderni, puta Gregorius et Adam, citius expediunt se de primo argumento Aureoli. Gregorius siquidem (dist. 1, q. 2), ad istud dicit quadrupliciter. Primo, dicit quod, a cum dicimus aliquid fieri ex nihilo, ly ex est nota materiae. Sed hoc potest dupliciter intelligi. Uno modo, quod sit nota materiae constitutive, sic quod per illam enunciationem detur intelligi quod ex nihilo, id est, ex eo quod est penitus nihil, quasi ex materia fiat aliquid, ac si ipsum nihil sit aliquid exsistens, ex quo possit aliquid fieri; sicut dicimus quod ex farina fit panis. Et in isto sensu, propositio est falsa. Alio modo, ut sit nota materia?, sed negative, ut scilicet negetur omnis materia; ita quod, cum dicimus factum ex nihilo esse aliquid, intelligamus quod aliquid factum est, sed non est unde sit factum. Patet autem quod secundum hunc sensum, ratio in nullo procedit, nec confirmatio; sed tantum contra primum sensum, quem non damus. "

- Secundo, dicit quod " hic terminus, nihil, potest in enunciationibus dupliciter teneri, (a) aut. - autem Pr. i (6) parte.

per se Pr. I scilicet: syncategorematice, et categorematice. Primo modo, aequi valet, in significando, huic complexo, nullum ens. Secundo modo, huic complexo, non ens, aut huic, quod non est. Et secundum hanc diversam acceptionem ejus, multum diversantur multa? propositiones^ in veritate, et falsitate, et aliis conditionibus earumdem. Nam, si dicatur, Nihil potest corrumpere Deum, et ly nihil stet primo modo, idem valet quod haec propositio, Nullum ens potest corrumpere Deum; et sic erit propositio universalis negativa, et vera. Si vero teneatur secundo modo, tunc aequivalet huic, Nonens, seu illud quod non est, potest corrumpere Deum; et sic est indefinita affirmativa falsa. Consimiliter, distinguendum est de istis : Nihil potest satiare avarum, Nihil docuit me volare, et similibus. "

Tertio, dicit quod, " cum dicunt philosophi, Nihil fit ex nihilo, secundum ipsos ly nihil non potest teneri in subjecto et praedicato categorematice. Tunc enim esset sensus quod non ens fit ex non ente; quod utique, secundum illos, falsum est. Volunt igitur quod teneatur in subjecto syncategorematice. In praedicato autem, potest teneri categorematice; et tunc est sensus : Nullum ens fit ex non ente. Potest etiam teneri syncategorematice; et tunc est sensus : Nullum ens fit ex nullo ente. Et utroque modo, secundum ipsos, est propositio vera. Secundum nos autem, in secundo sensu est falsa, et ejus opposita est vera, scilicet : Aliquod ens fit ex nullo ente; ita quod aequivaleat huic copulativae : Aliquod ens fit, et ipsum ex nullo ente fit, seu non fit ex aliquo ente. " Quarto, dicit quod isto modo concedendo quod aliquid fit ex nihilo, quaerentibus an fiat ex nihilo per se, vel per accidens, diei debet quod " quaestio est impertinens, eo quod procedit ac si ly nihilo teneretur categorematice, et esset propositio mere affirmativa. Non autem est sic; immo, est copulativa, pro una parte negativa, etsi non formaliter, tamen aequivalenter. Affirmatur namque quod aliquid est factum ; et negatur esse ex aliquo per se, vel per accidens. Posset tamen concedi sic quaerenti, quod aliquid fit ex nihilo per se et per accidens, id est, ex nullo ente, nec per se, nec per accidens ".

Haec Gregorius, et valde bene. Adam autem, in prima quaestione quarti, brevius dicit, quod scilicet omnia argumenta ista procedunt ex falsa imaginatione. Imaginantur enim quod nihileitas esset aliquid quod deberet tolli; et non sic est. Sed illud quod modo est aliquid, prius non fuit aliquid ; et immo, est aliquid, non quod aliquid sit substratum aliquitati et nihileitati. Quidquid autem addit de repugnantia ex terminis per se secundo modo, totum est materiale dictum ; et totum procedit ex falso intellectu propositionis verae per se secundo modo. Deus enim de tota sua omnipotentia non posset falsificare propositionem veram per se. - Haec ille. Ad secundum principale dicendum quod utraque responsio ididem data, bona est. Nec ulla earum sufficienter improbatur. Non quidem prima : quia non est verum, quod in prima ejus improbatione assumitur, scilicet quod, qualemcumque ordinem dicat ly ex, semper istae aequipolleant, Hoc fit hoc, Ex hoc fit hoc; nam nullus diceret quod martius fiat aprilis; conceditur tamen quod ex martio fiat aprilis. Unde Commentator, 5. Metaphysica;, caram. 29, facit magnam differentiam inter illum modum quo aliquid transmutatur in aliud, et illum modum quo aliquid fit post aliud ; in signum quod secundus non infert primum, nec sequitur : ex hoc fit hoc, igitur hoc fit hoc, vel transmutatur in hoc. Unde, ibidem, sic ait : " Omnes intentiones quae significantur per hanc praepositionem ex, includuntur in duobus modis.. Quorum unus est in quolibet duorum quorum alterum transmutatur in alterum; transmutatum enim dicitur esse ex eo de quo transmutatur. Materia ibitur transmutatur ad compositum et ad formam ; et compositum etiam transmutatur ad materiam ; et totum transmutatur ad partes, apud suam corruptionem, et generationem partium ; et partes transmutantur ad totum, apud generationem totius. Secundus autem sensus, successive dicitur. Res autem quae sequuntur se ad invicem, dicuntur ex se invicem. Sed ista propositio ex significat, in hoc loco, idem quod post. "

Haec ille.

Patet igitur quod ad hoc quod aliquid dicatur esse ex aliquo, sufficit quod sequatur illud, et non oportet quod alterum fiat, proprie loquendo, reliquum, utarguens vult. Si autem respondens instet, dico quod sicut ipse concedit istam, Martius fit aprilis. Dies fit nox; ita concedam sibi istam. Nihil fit aliquid, id est, post nihil. Sed ex ista nihil potest inferre contra nos; quia impropria est, sicut sua, Dies fit nox. Et omnia quae arguit contra nos, arguemus contra eum.

Confirmatio similiter quam arguens facit, nulla est; quia non arguit de primo modo acceptionis hujus quod dico ex aliquo.

Causa similiter quam assignat illius aequipollentia;, non valet; quia falsum est quod ly ex semper importet liabitudinem termini mutationis ad alium terminum, licet importet habitudinem, realem vel rationis, prioris ad posterius. Illa autem habitudo non requirit subjectum commune, sed commune tempus, reale vel imaginatum. Verumtamen addo praedictis, quod, concessa, in proposito, loqui pollentia predictorum, seilicet, Ex nihilo fit lapis, et, Nihil fit lapis, ista propositio, Nihil fit aliquid, vel hujusmodi, potest uno modo concedi; non quod nihileitas vertatur in aliquitatem sibi oppositam, sed quia essentia lapidis, quae prius erat nihil in genere exsistentium, postea est aliquid in genere illo. Secunda similiter responsio (x), male impugnatur. (a) responsio. - et non IV. Unde, ad primam ejus impugnationem, dico quod, cum dicitur quod creatura est ex nihilo, nihil (a) potest negare solam praepositionem, ut superius dictum est, in simili, de ista, Hic tristatur de nihilo. Nec tamen illo modo conceditur quod Filius Dei sit de nihilo, vel productus de nihilo ; quia negatio non solum negat ly ex ut dicit habitudinem materiae, immo ut dicit habitudinem habentis qualemcumque conditionem materiae. Licet autem Filius Dei non sit ex aliqua materia, tamen est productus (6) ex substantia Patris, quae habet aliquam de conditionibus materiae, scilicet: quia non solum est in Filio genito, sed in alia persona, scilicet in Patre. Creatura autem non fuit creata ex aliqua materia, nec ex aliquo habente conditionem materiae, scilicet quod praeesset in aliquo; quia nihil quod sit in creatura formaliter, praecessit ejus productionem, nec fuit in aliquo alio.

Illud autem quod additur in argumento, de Anselmo, facit pro nobis in parte : quia ipse dicit quod, sicut idem horno prius ens pauper, postea fit dives, ita creatura prius nihil exsistens, fit actu exsi-tens; quod est conforme aliquibus supradictis.

Cum autem dicit arguens, quod Anselmus ponit aliquem ordinem, etc.;

concessum est prius, quod illa praepositio ex potest includere negationem, et includi ab ea. Primo modo, signatur ordo ad nihil. Secundo modo, signatur nihileitas ordinis. Unde utroque modo concedi potest illa propositio, Creatura ex nihilo facta est. Et in sensu quo signatur ordo ad nihil, dictum est prius, quod non sequitur, Ex hoc fit hoc, igitur hoc fit hoc, nisi consequens improprie intelligatur. Et dato quod sequeretur, nondum argumentum sufficienter improbat istam, Nihil fit aliquid; immo, Anselmus eam videtur concedere, ut patet ex allegatis per arguentem. Ad lertium principale, negatur antecedens. Nec probatio valet; non enim contradictionem implicat, id quod est, reduci in nihilum.

Et cum dicitur quod in nullo genere oppositionis, etc.;

dico quod ens sumptum ab esse exsistentiae, opponitur contradictorie nihilo exsistentiae; et ens sumptum ab esse essentiae, opponitur nihilo essentiae. Dico igitur quod essentia, quae est ens secundo modo, potest reduci in nihil sibi non oppositum ; licet ens exsistentiae non possit reduci in nihil exsistentiae, nisi per accidens, ratione substrati, scilicet essentiae, quae, sive habeat actum essendi vel exsistendi, sive non, semper tamen remanet ens, prout ens sumitur ab esse essentiae, et significat essentiam reponibilem in praedicamento. Unde, sublato actu essendi, essentia, quae prius fuerat ens vel aliquid primo modo, fit nihil illo modo; licet remaneat ens aliquo modo, scilicet in esse intelligibili, vel ens in potentia, non (a) nihil.

nemo IV. quidem proprie passiva, sed in potentia activa Dei. Ad quartum dicitur quod, cum lapis fit totaliter de nihilo, vel cum mundus creatus fuit de nihilo, virtute illius productionis factum est illud quod omnino nihil erat per prius in esse exsistentium extra Deum. Nec tamen sequitur quod nihil, abstra-ctive dictum, sit conversum in ens; sed bene (a) sequitur quod res quae prius nihil erat in actu, modo est aliquid actu. Et ad hujus improbationem, dicitur quod dicentes lapidem, qui prius erat purum nihil, etc, intelligunt quod lapis erat omnino nihil in genere exsistentium ; nec erat ibi aliquid ultra tale nihil, exsistens in actu, et de quo posset dici, hoc est actu. Erat autem ultra nihileitatem, quae est carentia actualis exsistentiae, essentia in esse essentiae; quae, absolute considerata, ut natura vel quidditas, est substrahibilis nihileitati exsistentiae et aliquidditati exsistentiae, hoc est, ipsi esse vel non esse actualis exsistentiae. Et ipsa, secundum se, semper est aliquid in genere essentiarum, et in esse intelligibili, et in potentia activa Creatoris, licet non in esse reali actuali, ut declarant Henricus, et Godofridus, et Bernardus de Gannato. Et sic non sequitur quod unum oppositum, abstracte sumptum, sit conversum in aliud, puta nihileitas in aliquidditatem, vel non esse in esse sibi oppositum ; sed essentia, quae prius non habebat esse actu, modo habet esse actu. Et cum dicitur quod tunc lapis non est factus ex puro nihilo;

dico quod non est factus ex puro nihilo in genere entium vel essentiarum, sed ex puro nihilo in genere exsistentium actu vel in potentia passiva extra Deum. Nam, antequam mundus esset, vel crearetur mundus, erat mundus. Et erat id quod nunc est, non in actuali exsistentia, nec in potentia activa vel passiva creaturae; sed in potentia activa Dei, et in esse intelligibili, et secundum suam absolutam considerationem; item, in potentia logicali, quae est non repugnantia terminorum ; non enim repugnabat rosae esse substantiam, esse corpus, esse Ilorem. Et ideo conceditur quod rosa, ab aeterno, erat substantia, corpus, flos; non actu, sed in potentia. Ideo non sic erat omnino nihil sicut (6) chimaera, cui repugnat esse actu. Sicut enim dicit Augustinus, 1" Homilia super Joannem, dans exemplum de hoc, sic ait: Faber facit arcam. Primo in arte habet arcam. Si enim in arte non haberet arcam, unde illam fabricando proferret? Sed arca sic est in arte, ut non sit (f) ipsa arca quae videtur (S) oculis. In arte invisibiliter est, in opere visibiliter exit. Ecce facta est in opere; nunquam destitit esse in arte. Et illa in opere

facta est, et illa manet quae in arte est; nam potest illa arca putrescere, et iterum ex illa quae in arte est, potest alia fabricari. Attendite ergo arcam in arte, et arcam in opere. Arca in opere, non est vita; arca in arte, est vita; quia vivit anima artificis, ubi sunt omnia ista antequam proferantur. Sic ergo, fratres charissimi, quia Sapientia Dei, per quam facta sunt omniu., secundum artem continet omnia, antequam fabricet omnia; quae liic fiunt per ipsam artem, non continuo vita sunt; sed quidquid factum est, vita est in illo. Terram vides, est in arte terra; coelum vides, est in arte caelum; solem et lunam vides, sunt ista in arte; sed foris corpora sunt, in arte vita sunt.

Haec ille. Ex quo patet quod, secundum illum modum loquendi Augustini, idea terrae dicitur terra invisibilis et intelligibilis; et sic de ideis caeterorum. Cui concordat sanctus Thomas, Contra Gentiles, lib. 4, cap. 11, ubi dicit quod intellectum in intelligente, est intentio intellecta et verbum. Est igitur in Deo intelligente seipsum, Verbum Dei, quod est Deus intellectus; sicut verbum lapidis in intellectu, est lapis intellectus. Ibidem etiam dicit quod, licet haec sit falsa, Homo est verbum, tamen haec potest esse vera, Homo intellectus est verbum. Ex quo patet quod omnis essentia, antequam creetur, habet esse essentiae intelligibilis in Deo. Et ideo, antequam mundus fieret, erat (a) in Deo lapis intellectus, et essentia rosae intellecta; et sic de caeteris. Essentia enim, vel quidditas, non est aliud quam illud quod importat ratio alicujus. Et quia ratio cujuslibet rei est aeterna in Deo; ideo quaelibet essentia aeternaliter est essentia vel quidditas. Esse enim essentiam, vel quidditatem, non est aliud quam habere rationem veram, non fictitiam, in intellectu alicujus vere intelligentis. Item, sanctus Thomas, in illo Quodlibeto, quo quaerit, An senarius numerus, quo creaturae omnes dicuntur esse perfecte, sit Creator vel creatura, etc. (Quodl. 8, q. 1, art. 1), sic ait-: " Triplex est consideratio alicujus naturae. Una est, prout consideratur secundum esse quod habet in singularibus; sicut natura lapidis in hoc vel in illo lapide. Alia vero, est consideratio alicujus natune secundum suum esse intelligibile; sicut natura lapidis, prout est in intellectu. Tertia vero, est consideratio naturae absolutae, prout abstrahit ab utroque esse; secundum quam considerationem consideratur natura lapidis, vel cujuslibet alterius, quantum ad ea tantum quae per se competunt illi natune. Harum quidem considerationum duae semper uniformiter eumdem ordinem servant. Prior enim est consideratio alicujus naturae absolutae, quam consideratio ejus secundum esse quod habet in singularibus. Sed tertia considera) et. - Ad. Pr. QUAESTIO II. ratio natura, qiiae. est secundum esse quod habet in intellectu, non semper habet eumdem ordinem ad alias considerationes. Consideratio enim naturae secundum esse quod habet in intellectu qui accipit a rebus, sequitur utramque aliarum considerationum. Hoc enim ordine, scibile praecedit scientiam, et sensibile sensum ; sicut movens motum, et causa causatum. Sed consideratio naturae secundum esse quod habet in intellectu causante rem, praecedit alias duas considerationes. Cum enim intellectus artificis adinvenit aliquam formam artificiati, ipsa natura seu forma artificiati, in se considerata, est posterior intellectu artificis; et per consequens, etiam arca sensibilis, quae talem formam vel speciem habet. Sicut autem se habet intellectus artificis ad artificiata, ita se habet intellectus divinus ad omnes creaturas. Unde uniuscujusque naturae prima consideratio, est secundum quod est in intellectu divino; secunda vero consideratio, est ipsius naturae absolutae ; tertia vero, secundum quod est in rebus ipsis, vel in mente angelica; quarta, secundum esse quod habet in intellectu humano. Et ideo Dionysius, 11, cap. de Divinis Nominibus, hunc ordinem assignat : quia primo inter omnia est ipse substantifica-tor (a) rerum Deus; postea vero, ipsa dona Dei, quae creaturis exhibet, universaliter et particulariter considerata, ut per se pulchritudinem, per se vitam, quam dicit esse donum ex Deo proveniens, id est, ipsam naturam vitae; deinde ipsa participantia (6), universaliter et particulariter considerata, quae sunt res in quibus natura habet esse. In his igitur, semper id quod est prius, est posterioris ratio; et remoto posteriori, remanet prius; non autem econtra. Et inde est quod hoc quod alicui naturae competit secundum absolutam considerationem, est ratio quare competit naturae alicui secundum esse quod habet in singularibus; et non econtra. Ideo enim Socrates est rationalis, quia homo est rationalis; et non econtra. Unde, dato quod Socrates et Plato non essent, adhuc naturae humanae rationalitas competeret. Similiter etiam, intellectus divinus est ratio naturae absolute consideratio, vel in singularibus; et ipsa natura absolute considerata, vel in singularibus, est ratio intellectus humani, et quodammodo mensura ipsius. Possunt ergo verba Augustini intelligi de senario dupliciter. Uno modo, ut per senarium intelligatur ipsa natura senarii absolute, cui primo et per se competit perfectio; quae quidem est ratio perfectionis eorum quae senarium participant. Unde, remotis omnibus quae numero senario perficiuntur, adhuc perfectio natura senarii competeret. Et hoc modo senarius nominat naturam creatam. Alio modo, potest intelligi senarius secundum esse quod habet in intellectu divino; et sic ejus perfectio (x) substantificator. - substantilicatarum Pr. (6) participantia. - particularia Pr. est ratio perfectionis in creaturis inventa?, quae secundum senarium sunt conditae; quibus etiam remotis, in praedicto senario perfectio remaneret. Sic autem senarius non erit creatura, sed ratio creatura in Creatore, quae est idea senarii; et est idem secundum rem, quod divina essentia, tantum ratione differens. "

Haec ille.

Et statim, ad l , sic dicit : a. Remolis omnibus creaturis, quae sunt perfecte in senario dierum , non dicitur quod perfectio remaneret in senario numero, quasi senarius aliquod esse habeat in rerum natura, nulla creatura exsistente; sed quia, remoto omni esse creaturae, remanet absoluta consideratio naturae senarii, prout abstrahit a quolibet esse; et sic attribueretur sibi perfectio ; sicut remotis omnibus singularibus bominibus, adhuc remanet rationabilitas attribuibilis naturae humanae. "

Haec ibidem.

Et, ad 3 , sic dicit : a Non est intentio Augustini dicere quod, si coelum et terra transeant et caeterae creaturae, quod senarius maneat secundum aliquod esse creatum ; sed quia, si omnes creaturae deficiant ab esse, remanebit adhuc natura senarii, prout abstrahit a quolibet esse hujusmodi, quod ejus (a) perfectioni competit; sicut et natura humana remanebit talis, quod ei competet rationabilitas. "

Haec ille. Ex quibus patet quod, ante creationem mundi, quaelibet quidditas, quae post creata fuit, babebat esse in intellectu divino, per suam ideam; et quod cuilibet tali naturae, secundum suam absolutam considerationem, competebat omne praedicatum quod per se consequitur eam. Talis ergo natura, antequam habeat esse in rerum natura, per productionem vel creationem, est omnino nihil, prout nihil opponitur enti quod dicit actum exsistendi extra causam suam ; sed non erat nihil, prout opponitur enti quod dicit quidditatem vel naturam in se , vel dicit actum essendi in intellectu divino, vel in potentia productiva Dei. Et sic patet quomodo lapis factus est de nihilo, et quomodo non sequitur quod nihileitas sit conversa in entitatem; sed solum quod quidditas, quae non habebat esse extra causam suam, vel extra divinum intellectum,postea habuitesse actu extra Deum. Item, Dominus Albertus, in Logica sua veteri, Tractatu de Postpraedicamentis, cap. 9, sic dicit: a Res de quibus est affirmatio et negatio, dupliciter sunt, scilicet in esse, et in ipsa rerum ordinabililate. Et hoc est manifestum per Avicennam, et Alga-zelem, et Alpharabium, dicentes, sicut et verum est, quod quando praedicatum concipitur in ratione subjecti, talis propositio vera est, sive re exsistente, sive non exsistente. Sive enim homo sit et animal, sive non sit homo et animal, haec semper est vera, Homo est animal, et haec, Animal est animatum sensibile, et vivum , et (6) substantia. Et ideo sequitu ejus. - ei Pr. (8) et. - est Pr. lur : Homo est animal, et animal est vivum, et vivum est substantia ; ergo homo est substantia. Sed si ulterius inferatur : Substantia est ens, igitur homo est ens, dicunt quod non sequitur; quia ens, vel esse, accidit homini et animali, et non per se clauditur in intellectu eorum. Cum enim dicitur, Homo est animal, sufficit, ad veritatem propositionis, substantialis ordinatio praedieati ad subjectum. Cum autem additur, Animal est ens, et ens non est de ratione animalis vel bominis, non erit ibi ordo substantialis unius ad alterum; et ideo, si animal est ens, vel homo est ens, oportet quod sit ens actu, et hoc est contra hypothesim ; posuimus enim quod non sit homo. Ordinabilitas autem rerum in praedicatum et subjectum, aequaliter convenit rebus exsistentibus, et non exsistentibus, dum non sint incom-possibiles ad exsistendum. Et ideo, ante mundum, haec propositio, Mundus est mundus, fuit, in ipsa rerum ordinabilitate, vera; et similiter haec, Homo est animal. Et si quaeratur in quo fuit illa rerum ordinabilitas, quando non erant res;

dicendum est quod fuit in ipsis rerum rationibus.

Si autem de illis rationibus ulterius quaeratur;

dicendum est quod fuerunt in sapientia creantis, et causantis, et ordinantis.

Si autem ulterius inferatur quod in sapientia primi intellectus fuerunt ut unum, et non ut ordinatum unum ad alterum ;

dicendum quod res in sapientia primae causae dupliciter considerantur, scilicet: ut res consideratae et producendae; vel ut intellectus quo intelliguntur. Et primo quidem modo, possibiles sunt ad pluralitatem et ordinem ; non quidem in actu ordinantis, sed ad ordinem qui est in ordinabilibus. Et hoc modo possibile est veritatem esse de ipsis; et enunciabiles sunt ad veritatem, quamvis nunquam fiat enunciatio. Et sic enunciabile ad rem reductum, et similiter propositio, possunt esse ab aeterno; et tamen unum solum est actu ab aeterno.

Et si quaeritur utrum tale sit creatum, vel increatum;

dicendum quod est creabile, et non creatum, secundum rerum ordinem. Et quamvis hoc sit in Creatore; tamen ratione differt a Creatore, quia Creator non est creabilis, nec crealus.

Si autem quae sunt in intellectu creantis, accipiantur ut intellectus, cum Creator non intelligat nisi seipso, tunc verum est quod res in Creatore sunt per modum Creatoris; et nec sunt unum, nec multa, nec ordinata, nec inordinata; sed sunt idem quod ipse. Et haec est Avicennae doctrina, quae concordat cum Porphyrio, qui dicit quod, nulla specie animalis exsistente, potest intelligi substantia animata sensibilis. Et constat quod non loquitur de intellectu intelligentis; quia sic nihil diceret; quia, si nulla est species animalis, nullus homo erit intelligens. Sed loquitur de intellectu intelligibilis (a); quia, secundum naturae ordinem, nulla specie anila) intelligibilis. - intelligibili Pr. malis exsistente, adhuc, quantum in se est, intellectualiter manet substantia animata sensibilis, j

Haec ibi in forma. Item, idem, in Commento super Porphyrium, in Tractatu de communibus differentiis et convenientiis quinque universaliwn, cap. 8, quod est de communibus et propriis differentiae et (a) speciei, sic dicit : a Habitudo ista, quae est particularis ad universale essentiale, perpetua est, sive sit totum esse, ut species, sive sit pars essentiae, ut differentia. Et ideo dicunt Avicenna et Algazel, quod semper haec est vera, Socrates est homo, et, Homo est animal, et, Animal est substantia, et omnis illa propositio in qua praedicatum est de ratione subjecti et clauditur in intellectu ejus. Si quis autem sic ]infe-rat : Homo semper est animal, vel, Animal semper est substantia; et esse hominem, vel animal, vel esse substantiam, non diminuit ab esse, sicut cum dicitur, homo mortuus; igitur, si semper homo est animal, homo semper est; patet quod non sequitur, et est ibi fallacia secundum quid ad simpliciter. Quia, cum dicitur, Homo semper est animal, hoc quod dico semper non dicit nisi sempiternitatem habitudinis subjecti ad praedicatum, et conclusio infertur ac si dicat sempiternitatem simpliciter. Hujus tamen consequentia? aliam causam dicunt Avicenna et Algazel. Dicunt enim has esse per se, Homo est homo, et, Homo est animal, et, Homo est substantia; et semper esse veras, propter causam quae dicta est, quia scilicet praedicatum clauditur actu et intellectu in subjecto. Si autem inferatur, Homo est substantia, igitur homo est, dicunt non sequi; quia id quod est, actu est; et hoc accidit. Accidit enim esse actu ei quod dicitur, Homo est substantia; quia, sive homo sit actu, sive non sit actu, haec semper est vera, Homo est substantia, i

Haec ille. Item, in Commento super Prxdicamenta, exponens illud Philosophi, Destructis primis substantiis, impossibile est aliquid aliorum remanere (trad, ii, cap. 4), dicit : " Superiora, esse actuale secundum naturam non habent, nec esse perfectum ultima perfectione, nisi in individuis, quae sola perfectum esse in natura attingunt. Ad quod, omnia quae sun,t in genere et specie, esse habent in potentia, et indeterminatum, et confusum, et fluidum, quousque illud attingant. Et ideo, illis non exsistentibus, nihil aliorum habet esse actuale et in natura determinatum. "

Item, post : " Priora secundum naturam, non destruuntur, ut priora, destructis sequentibus posterioribus, secundum esse priorum. Et sic, destructis individuis, remanet esse eorum quae priora sunt natura individuis; et destructis speciebus, remanet esse eorum quae speciebus priora sunt secundum illud esse quo priora sunt eis. Hoc autem est esse intellectuale, quo sunt (a) et. - Om. IV. ^TENTURUM genera et species: et non est esse actuale perfectum in natura. Quoad hoc enim destruuntur, destructis primis; quia tale esse non liabent nisi in primis. Et tale esse, est esse simpliciter; et omne aliud, est esse secundum quid. " - IJar Albertus. Apparet ibitur, prima lac ie, quod, licet nulla essentia creata luerit ens ab aeterno, loquendo de ente prout dicit actum essendi vel actualem exsistentiam, tamen qualibet essentia semper fuit id quod nunc est essentialiter et per se : puta quod homo semper est homo, semper est animal, semper est corpus, semper est substantia, semper est essentia, vel ens quod dicit essentiam. Et hoc secundum mentem Alberti, et multorum aliorum; cujus etiam opinionis videtur esse sanctus Doctor. Si tamen illa positio non placet, teneatur quod tenet sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 3, art. 5, ubi sic arguit : " Omnia quae a Deo sunt facta, dicuntur esse Dei creaturae. Creatio autem terminatur ad esse; prima enim rerum creatarum est esse, ut habetur in libro de Causis. Cum igitur quidditas rei sit praeter esse ipsius, videtur quod quidditas rei non sit a Deo. " Ecce argumentum. Sequitur responsio (ad 2" ) : " Ex hoc ipso, inquit, quod quidditati esse tribuitur, non solum esse, sed ipsa quidditas creari dicitur; quia, antequam esse habeat, nihil est, nisi forte in intellectu creantis, ubi non est creatura, sed creatrix essentia. "

Haec sanctus Thomas.

Et puto quod ista secunda via est securior. Nec tamen alia via est erronea, nec errori proxima, nisi pro quanto videtur ponere quod essentia habeat aliquod esse, et non a Deo. Sed hoc non debet movere. Quia, sicut dicit Henricus, et bene, meo judicio, essentia habet duplex esse, scilicet esse essentiae, et esse exsistentia;; et quodlibet istorum habet a Deo; sed primum habet a Deo ut est causa exemplaris, dans per suum inlelligere esse intelligibile et quidditativum cuilibet essentiae; secundum autem esse dat, ut est causa efficiens; et sic non sequitur quod creatura habeat aliquod esse quod non sit a Deo, sed solum quod non dicitur creari quantum ad primum, sed quantum ad secundum esse. Item, quia, ut supra tactum est, esse possibile, esse intelligibile, esse quidditativum, cum non sit esse nisi secundum quid, non est per creationem; sed sufficit quod sit per intellectionem divinam, in genere causae formalis. Posset tamen brevius dici ad argumentum, quod ista consequentia non valet : Lapis, ante sui creationem nihil omnino erat, et post sui creationem est aliquid; ergo (a) purum nihil conversum est in ens. Sed solum sequitur (6) quod res quae prius non fuit aliquid, postea est aliquid. - Et si dicatur : Lapis prius non fuit aliquid; ergo tunc fuit nihil; - nega- tiir consequentia; q uia aliud est affirmare lapidem esse nihil, et aliud est (a) negare ipsum esse aliquid. Conceditur tamen quod nihil fuit lapis, id est, nullum ens fuit lapis; ut sit universalis negativa, et non sit affirmativa de subjecto infinito. Similiter, conceditur quod lapis nihil fuit, id est, lapis nullum ens fuit; ut ista similiter sit negativa. Hoc enim quod dico nihil aliquando accipitur in virtute hujus complexi nullum ens; et sic sunt duae dictiones, sicut hoc quod dico omne. ens. Aliquando vero est una dictio, vel nomen infinitum, sicut hoc quod dico non ens. Sed prima solutio realior est, dummodo intelligatur. II. Ad argumenta aliorum.

Ad primum eorum quae secundo loco contra eamdem conclusionem inducta sunt, dicitur negando majorem. Nam non omne quod est factum, potest aliquando non esse per potentiam passivam sibi intrinsecam ; licet possit non esse per potentiam extrinsecam.

Et ad ejus probationem, dicitur quod ista est falsa, Omne incorruptibile, est ingenitum ; sumendo incorruptibile pro illo quod habet potentiam ut semper sit, et non habet potentiam ad non esse; et sumendo ingenitum pro non producto. Ad illum sensum negatur ista, Omne incorruptibile, est ingenitum. Nam, secundum sanctum Thomam, 1 p., q. 9, art. 2, et 2. Contra Gentiles, in multis locis, substantia:separatae quae non habent materiam, et corpora coelestia quae non habent materiam subjectam privationi, non habent potentiam ad non esse. Si autem accipiatur corruptibile vel potens non esse pro re quae potest a Deo redire in nihilum per potentiam extrinsecam, et eodem modo opposita, in proportionabili significatione, tunc conceditur major, scilicet, Omne factum potest aliquando non esse. Et in eodem sensu negatur minor, qua dicitur, Nullum perpetuum, vel aeternum a parte post, potest aliquando non esse. Et conceditur sua opposita, scilicet quod perpetuum potest aliquando non esse.

Et ad probationem minoris, dico quod, sicut ista, Praedestinatus potest damnari, non ponitur sic in esse, Praedestinatus damnatur; nec ista, Album potest esse nigrum, ponitur sic in esse, Album est nigrum. Sed prima ponitur sic in esse, Iste damnatur, demonstrando per ly iste aliquem de quo vere dicitur quod est praedestinatus; secunda sic, Hoc est nigrum, demonstrando per ly hoc aliquod vere album. Et similiter, ista, Perpetuum potest aliquando non esse, ponitur sic in esse, Hoc aliquando non erit, demonstrando aliquem angelum, vel animam rationalem, vel coelum. Et constat quod nulla istarum de in esse est impossibilis. Et hanc responsionem ponit Gregorius de Arimino (dist. 1, q. 2). -

Potest autem dici, quoad protervos, quod, cum dicitur : omni propositioni de possibili verae correspondet aliqua de in - QUAESTIO II. esse sub eisdem terminis non impossibilis, hoc intelligendum est de propositione de possibili in sensu composito, sicut est ista, Aquam esse calidam est possibile; isti enim correspondet haec de in esse possibilis (a), Aqua est calida. Sed non oportet hoc esse verum de propositione de possibili in sensu diviso, cujusmodi (6) est ista, Album potest esse nigrum ; non enim habet istam sibi correspondentem, Album est nigrum. Sic in proposito, de ista, Perpetuum potest aliquando non esse, quae est divisa.

Sicut autem non valet prima probatio minoris (y), ita nec secunda. Unde, secundum Gregorium (ibid.), n conceditur quod aliquid quod potest semper esse, potest aliquando non esse; et quod idem simul est in potentia ad opposita. Nec ex hoc sequitur quod esset possibile ut eidem illa opposita simul inessent.

Et si dicatur quod quaelibet potentia potest reduci ad actum, et quodlibet (o) possibile potest poni in esse; -- dicitur quod verum est; non tamen quaelibet potentia; possunt simul ad actum reduci, sicut illae quae sunt ad actus oppositos circa idem ; nec quaelibet possibilia possunt poni simul in esse; patet de contradictoriis contingentibus. Et ideo, licet potentia; sint simul, non tamen est possibile actus esse simul, seu eas reduci simul ad actum. Et hoc ideo, quia ipsae non sunt ad actus oppositos conjunctim, sed divisim. Propter quod, cum dicitur quod idem est simul in potentia ad opposita, vel simul potest opposita, consuevit dici quod intelligenda est simultas potentiae, non autem potentia simultatis. "

Ad propositum ergo, dicitur quod perpetuum aliquod, puta coelum, potest semper esse, et potest aliquando non esse; et utramque eorum divisim potest poni in esse, non autem conjunctim. Ad secundam rationem principalem, negatur minor, quidquid sit de majori.

Et ad probationem ejus, dicitur quod non est inconveniens, unum infinitum secundum quid, esse majus alio infinito secundum quid. Tempus autem praeteritum, est infinitum secundum quid, scilicet ex uno extremo tantum, et non ex utroque; et similiter, tempus futurum.

Et ad confirmationem, palet per simile. Verumtamen, secundum quod dicit hic Gregorius de Arimino, " ista probatio et ejus confirmatio aeque militant contra Philosophum et Commentatorem, qui posuit tempus oeternum in praeterito et in futuro; cum tamen tempus aeternum in praeterito, praecise sumptum, sit infinitum; et similiter, tempus aeternum in futuro; et tempus aeternum ab utraque parte, illa duo infinita comprehendat.

Dicitur ulterius, quod non est inconveniens, unum infinitum comprehendere in se plura infinita; ut patet de continuo, cujus utraque medietas continet in se infinitas partes proportionabiles, alias ab his quas reliqua continet.- Dicitur iiltei ius,quod quodlibet^ I perpetuum, sicut potest durare per inlinitum futurum, ita, si fuisset ab aeterno, potuisset durare per infinitum praeteritum, et infinitum futurum. Unde nullum creatum perpetuum excedit aliud, quantum ad posse durare; licet de in esse unum fuerit prius alio; sicut coelum (S), antequam humana anima. Et sic probatio Commentatoris nullius est efficaciae contra Christianos, sicut putat. Haberet autem aliquam apparentiam, contra eos qui ponerent aliquod perpetuum posse durare tantum infinito tempore futuro; quod nos non ponimus, sed (j) quodlibet posse, tam in praeterito quam in futuro, sicut Deo placuerit ipsum conservare. " Ad tertium, negatur minor. Ed ad ejus probationem, dico quod nullum inconveniens est materiam esse productam de nihilo.

Et cum hoc improbatur,

dico ad primam improbationem, quod, secundum sanctum Thomam, " aliqui philosophi non consideraverunt nisi emanationem effectuum particularium a causis particularibus , quas necesse est praesupponere aliquid in sua actione. Et secundum hoc, erat communis eorum opinio, ex nihilo nihil fieri. Sed hoc locum non habet in emanatione prima totius entis ab universali principio rerum. "

Haecille,l p., q. 45, art. 2,ad l" .

Ita, in proposito, prima et secunda probatio procedunt eodem modo sicut illi philosophi procedebant, de particularibus actionibus et factionibus, per quas res non fiunt quantum ad omnia quae pertinent ad suum esse, puta materiam, et formam, et omnia quae sunt in re. Sed solum forma, prius in potentia rnateriae exsistens, reducitur ad actum. Unde, in creatione, terminus ad quem, est tota substantia rei; sed in factionibus particularium agentium, terminus ad quem, est sola forma.

Tertia denique improbatio non valet. Nam consequentia ibidem facta, nulla est : nam illud quod ponimus fieri ex nihilo, non fit per motum, neque per mutationem, proprie loquendo, sed per simplicem effluxum; ideo non sequitur quod ibi sit mutatum esse sine moveri primo. Conceditur tamen quod ibi est factum esse sine fieri primo. Nec hoc est inconveniens, de illis quae fiunt sine motu. Gregorius tamen, pro solutione hujus argumenti, dicit latius. Nam, ad primam improbationem, dicit quod " inductio in qua non percipitur quod sit praedicatio essentialis, non dat certitudinem universalem aut necessariam, nisi inducantur in ea omnia particularia. Inductio autem Philosophi non fit per omnes particulares factiones, sed per eas tantum quibus forma educitur depotentia rnateriae, aut subjectum aliquod transmutatur. Ideo nonestsufficiens, ut TENTURUM ex ea universaliter concludatur, omne quod fit, fieri ex aliquo; maxime, cum non percipiatur quod haec praedicatio qua dicitur, Omne quod fit, fit ex aliquo, sit essentialis.])

Quoad secundam improbationem, dicit quod " agens non sufficienter diffinitur per esse (") principium motus; nec potentia activa, per esse principium transmutandi. Ex hoc enim bene sequeretur infallibiliter quod nullum agens agit nisi transmutando materiam. Et hujus dicti veritatem testatur Avicenna, 1. Sufficientiae suae, dicens quod illa diffinitio non est agentis universaliter, sed tantum naturalis et physici ". - Quoad tertiam improbationem, dicit " quod non solum possibile est aliquid esse mutatum, quod prius non movebatur; immo, est verum ; sicut contingit de facto in actibus intellectus et voluntatis, et aliis multis, in quibus sunt mutationes indivisibiles, non sequentes motum aliquem suorum subjectorum. Nec Philosophus, 1. Physicorum (t. c. 58), probat, nec probare intendit oppositum; sed tantum hoc probat de motu locali continuo ". Ad quartum dicitur quod coelum non est genitum per motum, aut mutationem. Et hoc solum probat argumentum. Nam talis factio locum requirit; sed productio per simplicem effluxum, non requirit locum. Isto autem modo coelum est a Deo productum. Unde Commentator, in de Substantia orbis, c. 2, sic dicit : " Agentium quoddam est prius tempore acto; et (6) omne quod fit in sphaera mundi, est (y) istius agentis, et istius (8) acti. Quoddam est prius naturaliter, non tempore; et est orbis quem sequitur tempus, et cui accidit agens, scilicet fcciens ipsum in dispositionibus necessariis in (e) inveniendo finem propter quem fuit. Et cum hoc ignoraverunt quidam esse de opinione Aristotelis, dixerunt ipsum non habere causam agentem, sed tantum causam moventem. Istud fuit valde absurdum. Et non est dubium in hoc, quod agens ipsum est movens ipsum. "

Haec ille.

Ibidem etiam dicit : " Debes scire quod corpus coeleste non tantum indiget virtute movente in loco, sed etiam virtute largiente, in se et substantia sua, permanentiam (0 aeternam. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod mens Aristotelis et Commentatoris fuit Deum esse causam efficientem coelestis corporis, licet non ex tempore, nec per generationem aut motum. Concordat Gregorius de Arimino, dicens quod " sicut non est necessarium omne corpus esse in loco, immo nec est verum, ut patet de primo continente omnia ; sic non est necessarium, omne corpus quod fit, fieri in loco, loquendo de factione universi unde. - Ad. Pr saliter. Ideo propositio sumpta, quae dicit, Impossibile est aliquod corpus fieri nisi in loco, est simpliciter falsa. Si tamen debet habere aliquam veritatem, intelligenda est tantummodo de corporibus quae generantur per transmutationem (a) agentium naturalium, quae oportet esse approximata, secundum debitam distantiam, suis passivis, et de in esse; quia de illis verum est, de facto, quod sunt in loco, quidquid sit de possibili. Coelum autem non est sic factum. Ideo ratio non valet ad propositum ". Ad quintum, negatur minor. Et ad primam ejus probationem, dicitur quod procedit solum de productione per motum aut mutationem, per agentia naturalia. Illo modo autem non ponimus intelligentias esse productas a Deo; sed alio modo.

Ad secundam probationem, dicitur quod Commentator negat ibidem intelligentias (6) esse factas a Deo, et productas, illo modo quo posuit Avicenna, scilicet quod una earum solum immediate esset producta a primo principio, et aliae essent producta? a primo, non immediate, sed mediante illa. Reputavit enim Avicenna inconveniens quod ab uno immediate procederet multitudo, et pluralitas actionum vel effe-tuum. Et hoc Commenlalor reprobat; quia, secundum eum, agens limitatum ad unum effectum, est agens extrahens id quod erat in potentia (y) ad actum. Unde hoc ostendunt verba ejus; nam non dicit absolute, quod non sit ibi actio, nec proventus, nec consecutio, sed cum addito. Unde dicit : " Non est illic proventus, neque consecutio, neque actio, ita ut dicamus quod una actio consequitur unum agens, etc. " Sed voluit Commentator, quod aliae intelligentias essent immediate a prima, in quantum ipsa intelligit multos modos ex sua essentia, quos nos dicimus ideas vel conceptus. Unde, ibidem, Commentator dicit (12. Metaphysicae, t. c. 44) : " Tantum enim est illic causa et causatum, secundum quod dicimus quod intellectum (S) est causa intelligentis. Et cum ita sit, non est impossibile ut id quod est per se intelligentia et intellectum, sit causa plurium entium, secundum quod intelliguntur ex eo multi modi. "

Haec ille.

Verumtamen, quascumque fuerit mens Commentatoris, ejus auctoritas non est in hac parte recipienda, sicut nec in multis aliis locis. Hic etiam dicit Gregorius, ad primam probationem minoris, quod " propositio assumpta, est falsa; et habet instantiam, etiam secundum Commentatorem, sumendo generaliter factionem, scilicet: Omne quod fit, fit ex contrario, et per alterationem, etc.; et potissime in factione specierum intelligibilium ab intellectu agente, qui non est corpus, nec transiens, nec alterans materiam per qualitates activas et pasta) transmutationem.

transitionem Pr. (6) intelligentias. - intellectas Pr. (r) in potentia. - Om. Pr. (5) intellectum. - intellectui Pr. sivas, de quibus arguitur. Unde, 7. Metaphysice, comm. 31, dicit quod Aristoteles coactus est ponere agens separatum a materia, in factione virtutum intelligibilium, quae apud ipsum non sunt mixtae cum materia. Et intelligit hoc de intellectu agente, et speciebus intelligibilibus ". Ad sextum dicitur quod non omni potentiae activae correspondet necessario potentia passiva, sed soli potentiae activae quae agit per transmutationem (a). Sicut enim ostendit sanctus Thomas, 2. Contra Gentiles, cap. 16, operari ex materia praejacente, est agentis ad determinatam speciem, et non ut causa universalis essendi.

Quod autem dicit arguens, quod hoc est verum universaliter de omni modo potentiae activae, falsum est. Et ad allegata de 5. Metaphysicx, dicitur quod Philosophus ibi loquitur de potentia activa agentis particularis, non autem de potentia universalis principii essendi. Vel loquitur, secundum quod dictum est, de potentia activa transmutativa, non autem generaliter de omni potentia productiva; quia, licet omni potentiae activae transmutativa? correspondeat potentia passiva, non tamen omni potentiae activae productivae. Nec talis potentia activa, et non transmutativa, dicitur relative ad potentiam passivam, sed solum ad producibile. Non est autem necesse, ens(6) producibile, vel agibile, esse aliquid. Ad septimum dicitur quod, secundum sanctum Thomam, de Potentia Dei, q. 3, art. 4, ad 7"- " Forma potest dupliciter considerari. Uno modo, secundum quod est in potentia; et sic a Deo materia concreatur, nulla disponentis naturae actione interveniente. Alio modo, secundum quod est in actu; et sic non creatur, sed de potentia materiae, per agens naturale, educitur. "

Haec ille.

Ex quo patet quomodo omnis forma naturalis, a Deo creata est, quantum ad esse inchoativum potentiale, quod habet in materia. Similiter, pro alio quod inducitur in argumento, de formis quae a solo Deo materiis infunduntur, sciendum quod, cum dicimus creationem non supponere materiam, dupliciter dicitur aliquid creari. Primo modo, quia producitur sine quocumque subjecto praesupposito, ex quo vel in quo fiat. Et isto modo, materia prima, et angeli, et illa quae primo facta sunt, creata fuerunt; quia non praecessit materia factionem eorum, ex qua vel in qua fuerant. Alio modo, quod, licet supponant subjectum in sui factione, tamen (?) illud subjectum non est talium formarum causa efficiens, nec materialis, isto modo quod forma sit taliter in potentia illius subjecti, quod per agens naturale educi possit; et isto modo, gratia et anima intellectiva dicuntur creari. Unde sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 3, art. 8, ad 3" , sic dicit : " Gratia, cum non sit forma subsistens, nec esse, nec fieri, proprie sibi competit; unde nec proprie creatur, per modum illum quo substantiae per se subsistentes creantur. Infusio (ot) tamen gratiae accedit ad rationem creationis, in quantum gratia non habet causam in subjecto, nec efficientem, nec talem materiam in qua sit hoc modo in potentia, quod per agens naturale educi possit in actum, sicut est de formis naturalibus. Cum enim dicitur aliquid fieri ex nihilo, negatur causa materialis. Hoc vero ad carentiam materiae aliquo modo pertinet, quod aliqua forma de naturali materiae potentia educi non potest, d

Haec ille.

Et ibidem, ad 7 " : " Licet anima rationalis habeat materiam in qua sit, non tamen educitur de potentia materiae, cum ejus natura supra omnem materialem ordinem elevetur; quod ejus intellectualis operatio declarat. Et iterum, haec forma est res per se subsistens, cum corrupto corpore remaneat. "

Haec ille. vj 5. - Ad argumentum contra quintam CONCLUSIONEM Ad argumentum Aureoli.

In quinta parte hujus articuli, respondendum est ad objecta contra quintam conclusionem. Unde, ad argumentum Aureoli, negatur major. Nec valet probatio. Quia, licet conservatio activa Dei teneat rem in esse, et corruptivum deducat ad non esse, non tamen sequitur quod Deus vincatur ab agente naturali corruptivo ; quia agens naturale non ageret ad corruptionem conservati a Deo, ante corruptionem, nisi moveretur ad sic agendum et corrumpendum a Deo. Sed agenti naturali sic corrumpenti Deus coagit ad corrumpendum, sicut coagebat suo generanti ad generandum : modo enim coagit isti, modo illi; modo conservat, modo corrumpit; sed per se solum conservat in esse, generat vero et corrumpit mediante activo naturali. Esset autem inconveniens, si, Deo volente rem penitus et quoad omnia conservare, aliud agens cogeret Deum ad non conservandum; vel plus posset ad destruendum, quam Deus ad conservandum ; vel si illud agens, se solo, Deo non coagente, destrueret illud quod prius conservabatur a Deo; vel si idem et secundum idem conservaretur et destrueretur; quorum nullum dicimus. jj 6.

Ad argumenta contra sextam conclusionem

I. Ad argumenta Aureoli et aliorum.

In sexta parte articuli, respondetur ad objecta contra sextam conclusionem. Et primo, ad argumenta Aureoli. Ad primum siquidem, dicitur quod Augustinus, ubi allegatur, non aliud vult, nisi quod Deus non impedit res a propriis actionibus formas earum consequentibus, quas eisdem in creatione contulit : ut ignem calefacere, solem illuminare. Non autem intendit quod creatura aliquid operentur, Deo illis non cooperante.

Ad illud Ecclesiastici dicit sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 3, art. 7, ad I2 , quod " Deus non dicitur dereliquisse hominem in manu consilii sui, quin in ejus voluntate operetur; sed quia voluntati hominis dedit dominium sui actus, ut non esset obligata ad alteram partem contradictionis. Quod quidem dominium non dedit naturae, cum per suam formam sit determinata ad unum ".

Haec ille. Ad secundum dicitur quod ista opinio non subtrahit a rebus suas proprias operationes. Quod ostendit sanctus Thomas, 3. Contra Gentiles, cap. 70, dicens : " Quibusdam videtur difficile ad intelligendum , quod effectus naturales attribuantur Deo et naturali agenti. Nam una actio, a duobus agentibus non videtur posse progredi. Si igitur actio per quam naturalis effectus poducitur, procedit a corpore naturali, non procedit a Deo.

Item : Quod sufficienter potest fieri perunum, superfluum est quod fiat per multa. Videmus enim quod natura non facit per duo instrumenta, quod potest facere per unum. Cum igitur virtus divina, sufficiens sit ad producendos effectus naturales, superfluum est adhibere, ad eos producendos, etiam naturales virtutes; vel, si virtus naturalis sufficienter effectum proprium producit, superfluum est quod divina virtus ad eumdem effectum agat.

Praeterea. Si Deus totum (a) effectum naturalem producit, nihil relinquitur de effectu naturali agenti ad producendum. Non igitur videtur esse possibile quod eosdem effectus Deus dicatur producere, quos res naturales producunt.

Haec autem difficultatem non afferunt, si promissa considerentur. In quolibet enim agente est duo considerare, scilicet : rem ipsam quae agit, et virtutem qua agit; sicut ignis calefacit per calorem. Virtus autem inferioris agentis dependet a virtute superioris agentis, in quantum superius agens dat virtutem ipsam inferiori agenti, vel conservat eam, vel applicat eam ad agendum; sicut artifex applicat instrumentum ad proprium effectum, cui tamen interdum formam non dat, nec conservat, sed dat ei solum motum. Oportet igitur quod actio inferioris agentis, non solum sit ab eo per virtutem propriam, sed per virtutem omnium superiorum agentium ; agit enim in virtute omnium. Et, sicut agens infimum (6) invenitur immediate activum, ita virtus (a) totum. - Om. Pr. (6) infimum. - Om. Pr primi agentis invenitur immediate activa ad producendum effectum. Nam virtus infimi agentis non habet quod producat hunc effectum ex se, sed ex virtute superioris proximi; et virtus illius, ex virtute superioris; et sic virtus supremi agentis invenitur ex se productiva effectus, quasi causa immediata; sicut patet in principiis demonstrationum, quorum primum est immediatum. Sicut igitur non est inconveniens quod aliqua actio producatur ex aliquo agente et ex ejus virtute, ita non est inconveniens quod producatur idem effectus ab inferiori agente et a Deo, ab utroque immediate, licet alio et alio modo.

Patet etiam quod, etsi res naturalis producat effectum proprium, non est superfluum quod Deus producat illum; quia res naturalis non producit illum nisi divina virtute. Neque est superfluum, si Deus per seipsum potest omnes effectus producere, quod (a) per quasdam alias causas producantur. Non enim hoc est ex insufficientia virtutis divinae, sed ex immensitate bonitatis ipsius, per quam suam bonitatem rebus communicare voluit, non solum quantum ad hoc ut essent, sed etiam quantum ad hoc quod aliorum causae essent. His enim duobus modis creaturae communiter omnes divinam similitudinem consequuntur. Per hoc etiam decor ordinis in rebus creatis apparet.

Patet etiam quod non sic divinae virtuti et causae naturali idem effectus attribuitur, quasi partim a Deo et partim ab agente naturali fiat; sed totus ab utroque, secundum alium et alium modum ; sicut idem effectus totus attribuitur instrumento et principali agenti. "

Haec ille.

Quibus similia ponit, 1 p., q. 105, art. 5; et de Potentia Dei, q. 3, art. 7, per totum. Ad tertium dicitur, secundum sanctum Thomam, de Potentia Dei, q. 3, art. 7, ad 7" . Quia, " sicut instrumento artificis non potuit conferri quod operaretur absque modo artis, ita rei naturali conferri non potuit quod operaretur absque operatione divina. "

Haec ille. Illud autem quod additur de opinione Doctorum, male exponitur. Illius enim opinionis est sanctus Thomas, ut patet, 3. Contra Gentiles, cap. 66, ubi sic dicit : " Secundum ordinem causarum, est ordo effectuum. Primum autem in omnibus effectibus, est esse; nam omnia alia sunt determinationes ipsius. Ergo esse est proprius effectus primi agentis; efomnia alia agunt ipsum, in virtute primi agentis. Secunda autem agentia, quae sunt quasi particulares et determinantes actionem primi agentis, agunt, sicut proprios effectus, alias perfectiones quae determinant esse. " - Item, secundo libro, cap. 21 : " Effectus suis causis proportionabiliter correspondent, ut scilicet effectus in actu causis actualibus attribuamus, et effectus in potentia causis quae sunt in potentia; et similiter, effectus particulares causis particularibus, universalibus vero universales, ut docet Philosophus, 2. Physicorum (t. c. 38). Esse autem est causatum primum ; quod ex ratione suae communitatis apparet. Causa igitur propria essendi, est agens primum et universale, quod est Deus. Alia vero agentia, non sunt causa essendi simpliciter, sed causa essendi hoc, ut hominem vel album. Esse autem simpliciter, per creationem causatur, quae nihil praesupponit; quia non potest aliquid praeexsistere, quod sit (a) extra ens simpliciter. Per alias autem factiones, fit hoc ens vel tale; nam ex ente praeexsistente, fit hoc ens vel tale. Ideo creatio est actio propria Dei. "

Haec ille.

Item, de Potentia Dei, q. 3, art. 4 : " Causa secunda non agit, nisi ex influentia primae causae; et sic omnis actio causae secundae, est ex suppositione primae causae agentis; ut intelligamus quod causa secunda potest habere duplicem actionem, unam ex propria natura, aliam ex virtute prioris causae. Impossibile est autem quod causa secunda, ex propria virtute sit principium esse, in quantum hujusmodi. Hoc enim est proprium causae primae. Nam ordo effectuum, est secundum ordinem causarum. Primus autem effectus, est ipsum esse, quod omnibus aliis effectibus praesupponitur, et ipsum non praesupponit aliquem alium effectum. Et ideo oportet quod dare esse, in quantum hujusmodi, sit effectus primae causae solius, secundum propriam virtutem. Et quandocumque alia causa dat esse, hoc habet in quantum est in ea virtus et operatio primus causae, et non per propriam virtutem. Sicut etiam instrumentum efficit actionem principalem, non per virtutem propriae naturae, sed per virtutem moventis : sicut calor naturalis, per virtutem animae generat carnem vivam ; per virtutem autem propriae naturae, solummodo calefacit et dissolvit, i

Haec ille. Ex quo patet quod dare esse, est proprius effectus Dei; dare autem esse hominem, vel esse hoc vel illud, convenit particularibus (6) agentibus. Quod non est sic intelligendum, quasi Deus solum operetur in rebus illam perfectionem, quae est esse quo res subsistit, utputa quod det homini esse, non autem sapientiam vel justitiam, sed hoc fiat a causis secundis. Nec similiter est putandum quod nulla causa secunda det esse rei, sed solum alias perfectiones. Sed mens ejus est, quod dare esse illud quod pertinet ad quodcumque esse rei, est proprius effectus Dei, et non alterius agentis. Signato enim aliquo effectu, omnes causae secundae non possent ei dare quidquid pertinet ad esse ejus; immo, supponit quod prius habeat esse in actu vel potentia, sibi collatum a Deo. Sicut ergo objectum intellectus est ens in quantum hujusmodi, non quin intellectus intelligat substantiam et alia inferiora ad ens, sed f") sit. - fit Pr. (6) particularibus.

partibili Pr. quia quidquid continetur sub ente est sibi objicibile, et ideo ens est proprium ejus objectum adaequatum ; ita ens, vel esse, est proprius effectus Dei, et adaequatus, quia potest in omne participans illam rationem, loquendo de esse participato. Et similiter, sicut prima et propria ratio quare aliquid est objicibile intellectui, est ratio entis, quia nihil non participans illam, est sibi objicibile, et quidquid objicitur intellectui, hoc habet ex ratione entis primo et per i se; sic prima et propria ratio quare aliquid est effe-ctibile a Deo, est ratio essendi, ita quod ista ratio est formalis, aliae vero sunt materiales. Per hunc I autem modum, nullius causae secundae effectus proprius est esse. Sed alicujus earum proprius effectus, est esse sensibile, ut coeli; nam omne sensibile tangibile, est effectus coeli. Alicujus autem proprius effectus, est esse calidum, aut humidum, et hujusi modi; ita quod sua causalitas, propria virtute non extendit se ultra limites rationis illius effectus. Unde talis causa secunda dat esse ignem virtute propriae naturae; esse autem in actu, non dat, nisi in quantum agit virtute primae causae. Unde sanctus Thomas, 3. Contra Gentiles, cap. 06 : " Cum esse sit communis effectus omnium agentium, nam omne agens facit esse actu, oportet quod hunc effectum producant, in quantum ordinantur sub primo agente, et agunt in virtute illius. " Dico igitur quod esse, sic est effectus Dei, non, ut arguens imponit Doctoribus, quod Deus sit tantum causa rerum, producendo aliquid quod pertinet ad esse rei, et non omnia; sed quia quilibet effectus dependet a Deo, quantum ad omnia quae pertinent ad esse ejus; ab aliis autem causis non dependet, quantum ad esse in quantum hujusmodi, sed quantum ad esse hoc vel illud. Nec aliqua causa dat effectui omne (i) quod pertinet ad esse ejus; immo, nec dat aliquid pertinens ad esse simpliciter, in quantum esse, nisi in quantum agit in virtute primae causae. Sicut ignis generans ignem, dando ei esse ignem, dat sibi formam, ac per hoc aliquid quod pertinet ad esse ejus; sed non dat sibi materiam, quae pertinet ad esse ejus; et si dat sibi esse per formam, hoc facit in quantum agit in virtute primi. Item, omnis effectus causae secundae, prius habet esse qualecumque in rerum natura, antequam causetur a causa. Nec aliqua causa secunda potest suo effectui dare esse primo, sed ratione partis; nec per se, sed quasi per accidens; quia dat sibi aliquid quod accidit enti, puta esse equum. Nec efficit ens de non ente, sed ens tale de ente tali. Et de hoc videbitur amplius, in quaestione sequenti. Ad quartum, et quintum, ei sextum, patet responsio ex praedictis. Verum, cum dicitur, in sexto, quod alteratio facta a Deo et creatuia, non est velocior, etc.;

dicitur quod velocitas vel tarditas (a) omne. - esse Pr. III. - 6 attenditur secundum proportionem unius causae secundas ad aliam, et unius moventis proximi ad aliud; non autem secundum proportionem causae secunda? ad primam, vel econtra. Deus enim et creatura non velocius movent solem, quam moveret Deus se solo; quia Deus agit in causa secunda, secundum modum illius, ita quod in agente parvae virtutis movet tarde, et in agente duplae virtutis movet velocius. Ad septimum dicitur quod, licet tam Deus quam creatura immediate producant totum effectum, tamen actio creatura dependet ab actione Dei, et fundatur in ea. Unde sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 23, q. 3, art. 1 (q 1), dicit quod " in omnibus agentibus ordinatis, actio primi agentis est prior et posterior. Prior in movendo; quia actiones omnium aliorum fundantur super illanv, quae, cum (a) sit una, communiter omnes firmans, speci-ficatur effectus ejus in hoc et in illo, secundum illius exigentiam. Est autem posterior, utendo aliorum actibus ad proprium finem ; et sic omnes aliorum actiones modificantur per actionem primi agentis ".

Haec ille.

Dico igitur quod actio causae secundae dependet ab actione causae primae, non autem econtra.

Et cum (6) infertur : Quia, si actio Dei non dependet, etc;

dico quod consequentia non valet. Sicut non sequitur : Actio martelli (y) dependet ab actione fabri, et non econtra; igitur, remoto martello, faber faceret clavos; ita, in proposito, non sequitur : Actio Dei non dependet ab actione solis; igitur, sole remoto, Deus faceret lumen in aere. Et potissime talis consequentia non valet, ubi causa principalis indifferenter potest effectum producere cum instrumento et sine instrumento, nec utitur instrumento de necessitate; cujusmodi est in proposito. Et ideo argumentum non probat quod causa secunda nihil agat in effectu, sed solum quod essentialius effectus dependet a causa prima, quam a causa secunda. II. Ad argumenta Durandi. - Ad argumenta Durandi, dicitur Ad primum quidem, quod ille effectus qui immediate procedit a Deo, et immediate a creatura, procedit unica actione exteriori Dei et creature; sed procedit duplici actione, sic quod (o), praeter exteriorem actionem communem primae causae et secundae, Deus agit actione immanente, quae est divina substantia cum respectu ad creaturam. - Et cum probatur quod non eadem actione; - dico ad primam probationem, quod creatura nullam actionem habere potest, quae non essentialius dependeat a Deo, quam a creatura. Nec sufficit conservatio virtutis suae a Deo, nisi illa virtus moveatur ad suum actum, et conjungatur illi, mediante divina virtute, ut saepe dictum est supra. Nec oportet ulterius replicare.

Ad secundam probationem, dicitur negando majorem. Quod enim eadem actio procedat a duobus, immediate et perfecte a quolibet, contingit non solum quando eadem virtus numero, est formaliter in illis duobus; immo, quando unum agit in virtute alterius. Utrumque enim agit perfecte, quia totum effectum, et quamlibet ejus partem, sufficienter producit in ordine suo; immediate vero, quia causa prima immediata est effectui quoad virtutem, causa vero secunda immediata est quoad suppositum agens. Item, cum probatur quod nec duplici actione, -probatio nulla est : quia non ponimus quod actio exterior primae causae sit alia ab actione causae secundae; sed quod actio (a) immanens causae primae, quae est suum velle, alia est ab actione exteriori causae secundae. Hoc autem non sufficienter improbat arguens. Cum enim dicit : aut utraque actio simul attingit, etc;

dico quod simul tempore, sed prius natura, actio primae causae attingit effectum, quam actio causae secundae. Nec ex hoc sequitur quod altera superfluat, ut supra dictum est, nec quod causa secunda nihil faciat.

Quod autem dicit, quod actio est eadem realiter cum suo termino,

conceditur de actione transeunte, modo superius exposito; non autem de immanente, quae habet terminum extra agens. Ideo non ponimus ibi duas actiones transeuntes proprie, sed unam immanentem in Deo, et aliam transeuntem a causa secunda in effectum. Et, dato quod poneremus duas transeuntes, sicut cum idem effectus producitur a sole et ab igne, quia in sole nulla est actio immanens, diceretur tunc quod solis et ignis eadem est actio quoad absolutum actionis, puta motum vel mutationem; sed actio illa est duplex quoad respectum ; quia ille motus originatur a sole et ab igne, ideo tam sol quam ignis habent respectum originis active ad illum motum. Et ita potest dici de causa prima et secunda, si teneatur quod effectus procedit ab illis duplici actione exteriori. Ad secundum, negatur minor. Secundum enim quod dicit arguens, finis alicui effectui potest dupliciter assignari : uno modo, ut est res quaedam; alio modo, ut est effectus, vel quid operatum. Modo, licet lapis, qui est effectus primae causae et secundae, non habeat duos fines proximos perfectos et immediatos, ut est quaedam res, sed solum unum; tamen, ut est quid operatum, habet duos immediatos et perfectos fines : quia Deus operatur lapidem, propter hunc finem immediatum qui est sua bonitas ; causa autem secunda operatur illum, propter hunc finem (a) quod actio.

quia actio est Tr. immediatum qui est communicatio suae formae, vel conservatio suae speciei, vel aliquid simile. Finis vero lapidis, ut est quaedam res, est sua propria operatio, vel aliquid tale. Ad tertium dicitur quod ideo et ad hunc sensum dicitur Deum producere quemlibet effectum causae secundae, quia producit immediate, quoad immedia-tionem virtutis, quidquid quocumque modo pertinet ad esse effectus; non autem quacumque causa secunda sic producit. Item, dicimus quod non solum perfectionem primam, quae est esse; sed omnes sequentes, producit, vel saltem communicat; non sic autem quaecumque alia causa. Item, licet Deus sic producat effectus quoad omnia quae ad esse pertinent, tamen prima et per se ratio quare aliquid subjicitur divinae causalitati, est ratio essendi; non sic autem de quacumque causa secunda, quia nulla dat esse primo et per se. Et hoc magis patebit in sequenti quaestione. Tunc, ad improbationes illius trimembris divisionis, dico quod pro impugnatione primi membri otiose laborat: quia nullus catholicus dicit hoc, quod Deus producat solam materiam effectus causae secundae.

Secundo, dum impugnat secundum membrum, dicens (ot) quod esse non est intimius rei, quam vivere, secundum rem;

negatur. Quia, licet esse et vivere idem sint, quantum ad id quod dicunt in recto, et pro quo supponunt, ut aliorum verbis utamur; tamen vivere, aliquam compositionem connotat in re, potissime corporali, quam non connotat esse. Et sic, esse, simplicius, et absolutius, et penetrativius remanet quam vivere; et non quaelibet pars viventis vivit, sed quaelibet est quodammodo.

Tertio, dum tertium membrum impugnat, dicens quod non oportet effectum universalissimum secundum praedicationem (6), reduci in causam universalissimam secundum virtutem, sed solum in causam universalissimam secundum praedicationem, ita quod causa entis sit ens;

hoc apparet imprudenter dictum, et multum voluntarie, vel proterve. Tum quia hoc est expresse contra multas propositiones auctoris libri de Causis. Tum quia esse participatum, cum reperiatur in multis, oportet quod habeat unam primo et per se causam, a qua effluat in omnia participantia. Tum quia manifeste apparet quod quanto causa est universalior in causando, tanto effectus, primo et per se sibi correspondens, est universalior (y) secundum praedicationem; sicut patet de sensu et intellectu. Et multa talia possent adduci (3). Cujus quidem ratio est : quia ratio per se primo effectus alicujus agentis, correspondet virtuti per quam agens agit; quanto ergo majoris virtutis fuerit agens, tanto universalior erit suus primus et per se effectus, et e converso. Unde sanctus Thomas, super 2. Physicorum, lect. 6, parte prima, sic ait : a Causa universalis et propria, vel prior et posterior, potest accipi, aut secundum communitatem praedicationis, aut secundum communitatem causalitatis. Et haec duo sibi invicem correspondent. Manifestum est enim quod quaelibet virtus extenditur ad aliqua, secundum quod communicant in una ratione objecti; et quanto ad plura extenditur, tanto oporiet illam rationem esse communiorem. Et cum virtus proportionetur objecto secundum ejus rationem, sequitur quod causa superior agat secundum formam magis universalem et minus contractam. Et sic est considerandum, etiam in ordine rerum ; quia quanto aliqua sunt superiora in rebus, tanto habent formas minus contractas, et magis dominantes supra materiam, quae coarctat virtutem forma . Unde et id quod est prius in causando, invenitur esse prius quodammodo secundum rationem universalioris predicationis : utputa, si ignis est principium calefaciens, coelum non est primum calefaciens, sed primum alterans. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod causae universaliori in causando, universalior etiam et communior in praedicando effectus respondet, et e converso, (z)

Quod autem dicit, quod effectus sola ratione differentes, non oportet reduci nisi in causas sola ratione differentes,

patet quod falsum est: nam hic homo et homo sola ratione differunt; tamen per se causa hominis, et per se causa hujus hominis, non sola ratione differunt; quia causa per se hominis, altior est tota natura humana.

Quod autem dicit, quod universalia non iiunt nisi ratione singularium,

nihil valet. Quia, hoc concesso, oportet signare causam quae de per se sit causa omnium singularium sub universali contentorum, et non solum hujus vel illius, et cujus virtute natura universalis omnibus conceditur illam participantibus; quia, ut probat beatus Thomas, de Potentia Dei, ut supra allegatum est, quandoque aliquid unum reperitur in multis, etc.

III. Ad argumenta aliorum.

Ad argumenta ultimo contra eamdem conclusionem inducia, patet responsio faciliter ex predictis, potissime ad primum. Ad secundum dicitur quod quilibet effectus, quali tumcumque modicus, requirit ad sui productionem potentiam infinitam in causa prima; non autem in causa proxima. Nec ex hoc sequitur quod sit ijilinitae difficultatis (6) ; quia facilitas et difficultas (V) attenduntur respectu causarum proximarum tantum.

Ad argumentum in pede quaestionis factum, patet responsio per duas primas conclusiones. Et haec de quaestione.