ARTICULUS III.

PONUNTUR RESPONSIONES ij i.

Ad argumenta contra primam ET SECUNDAM CONCLUSIONES I. Ad argumenta Scoti.

Quantum ad tertium articulum, restat praemissis objectionibus respondere. Et quidem Ad primum eontra primam conclusionem, quod est Scoti, dicitur Primo, quod illud argumentum, si aliquid concludit, solum probat quod intellectus, vel intellectio, vel objectum, non est causa effectiva vel productiva volitionis, praecisa et totalis; sed non concludit quod cognitio intellectus, vel ipse intellectus, aut objectum in esse cognito, non sit causa effectiva partialis, concurrens tamen in ipsa voluntate ad causandum effective volitionem vel actum voluntatis. Unde major argumenti assumpta, scilicet quod agens naturale non potest esse causa, etc,

vera est, si intelligatur quod tale agens non potest esse causa totalis contrariorum circa idem passum. Sed, sic intellecta, nihil infert contra conclusionem : quia nos non ponimus quod tale agens sit totalis causa contrariorum volitionum. Si autem major intelligatur sic, quod nullum agens naturale potest esse causa partialis, concurrens cum alia causa partiali libera, ad producendum effectus contrarios circa idem passum,

falsa est. Nam tenentes cognitionem objecti esse causam partialem volitionis, illam negant, et oppositum concedunt; scilicet quod aliqua causa potest esse successive productiva mere naturaliter contrariorum in eodem passo eodem modo disposito. Et dant exemplum : nam, stante eadem apprehensione alicujus complexi mihi propositi et inevidentis, verbi gratia, quod rex nunc est Pari-siis, possum credere et assentire, et demum, si volo, possum dissentire; et tamen, ad productionem tam assensus quam dissensus, partialiter concurrit apprehensio ejus cui assentitur vel dissentitur, tanquam causa partialis. Secundo dicitur quod positio nostra non tenet quod objectum cognitum, aut ejus cognitio, aut ipse intellectus, sit causa productiva totalis, aut partialis actus voluntatis; sed solum quod intellectus per suum actum movet voluntatem quantum ad specifi-cationem vel determinationem actus, per modum causae finalis vel formalis. Unde sanctus Thomas, de Veritate, q. 22, art. 12, sic dicit : " Intellectus aliquo modo movet voluntatem ; et alio modo voluntas movet intellectum et alias animae vires. Ad cujus evidentiam, considerandum est quod tam finis quam efficiens movere dicuntur; sed diversimode. Cum enim in qualibet actione duo considerentur, scilicet agens et ratio agendi, ut in calefactione ignis est agens, ratio agendi est calor, sic igitur in movendo dicitur finis movere sicut ratio movendi, sed efficiens sicut agens motum, hoc est, educens mobile de potentia in actum. Ratio autem agendi est forma agentis per quam agit. Unde oportet quod insit agenti, ad hoc quod agat. Non autem inest secundum esse naturae perfectum : quia, hoc habito, quiescit motus; sed inest agenti per modum intentionis : nam finis est prior in intentione, sed posterior in esse. Et ideo finis praeexsistit in movente proprie secundum intellectum (a), cujus est recipere aliquid per modum intentionis, et non secundum esse naturae. Unde intellectus movet voluntatem per modum quo finis dicitur movere, inquantum scilicet praeconcipit rationem finis, et eam voluntati proponit. Sed movere per modum causae agentis, est voluntatis, et non intellectus : eo quod voluntas comparatur ad res secundum quod sunt in seipsis; intellectus autem comparatur ad res secundum quod sunt in anima per modum spiritualem. Agere autem et moveri convenit rebus secundum esse proprium quo in seipsis subsistunt, et non secundum quod sunt in anima per modum intentionis : calor enim in anima non calefacit, sed in igne. Et sic comparatio voluntatis ad res, est secundum quod competit eis motus; non autem comparatio intellectus. Et praeterea, actus voluntatis est quaedam inclinatio in aliquid; non autem actus intellectus. Inclinatio autem est dispositio moventis secundum quod efficiens movet. Unde patet quod voluntas habet movere per modum causae agentis; et non intellectus. "

Haec ille.

Simile ponit 1 p., q. 82, art. 4.

Ex quibus patet quod objectum voluntatis in esse cognito, vel ipsa cognitio intellectus, aut etiam ipse intellectus non movet voluntatem per modum causae efficientis, sed per modum finis. Ipse autem finis non movet ut agens, sed ut ratio agendi, habens esse intentionale et non naturale. Quae quidem ratio agendi (a), ideo ratio dicitur agendi, quia dat speciem actui, et non ideo quia sit aliquo modo activa, nec actus elicitiva; et in hoc differt a ratione agendi quae habet esse naturale, sicut calor in igne : quia calor sic est ratio agendi ipsi igni, quod non solum dat speciem actui, puta calefactioni, verum etiam est forma activa, et quodammodo .elicitiva actus, et principium quo activum; non sic est de fine, ut dictum est. Et ideo argumentum in nullo est contra intellectum conclusionis. Ad secundum dicitur

- primo, quod non procedit contra nos; quia nos non dicimus quod actus voluntatis sit effective ab objecto, nec quod voluntas se habeat ad illum mere passive secundum totum compositum. Unde illud argumentum directe procedit contra Godofridum ponentem illa duo, quae nos negamus.

Secundo dicitur quod illi qui tenent quod objectum sit causa effectiva (6), non totalis, sed solummodo partialis volitionis, sicut Gregorius et multi alii, negarent majorem illius argumenti, si generaliter intelligatur : puta quod passio quae est in potestate passionantis, nullo modo sit effective ab agente naturali, nec sicut a causa totali, neque sicut a partiali. Sufficit enim, ad hoc quod passio sit in potestate recipientis, quod aliqua causa ejus, praesertim subjectum ejus receptivum, libere agat, licet non omnes.

Terlio dicitur quod, licet primus actus voluntatis sit naturalis, non tamen hoc est quia sit (-f) effective a solo objecto et nullo modo a voluntate; et ideo prima responsio ibidem data incompleta est. Item, licet primus actus voluntatis, qui est volitio finis, sit naturalis, cum hoc stat quod est in potestate voluntatis quoad ejus exercitium et quoad ejus continuationem vel suspensionem; quia, licet (a) voluntas habeat naturalem ordinem ad finem, non tamen ad actum qui est circa finem. Et ideo non necessario figitur in appetitu nec in consideratione finis: quia non constat evidenter pro statu viae, quod talis consideratio aut volitio sit medium necessarium ad finem; immo occurrunt alia media quae apparent utiliora, puta orare Deum, vel aliud facere. De hoc sanctus Thomas, de Malo, q. 6, art. 1 : " Homo, inquit, de necessitate appetit beatitudinem. Dico autem de necessitate quantum ad determinationem actus,quia non potest velle oppositum; non autem quantum ad exercitium actus, quia potest aliquis non velle tunc cogitare de beatitudine, quia etiam ipsi actus intellectus et voluntatis particulares sunt, etc. "

Vide ibi.

Quarto dicitur pro secunda responsione ibidem data, quod in casu quo intellectus proponit fornicationem voluntati sub duplici ratione vel consideratione, nunquam contingit quod illaeduae considerationes aequaliter moveant voluntatem qualicumque motione; sed semper una praeponderat alteri : quia, si per impossibile ambae essent (6) aequales apprehensione, tunc voluntas a neutra illarum moveretur, donec intellectus plenius considerasset, et proposuisset voluntati hoc esse eligibilius suo opposito : et hoc vel per judicium completum, vel per simplicem considerationem alicujus circumstantiae. Quando tamen illae considerationes inaequaliter movent, adhuc voluntas non necessitatur ab illa quae fortius movet: quia illa motio non est molio efficientis, sed per modum finis vel ejus quod est ad finem; nec movet quoad exercitium actus, sed quoad ejus specificalionem; nec talis motio est necessaria etiam quoad specificatio-nem actus, nisi intellectus ostenderet voluntati tale objectum esse purum et universale et perfectum bonum, aut esse necessarium ad finem : ita quod nulla alia consideratio complexa vel incomplexa tunc esset in intellectu, qua appareret bonum esse praeeligere oppositum illius objecti, vel suspendere omnem volitionem, vel divertere intellectum a consideratione illius objecti et alia considerare. Hoc autem non semper convenit; et ideo non semper voluntas necessario eligit quidquid eligit, nec semper objectum necessario movet qualicumque motione. Ad tertium conceditur totum argumentum, quia non procedit contra sanctum Thomam, sed contra Godofridum. - Dicitur tamen quod probatio parum valet, qua dicitur quod finis non movet propter finem; quia tenentes oppositam partem, dicerent quod finis, ut est in intentione et in intellectu, movet propter seipsum ut est in re extra : ita quod uno modo producit actum volendi, et alio modo terminat illum. Nec tamen dicerent quod producat actum voluntatis ut causa totalis, sed solum ut pardalis, quia voluntas tendit in (a) illum mere libere. Ad quartum dicitur Primo, quod solum hoc concludit : quod actus elicitus vel imperatus a voluntate, contingenter et evitabiliter evenit; et quod producitur a causa de se indeterminata, quae tamen potest seipsam determinare, scilicet a voluntate. Sed hoc non est contra nos, sed pro nobis. Secundo dicitur quod probatio illa assumit unum falsum, scilicet quod pro illo instanti pro quo aliqua causa est determinata ad suum effectum, non potest ille effectus evenire contingenter et evitabiliter, sed necessario et inevitabiliter. Hoc enim falsum est, nisi loquatur de necessario ex suppositione vel ex conditione, sicut dicimus Socratem necessario loqui dum loquitur, licet contingenter loquatur. Cujus causa est, quia ad contingentiam actus vel effectus, sufficit quod causa non habeat naturalem ordinem sed contingentem, ex sui natura, ad talem actum vel effectum. Terlio dicitur quod quando intellectus determinat voluntatem ad alterum contradictoriorum, non semper oportet quod sit ibidem demonstratio et paralc-gizatio. Tum quia intellectus potest voluntati ostendere objectum suum per simplicem apprehensionem, sine compositione et divisione, et sine syllogismo ; sicut oculus simplici apprehensione potest videre duo alba simul, quorum unum est albius alio, et intueri excessum unius ad aliud. Tum quia, licet (6) intellectus, ostendendo voluntati duo objecta, syllogizet, non tamen oportet quod arguat demonstrative vel sophistice. Est enim dare medium, vel arguere dialectice, seu probabiliter, utputa : cum quis proponit sibi ut finem servire Deo, ad hunc finem intellectus potest excogitare multa media, utputa vitam boni presbyteri vel boni religiosi, et facere argumenta probabilia pro qualibet parte; puta quod bonum est ad illum finem intrare religionem, et quod bonum est ducere vitam presbyteri secularis : nec tamen erit ibi paralogismus, nec demonstratio ; et similiter potest arguere quod hoc sit eligibilius illo addictum finem, utputa vita clericalis sit eligibilior vita monachali quantum ad facilitatem, et econtra, quod vita monachi sit eligibilior quantum ad perfectionem. Tum etiam quia quando intellectus determinat voluntatem ad unum contradictoriorum, non requiritur quod syllogizet pro qualibet parte, sed tantum pro altera. IV. - 16 Dicitur quarto, quod, sicut arguens dicit quod intellectus non potest indifferenter determinare voluntatem ad alterum contradictoriorum, nisi demonstret de uno, et paralogizet de altero, aeque apparenter poterit argui contra eum, quod si voluntas potest se indifferenter determinare ad alterum contradictoriorum, hoc non potest esse, nisi habeat rectam electionem respectu unius relationum et (a.) non rectam respectu alterius; et ita, cum Deus nihil possit non recte eligere, sequitur quod Deus nihil libere contingenter vult, nec aliquid provenit ab eo contingenter. Dicitur quinto, quod intellectus divinus potest dictare indifferenter alterum contradictoriorum esse fiendum sine paralogismo, et ejus voluntas indifferenter alterum illorum eligere sine obliquitate : alias Deus non posset facere quae non facit, nec dimittere ea quae facit; quod est erroneum. Sanctus Thomas, 1 p., q. 25, art. 5, sic dicit : " Circa hoc, inquit, scilicet utrum Deus possit facere quae actu non facit, quidam dupliciter erraverunt. Quidam enim posuerunt Deum agere quasi ex necessitate naturae, ut sicut ex actione rerum naturalium non possunt alia provenire nisi quae proveniunt, utpote ex semine olivae oliva; ita ex operatione divina non possint aliae res, vel alius ordo rerum effluere, nisi sicut nunc est. Sed supra ostendimus Deum non agere ex necessitate naturae, sed voluntatem ejus esse (S) causam omnium rerum; neque etiam ipsam voluntatem naturaliter ex necessitate terminari ad has res. Unde nullo modo (y) iste cursus rerum sic ex necessitate a Deo provenit, quod alia provenire non possent. Alii vero dixerunt quod potentia divina determinatur ad hunc cursum rerum propter ordinem sapientiae et justitiae divinae, sine quo nihil operatur. Cum autem omnipotentia Dei, quae est ejus essentia, non sit aliud quam Dei sapientia, convenienter quidem dici potest quod nihil sit in Dei potentia quod non sit in ordine divinae (o) sapientiae; nam divina sapientia totum posse potentiae comprehendit. Sed tamen ordo a divina sapientia rebus inditus, in quo ratio divinae justitiae consistit, non adaequat divinam sapientiam, sic ut divina sapientia limitetur ad hunc ordinem. Manifestum est enim quod ratio ordinis quem sapiens rebus a se factis imponit, a fine sumitur. Quando igitur finis est proportionatus rebus propter finem factis, sapientia facientis limitatur ad aliquem certum ordinem et determinatum. Sed divina bonitas est finis ^proportionabiliter excedens res creatas. Unde divina sapientia non determinatur ad aliquem certum ordinem rerum, ut non posset alius cursus rerum ab illa effluere. Unde dicendum est simpliciter quod Deus potest alia facere quam quae facit. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod, sicut divina potentia potest (a) facere alia quam quae facit, et opposita eorum quae facit, sic divina voluntas potest velle opposita eorum quae modo vult, et divina sapientia potest judicare oppositum ejus quod nunc judicat, puta modo judicat quod bonum est Antichristum nasci, et tamen posset judicare quod Antichristum nasci non est bonum nec utile; et tamen nec tunc nec modo divina sapientia falleretur, quia semper vere judicaret : quia illud quod nunc judicat, tunc esset falsum, et econtra, illud quod tunc judicaret, esset verum. Dicitur sexto, pro secunda impugnatione responsionis ibidem datae, quod intellectus est maxime determinatus quantum ad prima principia in practicis vel speculativis : et similiter circa conclusiones habentes necessariam et evidentem connexionem cum primis principiis; sed non est determinatus circa conclusiones non habentes talem connexionem : necessario enim assentit quibusdam, non necessario autem aliis. Item, si loquamur de objectis intellectus incomplexis, constat quod determinatus est, quoad primarias conceptiones, non autem quoad secundarias. Unde sanctus Thomas, 1 p., q. 41, art. 2, in solutione quarti, sic dicit : " In conceptibus intellectualibus fit reductio ad prima, quae naturaliter intelliguntur. Deus autem naturaliter intelligit seipsum; et secundum hoc conceptio Verbi divini est naturalis. "

Haec ille. Dicitur septimo, pro tertia impugnatione, quod casus ibidem positus, est impossibilis; nec Ansel-mus affirmat quod hoc sit possibile. Et ideo dicitur quod impossibile est esse appetitum intellectivum non liberum, nisi esset talis creatura, cujus omne judicium intellectivum esset sibi a natura inditum, ita quod intellectus ejus esset determinatus a natura ad talia judicia, sicut aestimativa bruti. Causa enim hujus quod aliquis appetitus sit indifferens ad appetendum utrumque oppositorum objectorum, et ad appetere et non appetere, et breviter ad actus specifice distinctos, et ad positionem et suspensionem actus, radicaliter est in virtute cognitiva, quae appetitui objecta proponit, sicut dictum est in praecedenti quaestione. De hoc sanctus Thomas, 1 p., q. 59, art. 3; et q. 83, art. 1; et de Veritate, q. 24, art. 1; et 2. Sentent., dist. 25, q. 1, art. 1. Et haec sufficiant ad argumenta Scoti. II. Ad argumenta quorumdam et Adae.

Ad primum eorum quae secundo loco contra eamdem conclusionem inducuntur, respondet Gregorius (dist. 25, q. 1, concl. 2) in hunc modum, dicens quod " illatum non est inconveniens de causa partiali, cum qua (6) concurrit alia causa partialis . - QUAESTIO I. libera ex se potens in alios effectus. Exemplum : stante eadem apprehensione, praecipue alicujus complexi mihi propositi inevidentis, verbi gratia, quod rex est nunc Parisiis, possum credere et assentire, et demum si volo possum dissentire; et tamen ad productionem tam assensus quam dissensus, partia-liter concurrit apprehensio ejus cui assentitur. " Ad secundum dicit quod " neganda est consequentia, propter concursum causae libera, quae etiam cum intensiori notitia potest remissiorem actum elicere. Probatio autem illa valeret, ubi omnes causae mere (a) naturaliter agerent ". Ad tertium dicit, " concedendo quod aliquam notitiam praecedit volitio. Nihilominus tamen quamlibet volitionem praecedit, saltem causaliter, aliqua notitia ejusdem rei cujus est illa volitio. Unde, quando quis vult nosse incognitum, quamvis ista volitio praecedat notitiam quae desideratur de illo (6), non tamen praecedit notitiam qua ista notitia desiderata cognoscitur. Et ex hoc patet etiam quod talis non vult incognitum, sed scire incognitum : quod tamen scire non est sibi incognitum. Et hoc est quod docet Augustinus, 10. de Trinitate, cap. 1, ubi solvit hoc dubium : Intelligendum, inquit, est non hoc idem dici, cum dicitur, Amat scire incognita, ac si diceretur (y), Amat incognita. Illud enim potest fieri, ut amet quis scire incognita; ut autem amet incognita, non potest. Non enim frustra ibi positum est scire; quoniam qui scire amat incognita, non ipsa incognita, sed ipsum scire amat: quod nisi haberet cognitum, neque scire se quisquam (o) posset fidenter dicere neque nescire (e). "

Haec ille, et bene, dum tamen sane intelligatur quod dicit superius, scilicet quod omnem volitionem praecedit causaliter aliqua notitia; de quo dictum est in solutione primi argumenti Scoti contra eamdem conclusionem, scilicet qualis est causalitas notitiae respectu volitionis. Ad quartum negat Gregorius primam consequentiam. (( Nam, cum voluntas vellet intellectum nullam intellectionem habere, nosset hoc quod vellet, scilicet intellectum nullam intellectionem habere. "

Et cum probatur, quia intellectus subest imperio voluntatis, etc.;

dicit quod " verum est. Sed ad hoc quod intellectus sibi obediat, oportebit quod ipsa obediat sibimet, scilicet quod ipsa se ab omni volitione suspendat; nec oppositum est possibile naturaliter. Utrum tamen voluntas possit sic libere se omni volitione et intellectione privare, non assero pro nunc, neque nego ".

Haec ille.

De hoc tamen quod tangit argumentum, quomodo scilicet intellectus obedit voluntati, dicit sanctus Thomas, l 2rc, q. 17, art. 6 : " Quia ratio supra seipsam reflectitur, sicut ordinat de actibus aliarum potentiarum, ita etiam potest ordinare de actu suo; unde etiam actus rationis potest esse imperatus. Sed attendendum est quod actus rationis potest dupliciter considerari. Uno modo, quantum ad exercitium actus; et sic actus rationis semper imperari potest, sicut cum indicitur alicui quod attendat et ratione utatur. Alio modo, quantum ad objectum, respectu cujus duo actus rationis attenduntur. Primo quidem, ut veritatem circa aliquid apprehendat; et hoc non est in potestate nostra : hoc enim contingit per virtutem alicujus luminis naturalis vel supernaturalis; et ideo, quantum ad hoc, actus rationis non est in potestate nostra, nec potest imperari. Alius autem actus rationis est, dum eis quae apprehendit, assentit. Si igitur fuerint talia apprehensa quibus naturaliter intellectus assentiat, sicut sunt prima principia, assensus talium vel dissensus non est in potestate nostra, sed in ordine natura; et ideo proprie bquendo natura imperio subjacet. Sunt autem quaedam apprehensa quae non ita convincunt intellectum, quin possit assentire vel dissentire, vel saltem assensum vel dissensum suspendere propter aliquam causam ; et in talibus assensus ipse vel dissensus in potestate nostra est, et sub imperio cadit. "

Haec ille.

Advertendum tamen quod multos actus habet intellectus, sed subitos et indeliheratos, contra vel prater imperium voluntatis, qui insurgunt ex sensatione interiori vel exteriori. Ad quintum dicit Gregorius negando consequentiam : " quia non omne quod producitur, necesse est praecognosci, sicut omne quod diligitur; et quia non omnem actum quem voluntas producit vult, ideo non omnem cognoscit, quamvis cognoscat illud quod per illum vult; et si illum vellet, etiam illum cognosceret. " Ad sexium dicit Adam quod " voluntas potest libere imperare cogitationem actualem et distinctam de aliquo, de quo tamen (i) non cogitatur actu et distincte : utpote contingit quandoque, cum aliquis audivit aliquod bonum verbum, et non recogitat quale fuerit illud, tunc voluntas praecipit intellectui ut inquirendo cogitet et inveniat quid fuerit illud ; vel cum occurrit mihi unus homo, et scio quod vidi illum, sed nescio ubi, et per imperium voluntatis componendo et dividendo, discurrendo imaginarie per loca in quibus fui, et quid fecerim quando vidi eum esse, et similia, secundum artem Philosophi, quam dat circa talia in libro de Memoria et Reminiscentia, tandem invenio ubi vidi eum; et sic de similibus.

- Et tunc, cum arguitur et quaritur : aut illud cujus actualis cogitatio imperatur, est actu apprehensum, vel non;

dicendum quod sic, in universali et confuse, utputa : quia vidi eum in loco aliquo, sed non distincte ubi, quia hoc inquiritur; ideo patet quod cognoscitur uno modo, et praecipitur cognosci alio modo ". - Haec ille.

Postea dicit ad formam argumenti. Dicit enim quod " vel voluntas non distincte vult A; et tunc nec intellectus distincte cognoscit, sed et confuse et indistincte et in communi, et (i) voluntas imperat rationabiliter quod distinctius cognoscatur per inquisitionem vel reflexionem, vel simili modo, quia per imperium voluntatis reflectit se intellectus super actum suum rectum per hunc modum, Attende quid agis; ubi operatio quae praecipitur, scilicet cognitionis et attentionis, cognoscitur in communi solum quando voluntas imperat ejus distinctam cognitionem vel considerationem. Si autem voluntas distincte vult A, tunc non praecipit rationabiliter ejus distinctam cognitionem primo causari, quia habet eam, sed potius habitam continuari, vel aliam ejusdem cognitionem causari, puta diffinitivam, vel hujusmodi. "

Haec ille, et bene. Ad septimum dicit quod negandum est assumptum. Et ad probationem, dicit quod " habitibus uti non volumus, nisi cum de eorum usu confuse vel distincte cogitamus actualiter ". Ad octavum dicit quod, (dicet species rei sensibilis in organo sensus exterioris non minus dependeat in suo fieri a re sensibili quam volitio a voluntate prima, naturaliter tamen minus dependet ab ea in essendo et permanendo, saltem in aliquo subjecto. Unde etiam aliqui ponunt quod in organo imaginativae natae sunt ibi naturaliter permanere sine re sensibili cujus sunt species, et in organo sensus exterioris aliquantulum; sed in medio exteriori, non. Volitio autem non minus requirit in suo primo fieri et in suo toto conservari intellectionem a qua in essendo naturaliter dependet, quam radius solis in medio requirit solem et ejus praesentiam. "

Haec ille, et bene; dum tamen sane intelligatur dependentia volitionis ab intellectione in essendo. Ad nonum dicit quod " executio exterior non est libera, nisi denominatione extrinseca, a causatione voluntatis et electionis interioris; a qua causata libere, ipsa executio hujusmodi mediate vel immediate naturaliter causatur. Et patet quod mediante virtute motiva fit : quia ex sola volitione, nulla executio exterior provenit sine alia causa vel eadem aliter operante quam volitive; propter quod etiam cessante volitione potest executio aliquamdiu continuari : sicut ad hoc, scilicet quod substantia separata nihil operetur extra per solum velle, est articulus Parisiensis. Et probatur hoc; quia Psalmista singulariter tribuit Deo hoc, quod dixit et facta sunt, mandavit seu voluit et "creata sunt (Psalm. 148); et quod omnia quoecumque voluit fecit (Psalm.. 113); et quia tota ambulatio erat volita, tota extrinsece est meritoria, merito scilicet actus interioris, eadem bonitate meritoria, ad hunc sensum quod ejusdem praemii praecise meritoria: sicut, secundum quosdam, subjectum et omnia accidentia sua corporalia unica extensione seu quantitate extenduntur; vel, in exemplo minus dubio, sicut calor ignis et ipse ignis eadem calefactione calefaciunt, et sicut album et albedo eadem visione videntur, quia subjectum non videtur, nisi quia informatur accidente viso. Eodem modo, nec executio exterior est meritoria, nisi quia causatur mediante operatione meritoria interiori; et quanto tempore deficit actus interior, pro tanto tempore iste actualiter non meretur, licet actuale meritum (a) prius habitum et acquisitum adhuc et in perpetuum sibi imputetur, donec per velle aut nolle contrarium demereatur ipsum conservari, et non imputari. Et ideo concedo quod ille sic ambulans ad ecclesiam, si moveretur in instanti quo cessat habere actum meritorium interiorem, tantum praemium haberet in coelo, sicut si ultra procedat ambulando sine omni actu meritorio interiori. Et ideo ratio assumit falsum. Distractio enim tollit meritum novum; non tamen tollit antiquum et praehabitum, nisi sit distractio affectata, et ubi habetur praeceptum de cogitative operando; sicut habemus de officio divino ad dicendum devote et studiose : ibi distractio deliberate permissa non solum impedit augmentum meriti, sed reputatur ad demeritum et peccatum. Ratio autem ulterius formata sumit majorem falsam vel minorem, secundum quod diversimode possunt intelligi secundum jam declarata ".

Haec Adam. Haec tamen responsio assumit aliqua falsa vel dubia.

Primum est, quod nulla substantia separata possit movere aliquod corpus per solum velle. Hujus enim oppositum dictum fuit prius (dist. 7, q. 2). Nec valet probatio inducta de Psalmista; quia Psalmista non soli Deo attribuit movere per imperium voluntatis, sed solum creare omnia, vel transmutare ad formam, sicut alias (dist. 1, q. 3) diotum fuit.

Secundum est, quod executio exterior non sit meritoria, nisi quamdiu durat actus interior voluntatis. Hoc enim falsum est; quia, secundum doctores, ad hoc quod actus exterior sit meritorius, non requiritur continua attentio, vel volitio illius actualis, nec tamen sufficit habitualis, sed requiritur virtualis. Et de hoc sanctus Thomas, 1" 2 , q. 1, art. 6 (ad 3 ). -- Tertium est, quod dicere divinum officium cum attentione actuali et actuali devotione cadat sub praecepto; ita quod nisi sic dicatur, incurritur peccatum. Hujus enim falsitas patet, 2 2", q. 83, art. 13, et 4. Sentent., dist. 15, q. 4, art. 2 (q 4), secundum sanctum Thomam. Ideo ad argumentum dicitur quod major argumenti ad formam reducti, falsa est; quia actus exte- 2 45 rior non requirit actum interiorem a quo habet meritum, continue remanere, nisi in virtute. Sed volitio requirit continuam coexsistentiam intellectionis, ad quam sequitur; sicut continuatio motus naturalis gravis requirit continuationem gravitatis. Et ideo similitudo non valet. Ad decimum dicit Adam, et bene, quod assumit falsum. Licet enim experientia doceat quod quandoque delectamur de ordinata et debita cogitatione rei odibilis, experientia tamen non docet quod hoc sit (a) sine apprehensione istius cogitationis convenientis; sed potius oppositum. Et per idem patet ad undecimum. III. Ad argumenta Henrici.

Ad primum Henrici contra eamdem conclusionem, respondet Bernardus de Gannato, quod " voluntas sequitur ordine essentiali cognitionem, quia non potest velle nisi bonum cognitum ; ita quod bonum, secundum quod bonum praecise, non est objectum voluntatis, sed secundum quod apprehensum, aliter bonum non apparens moveret voluntatem. Et ideo modus apprehensionis magnam diversitatem in objecto voluntatis facit. Et si quidem apprehendatur ut omnino bonum, ad illud necessario movetur voluntas, stante tali apprehensione; quia sic praesentatur voluntati ut ultimus finis, esto quod non sit finis ultimus. Sicut intemperatus omnino bonum reputat sequi delectationes tactus; unde, quamdiu sic praesentatur voluntati, voluntas necessario fertur in illud : quia tamen voluntas potest intellectum divertere ab ista praesentatione, ideo imputatur sibi in culpam; et etiam hoc quod intellectus habeat talem opinionem, eo quod potest facere quod intellectus magis deliberet, et inquirat et inveniet opinionem illam esse falsam, qua opinatur quod sequi delectationes tactus est summum bonum; unde iste error electionis procedit ex negligentia voluntatis. Non enim sic est extincta (6) synderesis in intemperato, quin posset ei apparere se habere falsam opinionem, aliter esset simpliciter obstinatus. Et ideo synderesis, quae inclinat voluntatem ad bonum in communi, cum ipsa sit cognitio primorum principiorum operabilium, sufficienter movet voluntatem, inquantum ostendit sibi bonum in communi, ad divertendum intellectum ab errore; et ideo merito sibi imputatur. Nec tamen propter hoc voluntas movet se quantum ad specificationem actus; sed movetur a bono in communi, inquantum est objectum synderesis, vel verum ut operabile, vel (y) respectu operabilium, quod idem est. Sic ergo voluntas necessario fertur in illud quod judicat intellectus omnino esse bonum. Sed, si non judicet sic esse per conclusionem demonii) quod hoc sit.

et hoc sic Pr. (6) secundum.

Ad. Pr. (y) vel.

ut Tr. strativam aliquid esse bonum, sed persuadendo, tunc, quia ratio non omnino determinat voluntatem, potest voluntas tale quid velle vel non velle per liberum arbitrium; et tamen, si velit, non potest velle, nisi mota ab objecto, non solum determinante actum, sed etiam movente, licet non necessario : quae non necessitas non solum est ex parte voluntatis, sed etiam ex parte rationis sic tale bonum ostendentis. Et ideo libertas et liberum arbitrium non sic sunt in voluntate, quin radicaliter sint in ratione. Unde manet libertas, etiam ubi voluntas vult aliquid necessario; quia necessitas non excludit libertatem, sed coactio. Unde Deus libertatem habet in volendo se, licet immutabiliter et necessario velit se. Ulterius, manet liberum arbitrium quantum ad id quod voluntas non necessario vult, licet hoc dependeat a ratione quae sic ostendit; unde tale quid potest voluntas non velle modo dicto, et ideo imputatur ei in meritum vel demeritum ".

Haec ille; et satis conformiter dictis beati Thomae, 1 p., q. 19, art. 10, et q. 82, art. 1 et 2; et 1" 2", q. 10, art. 2; et de Veritate, q. 22, art. 5 et 6; ubi ostendit, in quae objecta fertur voluntas necessario, et in quae non.

Unde patet quod argumentum in falso fundatur, et false concludit fundamentum, inquantum falsum est; quia non quodlibet verum necessario movet intellectum. Item, dato quod tam intellectus quam voluntas ab aliquibus objectis necessario moveantur, quantum ad specificationem actus, a nullo tamen moventur necessario quantum ad exercitium; et ideo solutio Bernardi, quae ponit quod objectum praesentatum sub ratione omnino boni vel ultimi finis, necessario movet, non solum quantum ad specificationem, sed etiam quantum ad exercitium, falsa est, et contraria dictis ejus alibi, ut post dicetur. Et sic patet quod bene stant simul, quod intellectus movet voluntatem, et tamen voluntas non necessario vult, sed libere, libertate arbitrii. Ad secundum dicit Bernardus quod " voluntas sequitur formam intellectivam diversimode, secundum quod diversimode sententiatur a ratione : quia, si sententiatur quod omnino habeat rationem boni, voluntas necessario inclinatur; sed, si aliter, non necessario; et idem est de bono particulari, si sic vel sic ostendatur; nec propter hoc perit liberum arbitrium ".

Haec ille, et bene : dum tamen intelligatur sola necessitas quoad specificationem actus; et non quoad exercitium : quia tali necessitate solus Deus clare visus, necessario movet voluntatem. Ad tertium dicit Bernardus quod " impossibile est quamcumque potentiam exire in actum sine objecto suo, sive sit activa, sive passiva; quia actus specificatur ab objecto, maxime in potentiis passivis, quarum actus recipiuntur in ipsis et non in alio. Et I ideo, sicut est impossibile aliquid esse in genere, I quod non sit in aliqua specie, sic impossibile est intellectum intelligere, sine intelligibili specificante actum intellectus; aut volunlatem velle, sine volibili specificante actum voluntatis. Et ideo, si actus voluntatis debet trahi ad certam speciem, oportet quod determinetur ad illam per objectum, et non per voluntatem : quae indifferenter se habet ad omnes actus; unde, si per eam determinaretur ad speciem, et non per objectum, omnes essent unius speciei; et quia ad actus unius speciei inclinat habitus unius speciei, sequitur quod omnes habitus qui inclinant voluntatem ad bonum, essent unius speciei, ut justitia, charitas, et omnes alii. Unde hoc non debet esse dubium quin actus voluntatis determinetur ab objecto cognito.

Et quod dicit arguens, quod tunc voluntas moveretur ab eo sicut a proprio activo;

concedendum est. Nec sequitur, sicut infert, quod hoc sit absque omni libertate; quia non in hoc consistit libertas, quod actus voluntatis determinetur a voluntate, aut quod sit talis vel talis secundum speciem ; quia quantumcumque voluntas ponatur libera, semper oportet quod actus suus determinationem specificam habeat ab objecto. Sed in hoc consistit libertas voluntatis, quod sponte et sine coactione velit; et liberum arbitrium consistit in hoc quod possit velle vel non velle quantum ad executionem et exercitium sui actus. Ita quod, licet finis vel objectum voluntatis, quod est plenum objectum ejus quod ratio dictat omnino esse volendum, stante tali judicio moveat volentem necessario, non solum quantum ad determinationem actus, sed etiam quantum ad executionem actus (a), tamen voluntas vult hoc libere et sponte; sicut beati volunt finem quem consecuti sunt. Unde necessitas non excludit libertatem. Si autem sit aliud objectum quam finis, quod ratio non judicat omnino esse volendum, tunc voluntas vult illud non necessario; aliter homo imperfecte conditus esset, si in eo esset cognitio quae determinaret aliquid esse volendum, et non inesset sibi appetitus qui ad hoc, postquam determinatus est, inclinaret : qui (6) non est nisi voluntas. Dicendum ergo quod quandocumque ratio judicat, voluntas vult; cum autem non judicat esse volendum, tunc voluntas nihil vult. Sic ergo voluntas nihil vult, nisi secundum dictamen rationis; et tamen tota libertas voluntatis dependet a ratione. Sic ergo quantum ad terminationem actus, et quantum ad exercitium, voluntas movetur a bono apprehenso.

Et cum dicit arguens, quod movens non movet nisi facta aliqua impressione in mobili;

dicenda sunt hic duo. Primo, quod in motu locali non fit talis impressio, cum non sit motus ad formam; ideo non est universaliter de ratione motivi, quod aliquid imprimat in mobili; unde nec oportet quod objectum voluntatis aliquid imprimat, sed haec est natura voluntatis ut bonum ostensum trahat eam ad se et inclinet. Secundo potest dici quod bonum ad quod habens voluntatem movetur, facit impressionem in eo, scilicet in intellectu, in quod est objectum voluntatis ut cognitum. Haec autem impressio sufficit, licet non sit in voluntate, sed in volente; quia nec voluntas vult, sed volens vult per voluntatem, et per impressionem quam bonum cognitum facit in intellectu; unde iste vult fieri impressionem in voluntate, ac si voluntas esset illud quod vellet, et quod moveretur ad volendum, cum tamen hoc non sit (a) nisi volens.

Ulterius, cum arguens dicit, Si ibi sit aliqua determinatio, illa est solum intellectus ab intelligibili;

dicendum est quod intelligibile primo determinatetspecificatactum intellectus, inquantum est intelligibile; postea vero, inquantum apprehenditur ut bonum, fit illud idem secundum rem objectum voluntatis, et determinat et specificat actum voluntatis.

Quod autem postea dicit, quod, si bonum ostensum facit inclinationem in voluntate, illa inclinatio aut erit impressio, aut volitio;

dicendum est quod est volitio quam facit objectum in voluntate.

Et cum dicit quod tunc voluntas neces-sitaretur;

dicendum est quod intellectus potest eam necessitare, et quantum ad determinationem actus, et quantum ad exercitium. Si enim (6) omnino judicet aliquid esse volendum pro tunc, tunc necesse est quod voluntas velit pro tunc : quia idem judicium est de sic judicato, et de fine ultimo ; finis autem ultimus necessitat voluntatem, quia apprehenditur ut omnino conveniens. Ergo, cum ratio judicat pro aliquo nunc aliquid esse (y) omnino conveniens , ita debet necessitari voluntas ad illud sicut ad ultimum finem. Et ideo, cum iste ponat quod ultimus finis necessitat voluntatem, oportet quod etiam sic judicatum pro tali hora necessitet voluntatem. Nec tollitur libertas per hoc; quia (S) haec est natura voluntatis, ut sic velit illud quod judicatum est a ratione. Item, nec tollitur natura liberi arbitrii ; quia intellectus non sic firmat se in illo judicio quin possit aliter, vel aliud judicare, et sic aliud ostendere voluntati, et sic voluntas aliud volet. " -Haec Bernardus et false quoad multa. Primo, quia tacite innuit quod voluntas nullo modo movet seipsam, nec quoad exercitium actus, nec quoad specificationem. Secundo, quia (e) ponit quod objectum movet voluntatem ad actum suum illa duplici motione. Tertio, quia ponit quod finis et omne illud quod apprehenditur ut omnino bonum, necessario movet voluntatem praedicta duplici motione.

Horum enim opposita ponit sanctus Tho- 24 7 mas, ubicumque loquitur de ista materia; et etiam Bernardus, ut post dicetur.

Dico igitur ad argumentum aliter. Primo, quod nec intellectus, nec intellectio, nec objectum intellectum quidquam imprimit in voluntate, nec actum primum, nec secundum. Secundo, dico quod illa ostensio boni per intellectum non est specificatio actus voluntatis; sed est causa specificationis actus voluntatis : non quidem causalitate effectiva aut productiva, sed causalitate finis vel formae, quae est ratio agendi, habens esse intentionale modo supra exposito. Tertio, dico quod non est de ratione motivi motione finis vel rationis agendi intentionale esse habentis, quod aliquid imprimat. Quarto, dico quod voluntas non movetur effective ab objecto, sed a seipsa et a Deo. Et ideo argumentum non procedit contra nos. Ad quartum dicit Bernardus, quod a judicium intellectus firmatum de aliquo volendo non potest voluntas repellere. Sed intellectus non semper judicat sic; immo quandoque fluctuat, et indiget consilio antequam judicet hoc esse volendum. Habito autem consilio, si nulla sit haesitatio in intellectu, sed dicat hoc pro nunc omnino esse volendum, voluntas vult illud. Si autem sit haesitatio, quod non dictet omnino esse volendum, tunc intellectus fluctuat quousque ratio aliquod judicium dat, quod melius est hoc velle; quia sine aliquo judicio rationis voluntas non potest aliquid velle. Et inde est quod, sicut bonum non est objectum voluntatis inquantum bonum, sed requiritur (a) quod sit apprehensum, ita nec sufficit quod apprehendatur ut bonum, nisi sit judicatum ut conveniens. Et ideo dicitur, 3. de Anima (t. c. 46), quod intellectus speculativus, qui nihil dicit de fugibili aut prosequibili, non movet, et tamen apprehendit bonum. Sed practicus qui dicit hoc, est qui movet voluntatem, praeexsistente consilio, in his quae sunt ad finem, non habentibus necessarium ordinem ad finem ".

Haec ille.

Apparet mihi, quod nullum judicium intellectus necessitat voluntatem quantum ad exercitium actus, immo quodlibet tale potest a voluntate suspendi. Licet enim talia judicia non subsint imperio voluntatis quantum ad speciflcationem actus vel ex parte objecti, sunt tamen sub ejus imperio quantum ad exercitium eorum, potissime ad continuandum actum jam inceptum, quidquid sit de inceptione nova ipsius actus, quia forte illa quandoque est necessaria, non autem continuatio. Et ideo aliter dicitur ad argumentum, quod procedit ex falso intellectu, ac si nos ponamus intellectum agere in voluntatem, et producere aliquid in ipsa, et movere ipsam effective, quorum nullum ponimus nos. Sed dicimus quod voluntas effective movet intellectum, intellectus autem movet voluntatem per modum finis. Ad quintum dicit Bernardus, quod t Philosophus in illis verbis verum dicit; et quod falsum assumit arguens, scilicet quod Philosophus nullam differentiam ponat inter appetitum rationis et sensus : quia immo ponit. Licet enim non ponat in hoc differentiam quin voluntas sequatur firmum judicium rationis, sicut appetitus sensitivus illud quod apprehensum est per sensum ; tamen, si bene consideretur. Philosophus magnam differentiam ponit: quia voluntas non statim fertur in id quod apprehensum est, sed exspectat judicium rationis; quod vocat Philosophus syllogismum : in quo, si conclusio sit adhuc dubia rationi, nondum movetur voluntas; si autem sit certa, et dicat ratio hoc omnino esse volendum, pro illa hora voluntas vult illud. Unde patet quod non oportet in hoc negare Philosophum.

Quod autem dicit quod per hoc tollitur libertas,

falsum est : quia libertas solum excludit necessitatem coactionis, quam non ponimus in voluntate. Item, nec necessitatem absolutam : quia, licet voluntas necessario velit illud quod ratio dictat omnino esse volendum, tamen hoc non est necessarium simpliciter, quia ratio potest aliud ostendere voluntati, vel considerare illud idem quod prius, sub ratione sub qua non est volibile. Unde non est necessarium nisi quamdiu ratio sic ostendit; sicut necessarium est Socratem currere quando currit. Unde stat libertas cum dicta positione; et similiter liberum arbitrium, quantum ad ea in quibus habet locum.

Quod autem dicit quod in hac vita non potest sic determinari voluntas ut necessario aliquid velit,

secundum dicta, patet quod immo; sed non necessitate absoluta, sicut in beata vita, ubi ratio non potest se divertere ab ultimo fine viso. "

Haec Bernardus. Mihi apparet quod appetitus intellectivus non differt a sensitivo, quantum ad hoc quod unus illorum moveatur a cognitione quantum ad specificationem actus, et alius non. Actus enim cujuslibet eorum specilicatur ab objecto cognito ; sed in hoc est differentia, quia appetitus sensitivus, in quantum hujusmodi, necessario movetur a quolibet objecto suo, et quantum ad specificationem actus, et quantum ad exercitium, vel saltem quantum ad specificationem actus. Sed appetitus intellectivus a nullo objecto movetur necessario quantum ad exercitium actus, licet quoad specificationem actus necessario movea tur ab aliquo objecto, et ab aliquo non necessario. Hoc autem in nullo derogat libertati simpliciter, nec libertati arbitrii; quia voluntas respectu nullius objecti habet necessitatem coactionis nec naturalis determinationis quoad exercitium actus, licet respectu aliquorum habeat necessitatem naturalis determinationis quoad specificationem actus. Ad sextum dicit Bernardus, quod " voluntas in actibus suis regitur a ratione. Quia tamen voluntas exspectat deliberationem rationis, et non fertur primo occursu in bonum ostensum, sicut appetitus sensitivus; ideo non agit inquantum deliberationem i exspectat, sed agit inquantum ratione regitur. Et I secundum hoc dicta positio in nullo est contra libertatem ". - Haec ille et bene; dum tamen addatur quod appetitus intellectivus non movetur quoad exercitium actus, nisi a seipso et a Deo; secus de appetitu sensitivo. Ad septimum dicit Bernardus, quod " actus praecedens consilium non procedit in infinitum. Cum enim consilium sit quaedam inquisitio et motus, oportet quod fundetur super aliquid certum ; et hoc est volitio finis : quo habito, quaeruntur media per quae habeatur finis ille; et hoc fit per consilium. Unde volitio finis est actus qui necessario praecedit consilium ; nec procedit ultra : quia finis non cadit sub consilio, ut dicitur, 3. Ethicorum (cap. 3). Finis autem movet voluntatem ad illum primum actum, et non voluntas seipsam, sicut nec in aliis.

Quod autem dicit Philosophum velle quod voluntas non esset domina suorum actuum, ^

falsum est: quia voluntas cum ratione potest aliquid velle, vel non velle; sed voluntas praecise non est domina, quia nec velle nec nolle potest sine ratione j.

Haec ille et bene, si intelligat ut prius dictum est (a). Unde argumenta Henrici directe procedunt contra ponentem cognitionem vel objectum cognitum movere voluntatem per modum causae efficientis; non autem contra ponentes voluntatem moveri a talibus quantum ad specificationem actus. De qua duplici motione Bernardus, in impugnatione undecimae quaestionis decimiquarti Quodlibeti Henrici, sic dicit: " Positio, inquit, quam Henricus tenet, teneri non potest, scilicet quod ostensio objecti requiratur solum ad causandum actum ut causa sine qua non, et non ut causa per quam. Certum est enim quod actus voluntatis habet speciem non a voluntate; quia tunc omnes actus essent ejusdem speciei : omne enim quod habet speciem ab anima rationali, est unius speciei cum homine; et sic velle contraria, essent unius speciei. Ergo actus voluntatis sortitur speciem ab objecto. Illud autem a quo sic actus voluntatis sortitur speciem et specificam determinationem, non requiritur ad actum voluntatis solum sicut causa sine qua non, quae nihil influit. Et ideo necesse est dicere quod ostensio objecti requiritur ad volitionem sicut causa per quam, sicut et terminus specificans motum requiritur ad motum : ita quod sola ostensio nihil causans in voluntate non sufficit; sed requiritur realis specificatio actus quam facit objectum ostensum, et etiam ipsa motio qua objectum movet voluntatem, et non voluntas movet se ad ipsam, ut dicunt alii. Communius autem videtur positio Thomae tenenda, qui ponit quod actus volendi non est effective ab objecto, sed specificative; sicut motus specificative est a termino ad quem, a quo tamen conta) est. - Om. Pr. stat quod non est effective. Ita quod positio dicentium quod actus volendi est effective ab objecto, non est tenenda. Nec positio Henrici dicentis quod etiam nec specificative est ab objecto. Unde positio Thomae media est et vera.

A quo autem sit effective actus volendi,

dicendum est quod primus actus voluntatis est a Deo, ut dicitur in fine libri de Bona fortuna (7. Morai. Eudem., cap. 18). Unde, sicut primus motus gravis est a generante, ita primus motus voluntatis est a creante. Et iste actus est generalis complacentia boni, quae per se inest voluntati, sicut propria passio, ut risibilitas homini. Unde, sicut propria passio ab eodem est effective a quo et subjectum , sic generalis complacentia vel affectus voluntatis ad bonum est a Deo. Quae tamen non videtur addere rationem omnino diversam a voluntate, vel ad voluntatem, cum ipsa voluntas non sit nisi inclinatio ad bonum in communi. Nihilominus, praeter istam affectionem habitualem in voluntate, quae non videtur nisi ordo ipsius ad bonum in communi, fit (a) quaedam affectio actualis, quae non est aliqua determinata volitio, sed generalis complacentia boni: quae non est voluntatis ut voluntas est, sed ut natura, vel appetitus. Ideo non est in potestate voluntatis, nec in ea est meritum vel demeritum. Et ideo istam affectionem primam non habet voluntas a se, quia tunc esset in potestate sua. Et ideo necesse est quod habeat eam ab extrinseco. Et hoc : vel ab objecto, ut dicunt quidam; vel a Deo, ut dicunt alii; vel effective a Deo et specificative ab objecto, ut dicunt tertii. " Sed dices : si est effective a Deo ista prima affectio, quaero (6) : utrum sit a Deo per generalem influentiam qua Deus generaliter operatur in rebus, aut per specialem? Si dicatur quod per generalem, tunc oportebit quaerere causam specialem et immediatam, quae non invenitur nisi objectum vel voluntas; et sic redibunt dictae positiones quas non tenemus. Si dicatur quod haec affectio causatur per specialem influentiam Dei, tunc productio hujus affectionis erit miraculosa, sicut ea quae fiunt ex speciali influentia praeter generalem; et sic in primo motu voluntatis semper erit miraculum.

Dicendum quod ad productionem hujus primae affectionis sufficit generalis operatio Dei, nec requiritur specialis, sicut in productione animae rationalis quae non est nata produci nisi a Deo; in talibus enim non oportet quaerere aliud agens, praeter primum, speciale. Sic autem est de primo motu voluntatis, vel de prima affectione, quae non potest causari effective ab objecto, sicut nec motus a termino ad quem. Licet enim motus voluntatis non sit motus proprie dictus, sed operatio perfecti, tamen sortitur speciem ab objecto ad quod est. Unde velle comedere et velle (a) fit. - sit Pr currere differunt specie, sicut cursus et comestio quae sunt duo termini ad quos sunt isti actus.

Si dicas quod a cursu concepto et a comestione concepta causantur isti duo actus voluntatis, licet voluntas moveatur ad cursum realem et comestionem realem; et sic ab objecto concepto causatur effective actus voluntatis, sed ab eo ut est quid reale specifi-catur : hoc enim duplici modo dicunt se habere objectum voluntatis ad voluntatem; et sic, licet spe-cificetur ab objecto ut est terminus ad quem, efficitur tamen ab objecto concepto ut ab eo quod praecedit natura vel tempore actum voluntatis.

Sed hoc non videtur : quia, si objectum conceptum causat primam affectionem voluntatis, eadem ratione et omnes alias. Et ideo, sicut prima affectio voluntatis non est in potestate nostra, nec meritoria, ita nec aliae; et sic periret tota libertas respectu omnium actuum voluntatis, sicutrespectu praemii(a)et meriti: non enim meremur, nisi per id quod est in potestate nostra, quia nihil aliud proprie est objectum nostrum. Ergo objectum ut conceptum non potest causare primum actum volendi efficiendo ipsum, sicut nec alios.

Praeterea. Illud objectum, si agat in voluntale, causando in ipsam actum volendi, certum est quod agit naturaliter, et non libere; sicut color agit in visum. Voluntas autem est naturaliter disposita ad recipiendum actum volendi. Si igitur nihil habeat in ipso facere nisi solum recipere, sicut materia formam vel actionem agentis, ita quod, si voluntas nihil agat ad actum volendi, nisi quod recipiat tantum, erit patiens dispositum ad recipiendum semper actum volendi ab objecto sicut diaphaimm ad recipiendum lumen, praesente autem naturali agente et patiente disposito, necessario sequitur actio, ergo praesente quocumque objecto voluntatis, necessario sequitur actus volendi non magis respectu finis quam cuiuscumque alterius. Et sic voluntas respectu nullius objecti habebit liberum arbitrium.

Praeterea. Agens naturale aequaliter dispositum, semper natum est facere idem in patiente aequaliter disposito. Objectum autem, si agat in volunlatem, naturaliter agit quantum est ex parte sua; quia praesentat se; et voluntas, ex quo ponitur pure passiva respectu actus volendi qui (?) efficitur, ut dicunt, ab objecto, est aequaliter disposita. Ergo idem objectum praesentatum voluntati, semper causabit idem. Et sic, si cursus praesentetur voluntati, et voluntas semel velit currere, semper voluntas volet currere; aut si semel praesentetur voluntati, et voluntas nolit currere, nunquam volet currere; quod est inconveniens. o Sed dices quod absoluta praesentatio objecti non causat actum volendi, sed oportet quod determinetur per judicium rationis : ita quod, cum praesentatur cursus voluntati, et (a) judicat bonum esse currere pro illa hora, tunc voluntas vult cursum; et quando ratio judicat non esse bonum currere pro illa hora, tunc voluntas non vult:

Hoc non solvit; quia ratio potest dupliciter judicare. Vel sententialiter, id est, judicando tunc cursum esse bonum et nullo modo dimittendum : et tunc idem est judicum de cursu et de ultimo fine vel de habentibus connexionem necessariam ad illum ; et in tali casu conceditur quod voluntas sequitur determinationem rationis. Aliud est judicium quo ratio judicat aliquid expediens, non tamen necessarium, sed quasi indifferenter se habens ad utrumlibet, quamvis finaliter judicet magis pro una parte quam pro alia, ut cum judicat satis bonum esse cursum (6), vel satis bonum esse currere, licet non necessarium; et tunc talem determinationem non necessario sequitur voluntas. Ergo tunc quando sic praesentatur objectum sine necessario judicio rationis, quaero : utrum causet actum volendi, aut non. Si dicas quod sic, tunc causat necessario : quia naturaliter, eodem modo ac si ratio judicaret cursum esse necessarium; et sic judicium rationis non faciet quod objectum causet actum volendi qualitercumque, sed semper necessario causabit. Et sic peribit liberum arbitrium totaliter respectu cujuscumque objecti et respectu cujuscunque judicii rationis; quod falsum est. Unde, si quodlibet judicium rationis tunc voluntas necessario sequeretur, non plus esset de libero arbitrio in voluntate quam in manu quae percutit cum ratio judicat esse percutiendum; et voluntas habet hoc velle, si habet sequi omne judicium rationis tam contingens quam necessarium : nisi quod plus arctabitur voluntas ad sequendum quodcumque judicium rationis quam manus, eo quod judicium rationis non movet manum nisi per imperium voluntatis, nec voluntas imperabit nisi ratio judicet imperandum; et sic nihil de libero arbitrio erit plus in voluntate quam in manu. " Sic ergo ab objecto non potest causari effective actus volendi, sed specificative tantum. Primus ergo actus volendi non potest esse a voluntate: quia ipsa, quantum est de se, est in potentia ad ipsum actum volendi; et ideo oportet quod fiat actu in genere volentium per aliquid aliud; et hoc est per primam affectionem. Unde, cum illa non sit ab objecto, item nec a voluntate, quia tunc esset in potestate voluntatis, quod est falsum, necesse est primam affectionem voluntatis reduci ad Deum, sicut et ipsam productionem animae rationalis. Et sic illa immediate producitur a Deo effective. Alii autem actus volendi sunt effective a composito, scilicet a voluntate et a prima affectione ad finem, sicut docet Thomas, ubi- . - QUAESTIO I. cumque loquitur de hac materia; sicut intellectus factus in actu principiorum, movet se ad conclusiones. Et ideo omnes actus volendi prater primum, quia sunt in potestate voluntatis, oportet quod sint effective ab ipsa, et specificative ab objecto. Sic ergo patet quod ad actum volendi non sufficit sola ostensio objecti; sed requiritur ad omnes actus prater primum, affectio ad finem vel ad bonum commune, et specificatio ab objecto. "

Haec Bernardus. In quibus patet quomodo solutiones quas dabat superius erant intelligendae. Et quod ista sint secundum mentem sancti Thomae, patet. Nam, I 2 , q. 10, art. 2, sic dicit : " Voluntas movetur dupliciter : uno modo, quantum ad exercitium actus; alio modo, quantum ad speci ficationem actus, quae est ex objecto. Primo igitur modo voluntas a nullo objecto movetur de necessitate. Potest enim aliquis de quocumque objecto non cogitare, et per consequens nec actu velle illud. Sed quantum ad secundum modum motionis, voluntas ab aliquo objecto ex necessitate movetur, et ab aliquo non. In motu enim cujuslibet potentiae a suo objecto, consideranda est ratio per quam objectum movet potentiam. Visibile enim movet visum sub ratione coloris actu visibilis. Unde, si color proponatur visui, ex necessitate movet visum, nisi aliquis visum avertat; quod pertinet ad exercitium actus. Si autem proponeretur aliquid visui, quod non omnibus modis esset coloratum in actu, sed secundum aliquid esset (ot)tale, secundum autem aliquid non tale, non ex necessitate videret visus tale objectum; potest enim intendere ad ipsum ex illa parte qua non est coloratum, et sic ipsum visus non videret. Sicut autem coloratum in actu est objectum visus, ita bonum est objectum voluntatis. Unde, si proponatur aliquod objectum voluntati quod sit universaliter bonum et secundum omnem considerationem, ex necessitate voluntas tendet in illud, si aliquid velit; non enim poterit velle oppositum. Si autem proponatur sibi aliquod objectum quod non secundum quamlibet considerationem sit bonum, non ex necessitate voluntas fertur in illud. Et quia defectus cujuslibet boni habet rationem non boni, ideo illud solum bonum quod est perfectum et cui nihil deficit, est tale bonum quod voluntas non potest non velle, quod est beatitudo. Alia autem quaelibet particularia (6) bona, inquantum deficiunt ab aliquo bono, possunt accipi ut non bona; et secundum hanc considerationem possunt repudiari vel approbari a voluntate; et potest in idem ferri secundum diversas considerationes. "

Haec ille. Ex quibus accipio quatuor. Primum est, quod nullum objectum creatum aliud a voluntate, causat effective actum volendi. Hoc enim est movere volun- (a) esset. - causet Pi-. tatem ad exercitium actus; quod, secundum ipsum, non competit nisi Deo et ipsi voluntati.

Secundum est, quod objectum est causa actus volendi quasi finalis etformalis. Hoc enim est movere voluntatem quantum ad specificationem actus. - Tertium est, quod ista copulativa est impossibilis : Voluntati ostenditur per intellectum A sub ratione ultimi finis vel boni omnino perfecti, et secundum nullam considerationem mali, immo secundum omnem sui considerationem boni, nec aliud (") judicium, aut ostensio alterius objecti recta vel reflexa est in intellectu pro tunc; et tamen voluntas non vult actu finem sic ostensum. Ista tamen est bene possibilis : Voluntati per intellectum proponitur A sub ratione boni perfecti, et nullatenus sub ratione mali; et tamen voluntas pro tunc non habet aliquem actum volendi aut nolendi circa A. Patet : quia nulla talis ostensio necessitat voluntatem ad exercitium actus, etiamsi (6) sit judicium ultimate conclusivum de volendo pro nunc, et nullum aliud judicium, vel aestimatio, aut ostensio ad oppositum sit tunc in intellectu. - Quartum est, quod ista copulativa est impossibilis : Intellectus ostendit et proponit A objectum voluntati modo proedicto; et tamen voluntas odit aut respuit A. Patet: quia tale objectum non potest dare talem speciem actui; immo necessario movet voluntatem ad talem speciem actus, et non ad oppositam.

Qualiter autem Deus causet primum actum voluntatis, dicetur post. J5 2.

Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti.

Ad primum Scoti contra secundam conclusionem negetur major. Et ad probationem ejus dicitur quod, ad hoc quod aliquod agens habeat aliquem effectum perfecte in sua potestate, non requiritur quod se solo possit illum producere, nec quod causatio cujuslibet concurrentis sit in sua potestate, si ly solo excludat causas primas, et ly concurrentis stet et supponat pro eisdem causis primis; sed sufficit quod possit illum producere se solo, id est, non concurrente alia causa proxima et ejusdem ordinis cum illo, vel quod habeat in potestate sua causationem cujuslibet causae proximae concurrentis cum illo. Sic autem est in proposito de voluntate respectu actus sui. Exemplum autem quod ibi adducitur de intellectu, non probat majorem in sensu in quo negata est; quia intellectus non est causa prima simpliciter, sed proxima respectu actus volendi. De hoc sanctus Thomas, 1 p., q. 83, art 1, in solutione tertii, sic dicit ; a Liberum arbitrium est causa sui motus, quia homo per liberum arbitrium seipsum movet ad agendum. Non tamen hoc est de necessitate libertatis quod sit prima causa sui id quod liberum est; sicut nec ad hoc quod aliquid sit causa alterius requiritur quod sit prima causa ejus. Deus igitur est prima causa movens et (a) naturales causas et voluntarias. Et sicut naturalibus causis, movendo eas (6), non aufert quin actus earum sint naturales; ita, movendo causas voluntarias, non aufert (y) quin earum actiones sint voluntariae, sed potius hoc in eis facit : operatur enim in unoquoque secundum ejus proprietatem. "

Haec ille.

Potest etiam dici quod major argumenti solum verificatur de causa quae universaliter et primarie habet effectum in sua potestate, et independenter, et sine suppositione prioris motoris. Modo, minor in tali sensu falsa est; quia nulla creatura illo modo habet aliquem effectum in sua potestate, sed solus Deus; licet possit habere effectum in sua potestate, sicut causa secunda proxima dependens a priori et ejus supponens motionem. Ad secundum patet per idem. Nam major solum vera est loquendo de habere effectum in sua potestate primarie, simpliciter, et (o) independenter; in quo sensu minor neganda est. De hoc sanctus Thomas, de Veritate, q. 24, art. 1, in solutione tertii : " Deus operatur in unoquoque agente, et secundum modum illius agentis, sicut causa prima operatur in operatione causae secundae, cum secunda causa non possit exire in actum nisi per virtutem causae primae. Unde per hoc quod Deus est causa operans in cordibus bominum, non excluditur quin ipsae mentes humanae sint causae suorum motuum. Unde non tollitur ratio libertatis, d Ad tertium dicitur quod major est falsa in casu quo causa superior mere libere, sine quacumque necessitate absoluta, est determinata ad eventum talis effectus; nec sic est determinata ad eventum talis effectus, quin possit non esse determinata ad illum, sed ad oppositum effectum. Sic autem est de voluntate et scientia Dei. Et ideo, sicut effectus contingenter eveniunt per comparationem ad Deum, ita et per comparationem ad voluntatem nostram. Et sic ad probationem minoris per exemplum de voluntate et manu respectu scriptura:, dicitur quod quantumcumque voluntas mea esset determinata ad A et esset immutabilis et non impedibilis, si tamen illa determinatio esset libera modo praedicto, tunc A aeque contingenter proveniret a manu sicut a voluntate, nec esset ibi quascumque necessitas, nisi conditionata, et non absoluta. Conceditur tamen quod nullus effectus est contingens ex habitudine ad aliquam causam secundam principaliter et sicut ex prima radice contingentiae, sed solum ex habitudine ad divinam voluntatem. De praedictis sanctus Thomas, de Veritate, ubi supra (q. 24, art. 1), in solutione decimitertii, dicit sic : " Ex praescientia Dei non potest concludi quod actus nostri sint necessarii necessitate absoluta, quae dicitur necessitas consequentis, sed necessitate conditionata, quae dicitur necessitas consequentiae, ut patet per Boetium in fine libri de Consolatione philosophix. " Ad quartum dicitur primo, quod talia signa multum probabiliter negantur a multis. Secundo dicitur quod, concessis signis prioritatis quantum ad nostrum modum intelligendi solum, et nullatenus extra intellectum, Deus in actu voluntatis humanae, in primo signo rationis causat perfectam rectitudinem in comparatione ad se, non autem in comparatione ad voluntatem creatam, si loquamur de actu peccati.

Et cum infertur quod tunc voluntas nostra in secundo signo non peccat,

negatur consequentia. Nec valet probatio; quia voluntas in secundo signo potest in rectum velle et in rectitudinem actus possibilitate absoluta, licet hoc sit sibi impossibile impossibilitate conditionata, scilicetsup-posito quod Deus in primo signo non causet talem rectitudinem.

Cum autem dicitur quod voluntas nihil potest in secundo signo, nisi quod causa prior produxit in primo signo, etc;

dicitur quod illa propositio vera est in sensu composito, sed falsa est in sensu diviso. Unde tota probatio est sophistica. Ad quintum negatur antecedens illud conditionale, accipiendo causam totalem pro causa quae non solum causat totum ellectum, immo sola, nulla alia concausante, causat effectum. Nec valet probatio. Quia volitio Dei tunc solum est causa totalis illo modo alicujus effectus, quando vult illum effectum a seipsa esse, et a nullo alio esse. Non semper autem causat illo modo, sed solum quando creat. Quando enim produxit Petrum, voluit illum a seipsa esse, et ab aliis causis secundis esse, scilicet a sole, a patre, a matre. Et ideo, licet volitio Dei sit totalis causa angeli, non tamen actus volendi; quia illum vult esse a causa prima, et a causa secunda. Ad sextum, negatur minor. Nulla enim creatura potest esse causa totalis alicujus effectus in genere causae (x) efficientis, vel formalis, vel finalis; sed solum in genere causae materialis.

Et ad primam probationem, dicitur quod esse causam totalem caloris in genere causae efficientis, repugnat creaturae; quia omne ens per participationem provenit ab ente per essentiam, quod necessario est infinitae perfectionis. Et cum dicitur quod causam aequivocam non oportet in infinitum excedere suum effectum,

verum est, si sit causa proxima dependenter agens, actiouem prioris praesupponens; sed falsum est, si intelligatur de causa non supponente priorem actionem : illa enim necessario est infinita, et per conta) causae. - Om. Pr. sequens increata.

Ad secundam dicitur quod creaturam aliquam esse, omni alio circumscripto, implicat contradiclionem; ideo nil mirum, si, hoc posito, sequitur quodlibet. Ulterius, dicitur quod, posito casu illo, talis creatura non ageret, nisi esset independens quoad esse et agere; et sic esset Deus. Ulterius, diciturquod major argumenti non majorem habet evidentiam quam ista : Illud agit independenter et tanquam prima causa, quod, si esset, omni alio per impossibile circumscripto, causaret et ageret aliquem effectum. Et constat quod haec est falsa. Ergo et alia; cujus causa est falsa implicatio. II. Ad argumenta Henrici.

Ad primum Henrici contra eamdem conclusionem respondet Bernardus de Gannato, quod " primus motus voluntatis non est a Deo specialius quam caeteri, sed ab objecte. Quia enim Deus indidit inclinationem voluntati ad bonum, ideo ejus motus voluntatis dicitur esse a Deo ".

Haec ille.

Sed oppositum dicit, impugnando undecimam quaestionem 13. Quodlibeti Henrici, ut supra fuit visum. Ubi etiam postea dicit : (( Primam affectionem habet voluntas necessario ; quia talis natura est quod inclinatur ad bonum, praesentato sibi bono; quae quidem inclinatio habitualis est. Sed inclinatio actualis ad bonum non potest effici nisi a Deo, ut ostensum est. In aliis autem est diversitas affectionum; quia talem affectionem habet voluntas ad finem, ut, ipso praesentato, necessario feratur in ipsum et moveat se in ipsum; semper enim a Deo movetur in actu per affectionem ad finem. Ut autem (a) convertat se ad hunc finem particularem vel illum, in hoc sequitur demonstrativam determinationem rationis. Aliam autem affectionem habet ad ea quae sunt ad finem, ad quae non habet affectionem nisi propter affectionem finis. Unde et per affectionem finis movet se ad ea quae sunt ad finem, ut sic semper moveatur suis affectionibus, ut dicit Anselmusfde Concordia gratia; et liberi arbitrii, cap. 11). "

Haec ille.

Et consonat dictis sancti Thomae, l 2 , q. 9, art. 6, in solutione tertii, ubi dicit sic : " Deus movet voluntatem hominis sicut universalis motor ad universale objectum voluntatis quod est bonum ; et sine hac universali motione homo non potest aliquid velle. Sed homo per rationem determinat se ad volendum hoc vel illud, quod est vere bonum vel apparens bonum. Sed tamen interdum Deus movet aliquos ad aliquid determinate volendum quod est bonum ; sicut in his quos movet per gratiam. "

Haec ille.

Ex quibus apparet mihi quod prima motio voluntatis est a Deo ad volendum bonum in universali. Sed, si quaeritur : an ad illum primum actum voluntas habeat se aliquo modo active, vel solum pure passive ; - dicendum mihi videtur quod omnis actus voluntatis qui proprie est actus secundus, est ab ipsa voluntate effective; aliter non video quod posset vere dici actio immanens, sed magis transiens, si nullo modo procederet a suo subjecto, sed totaliter ab extrinseco activo. Sed illa prima motio voluntatis a Deo ad universale objectum voluntatis, magis habet rationem actus primi quam actus secundi; et ideo, quantum ad illam, voluntas potest se habere pure passive. Verumtamen nunquam ille actus primus est sine aliquo actu secundo, qui est effective a voluntate; quia semper illam generalem affectionem ad bonum, concomitatur affectio ad aliquod particulare bonum; sicut videtur dicere sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 49, q. 1, art. 3, q 3, ubi sic dicit : " Bonum quod est objectum voluntatis, est in rebus, ut dicit Philosophus (a), 6. Metaphysicae (t. c. 8). Et ideo oportet quod motus voluntatis terminetur ad rem extra exsistentem. Quamvis autem res, prout est in anima, possit considerari secundum rationem communem, praetermissa ratione particulari, res tamen extra animam non potest esse secundum rationem communem, nisi cum additione propriae rationis. Et ideo oportet quod quandocumque voluntas fertur in bonum, quod feratur in aliquod bonum determinatum. Et similiter, quandocumque fertur in summum bonum, oportet quod feratur in summum bonum hujus vel illius rationis. Quamvis autem ex naturali inclinatione voluntas habeat ut in beatitudinem feratur secundum communem rationem, tamen, quod feratur in talem beatitudinem, hoc non est ex inclinatione naturae, sed per discretionem rationis, quae adinvenit in hoc vel in illo summum bonum hominis constare. Et ideo quandocumque aliquis appetit beatitudinem actualiter, conjungitur ibi naturalis appetitus et appetitus rationalis, etc. " - Haec ille.

Ex quibus satis patet ad argumentum, quod aliter primus motus voluntatis est a Deo quam alii. Ad secundum respondet sanctus Thomas, 1 p., q. 105, art. 4, in solutione tertii, ubi sic dicit: a, Si voluntas ita moveretur ab alio quod ex se nullatenus moveretur, opera voluntatis non imputarentur ad meritum nec ad demeritum. Sed quia per hoc quod movetur ab alio, non excluditur quin moveatur ex se, ideo per consequens non tollitur ratio meriti nec demeriti. " - Haec ille.

Item, ad illud quod dicit quod voluntas non agitur sicut appetitus sensitivus, respondet sanctus Thomas, 1 p., q. 60, art. 1, in solutione secundi, ubi sic dicit : a Omnia quae sunt in toto mundo, aguntur ab aliquo (6), praeter primum agens quod ita agit quod nullo modo agitur ab alio, in quo idem est natura et voluntas. Et ideo non est inconveniens si angelus agitur, inquantum inclinatio naturalis est sibi indita ab Auctore naturae suae. Non tamen sic agitur quod non agat, cum habeat liberam voluntatem. "

Haec ille.

Ex quibus patet ad argumenta. Unde breviter Henricus et Scotus decepti sunt in hoc quod putaverunt liberum arbitrium et voluntatem univoce dici de Deo et creaturis, et quod tanta libertas inesset voluntati creatae sicut increatae : ita quod, sicut divina voluntas a nulla priori voluntate determinatur, aut necessitatum aut movetur ad actum suum, ita nec voluntas creata; quod falsum est, ut patet inspiciendo praedicta : omnis enim effectus creaturas aliquam necessitatem habet, saltem ex suppositione prioris causae. g 3.

Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Hervaei.

Ad primum Hervaei contra tertiam conclusionem, dicitur primo, quod illud non probat quod objectum in esse reali sit aliquo modo causa de per se actus volendi, sicut bene probat Gregorius (dist. 25, q. 1, concl. 3); quia contingit objectum talis actus non esse nec fuisse in rerum natura, ut cum quis appetit aliquid quod nec est nec fuit nec erit. Secundo, dicitur quod, dato quod objectum in esse cognito vel cognitio objecti sit aliquomodo causa de per se actus volendi, non tamen oportet quod illa causalitas sit effectiva vel productiva, sed speeificativa et determinativa per modum formae vel finis. Et de hoc bene dicit Bernardus, ubi supra. Item, in impugnatione 26 quaest. 12. Quodlibeti Henrici, sic dicit : n Hic videnda sunt duo, a quo scilicet actuatur voluntas, et a quo determinatur. Circa primum, sciendum est quod actuari ab aliquo dupliciter potest intelligi, scilicet effective et formaliter, sicut aliquid dealbatur a (a) pictore et albedine. Loquendo ergo formaliter, certum est quod voluntas actuatur actu volendi; quia per actum volendi voluntas reducitur de potentia in actum. Unde, sicut materia actuatur per formam, et tamen non fit forma; sic voluntas per actum volendi, licet ipsa non fiat actus volendi. A quo autem actuatur effective, dicit Henricus quod ab ipsa voluntate : quia ipsamet ducit se ad actum volendi. Si enim ab alio duceretur, jam actus volendi non esset in potestate sua; quod enim inest rei ab alio, non est in potestate ejus. Sed nihil est magis in potestate voluntatis quam actus volendi; quia solus ille est qui ab exteriori impediri non potest : actus enim imperati impediri possunt per impedimentum in aliis potentiis, eo quod sunt actus aliarum potentiarum. Et sic, si actus volendi esset ab alio, et non a voluntate, nullus actus erit liber. Ita quod dicunt quod, licet actus voluntatis sit a voluntate, non tamen sine objecto, quod est causa non propter quam, sed causa sine qua non. Hoc non videtur necessarium. Quia ab illo est aliquid effective, a quo habet formam et speciem; sicut quia grave habet formam a generante, est ab illo effective. Sed actus voluntatis sortitur speciem ab objecto et non a voluntate, et sic videtur quod actus voluntatis sit effective ab objecto. Sed sciendum quod voluntatis objectum dupliciter se habet ad ipsam. Uno modo, ut movens ipsam, et causans in ea actum volendi; et hoc facit objectum apprehensum ab intellectu, quia exsistens in intellectu causat actum in voluntate. Alio modo, ut terminans actum voluntatis; et hoc facit objectum extra : non enim voluntas movetur ad similitudinem boni quae est in intellectu, sed ab bonum reale quod est extra. Et secundum hoc dicitur, 6. Metaphysicae (t. c. 8), quod bonum et malum quae sunt objecta voluntatis, sunt in rebus. Nihilominus, licet objectum dupliciter respiciat voluntatem, tamen est unum objectum, quia similitudo boni quae est in intellectu, non movet voluntatem ad volendum, nisi in virtute boni quod est extra; ubi autem est unum propter alterum, utrobique est tantum unum. Sic ergo similitudo boni quae est in intellectu, causat actum volendi in voluntate. Convenientius autem dicitur quod primus actus volendi est a Deo. Qui quidem actus est velle finem, vel quaedam generalis complacentia boni, quam habet voluntas a natura sua. Unde, sicut primus motus gravis est a generante, et non ab alio effective; sic primus actus voluntatis est a creante. Voluntas autem facta in actu per volitionem vel generalem complacentiam boni, movet se ad alios actus volendi. Et sic ipsa per aliud, id est, per affectionem finis, causat in se effective actum volendi quem specificat objectum sicut terminus motus motum. Sic ergo sunt tres positiones de actu volendi. Prima dicit quod est a voluntate; secunda, quod ab objecto; tertia, quod a Deo, quantum ad primum actum : quae videtur Philosophi in libro de Bona fortuna, ubi vult quod ratio, id est, voluntas movetur a Deo primo motu suo. Quod non videtur propter aliud dici, nisi quia voluntas habet hanc naturam a Deo, ut, oblato fine, moveat se ad ipsum ; quia, cum ipsa de se in potentia erat ad hunc motum, iste motus effective non attribuitur ei, sed Deo, sicut motus gravis generanti. Ad rationem ergo secundae positionis, quae ponit quod actus volendi est effective ab objecto, dicendum quod non, sed specificative. Sic enim est de actu movendi : quia ab alio est effective, scilicet a movente, et ab alio specificative, quia a termino ad quem, ut patet, 5. Physicorum (t. c. 4). Ergo actus volendi potest esse a voluntate effective, et ab objecto specificative. Et sic non est verum quod assumit, scilicet quod ab illo est aliquid effective a quo sortitur speciem. Et secundum hoc tertia positio verior est, et communior. Et sic patet unde actuatur voluntas effective. Nec ponitur quod secundum idem voluntas sit in potentia et in actu; quia primum motum, iil est, actum voluntatis habet a Deo, et per illum reducit se in actum volendi ea quae sunt ad finem ; ad quem actum est in potentia formali, et in actu virtuali, id est, potens producere actum volendi. Et ideo reducit se ad actum formalem de potentia formali; quod non est reducere se simpliciter ad actum. Hoc enim impossibile est quod aliquid reducat se ad esse simpliciter; sed cum est in actu primo(oc), potest se reducere ad operari, etc. n

Haec ille. Ex quibus patet responsio ad primum et secundum et tertium. Et ideo dicitur quod responsio quam arguens recitat bona est.

Tunc, ad primam ejus improbationem, dicitur quod de illa positione Henrici, dicentis objectum esse causam sine qua non vel per accidens, sicut removens prohibens, non curamus, nec habemus eam sustinere.

Ad secundam replicam, patet per idem; quia non dicimus quod sit causa removens prohibens, sed quod movet per modum finis et ut ratio agendi.

Ad tertiam, dicitur quod nos non ponimus quod quodlibet objectum voluntatis sit finis voluntatis, sed quod nihil est objectum voluntatis nisi quia propositum sub ratione finis, vel ordinati in finem; et hoc, sive sit finis ipsius suppositi volentis, sive alicujus suae potentiae, vel actus, vel effectus; et omne tale propositum sub ratione finis movet voluntatem, non effective, sed alio modo.

Ad quartam, dicitur aliquem actum procedere a cognitione finis, contingit dupliciter, scilicet sicut a causa efficiente, vel sicut a ratione agendi. Si primo modo intelligatur, antecedens falsum est. Si secundo modo, conceditur. Sed tunc non est ad propositum arguentis, nec contra nos.

Et cum dicit arguens, quod actus voluntatis non potest aliter procedere a cognitione finis, nec regulari per illam, nec illam participare, nisi quia cognitio producit effective volitionem ;

negatur : quia alius est modus procedendi praeter illum, sicut supra patuit.

Ad aliud quod ibidem contra responsionem ibidem datam adducitur, scilicet quod ly per semper dicit causam efficientem, dicitur quod hoc non est verum ; sufficit enim quod dicat rationem agendi specificantem, licet non elicientem actum. II. Ad argumenta aliorum.

Ad primum aliorum respondet Gregorius (dist. 25, c. 3), dicens quod, " cum infertur quod volitiones non capiunt formalem distinctionem ab objectis, duplex potest esse sensus. Unus, quod volitiones distinctorum objectorum specie non sunt formaliter distincte. Et in hoc sensu negatur consequentia. Alius sensus potestesse, quod, licet volitiones objectorum specie distinctorum sint formaliter distinctae, hanc tamen distinctionem non capiunt effective ab objecto. Et in hoc sensu conceditur consequens; quoniam, sicut volitiones non efficiuntur ab objectis, ita nec earum distinctiones. "

Haec ille et bene.

Tamen addendum est quod objectorum distinctio in esse cognito aliquo modo est causa distinctionis volitionum, licet non per modum causae efficientis. De hoc Bernardus, ubi supra : " Sicut, inquit, terminus motus per se determinat et specificat motum, sic objectum actum volendi. Nec tamen est causa propter quam in genere efficientis proprie, sed specificative : sicut terminus non efficit motum, sed tamen specificat illum ; et ideo magis est causa propter quam in genere formae, cujus est specificare (a). Non enim est idem (6) modus specificandi omnia, sed permanentia specificantur per formam inhaerentem , successiva autem per terminum, ut patet in motu, in quo semper est aliquid de termino specifi-cante, quia omne quod movetur, habet aliquid de eo ad quod movetur. Actus autem voluntatis magis assimilatur motui quam actus intellectus; et ideo, licet actus intellectus sortiatur speciem a similitudine objecti informante intellectum, et eliciente actum intellectus, actus tamen voluntatis, qui elicitur a voluntate sine specie informante voluntatem, sortitur speciem ab objecto ad quod est et ad quod terminatur. "

Haec Bernardus, et satis conformiter dictis sancti Thomae, l 2 , q. 1, art. 3.

Ego tamen addo quod objectum voluntatis dat speciem actui, non tantum secundum esse quod habet extra intellectum, sed potius secundum esse cognitum quod habet in intellectu. Ad secundum dicit Gregorius, " negando primam consequentiam. Et quia arguens non probat eam, non oportet ulterius dicere. " Et utique consequentia non valet; quia nobilitas rei non solum dependet a causa efficiente, sed etiam a formali. Ad tertium dicit Gregorius quod " nullus actus volendi lapidem dependet essentialiter immediate a lapide; et quidam nec mediate, nec immediate, utpote qui est (y) de lapide non exsistente, aut tantummodo abstractive apprehenso; quidam vero mediate tantum, ut qui est de lapide intuitive apprehenso, quoniam talis volitio dependet immediate a notitia intuitiva lapidis quae a lapide dependet.

Et quod assumitur, quod mensurati ad mensuram est essentialis dependentia,

non est universaliter verum, proprie loquendo de dependentia; cum de non exsistente possit haberi notitia, quae ad ipsum velut ad mensuram refertur ".

Haec ille, et satis bene.

Nisi quod assumit aliqua falsa apud nos. Primum est, quod notitia intuitiva intellectiva lapidis immediate causetur a lapide. Secundum est, quod illa notitia sit causa effectiva partialis actus (et) specificare. - specificative Pr (6) idem. - Om. Pr. (y) qui est. - Om. Pr. volendi lapidem. Tertium est, quod volitio lapidis non exsistentis nullam dependentiam habeat ad lapidem in quocumque genere causae, nec ad quodcumque esse lapidis, sive reale, sive cognitum. Ideo dicitur ad argumentum, quod solum concludit quod volitio lapidis aliqualiter dependeat a lapide in esse cognito. Non tamen concludit quod illa dependentia sit ad causam efficientem, sed solum ad rationem agendi. Ad quartum dicit Gregorius quod, " si bonum magis possit diligi praesens quam absens, hoc est quia perfectius apprehenditur cum est praesens, quam dum est absens; et sic solum mediate facit ad actum volendi, causando scilicet notitiam quae est causa dilectionis. "

Haec ille, et bene, dum tamen causalitas notitia? respectu volitionis sane intelligatur. Ad quintum dicit quod " ex diversis visis sunt diversi appetitus, mediantibus visionibus illorum visorum ". Et sic patet ad argumenta contra conclusiones. Verum quia in solutionibus praedictis, saepe dictum est quod nec intellectus nec actus ejus est causa effectiva volitionis, ideo contra hoc arguit Adam, et Gregorius (dist. 25, concl. 2). Primo sic. Si sola voluntas esset immediata causa productiva liberae volitionis, sequitur quod naturaliter voluntas posset velle incognitum. Consequens est contra experientiam et contra Augustinum, 8. de Trinitate in multis partibus, et 3. de Libero arbitrio, capit. 19. Consequentiam probo. Quia omnis res, sine qua res alia non potest naturaliter produci est per se causa, vel dispositio causae necessaria, vel causa causae illius, vel effectus naturaliter consequens eam. Puto quod huic instantia inveniri non possit. Sed, si sola voluntas sit causa immediata productiva liberae volitionis, notitia rei volitae non est causa volitionis; quia nec finalis, nec formalis, nec materialis (a), patet; nec efficiens, per hypothesim. Item, non est necessaria dispositio causae illius; quoniam voluntas ex se est sufficienter apta recipere volitionem, et per hypothesim est sufficienter ejus productiva. Patet etiam quod non est causa causae (6). Item, non est effectus necessario consequens eam, cum sit naturaliter prior ea : potest enim res cognosci, esto quod non diligatur, et non e converso. Secundo. Quia (y) hoc videtur de intentione Augustini, 15. de Trinitate, cap. 23, ubi vult quod amor procedit de scientia; et cap. 26, dicit quod amor de gignente mente et de gignita notitia tanquam de parente et prole procedit. Item, ad Simplicianum, lib. 1, q. 2, dicit quod vocatio, quae utique est notitia, est effectrix bonae voluntatis.

Tertio. Quia ista est mens Commentatoris, 3. de Anima, comm. 49, ubi vult quod scientia est causa desiderii; et comm. 56 ejusdem libri, dicit quod omnis appetitus fit ex imaginatione. Item, 12. Meta-phijsicx, comm. 36, ait quod " forma balnei, quae est in anima, est agens desiderium "; et quod, " propter illam tanquam propter causam efficientem, desideramus formam quae est extra animam. " Et infra : " Desiderium, inquit, est propter aestimationem ejus quod est aliquid esse (a) bonum. " Item, comm. 39, dicit quod " comprehensio est causa voluptatis ". Ex quibus omnibus patet quod notitia est causa effectiva actus voluntatis. Ad primum istorum, dicitur quod solum concludit quod cognitio est causa per se volitionis ; quod concedimus. Et cum dicit quod non est causa formalis, nec finalis, patet quod hoc est negandum, secundum praedicta. Ad secundum dicitur quod Augustinus intelligit quod amor procedit de scientia vel notitia, non tanquam ex causa efficiente vel agente, sed tanquam ex ratione agendi, quo modo causat finis, ut supra dictum est. Ad tertium patet per idem. De praedictis dicit sanctus Thomas, de Virtutibus, q. 2, art. 3 : " Unusquisque actus formam et speciem recipit secundum formam agentis; ut calefactio secundum calorem. Forma autem voluntatis est objectum ipsius, quod est bonum et finis, sicut intelligibile est forma intellectus, etc. b Et loquitur de objecto, non prout est extra, sed prout est cognitum. Nam notitia objecti est ipsi voluntati formalis ratio agendi, pro quanto dat speciem actui voluntatis, licet illum ante eliciat. Ad argumentum factum in principio quaestionis, patet solutio per praedicta. Et haec de quaestione. Benedictus Deus. Amen.