ARTICULUS II.

MOVENTUR ADVERSARIORUM OliJECTIONES S 1.

Contra primam conclusionem I. Argumenta Aureoli.

Quantum ad secundum articulum, restat arguere contra conclusiones. Unde contra primam arguit Aureolus (dist. 2, q. 1, art. 4), probando quod tempus continuum habet pro subjecto omnem motum, non solum motum coeli. Et arguit Primo sic. Individua ejusdem rationis habent passiones proprias ejusdem rationis. Hoc probatur : xjuia propria passio consequitur speciem, non individuum, secundum rationem propriam; igitur quae sunt infra unam speciem, aspiciunt eamdem passionem. Sed omnes motus circulares, sunt ejusdem speciei, saltem in hoc quod est esse successivum et esse actum admixtum potentiae. Sed in motu primi mobilis, quia est ens successivum et actus admixtus potentia:, fundatur prius et posterius. Igitur consimiliter, prius et posterius fundabuntur in omni alio motu circulari, in quantum quilibet est ejusdem rationis, in hoc quod est esse successivum et esse actum admixtum potentiae. Sed prius et posterius, absolute considerata in motu, sunt tempus ipsum. Igitur, etc.

Dicetur forte negando minorem ; nam motus primi mobilis non est ejusdem rationis cum aliis motibus. Est enim motus continuus, aeternus, regularis, velocissimus; quod non convenit alicui aliorum motuum ; et ideo non oportet quod habeant eamdem passionem.

Sed hoc non valet : nam tempus non est passio illius motus primi, in quantum annectitur ei regularitas, aeternitas, uniformitas, sed in quantum habet prius et posterius absolute accepta; cum igitnr ista ita bene insint aliis motibus sicut primo, sequitur quod eadem passio inerit eis. Secundo. Illud non aspicit praecise motum primi mobilis, quo non exsistente, scilicet motu primi mobilis, et exsistentibus aliis motibus particularibus, sufficienter babetur unde oriatur tempus. Haec propositio nota est : Quia nihil aspicit aliquid ut proprium subjectum ejus et primum, quo non exsistente, adhuc illud habet unde sufficienter oriatur. Sed non exsistente motu primi mobilis, adhuc potest anima apprehendere tempus in aliquo alio motu particulari, puta in motu rotae liguli. Tertio. Quia bellum Josue agebatur in tempore, et tamen tunc non erat motus primi mobilis. Quarto. Quia anima apprehendens se in esse transmutato, apprehendit tempus. Igitur tempus fundatur super omnem motum. Qui enim capit motum, capit parles successivas; capiendo partes succedentes, in eis fundatur necessario prius et posterius; sed prius et posterius in motu, sunt ipsum tempus. Quinto (Ibid., art. 1). Quia tempus non est aliud formaliter quam successio motus. Sed in quolibet motu est formaliter talis successio. Igitur in quolibet motu est formaliter tempus. Major probatur : Quia, secundum Aristolelem, in Prxdicamentis, non est nisi duplex quantitas in genere, scilicet permanens et successiva; et primam dividit in lineam, superficiem, et corpus; secunda est ipsum tempus. Ergo, sicut se habet quantitas permansiva ad suum quantum , sic se habet quantitas successiva ad suum quantum. Ubique enim comparatur forma ad suum effectum formalem. Sed quantitas permansiva, non est nisi dimensio et partibilitas quanti permansivi; sicut corporeitas non est aliud quam dimensio formalis et partibilitas corporis; et sic de linea et superficie. Igitur sic se habebit tempus ad esse successivum, quod erit formaliter successio cujuslibet quanti successivi, ut sic omne quod succedit, formaliter succedat per ipsum tempus. Sexto. Nam in omni motu est prius et posterius. Sed tempus non est aliud quam prius et posterius, continuitate addita. Igitur tempus est subjective in omni motu. Minor probatur : Quia tempus non est aliud quam praeteritum, vel futurum, vel praesens; sed haec non sunt formaliter nisi prius et posterius; unde praeteritio non est aliud quam prioritas respectu praesentialitatis et futuritionis. Ubi considerai dum est quod, cum dicitur, tempus est praeteritum, praesens, et futurum, hic ly prxtcritum, praesens et futurum possunt accipi formaliter pro ipsa praeteritione et futuritione; vel pro ipso substrato, scilicet quod praeteriit, quod futurum est, quod est subjectum praeteritionis; vel copulative pro substrato et illa praeteritione. Tempus autem non est praeteritum et futurum secundo modo, nec tertio modo, sed tantum primo. Septimo. Capio succedens, sive prius et post, et resolvo ipsum succedens in ipsam successionem, quae non est aliud quam prioritas et posterioritas, et in (a) ipsum quod succedit, quod est subjectum ipsius successionis. Similiter resolvo prius et post in id quod est prius et post, et in ipsam prioritatem ; sicut resolvo album in illud quod est album, et in albedinem. Tunc probatur quod tempus non est aliud quam illa successio ejus quod succedit, sive prioritas et posterioritas eorum quae sunt prius et post. Et hoc sic : Aut tempus est ipsa successio motus; aut est una successio alia qua motus succedit, et alia qua tempus succedit. Non autem potest dari secundus modus. Ergo necessario oporiet dare quod tempus sit successio, qua motus dicitur formaliter succedere; et sic erit in omni motu successivo formaliter. Minor probatur : Quoniam, sicut est impossibile in quanto permansivo esse duas quantitates permansivas, sic in quanto successivo impossibile est esse duas quantitates successivas, vel duas successiones. Igitur impossibile est quod in motu sit una successio quae (6) est tempus, et alia qua motus dicitur formaliter succedere intrinsece; sed successio qua motus quilibet succedit formaliter, erit ipsum tempus.

Confirmatur. Quia, si motus haberet propriam successionem intrinsecam, aliam a successione quae est formaliter tempus, tunc oporteret quod essent duae quantitates formaliter successivae. Quo concesso, sequitur quod Philosophus fuit valde insufficiens in non ponendo nisi unam quantitatem successivam ; motus enim, secundum eum, 5. Metaphysicae (t. c. 18), est solummodo quantum per accidens. Octavo. Quia nullus ( ) negat quin tempus sit quantitas successiva. Tunc sic : Aut tempus est illa successio in abstracto; aut est aliquid concretum ex partibus succedentibus et successione, ita quod habeat partes intrinsece succedentes, sicut motus. Non potest dari secundus modus; quia tunc tempus esset quantitas per accidens. Ergo oportet necessario dicere quod tempus sit illa successio in abstracto; et ex hoc, cum omne quod est tale in concreto, sit tale formaliter per id quod est tale in abstracto, sicut omne quod est album, est albedine album, sequitur (t) Quia nullus. - Quatenus Pr. quod omne successivum, sit formaliter successivum ipso tempore; et sic, cum omnis motus sit successivus, in quolibet motu erit tempus formaliter; et (a) sicut albedo in albo, ita successio in successivo. Nono. Quia dicit Augustinus, 11. Confessionum, capit. 23, quod tempus nihil aliud est quam successivorum (6) distensio. Dicit autem distensionem nihil aliud esse quam successionem ; non enim dicit extensionem, quia illa non est nisi in permanentibus.

Similiter, Avicenna,in suo 2. Physicorum, dicit quod tempus non est nisi continuitas motus; non autem permansiva; ergo successiva; et sic tempus non est aliud quam successio.

Item, Philosophus, 4. Physicorum (t. c. 132), probat quod motus non est tempus : tum quia tempus est ubique, non autem motus; tum quia tempus non multiplicatur, et motus multiplicatur; tum quia velox et tardum sunt passiones motus, non autem temporis. Deinde probat aliam conclusionem, scilicet quod tempus est aliquid motus, quia non percipimus tempus nisi per motum. Et post, concludit quod tempus est prius et posterius in motu, et quod illa non sunt motus. Ex quibus omnibus patet quod, cum in omni motu continuo sit formaliter successio, et continuitas, et prius, et posterius, quod tempus est formaliter in quolibet motu. Decimo sic. Omnis motus continuus habet partibilitatem et successionem. Sed successio non est in motu, nisi ex tempore; non autem ex magnitudine, licet partibilitatem habeat a magnitudine. Ergo quilibet motus est subjectum temporis. Major patet, scilicet quod in omni motu differat partibilitas a successione : nam sunt duo motus aequalis successionis, qui non sunt aequalis partibilitatis; ut patet cum Socrates in una die vadit leucam, et in eadem die Plato non vadit nisi mediam, ibi est aequalis successio, scilicet unius diei viginti quatuor horarum, non tamen eadem partibilitas, quia unus motus est minor alio. Sed minor probatur : nam, secundum Philosophum, C. Physicorum, divisibilitas motus est secundum divisibilitatem magnitudinis, successio vero formaliter est a tempore. II. Argumentum Gregorii.

Arguit etiam contra eamdem (f) Gregorius de Arimino (dist. 2, q. 1, concl. 3), probando quod omne corpus quod movetur regulariter et uniformiter, est tempus; et per consequens, conclusio prima falsa. Arguit igitur sic : Omne illud per quod possumus metiri moras motuum et quietum, ac durationes rerum (3), id est, cognoscere quamdiu res quiescit, vel movetur, vel durat, est tempus. Sed omne corpus continue et regulariter motum, est hujusmodi. Igitur, etc. - QUAESTIO II. Major patet ex his quae communiter homines loquuntur de tempore. Dicimus enim illum motum esse diuturniorem, qui majori tempore duravit; et illud minus diu moveri, quod minori tempore movetur; et illud aeque diu, quod est aequali tempore motum. Et similiter de duratione rerum ; nam eam dicimus plus durare, quae longiori tempore duravit. Ita quod haec omnia nos mensuramus tempore, et non per aliquid aliud, sicut patet; et per consequens, omne illud cui ista conveniunt, est tempus. Sed minor probatur. Si enim sit aliquod corpus quod continue et regulariter moveatur, quilibet hoc sciens, potest per illud mensurare motus aliorum, et cognoscere de aliis quantum moveantur, et quod diutius movetur, et quod minus. Nam per istum modum certificamur de mora motuum aliorum corporum, per horologia et coelestia corpora; et ita possemus per alia, si sciremus ea continue et regulariter moveri. Et ad cognoscendum praedicta, non est opportuna aliqua res distincta a mobili, et a caeteris rebus permanentibus. Nam, si tempus poneretur esse talis res, in nullo esset utilis ad mensurandum motus et quietes aliorum, seu durationes, eo quod omnino latens, prorsus ignota esset, vel saltem minus nola quam oporteat ad cognoscendum et habendum hujusmodi notitias; per ignota enim nullus valet aliquid mensurare. Similiter, motus coeli vel horologii minus notus est (a) quam ipsa mobilia, scilicet (6) coelum vel horologium, ad habendum hujusmodi notitias. Et ideo per ipsa mobilia melius mensuramus motus et quietes et durationes rerum, quam per hujusmodi motus. Et sic mobile habet rationem temporis, non autem motus, nec aliqua res successiva distincta a motu, et a suis terminis, et a mobili. Confirmatur. Quia hujus mentis videtur esse Augustinus, 12. de Civitate Dei, c. 15, scilicet quod, communiter loquendo, omne corpus continue, uniformiter et regulariter motum, potest dici tempus; sed, proprie loquendo, sola coelestia corpora sunt tempora. In cujus signum, cum Dominus illa instituit, dixit : Sint (y) hi signa, et in tempora, et in dies, et in annos.

g 2.

Contra secundam conclusionem I. Argumenta Aureoli.

Contra secundam conclusionem arguit Aureolus (dist. 2, q. 1, art. 5), improbando quod ibidem dicitur, scilicet quod aliud sit nunc quod mensurat mobile, et alia sint nunc quae mensurant mutata esse, vel quae continuant et terminant tempus; et quod nunc mensurans mobile, remaneat idem in toto tempore, etc. Primo. Quia ista expositio non vadit ad mentem Aristotelis; quia Aristoteles non loquitur de nunc (a) est. - Ora. Pr. (6) scilicet. - sic Pr. (r) illis. - Ad. Pr. extrinseco, sed de nunc quod habet mensurare mutata esse. Quod patet ex illo quod attribuit ipsi nunc quod dicit esse idem, scilicet quod in actu terminat tempus, et in potentia continuat. Et consimiliter, dicit quod nunc est idem in toto tempore, sicut est idem punctus suo fluxu causans ipsam lineam; modo certum est quod non est unus punctus in linea, qui maneat idem, et alius qui varietur, ut expositio ista dicit de nunc mensurante mobile, et de mensurante mutata esse. Seeundo. Quia fictio videtur quod sit aliquod nunc mensurans mobile. In quo enim poneretur subjective mine, quod tu dicis manere? Tertio. Quia Aristoteles dicit quod illud idem nunc quod manet idem secundum substantiam, variatur secundum esse. Quomodo autem variatur secundum esse, per hoc quod variatur unum aliud nunc, nisi fingas quod illud aliud nunc est in primo nunc subjective, et per hoc illud dicitur variari secundum esse, sicut subjectum variatur variato accidente? Quarto. Quia extra animam non est unum mutatum esse secundum substantiam in toto motu, sed semper aliud et aliud. Igitur extra animam non est idem nunc quod maneat, sed necessario raptim transit. Quinto. Quia contradictio est dicere quod nunc sit idem secundum substantiam, et differens penes prius et post. Nam prius et post, sunt ipsum nunc; si igitur variatur prius et post, necesse est dicere quod varietur ipsum nunc secundum substantiam; igitur manet idem nunc secundum substantiam, et variatur secundum substantiam ; quod est contradictio. Sexto. Nam tunc sequitur quod plura mutata esse, simul sunt. Nam cuilibet mutato esse in motu, correspondetsuum nunc in tempore ; sed, secundum te, manet idem nunc secundum substantiam in toto tempore extra animam ; ergo et omnia mutata esse in motu, sunt in eodem nunc. Ex quo sequitur quod plura nunc correspondentia pluribus mutatis esse, erunt simul, quia in uno nunc secundum substantiam. Et ex eodem sequitur quod omnes partes motus erunt simul, quia toti motui correspondet unicum nunc secundum substantiam. Septimo. Nam, si extra animam est idem instans secundum substantiam in toto tempore, sequitur quod accidens migrabit de subjecto in subjectum. Migrabit enim de uno mutato esse in aliud mutatum esse; sed mutatum esse est subjectum ipsius nunc, sicut motus est subjectum temporis. Octavo. Quia, sicut se habet mutatum esse ad motum, sic nunc ad tempus. Sed, secundum te, idem nunc secundum substantiam, manet in toto tempore. Igitur idem mutatum esse manebit in toto motu. Nono, Quia indivisibile non potest causare motum in fluendo, ut probat Aristoteles, 6. Physicorum (t. c. 32); non enim indivisibile potest moveri. Igitur consimiliter, videtur quod nunc suo fluxu non causet tempus, quin ei repugnet fluere. Decimo. Quia de ratione instantis est quod raptim transeat, et non maneat. Non igitur idem nunc potest in toto tempore manere. Undecimo. Quia tunc totum tempus esset in eodem nunc. Tempus enim, secundum Aristolelem, 4. Physicorum (t. c. 105), causatur ex ipso nunc fluente. Consequens est falsum. Ex istis concludit Aureolus quod nullum nunc extra animam exsistens, maneat idem in toto motu. II. Argumenta Scoti.

Ad idem arguit Scotus (dist. 2,q. 2). Primo sic. Quia nunc secundum substantiam, vel est ipsa substantia mobilis; et tunc non est nisi contendere de verbis. Si autem est aliud ab ipsa, puta aliquod indivisibile de genere quantitatis, quaero cujus continui sit terminus, vel cujus discreti pars; quia omne indivisibile quod est per se de genere quantitatis, vel est terminus continui, vel pars discreti. Si ponitur pars discreti, igitur ponitur tempus discretum ; quod Philosophus non concessit. Si ponatur terminus continui, ergo oportet quod sit aliud et aliud, secundum quod terminat aliam et aliam partem continui; quia impossibile est idem indivisibile secundum substantiam, esse terminum alicujus quantitatis, et principium ejusdem. Et si dicatur quod terminat perdiversa esse;

Contra. Quia ista esse, cum accidant illi nunc eidem secundum substantiam, quia, per te, illud manet idem sub diversis esse, et per consequens ista accidunt sibi, et omne indivisibile de genere quantitatis per se terminat quantitatem vel est pars discreti, sequitur quod illud non sit indivisibile per se de genere quantitatis.

Item. Ista esse, quaero cujus generis sint? Si sint indivisibilia de genere quantitatis, igitur sufficiunt ad terminandum proprium continuum absque illo nunc secundum substantiam; quod est inconveniens, quia nullum indivisibile per se terminat, nisi ratione qua est terminus hujus (a) divisibilis. Si autem sunt alterius generis, puta qualitatis, igitur qualitas erit per se ratio terminandi continuum in genere quantitatis. - Item. Quomodo non mutaretur ipsum nunc secundum substantiam, si mutatur secundum diversa esse I Et tunc oporteret ejus et suorum esse quaerere mensuram , et sic in infinitum. Secundo arguit. Quia : aut illud nunc idem secundum substantiam, est in quolibet mobili; aut prav cise in uno. Non in quolibet, quia tunc idem accita) ratione qua est terminus hujus. - quia ejus terminus alterius vel alicujus Pr. dens numero esset in diversis subjectis. Nec in uno mobili praecise, sicut patet ex se. III. Argumenta Gregorii.

Contra eamdem conclusionem arguit Gregorius de Arimino (dist. 2, q. 1, concl. 3), probando quod nec instan secundum substantiam, nec instans secundum esse, est aliquid indivisibile non durans. Et Primo arguit sic. Si instans sit talis res indivisibilis non durans : aut est subjective in ipso mobili; aut in aliquo accidente ipsius mobilis. Si in mobili, cum mobile perdat ipsum, igitur mutatur ab ipso. Aut igitur divisibiliter, aut indivisibiliter mutatur ab ipso. Non divisibiliter : tum quia instans ponitur indivisibile, secundum te; tum quia sequeretur quod aliqua pars instantis duraret per tempus; quod tu negas. Si dicas quod indivisibiliter, igitur simul mutatur ab instanti, et mutatum est ab eo : aut igitur simul mutatum est ab eo, et mutatum ad ipsum; aut prius mutatur ad ipsum, et postea mutatum est ab eo. Si detur primum, igitur instans simul est genitum et corruptum, et est et non est. Si prius est mutatum ad ipsum, igitur durat per tempus. Nec potest quis dicere quod mobile non mutatur ad instans, nec mutatur ab eo : quia non est intelligibile quod mobile prius sit in potentia ad habendum aliquam entitatem, et post habeat illam actu; aut econtra, prius eam habeat, et postea non habeat; et tamen non mutetur ad illam, nec mutetur ab illa; cum non sit aliud mutari secundum aliquam entitatem, quam secundum ipsam aliter se habere nunc et prius. Praeterea : Omne transiens ex esse alicujus ad non esse illius, mutatur secundum illud, ut patet, 5. Physicorum (t. c. 7). Confirmatur : Quia eadem facilitate posset dici quod in acquisitione rei permanentis, vel deperditione, subjectum non transmutatur; quod nullus diceret, qui vocabulis in sua significatione uti vellet. Si vero dicatur quod est subjective in aliquo accidente (a) ipsius mobilis : aut ergo in accidente permanente; aut in non permanente. Si detur primum, arguitur sicut jam argutum est. Si in accidente non permanente : aut divisibili secundum extensionem aut divisionem partium simultanearum ; aut indivisibili secundum totalem divisionem. Sed neutrum dici potest. Quia, si esset in accidente divisibili, ipsum instans (6), esset divisibile secundum latum, longum et profundum ; quod magis a te esset reputandum inconveniens, quam quod tempus sit divisibile illo modo, vel saltem non minus; istud autem tu reputas impossibile, scilicet tempus esse divisibile secundum longum, etc; igitur et hoc. Praeterea : Cum, secundum te, instans continuat (y) paria) accidente. - agente Pr. 6j ipsum instans.

post ipsum Pr. ly) continuat. - continet Pr. tem temporis praeteritam cum futura, et tempus non habeat partes simultaneas, stabit quaestio : secundum quam suam partem instans continuet (a) partes temporis; et non erit potior ratio pro una, quam pro alia.

Si vero dicatur quod est in accidente indivisibili, puta in mutato esse indivisibili, secundum extensionem, hoc est falsum. Quia tunc quaerendum esset de subjecto ipsius mutati esse. Aut est aliquod indivisibile ipsius mobilis; et patet quod non, quia non est ratio propter quam unum indivisibile mobilis, verbi gratia caeli, sit subjectum mutati esse, potiusquam aliud; et per consequens, vel est in quolibet indivisibili caeli, ac per hoc est extensum, cum nullum corporale accidens possit esse totum in diversis partibus subjecti; vel in nullo. Aut subjectum mutati esse est ipsum coelum ; et per consequens, est divisibile sicut et ccelum, ac perhoc et instans cui subjicitur; et reditur ad illud quod putas inconveniens, scilicet quod instans habeat partes simultaneas, secundum situm distantes. Secundo sic. Si instans est hujusmodi res, sequitur quod in quolibet tempore plura instantia, secundum rem et essentiam distincta, sibi succedant; nec idem ipsum instans secundum se, quod fuit prius, sit post. Patet consequentia. Sed consequens est expresse contra determinationem Philosophi, 4. Physicorum (t. c. 104), ubi solvens quaestionem de unitate vel pluralitate instantium in tempore, motam in principio illius tractatus, ait : Ipsum nunc, est quidem sicut idem, aut sicut non idem. Secundum enim quod in alio et alio, alterum est; hoc autem (6) erat esse ipsi nunc; in quantum autem quodcumque ens est, ipsum nunc idem est. Ecce quod nunc est aliud et aliud, secundum quod est in alio et alio loco; sed in quantum est quoddam ens secundum se, sic est idem, et non aliud post aliud. Confirmatur : Quoniam ubi movit praedictam quaestionem (t. c. 90), probavit quod esset idem instans; quia alioquin corrumperetur, et tunc, vel quando est, vel in instanti sequenti, etc, ut ibi patet. Et istam rationem nullibi solvit; nec alia causa fuit, nisi quia ejus conclusionem tanquam veram approbavit, et eam demonstrative concludere cognovit. Tertio arguit (dist. 1, q. 4, concl. 2) generaliter, quod nec in tempore sit aliquod indivisibile, quod dicatur nunc, nec in motu, quod dicatur mutatum esse. Si enim, inquit, sit aliqua talis res, accipiatur aliquod mobile, quod continue movetur. Tunc arguitur sic : Aut talis res, quam ponis instans indivisibile vel mutatum esse, est in hoc mobili, puta coelo, plus quam per instans; aut non plus quam per instans. Sed neutrum potest dari. Igitur.

Non enim potest dici quod aliquid tale sit in mobili plus quam per instans; quia tunc aliquod singulare muta- - QUAESTIO II. f61 tum esse, vel instans, esset in mobili per tempus. Ex quo ultra sequitur, quod, cum illo tempore mobile sic continue moveatur, et in quolibet instanti illius temporis habeat aliud mutatum esse, secundum tuam imaginationem, simul in eodem mobili erunt plura mutata esse, vel instantia, in ipso successive causata. Hoc autem est impossibile, secundum tuam opinionem : quia, qua ratione unum mutatum esse manet in mobili cum sequentibus, eadem ratione et quodlibet medians inter illa mutata esse; et per consequens, etiam motus omnis comprehensus ab illis mutatis esse, alioquin, cum in quolibet motu sint plura mutata esse, si aliqua pars motus desiisset, non quodlibet mutatum esse remansisset; et sic ultra sequitur quod una pars motus erit in mobili simul cum sequentibus; quod repugnat motui, et cuilibet successivo, secundum te.

Nec potest dari secundum, scilicet quod nullum tale indivisibile sit in mobili plusquam per instans. Quia hoc non est naturaliter possibile de aliqua re, ut patet per Philosophum, 8. Physicorum (t. c. 63), in illo cap. Quae autem loci mutatio, ubi ait quod inconveniens videbitur, si factum mox necesse est corrumpi, et nullo tempore permanere; ubi vult manifeste, quod omne factum permanet in esse per tempus, et non tantum per instans. Et hoc, ibidem, com. 63, probat Commentator, dicens : " Omne genitum habet esse in actu; et omne exsistens in actu, est in tempore demonstrato; alias natura ageret otiose. " Unde volunt expresse, ibidem, quod impossibile est corruptionem alicujus rei sequi ejus generationem sine tempore medio; et per hoc, tanquam per principium, probant impossibile esse duos motus contrarios succedere sibi invicem sine quiete media. Sed, si mutatum esse, aut instans, sit tantum per instans, generatio ejus et corruptio (a) non mediabitur tempore, ut patet. Nec valet, si dicatur quod loquuntur de rebus permanentibus, non de rebus successivis; quia ratio eorum aequaliter probat de omnibus, si aliquid probat. Similiter enim posset aliquis dicere quod loquuntur de substantiis, non autem de accidentibus. Et sic, vel eorum ratio valet in omnibus, vel in nullo valet. Quarto similiter generaliter arguit. Aut mutatum esse est aliqua res intrinseca motus; aut aliquid extrinsecum, necessario tamen concomitans ipsum in subjecto; aut aliquid extrinsecum, contingenter se habens ad motum, sic quod aliquid posset moveri, non habens aliquod mutatum esse.

Non potest dici primum. Quia, aut motus infra essentiam suam includit praecise talia mutata esse, et nullam aliam omnino entitatem, quae non sit unum vel plura mutata esse; et tunc sequitur quod motus componitur ex solis mutatis esse; quod reprobatur, 6. Physicorum (t. c. 76, 88). Aut includit aliquam enlitalem praeter mutata esse, quae nec est mutatum esse, nec integratur ex talibus; et si sic, oportet quod ipsa, vel nullum mutatum esse includat, vel habeat aliquam fartem, quae nec sit nec includat mutatum esse. Qualibet autem tali data, sequitur quod mobile habens ipsam moveatur et sit mutatum sine tali mutato esse, ac per hoc vanum est ponere talia. Consequentia patet: quia per quantumcumque spatium mobile moveatur, per illam partem motus, in qua non clauditur aliquod mutatum esse, certum est quod ipsum prius est motum ad medium spatii, quam ad ultimum ejus; et sic est mutatum sine tali re ficta. - Nec potest dari secundum. Quia, cum in quolibet instanti temporis mensurantis motum continuum, sit verum A esse mutatum ad aliquid spatii, oportebit dicere quod est quaedam multitudo mutatorum esse sibi succedentium in mobili, adaequans in duratione totum motum quo movetur mobile in illo tempore; et sic eadem mensura adaequata mensurabitur illa multitudo mutatorum esse cum illo motu. Et patet haec consequentia : quoniam, si non adaequaret ipsum motum, jam aliquid esset ipsius motus, quando nullum esset mutatum esse; et sic aliquid esset mutatum sine mutato esse; quod est propositum. Consequens autem est falsum ; quia, cum quodlibet mutatum esse mensuretur per instans, si aliqua multitudo praecise includens mutata esse mensuraretur primo aliquo tempore, illud tempus esset compositum ex solis instantibus, ut patet ex 6. Physicorum (t. c. 88).

Tertium etiam clari non potest, propter ea quae contra secundum dicta sunt. Et nihilominus, si daretur, habetur propositum ; quia ex quo talia mutata esse contingente) sequuntur motum, possibile erit aliquid moveri et mutatum esse sine (a) illis entitatibus indivisibilibus. Et istae sunt principales objectiones contra illam secundam conclusionem. g 3. Contra tertiam conclusionem I. Argumenta Scoti.

Contra tertiam conclusionem arguit Scotus (dist. 2, q. i), improbando tempus discretum, quod illa conclusio ponit. Primo. Quia, ut dicit, sequitur quod quilibet angelus habeat suum tempus discretum : quia unus (6) potest continuare cogitationem suam cum die nostro, et alius angelus potest continuare cogitationem suam cum dimidio, et tertius cum hora; et ita unus angelus habebit quatuor instantia, dum alius angelus habebit unum solum instans. Immo, sequitur quod in quolibet angelo erunt duo tempora discreta; quia quilibet poterit continuare cogitationem suam, non continuando volitionem suam. (a) sine.

Orci. Pr. (8) urnis. - Olii. IV. Secundo. Nulla una quantitas componitur ex pluribus omnino diversarum rationum ; quia tunc senarius posset componi ex binario et ternario; quod negat Philosophus, 5. Metaphysicae (t. c. 19). Dicit enim quod sex sunt tantumsemel sex, etnonbis tria. Et idem dicit Avicenna, 3. suae Metaphysicae. Sed, dum fuerit dies nostra, posset angelus intelligere quaecumque intelligibilia naturaliter distincte, puta lapidem, lignum, ferrum, aquam, et quodcumque aliud, post quodcumque aliud. Ergo tempus suum componitur ex instantibus diversarum rationum, correspondentibus illis (a) intellectionibus diversarum specierum in eodem angelo, vel intellectibus diversorum angelorum, qui sunt diversarum specierum. Posset etiam non (6) cogitare ista, vel non intelligere, sed alia plura, vel tot aliarum specier rum. Posset etiam, per consequens, tempus suum correspondens isti, dici esse compositum ex omnibus illis partibus, vel aliis, in nulla determinata proportione se habentibus ad illud. Igitur, etc. Tertio. Quia ista positio ponit unum nunc illius temporis coexsistere multis nunc nostri temporis; quod videtur esse fuga, et poni propter hoc, ne con-cedalur tempus nostrum esse discretum; quia, si instantia illius temporis praecise coexsisterent instantibus nostri temporis, tunc sequitur quod, sicut illud tempus est discretum, ita et tempus nostrum esset discretum. Et hoc fugiendo, videtur poni istud sine ratione, quod oporteat unum instans illius temporis coexsistere multis partibus temporis nostri. Quod autem hoc non sit necessarium, probatur : Quia quaecumque intelligibilia possum ego intelligere in uno tempore, plura vel pauciora potest angelus intelligere eodem tempore distincte; quia in intellectu creato qui non potest intelligere omnia simul, videtur esse perfectionis posse multa intelligere sine aliqua mora; nam hoc magis inest ingeniosioribus. Sed intellectus humanus potest habere intellectionem aliquam in uno instanti, et post statim habere aliam, et sic multas in aliquo tempore dato. Ergo non est necessarium, intellectum angeli, si intelligat A cum aliquo instanti nostro, sistere in intellectum ipsius A per aliquod tempus, et per instantia (y) illius temporis, in quorum aliquo potest intellectus meus habere aliquam intellectionem. Si enim dicatur quod intellectus meus post instans non potest immediate intelligere aliud, sed oportet quod maneat per tempus in illa cognitione, alioquin non esset dare primum instans sequentis intellectionis, si poneretur intellectionem illam (8) indifferenter mensurari tempore et instanti, non concluderet argumentum; tunc enim, sicut non est medium inter instans et tempus, ita nec inter illam intellegi illis. - Om. Pr. (6) non. - Om. Pr. (y) instanlia. - instans Pr. (6) illam. - aliquam Pr. dionem meam quae est in tempore, et illam quae est in instanti immediate habito vel praecedenti; et tunc secundas intellectionis non esset dare primum. Si autem intellectio angeli mensuretur aevo, tunc etiam potest aliqua esse cum uno instanti, et alia cum tempore habito; et illa secunda habet mensuram indivisibilem, sicut prima habet; sed tamen nihil temporis nostri coexsistit illi secundae. Et hoc modo est de intellectionibus angeli : quia, si aliquis intelligit cum tempore nostro, non oportet illam intellectionem manere per tempus habitum ; sed si statim habet aliam intellectionem, illa coexsisteret tempori habito post instans (a) cum quo fuit prior intellectio; et tunc nihil temporis nostri erit primum coexsistens illi secundae intellectioni. Quarto. Quia illa positio deberet dicere consequenter, quod intellectiones nostrae mensurentur tempore discreto; quia intellectiones nostrae videntur esse totae simul, secundum Philosophum, 10. Ethicorum, cum sint perfectae, et transeuntes, et quodam ordine se habentes.

Et si dicatur quod habent connexionem, quia intelligimus discurrendo, angelus autem non sic;

Contra. Hoc non facit per se continuationem intellectionis cum intellectione. Non enim magis successive acquiritur cognitio vel intellectio conclusionis, ex hoc quod pars acquiritur post partem, et cognitio conclusionis per cognitionem principii, quam si illa cognitio conclusionis praecise haberetur post cognitionem principii et sine ea. Similiter, possumus habere intellectiones distinctas succedentes absque discursu, etsi illae sint totae simul; igitur illae erunt non continuatae, et in tempore discreto; quod est contra Philosophum , in de Memoria et Reminiscentia (cap. 1), ubi dicit quod nos intelligimus cum continuo et tempore. Quinto. Quia nulla pluralitas ponenda est sine necessitate. Sed nulla necessitas est ponendi tempus discretum, ad mensurandum motum angeli. Nam quidquid salvatur per illud tempus discretum, salvatur etiam per tempus continuum in communi. Sicut enim oportet te dicere quod, si pertranseat instans, non potest immediate habere alium transitum instantaneum; ita potest poni, si transeat instantanee in instans temporis communis, ita quod, licet immediate possit habere post illud instans motum continuum in tempore habito, non tamen potest habere transitum instantaneum immediatum. Non est igitur inconveniens ponere angelum, in quantum participat conditionem corporalem, id est, quae potest aliquo modo esse ejusdem rationis in illo et in corpore, quod etiam participet mensuram corporis aliquo modo. In quantum autem movetur localiter, participat Ubi, quod est passio corporalis, vel aliquo modo est (a) ejusdem rationis in ipso et in corpore. Igitur potest mensurari mensura primi corporis moti. II. Argumenta Aureoli.

Ad idem arguit Aureolus (dist. 2, q. 2, art. i). Non puto, inquit, quod sit necessarium ponere tempus discretum, non continuum, propter discontinuationem operationum angeli. Nam bene possibile est dare tempus continuum, quod mensuret interrupta; sicut motus interruptus fabae mensuratur tempore continuo; ita quod inter nunc quo desinit unus, et nunc quo incipit alius, sit tempus medium continuum. Et sic, in proposito, dicendum esset quod omnes operationes angeli mensurantur tempore continuo, sic quod, licet quaelibet operatio angeli non habeat esse nisi per instans, tamen inter instans quo desinit una operatio et alia incipit, est dare tempus medium continuum. Secundo loco, contra eamdem conclusionem, quoad quoddam dictum in ea, arguit Aureolus (ibid., q. 1. art. 3), probando quod non sit possibile duo tempora continua, simul esse; cujus oppositum dicitur in probatione conclusionis. Et arguit Primo sic. Tempus constituitur per fluxum ipsorum nunc, secundum prius et post. Sed impossibile est esse nisi unum nunc. Igitur impossibile est esse nisi unum fluxum. Quare nec duo tempora possunt simul esse. Hanc rationem, inquit, declaro ii simili. Secundum enim imaginationem mathematicorum, punctus fluens causat lineam, sicut nunc fluens causat tempus. Si autem impossibile esset esse nisi unicum punctum, impossibile esset dare nisi unicum fluxum; et per consequens, nec nisi unam lineam.

Minor rationis probatur : Quia, si non sit idem nunc, sed plura, tunc aliud nunc esset in domo, et aliud extra, et unum nunc erit citra mare, et aliud ultra mare; et sic, non esset verum quod, in illo nunc demonstrato per me, Rex Tartarorum sedet, et ego lego. Dicetur forte quod, licet sint plura nunc, tamen omnia habent unum nunc commune, scilicet nunc motus coeli, quod mensurat mutatum esse ipsius coeli.

Contra. Accipio illud nunc, i"n quo sol est sub tali mutato esse, verum est dicere quod ego loquor in illo nunc, et in eodem nunc Rex Tartarorum sedet. Igitur non est apud Tartaros aliud nunc, et apud nos. Vel oportet quod sit aliud nunc ipsius coeli; quia illud nunc cceli, est nunc in quo ego loquor et ille sedet. Unde, dato quod essent plures cceli, adhuc esset verum dicere quod, in eodem nunc quo ego loquor in isto mundo hujus cceli, loquitur alius alterius cceli et mundi. Aut igitur idem nunc est omnium coelorum, et habeo proposita) est. - Om. Pr. tum, quia idem nunc est utrobique; aut est aliud et aliud nunc; et tunc in illo nunc in quo ego loquor, non loquitur alter sub alio coelo, sed in nunc sui coeli. Haec est ratio Commentatoris, 4. Physicorum, coram. 90, dicentis quod prius et posterius sunt idem in omnibus motibus, non multiplicatum per multitudinem eorum ; sicut est dispositio in instanti; ita quod ex unitate instantis arguit unitatem temporis. Secundo sic. Ratio temporis consistit in ratione prioris et posterioris. Sed impossibile est, quantumcumque motus multiplicentur, quod multiplicetur ratio prioris et posterioris; immo, si essent multa; partes plurium motuum, omnes essent in eodem priori et posteriori, ita quod in eodem priori, in quo sunt partes unius motus, sunt partes alterius. Igitur, etc. Major nota est. Sed minor probatur. Nam imaginandum est quod prius et post sic se habeant in quantitate successiva, sicut hic et ibi, extra hoc vel extra illud, se habent in quantitate dimensiva permanente ; quoniam, sicut differentiae quantitatis dimensivae sunt hic et ibi, ita differentia; quantitatis successiva; sunt prius et post. Sed ad multitudinem quantorum dimensivorum, non sequitur quod multiplicetur hic et ibi, et sic de caeteris differentiis aliorum quantorum. Ergo ad multiplicationem quantorum successivorum, puta motuum, non sequitur multiplicatio prioris et posterioris. Minor hujus rationis probatur : quoniam pone infinita corpora simul in eodem loco, non erit dare respectu omnium istorum nisi unum ubi, et sursum unum, et unum extra; igitur similiter pone multos motus simul, necessario erunt in eodem priori et posteriori. Conlirmalur. Quia aut prius etpost multiplicantur per hoc quod unus motus (a) est hic, alius ibi. Et hoc nihil est dictu ; prius enim et post non multiplicantur secundum situm, sed per ante et retro. Sed prius et post omnium motuum, quae sunt simul, sunt in eodem ante et post. Ergo repugnantia intellectuum videtur esse, quod prius et posterius multiplicentur in motibus. Terlio sic. Nisi prius et posterius in omni motu sint eadem, impossibile est motus aliquos esse simul. Sed consequens est impossibile. Probatur consequentia. Da enim quod sint simul, igitur sunt in eodem priori; quia pone quod in alio priori, jam non sunt simul; quia illa sunt simul, quae sunt in eodem priori. Igitur, si aliqui motus sunt simul, necessario erunt in eodem priori; ac per hoc prius et post non sunt plura simul; et consequenter, nec plura tempora simul. Confirmatur. Quia motus multiplicatur per ante etpost. Ergo non econtra ante et post multiplicantur ad multiplicationem motuum. Antecedens palet : Quia quantitas dimensiva multiplicatur per suum extra, puta hic vel ibi. Pone enim quod duo permanentia sint in eodem hic, jam erunt in eodem extra; et per consequens, eadem quantitas. Igitur, si quantitas dimensiva multiplicatur per hic et extra, quantitas successiva multiplicabitur per ante et post. Ergo motus, qui sunt quantitates successivae, non multiplicantur nisi per ante et post, et non econtra.

- Haec Aureolus. g 4.

Contra quartam conclusionem Argumenta Gregorii.

Contra quartam conclusionem arguit Gregorius de Arimino (dist. 2, q. 1), probando quod tempus sit vera res, extra animam, habens esse completum. Primo sic. Tempus est creatura Dei. Igitur tempus est vera res extra animam, vel saltem non dependens ex actione animae nostrae. Consequentia patet. Sed antecedens probatur auctoritate Augustini, super Genesim ad litteram, in imperfecto (cap. 3)^ ubi ait : Illud certe accipiendum est in fide, etiam si modum nostrae cognitionis excedat, omnem creaturam habere initium; tempusque (a) ipsum creaturam esse, ac per hoc habere initium, etc.

Item, 11. Confessionum, in pluribus locis, dicit Deum esse omnium temporum creatorem. Secundo. Quia articulus Parisiensisl99 dicit sic : Dicere quod aevum et tempus nihil sunt in re, sed tantum apprehensione animae,

Error. Tertio sic. Omne illud per quod metimur moras et diuturnitates motuum, est tempus. Sed aliqua res est hujusmodi. Igitur, etc. Major patet ex communi locutione et conceptione hominum de tempore. Ideo enim dicimus aliquem motum esse alio diuturniorem , quia fit in tempore majori; et alium minus diuturnum, quia in tempore minori; et alium aeque, quia in aequali tempore agitur. Minor probatur : nam ipso caelo continue moto, metimur alios motus. Confirmatur. Quia Augustinus, 12. de Civitate Dei, c. 15, dicit, loquens de corporibus coelestibus : Dum Dominus illa instituit, dicit, Et sintin signa, et tempora, et dies, et annos. Et ideo talia usitate et proprie tempora appellantur. Ex quo sequitur quod tempus verissime est extra animam. Quarto (dist. 1, q. 4). Si negaretur tempus habere esse completum extra animam, hoc esset pro tanto, quia tempus esset aliquid compositum ex partibus non simul exsistentibus sed successive. Sed istud est falsum. Igitur propter illud negari non debet tempus habere esse completum extra animam. Minor probatur. Quia, si tempus est hujusmodi res, sequitur quod aliqua res una demonstrata, simul et eodem tempore, primo fieret de novo et esset; et, dum esset, fieret; et, dum fieret, esset. Consequens est impossibile. Ergo et antecedens. Impossibilitas consequentis patet. Quia nullum quod de novo fit in tempore, dum fit, est; immo, omne quod sic fit, dum fit, non est. Et haec propositio est evidens, ut dicit Commentator, 5. Physicorum, comm. 13, et Philosophus, 1. Perihermenias. Si ergo, dum aliquid est, ipsum fit, sequitur quod aliquid est, dum non est; quod est contradictio. Sed tenet consequentia. Si enim tempus, vel motus, sit talis res successiva, noviter facta in mobili, certum est quod non fit (a) nisi dum mobile movetur, ut tu concedis. Forte dicetur quod proprium est successivorum, quod sint, dum fiunt; suum enim esse est suum fieri, et mox cum facta sunt, esse desinunt; quapropter, licet illud consequens sit impossibile de rebus permanentibus, non tamen de successivis rebus.

Sed ista responsio nulla est. Primo enim contradicit intentioni Philosophi, et destruit rationem ejus, quam facit, 5. Physicorum (t. c. 13), ad probandum quod generatio non generatur. Probat enim, inter caetera, per hoc : quia oporteret quod generatio generaretur, dum esset, et sic simul esset et fieret, ut deducit ibi Commentator, comm. 13.

Secundo. Quia ratio facta, aequaliter probat de successivis sicut de permanentibus. Omne enim quod fit in tempore, procedit de non esse in esse; dum autem procedit de non esse ad esse, non est. Ex quo ultra concluditur, quod fictio est ponere talem rem successivam, quae solum sit dum fit, et non sit postquam fiebat. Quinto ex eodem fundamento. Quia, si motus, vel tempus, sit talis res, sequitur quod aliqua res, et similiter quaelibet pars ejus, eodem tempore primo generaretur et corrumperetur. Sed consequens est impossibile. Igitur et antecedens. Sed probatur consequentia. Nam accipiatur dies viginti quatuor horarum, et similiter motus factus in illa die. Ille motus est genitus, et similiter dies, vel tempus, vocando genitum, omne illud quod exivit de non esse ad esse, sive cujus entitas est in actu, quae primo erat in potentia; quo modo Commentator, 5. Physicorum, comm. lG, dicit quod " generatio est exitus ejus quod est in potentia, in actum ". Hoc autem modo tu non potes negare motum, vel tempus, esse genitum. Hic ergo motus genitus est in die illa, quia non exivit ad esse ante illud tempus, nec post, nec in aliqua parte diei, sed in tota die primo et adaequate. Et similiter, cum ille motus perdat esse, oportet quod corrumpatur primo in aliquo tempore. Sed constat quod non corrumpitur primo et adaequate in aliqua parte diei, nec ante illam diem, nec post. Relinquitur ergo quod ille motus primo capit esse in illa die, et primo perdit esse; et sic in eadem mensuratur, generatur, et corrumpitur. Et sicut arguitur de motu, ita de die mensurante illum motum. Sed falsitas consequentis patet multipliciter. Nam, 8. Physicorum, particula 62, et sequenti, Aristoteles et Commentator sumunt pro manifesto principio, quod impossibile est generationem et corruptionem ejusdem rei simul esse; immo nec est possibile generationem sequi corruptionem sine tempore medio. Item, isti philosophi fundani unam rationem super hoc, quod nihil corrumpitur dum generatur, tanquam super manifestissimo fundamento, ad probandum quod motus non generetur. Tertio : quia impossibile est idem, quacumque virtute, simul in eodem instanti primo creari et annihilari; et hoc nullus negat; ergo, ex eadem causa, impossibile est idem generari et corrumpi totum categorematice in eadem mensura primo et adaequate. Sexto. Si tempus esset hujusmodi res, sequitur quod aliqua res esset composita ex partibus, quarum nulla esset; et consequens est" impossibile. Probatur consequentia : quia, secundum te, quaelibet pars temporis est praeterita, vel futura; nulla autem praeterita, vel futura, est.

Diceres forte, quod consequens non est impossibile : quia ad esse rerum successivarum non requiritur quod omnes parles ejus sint, nec quod aliqua pars sit tota simul; sed sufficit et requiritur quod post quasdam partes sint aliae, et quod actu sit quoddam indivisibile continuans ejus partes ad invicem. Sed ista responsio non valet. Quod patet (dist. 2, q. 1). Sumo enim aliquod tempus, quod dicitur esse, et sit A, et sit ejus pars praeterita B, et futura sit C, et instans continuans ista sit D. Cum igitur A non sit aliqua res praeter B, C, D simul, ut suppono (aut si sit alia, sit illa F; nec variatur propositum , quoniam tunc A supponit pro eisdem omnino pro quibus supponunt omnia illa simul); arguo sic : A est; ergo B, C, D sunt. Consequentia declaratur in simili inducendo : Haec domus est; igitur hic paries, et hoc tectum, et hoc fundamentum sunt, demonstratis partibus illius domus demonstratae. Similiter sequitur : Hic homo est; igitur hoc corpus, et haec anima sunt. Similiter et in continuo sequitur: Hoc bicubitum est; igitur hic cubitus et hic cubitus sunt, demonstratis illis qui sunt partes ejus. Et universaliter, a termino supponente pro aliquo toto ad omnes terminos supponentes pro partibus illius, respectu esse et exsistere, est bona consequentia affirmative de praesenti. Sed ultra sequitur : B, C, D sunt; igitur B est. Et similiter sequitur : igitur C est. Et utrumque est falsum : quoniam B est praeteritum, et non est; et C est futurum, quod etiam non est. Confirmatur. Quoniam, non obstante quod materia, quae erit pars Antichristi, actu sit, quia tamen ejus anima non est, quia Antichristus supponit tam pro materia quam pro anima, bene sequitur : Anima lliG Antichristi non esl; igitur Antichristus non est (a); cilia tamen ex pluribus causis (6) hoc ipsum esset verum, et posset inferri, si nec etiam materia esset. Ita in proposito, ex pluribus causis dicitur, A non est, quam dicatur, Antichristus non est; quod tamen ultimum quilibet sarne meniis conceditur.

Nec valet dicere quod ista sunt vera de permanentibus, non autem de successivis. Tum quia, pari facilitate, posset alius dicere quod ita (y) esset de permanentibus, et concedere quod aliqua domus est, cujus paries est praeteritus, et tectum esl futurum, et fundamentum est praesens; nec hoc fortius quam illud posset reprobari. Tum quia, pro qualibuscumque rebus termini supponant, dummodo unus supponat precise pro eisdem pro quihus alii simul supponunt, impossibile est de illo afiirmare vere esse et exsistere, per propositionem (S) de inesse et de prasenti, et ab illis negare; quamvis non semper econtra sit consequentia simplex (e), utputa quando nomen totius significat partes certo modo se habentes, v. g. conjunctas, seu compositas; sicut hoc nomen homo significat corpus et animam invicem compositas; non sic autem eas significant nomina partium. Praeterea. Quod dicitur, quod ad esse successivorum sufficit quod quaedam partes sint post alias,

non est aliud dictu, nisi quod sufficit quod aliquae partes fuerint, aliquae vero futura sint. Ex hoc autem non potest dici vere, quod compositum ex utrisque sit; sicut patet cuilibet advertenti; non enim est intelligibile quod ex his quae nihil penitus sunt, aliqua vera entitas integretur, aut constet par-tialiter. Praeterea, contra solutionem. Si nomine temporis significetur aliquod tale compositum, sequitur quod nullum tempus est pncscns. Ex qup ulterius sequitur quod nullum tempus est. Patet prima consequentia; quia nullum pncscns dividitur in praeteritum et futurum. Unde Augustinus, 11. Confessionum, cap. 15, ait quod si quid intelligitur temporis, quod in nullas vel minutissimas momentorum partes dividi possit, id solum est quod praesens dicatur. Quod tamen ita raptim transvolat a futuro in praeteriliini, ut nulla morula extendatur: nam, si extenditur, dividitur in praeteritum et futu nun; pncscns autem nullumhabet spatium. - Hi.ec ille.

Ex hac autem consequentia Augustini, scilicet, Si aliquid temporis est praesens, ipsum est indivisibile, sequitur quod haec est vera, Nullum praesensdividitur in praeteritum et futurum ; (a) lene sequitur : Anima Antichristi non est; igitur Antichristus nun est. - tamen non est, nec sequitur quod Antichristus sit Pr. at per consequens, nullum tempus est praesens; alioquin aliquod tempus non haberet parlem priorem et posteriorem; quod repugnat dictis tuae opinionis. ---- Sed secunda consequentia probatur per eumdem, in cap. 18, ubi sic ait : Si enim sunt futura et praeterita, volo scire ubi sunt. Quod si nondum valeo, scio tamen ubicumque sunt, non ea ibi futura esse aut praeterita, sed praesentia : nam, si ibi futura sunt, nondum ibi sunt; si etiam ibi praeterita sunt, jam non ibi sunt; ubi ergo sunt quacumque sunt, non sunt nisi praesentia.

Haec ille.

Secundum ergo Augustinum, si aliquid est, ipsum est praesens. Igitur, si aliquid non est praesens, ipsum non est; ac per hoc, si nullum tempus est praesens, nullum tempus est. Praeterea. Quod addit dicta responsio, de continuatione illarum partium ad instans quod actu est, non est intelligibile. Quoniam quod omnino nihil est, nulli enti aut non enti continuari potest, vel copulari; alioquin una longa chorea posset fieri de hircocervis et tragelaphis et chimaeris; quod absurdum est.

Quod si respondeas quod non ens, quod aliquando fuit aut erit ens, potest alicui copulari, licet non ens, quod non fuit nec erit, nulli possit copulari;

Contra hoc arguitur.

Primo. Quia, secundum hoc, sequitur quod possibile esset unam albedinem corruptam vel annihilatam, et unam creandam, continuari et copulari alicui, et esse unam albedinem numero; quod nullus diceret.

Secundo. Nam, dicto tuo concesso, habetur propositum : quoniam tempus praeteritum, sumptum ad intellectum tuum, non solum non est, sed nec unquam fuit, nec possibile fuit esse; similiter, nec futurum unquam erit, nec est possibile ipsum esse; igitur non est possibile talia copulari alicui. Patet consequentia per responsionem. Antecedens probatur, sicut probat Augustinus, ubi supra, cap. 15, quod praeteritum tempus nunquam fuit longum. Arguitur itaque sic : Si tempus praeteritum unquam fuit : aut fuit dum fuit praeteritum; aut dum fuit praesens; aut dum fuit futurum. Non primum : quia tunc, eadem ratione, nunc esset verum dicere quod tempus praeteritum, est. Nec secundum : quia ipsum nunquam fuit praesens; quia impossibile est aliquod tempus esse praesens, alioquin aliquod tempus esset indivisibile. Nec tertium : quia, eadem ratione, esset verum dicere quod tempus nunc (a) futurum, est; quod nullus dicit. Per idem etiam probatur quod futurum tempus nunquam erit: quia nec erit dum erit futurum, nec dum erit praesens, nec dum erit praeteritum. Et patet probatio. Similiter, ex hoc potest probari fortius, quod tempus non sit aliqua res successiva : quia sequeretur quod esset aliqua res composita ex non entibus et impossibilibus esse, quod nullus diceret Patet igitur quod argumentum principale sextum stat; nec solutio data aliquid valet. Aliter forte dicetur, interimendo unam propositionem sumptam in probando consequentiam, scilicet hanc : Quaelibet pars temporis est praeterita, vel futura. Dicetur enim quod tempus est praesens, et quod cujuslibet temporis praesentis infinitae partes sunt praesentes et exsistentes; quia cujuslibet temporis praesentis infinitae partes sunt, habentes unam praeteritam et aliam futuram ; verbi gratia : annus(ot) praesens habet infinitas partes, quarum quaelibet habet praeteritam et futuram, scilicet mensem praesentem, et quindenam, et septimanam, et diem, et horam, et sic in infinitum; nulla tamen pars temporis est tota simul. Sed contra hanc solutionem arguitur, ex eo quod expresse assumit falsum, videlicet, quod aliquod tempus est praesens; oppositum enim jam habitum est per Augustinum. Secundo hoc probatur ratione ejusdem, ibidem. Volens enim probare quod non potest esse aliquod tempus praesens longum, probat quod nullum tempus potest esse praesens, supposita scilicet imaginatione temporis praedicta, contra quam tantummodo laborat ejus ratio, ut patet consideranti. Primo autem probat quod centenarium annorum non potest esse praesens, deinde quod nec unus annus. Et quia ejus verba clara sunt, et in forma debite arguentis posita, ea tantummodo recito. Vide, inquit, (11. Confess., cap. 15) saltem utrum qui agitur annus sit praesens. Etenim ejus si primus agitur mensis, futuri sunt caeteri; si secundus, jam primus prx-teriit, et reliqui nondum sunt. Ergo nec annus qui agitur, totus praesens est; et si non totus est praesens, non annus est praesens. Duodecim enim menses annus est, quorum quilibet unus mensis qui agitur, ipse praeseyis est; caeteri autem, prx-teriti aut futuri. Quamquam neque mensis qui agitur, praesens est, sed unus dies : si primus, futuris exteris; si novissimus, prxteritis exteris; si mediorum quilibet, inter praeteritos et futuros. Et subdit Augustinus : Sed discutiamus etiam ipsum, quia nec unus dies totus praesens est. Nocturnis enim et diurnis lioris omnibus viginti quatuor expletur, .quarum prima exteras habet futuras, novissima praelerilas; aliquae vero interjectarum ante se praeteritas, post se futuras. Et ipsa una hora fugitivis particulis agitur : quidquid ejus avolaverit, praeteritum est; quidquid ei restat, futurum. Et ideo concludit : Si quid intelligitur temporis, quod in nullas jam vel in (6) minutissimas momentorum partes dividi possit, illud solum est quod praesens dicatur, etc, ut supra recitatum est. Ecce quam patenter illa solutio reprobatur, et auctoritate Augustini, et ejus valida probatione, qua? in hoc fundatur, quod nullum tempus est totum praesens; et si non totum est praesens, nec ipsum est praesens. Cujus probatio est : quia ipsum est omnia illa quorum quodlibet est pars ejus. Et ideo dicit ad probationem illius ultimae consequentiae : Duodecim enim menses annus est. E adverte quod in praedicta consequentia sumit hunc terminum totus syncategorematice. Praeterea. Qua ratione annus dicitur praesens, scilicet quia habet partem praeteritam et futuram copulatas ad instans quod actu est, eadem ratione, centenarium, millenarium, et etiam ipsum saeculum, secundum quod saeculum accipitur pro toto tempore praesenlis vitae ab initio mundi usque ad finem, posset dici praesens : quod nullus diceret, qui intelligeret quid significat Ime vocabulum praesens.

Patet igitur quod nec secunda solutio ad argumentum aliquid valet. Aliter forte dicitur ad illud argumentum, sicut de facto dicit Avicenna, 2 suae Sufficientiae, cap. 13, in principio, quod nullam partem temporis esse, potest intelligi dupliciter : uno modo, quod absolute nulla est; alio modo, quod nulla est in hoc instanti. Et ista, ut dicit, satis differunt. Non enim sequitur : Hoc est, igitur hoc est in hoc instanti; nec econtra sequitui : Hoc non est in hoc instanti, igitur hoc non est; nec enim sunt opposita esse et non esse in hoc instanti. Si primo modo igitur intelligatur propositio, dicens quod nulla pars temporis est, falsa est. Si secundo modo, vera est. Et eodem modo concedit quod tempus non est; non enim est in hoc instanti (a), nisi in anima et in intellectu. Ista responsio nulla est. Quoniam, qualitercumque debeat intelligi aliquid esse in hoc instanti, vel non esse, nihilominus esse actualiter, sive nunc praesentialiter, ut distinguitur contra fuisse et fore et non esse, utique opponuntur. Nec est possibile quod de eodem vere affirmetur esse per verbum de praesenti, dicendo, Hoc est, et vere negetur esse nunc praesentialiter, ut vere dicatur, Hoc non est actualiter, vel nunc praesentialiter. Per hanc enim enuntiationem qua absolute affirmatur esse, datur intelligi, et ita eam quilibet capit, quod id quod dicitur esse, nunc actualiter et praesentialiter est (6). Cum igitur demonstrative sit conclusum quod nulla talis res, qualem lingit opinio tua, est actualiter et praesentialiter, necessario concluditur quod nulla talis res est; ac per hoc, nec tempus est hujusmodi res. Item : Tempus, quidquid sit, vel est quid indivisibile, vel corpus aliquod, aut accidens extensum ad extensionem alicujus corporis; et, quidquid horum dicatur, ipsum complete erit, si tamen sit in instanti, id est, totum simul. Et sic patet quod nulla trium solutionum infringit argumentum sextum. Septimo arguitur principaliter contra conclusionem. Possibile est tempus esse, nulla re non permanente exsistente. Igitur tempus non est res non permanens, essentialiter habens prius et post, quae non possunt esse simul. Consequentia est evidens. Sed antecedens probatur. Nam possibile est, saltem per Dei potentiam absolutam, Deum ponere unum corpus in uno loco, nullam aliam rem a corpore et loco distinctam causando et conservando, cum ipse libere et contingenter agat et causet vel conservet quamcumque rem agit vel conservat aut causat; et simul cum hoc, nullam aliam causando, possibile est quod immediate illud corpus ponat in alio loco, et sic deinceps, sicut nunc actualiter fit, quando unum corpus transfertur de uno loco ad alium sine quiete media. Hoc autem posito, constat quod tale corpus prius erit in loco propinquiori quam remotiori; et per consequens, erit tempus. Confirmatur. Nam sumantur duo corpora, quorum unum de facto moveatur velocius, et aliud tardius. Si non est aliqua talis res non permanens, habetur propositum. Si est, poterit Deus coagere utrique motori ad acquisitionem loci, non coagendo agenti ad acquisitionem talis rei successivae non permanentis. Hoc autem posito, constat quod corpus quod nunc movetur velocius, tunc etiam velocius movebitur, et citius deveniet ad finem aequalis spatii, ac per hoc in tempore minori. Igitur erit tempus. Forte dicetur ad hoc, datis praedictis casibus, quod nec unum corpus prius erit in loco propinquiori quam remotiori, nec unum erit citius vel prius in fine spatii quam aliud : quoniam, sicut nihil potest esse album sine albedine, id est, nisi sit in eo illud quod essentialiter est albedo, sic nihil potest esse hic vel ibi prius alio (a) duratione, et aliud posterius, nisi sit in eis illud quod est essentialiter prius et posterius, seu duratio habens ex se prius et posterius; in casibus autem predictis, non est talis res; igitur. - Sed contra hoc arguitur. Quia qua facilitate tu dicis quod in illo casu corpus non erit prius in uno loco quam in alio, nec erit tempus, eadem tibi dici potest quod nunc de facto non est tempus, nec aliquid est prius alio secundum durationem ; quoniam non plus constat nobis nunc de aliqua tali re, quam tunc constaret; nam quaecumque percipimus nunc in corporibus motis, tunc etiam perciperemus. Cum igitur nunc concedamus tempus esse, et unum corpus prius duratione esse in uno loco quam in alio, concedendum est etiam quod tunc esset; et si tunc esset, et non esset aliqua res non permanens, ita etiam nunc dicendum est; alioquin gratis et irrationabiliter tfi) ponitur talis res alia (y).

if) alia. - alias Pr. Octavo. Si tempus sit talis res, sequitur quod possibile est duo corpora, A et B, simul incipere moveri, et A moveri tantum per horam, B autem mille annis, vel tempore aequali tempori mille annorum continue, et tamen simul primo desinere moveri cum ipso A, ita quod nec prius A quiescet quam B, nec B diutius movebitur quam A. Consequens est absurdissimum. Probatur consequentia. Nam, sive (a) tempus sit talis res successiva distincta a motu, ut tu dicis, sive sit idipsum quod motus, dum tamen sit talis res successiva distincta a permanentibus, totum motum qui causaretur in B in mille annis, si moveretur super aliquo spatio propria virtute, coagente Deo juxta communem cursum, posset Deus propria virtute causare cum omni suo accidente, tam cito quam cito movebitur A, cum in quantacumque velocitate voluerit, possit veloci-tare motum B et cujuslibet corporis. Hoc posito et habito, sequitur quod in motu B erit tempus mille annorum, si tempus distinguatur a motu, vel quod ipse motus B erit tempus mille annorum, si tempus non distinguatur a motu, et per consequens movebitur mille annis, et tamen simul incipiet et simul desinet moveri cum ipso A. Ista ratio directe procedit contra illos qui in quolibet motu ponunt tempus proprium esse. Et (6) etiam contra illos qui tantum in ipso motu coeli, vel ipsum motum caeli, tempus ponunt, efficaciter reduci potest (y). Nam omnem motum qui causabitur in coelo per spatium mille annorum, posset Deus in coelo causare in spatio unius horae. Nam quoties caelum revolvetur in mille annis ab eodem puncto in idem punctum, toties posset ipsum resolvere in spatio quo nunc vertitur per vigesimam quartam partem sui circuitus. Unde, stante uniformitate motus alicujus horologii, quod nunc in una hora tot lineis movetur, dum rota horologii praecise movebitur per tot lineas, poterit Deus toties complete volvere coelum, quoties de facto vertetur in (S) mille annis, et easdem numero partes motus in caelo causare cum eisdem omnibus accidentibus suis.

E converso posset consequentia declarari, ponendo quod Deus motum A, vel coeli, qui de facto causabitur in una hora, causaret in spatio mille annorum; quod utique posset, cum quemlibet motum posset in quantacumque proportione tardare. Hujus rationis virtutem, quamvis aliter, ponit Augustinus, ubi supra, cap. 23, ad probandum quod motus caeli non est tempus; cujus processus directe procedit, supposito quod motus sit aliqua talis res exsistens in caelo. Nono. Ponitur (e) conclusio, probans directe quod tempus non sit res talis inhaerens motui. Quia, si sic, sequitur quod possibile erit, per divinam potentiam, aliquid vere moveri sine tempore, seu nullo tempore exsistente. Patet consequentia : Quia quodcumque (a) subjectum potest Deus sine accidente suo conservare; poterit ergo quemlibet motum exsistentem conservare, nullum tempus conservando; quod, si fieret, corpora vere moverentur, quoniam in eis essent veri motus, et tamen nullum esset tempus. Falsitatem consequentis probo. Quia, si aliquid moveretur, vere et proprie loquendo de motu, vere (S) successive et non simul acquireret aut deperderet eam rem secundum quam moveretur, seu partem acquireret post partem, et sic (y) partem prius, et partem posterius; quod (3) sine tempore esse nequit, ut tu concedis.

Confirmatur per Commentatorem, 3. Physicorum, comm. 4, dicentem quod motus nihil aliud est quam generatio partis post partem illius perfectionis ad quam vadit vel tendit; igitur in omni motu est prius et post. Et si dicatur quod, licet in motu sit prius et post, hoc tamen non convenit sibi ex se et essentialiter, sed per aliquid sibi inhaerens : quia potest aliquis concipere quod motus sit totus simul, ut quod aliquid subito moveretur de loco ignis ad locum terrae; quapropter, si motus fieret sine accidente sibi inhaerente, non haberet prius et posterius;

Contra. Impossibile est aliquid esse motum, nisi sit actus entis in potentia secundum quod est in potentia; et per consequens, nisi aliqua pars ejus sit acquirenda mobili, dum alia pars ejus est acquisita. Igitur impossibile est quod aliquis motus sit totus simul. Unde, licet sit possibile quod aliquid subito transferatur de loco ignis ad locum terrae, illa tamen translatio non esset motus, si poneretur; sed esset mutatio indivisibilis, cui non conveniret diffinitio motus praemissa, sicut non convenit generationi indivisibili, secundum Commentatorem, 5. Physicorum, comm. 21. Et ex hoc, ulterius, sequitur quod nullus potest vere concipere vel opinari aliquid esse motum, concipiendo ipsum esse totum simul actum mobilis.

Confirmatur. Quia essentiale est motui quod sit actus imperfectus admixtus potentia?. Praeterea : Si omnes partes motus essent simul, igitur motus esset de genere permanentium ; quod ipse negas. Decimo sic principaliter. Si motus est subjectum temporis : aut totus motus est subjectum ejus; aut aliquid ejus; et si sic, aut divisibile, aut indivisibile ; non enim aliter potest intelligi quod sit subjectum ejus. Non potest dici primum. Tum quia nihil est in motu, nec in aliqua re extensa, indivisibile modo illo, ut supra probatum est. Tum quia, esto quod essent talia indivisibilia, non est ratio cur potius sit subjective in uno quam in alio ejus indivisibili; igitur vel in nullo, vel in omnibus. Et eodem modo potest probari quod non sit in aliqua parte motus divisibili praecise. Et loquor semper de divisione motus secundum divisionem mobilis in partes simultaneas; quod tamen si daretur, adhuc inferretur inconveniens inferendum. Si ponitur ultimum, quod sit in toto motu, tunc sequitur quod tempus (x) erit divisibile in partes simultaneas, per longum, latum, et profundum ; et sic alia pars temporis coeli erit in oriente, et alia in occidente, alia in meridie; quod adversarius prorsus negaret. Haec sunt argumenta Gregorii, in forma. Sj 5.

Contra quintam conclusionem I. Argumenta quorumdam.

Contra quintam conclusionem arguunt aliqui, sustinentes opinionem Bonaventurae ponentis quod in aevo sit successio sine innovatione; cujus oppositum tenet illa conclusio. Arguunt igitur Primo sic. Si aliqua mensura jam durasset in eternum, impossibile esset quod Deus faceret eam non durasse in praeteritum; quia totum praeteritum est, et Deus non potest facere quod illud quod est praeteritum non sit praeteritum, secundum Augustinum, 26. Contra Faustum (cap. 5). Si ergo aevum sit totum simul, et habeat in se quidquid est habiturum in posterum, impossibile esset quod Deus destrueret ipsum. Hoc autem est impossibile dicere (6). Igitur in aevo est aliquid futurum. Ergo successio est in aevo. Secundo sic. Duratio esse angelici a parte posteriori ponitur infinita, quia durabit sine fine. Si ergo pro nunc ista duratio sit tota simul unitive, sequitur quod ista duratio esset actu infinita; quod est falsum. Tertio sic. Quia, etsi in aliquo finito possint esse negationes positionum infinitae, tamen impossibile est quod in aliquo finito sint infinitae negationes defectuum; verbi gratia : licet in homine possint esse infinita; negationes positionum, ut homo est non asinus, non leo, etc, tamen in eo non possunt esse infinitae negationes defectuum ; quia negatio defectus est positio perfectionis; ubi ergo possunt esse infinitae negationes defectuum, ibi possunt esse infinitae perfectiones; quod non est in aliqua creatura, quia tunc ipsa creatura esset infinita perfective. Sed, si sevum sit totum simul, habens totum unitive quod habiturum est, actu haberet infinitas negationes defectuum; quia negationem defectus pro crastino die, et sic in infinitum, si esset dare infinitatem dierum a parte post. Cum ergo haberet infinitas negationes defectuum, sequitur quod haberet infinitas TENTURUM perfectiones positive, cura negatio defectus sit positio perfectionis. Quarto. Hieronymus, ad Marcellam (et est in glossa Exodi 3, et est in Isidoro, Etymologiarum lib. 7, cap. 1 ), dicit (a) : In omni creatura differt praeteritum et futurum; quia solus Deus est, qui non novit (6) fuisse nec fore (y)- Si ergo nihil de duratione adveniat aevo, nec recedat ab eo, non esset ibi praeteritum et futurum ; quod negant auctoritates supradicta;. Quinto. Quia Deus posset fecisse unum angelum, et ipsum destruxisse, et iterum eumdem numero creasse. Igitur, cum idem sibi realiter succederet, et non solum secundum imaginationem, necesse est quod in ejus mensura sit realiter successio; quia realiter intercedit non entitas media inter esse angeli et esse illius. Sexto. Quia, si esset aliqua una creatura quae haberet perfectiones omnium creaturarum futurarum, ista (3) creatura esset actu infinita. Si ergo ponitur aliqua mensura quae in se unitive et simul habeat perfectiones omnium mensurarum futurarum , esset mensura infinita. Si ergo aevum sit totum in se simul, continens actu quidquid est futurum et quidquid est universaliter in tempore, si duraret in aeternum, sequitur quod aevum sit actu infinitum. Confirmatur ratio. Quia, si sit actu simplex aliquod quod potest se commensurare alicui quanto, oportet quod illud simplex habeat tantam perfectionem, quantam habet illud quantum. Igitur, si esset aliquid quod posset se commensurare infinito quanto, si esset illud, esset secundum se infinitum. Sed sic se habet aevum respectu temporis, si sit totum simul, quod commensurat se toti tempori futuro, et totum quod est futurum habet modo actu. Septimo sic. Omnis creatura, quae est (inita, potest recipere additionem. Igitur similiter, omnis duratio finita potest recipere additionem durationis. Sed quidquid tale est, sibi aliquid advenit. Igitur et aliquid recedit, vel recedere potest. Octavo. Augustinus, 11. Confessionum (cap. 14): Praesens, si semper esset praesens, et in praeteritum non transiret, jam non esset tempus, sed aeternitas. Si ergo aevum semper esset praesens, et non transiret in praeteritum, esset aeternitas. Sed consequens est falsum. Igitur et antecedens. Nono. Quia, circumscribendo omnem rationem temporis, potest Deus creare unum angelum ante alium. Ergo (e) in sua propria mensura est successio. (t) Falso citatur hic locus ex Hieronymi epistola, cum sit potius attribuendus Gregorio, KMoral., c. 32. - Cfr. Migne Patrologiae latinae, t. 82, p. 261. " Decimo. Deus potest annihilare unum angelum creatum. Aut ergo in primo instanti in quo est; aut in alio. Non in illo in quo est; quia tunc in eodem indivisibi esset et non esset, et sic contradictoria essent simul vera respectu ejusdem ; et similiter, quia omne quod est, quando est, necesse est esse. Ergo destrueretur in alio. Ergo est ibi successio duorum instantium; quia in uno est positive, in alio non. Ista argumenta recitat Warro in forma. II. Argumenta aliorum.

Arguitur etiam sic ab aliis (apud Durandum, dist. 2, q. 3). Primo. Illud quod potest deficere ab esse, non habet simul totum suum esse : quod enim ab esse deficit, non habet simul totum esse quod habere potuit; quia potuit plus esse. Sed angelus, cujus mensura est aevum, potest deficere ab esse per subtractionem divinae influentiae. Igitur non habet simul totum suum esse. Sed aevum est mensura esse ipsius angeli. Igitur. Secundo. Si in aevo non est successio, igitur idem erit in angelo aeviterno esse, fuisse, et fore. Sed Deus non potest facere angelum non fuisse. Igitur non posset facere ipsum non esse, vel ipsum non fore. g 6.

Contra sextam conclusionem I. Argumenta aegidii.

Contra sextam conclusionem arguitur, probando quod non sit idem aevum omnium aeviternorum. Et quidem ad hoc arguit aegidius multipliciter. Primo sic. Quia dicitur, 10. Metaphysicae(t.c.S), quod ubi (estimatur quod non est additio aut diminutio, illud est mensura vera; unde, quia motus coeli est ita regularis et uniformis, quod non posset fieri regularior et uniformior, ideo est mensura omnium aliorum motuum. Propter quod, si unum aeviternum deberet esse mensura omnium aeviternorum, oporteret quod esset ibi status quantum ad simplicitatem, ita quod non posset fieri aeviternum simplicius. Quod dicimus esse falsum ; non enim posset creari angelus ita simplex , quin posset creari simplicior. Seeundo. Quia, quanto aliqua sunt priora in entibus, tanto inter mensuram et mensuratum est major analogia. Album enim est in eodem genere cum aliis coloribus ab albo (a) mensuratis, propter quod modicum est ibi de analogia ; sed in quantitate, quae proximo inhaeret substantia? quam qualitas, ut dicit Commentator, 12. Metaphysicx, major est in ea analogia; et ideo major est in ea mensura : vel indivisibile (6) simpliciter, sicut unitas, vel indivisibile secundum positionem nostram, sicut ulna, vel aliquid hujusmodi; indivisibile enim non est in genere quantitatis, nisi per reductionem. In substantia autem est adhuc major analogia : nam omnis substantia mensuratur una substantia; hujusmodi autem substantia, secundum Commentatorem, est motor primus, abstractus ab omni materia, qui (a) nec est in eodem genere cum aliis substantiis, immo nullo modo est in genere. Similiter igitur et ipsa esse aeviternorum reducentur in unam mensuram maxime analogam, scilicet in ipsum esse divinum. Propter hoc enim omnia entia non possunt reduci in aliquam unam mensuram, nisi in Deum. Multo ergo fortius substantiae aeviternorum et esse eorum, quae sunt nobilissima inter entia et inter substantias, non poterunt reduci in mensuram, nisi in substantiam Dei et esse ejus; ita quod Deus, ut est primum ens, mensurabit omnia entia; ut est prima substantia, mensurabit omnes substantias; ut est prima substantia intellectualis et primum esse intellectuale, mensurabitomnes substantias intellectuales, et omnia esse intelligibilia. Tertio sic. Mensura esse, cum esse sit actus, est mensura durationis; quia in actibus mensuratur quantitas durationis. Illa igilur sunt mensura esse aliquorum, a quibus dependet duratio eorum. Duratio autem dependet ab eodem a quo et conservatio. Nullus autem angelus dependet ab alio quoad conservationem. Igitur nec quoad durationem. Propter quod unus non erit mensura alterius, necesse unius esse alterius. Quarto. Mensura facit cognitionem de mensurato ; et hoc simpliciter. Ad cognitionem autem rei simpliciter non facit nisi quod est causa rei, vel comparatur ad rem sicut babitus ad privationem ; secundum quem modum, album est mensura omnium colorum, quia omnes colores sunt quasi quaedam privationes ipsius albi. Unus autem angelus non facit ad esse alterius, nec unus comparatur ad alium sicut forma ad privationem. Et ideo unus non est mensura alterius. Quinto. Non omnia aeviterna simul inceperunt, ut patet de angelis et animabus quae continue de novo creantur. Ergo habent diversas mensuras, et diversa aeva. II. Argumenta aliorum.

Ad idem arguitur ab aliis Primo sic. Si esset unum aevum omnium aeviternorum, illud poneretiirsubjective in aeviterno summo, sicut tempus in motu primo. Cum ergo primus angelus ceciderit, sequitur quod mensura illius esset mensura aliorum angelorum ; sequitur etiam quod anima Christi mensuraretur mensura Luciferi; quae sunt inconvenientia. Secundo sic. Si esset tantum unum aevum, illud I esset in summo aeviterno. Ergo, eo destructo, nul- . lum esset aevum aliorum; et sic esset durans sine I duratione. Tertio. Si ponatur unum aevum omnium angelorum, saltem coelum habebit aliud aevum : quia mensura debet esse unigenea cum mensurato. Sed angeli differunt a corporibus coelestibus. Igitur.

Confirmatur per hoc : Quia nullus angelus est mensura primi caeli; quod tamen oporteret; quia ex hoc tempus mensurat omnes alios motus inferiores, quia fundatur in motu qui immediate mensurat omnes motus. Sed primus angelus non est mensura primi coeli. Ergo nec mensura primi angeli erit mensura primi coeli. Quarto. Quando aliqua secundum se sunt ejusdem rationis, habent mensuram consimilem. Sed omnes angeli sunt ejusdem rationis; quia essentia corum est participata, et simul tota, et perpetua. Ergo habebunt mensuram consimilem. Sed supremus angelus habet mensuram suam intra, et aeternitatem mensurantem extra. Quare et infimus habebit aevum intra se pro mensura intrinseca, et aeternitatem extra se. Et eodem modo omnes intermedii, cum sint ejusdem rationis quantum ad hoc. I Quinto. Si Deus fecisset non tantum unum angej lum, sed duos angelos nobiliores omnibus, tamen aequales inter se in omnibus, non esset major ratio I quare magis aevum esset in uno quam in alio. Nec 1 potest unum aevum esse in utroque; quia unum accidens numero non est in duobus subjectis. Igitur erunt plura aeva. Sexto. Quanto natura spiritualis est superior et nobilior, tanto secundum se est simplicior et actualior, et minus habet de potentialitate. Si ergo repugnet angelo inferiori, quod recipiat in se mensuram 1 differentem realiter a substantia sua, quia recipere j est secundum potentialitatem, multo magis hoc repugnat superiori; quod (a) tamen non repugnat superiori, secundum te. Ergo nec repugnabit inferiori habere intra se mensuram realiter differentem I a substantia sua. I Septimo sic. Sicut se habet tempus ad temporalia, sic aevum ad aeviterna. Sed tempus, quod est mensura omnium temporalium, non est in aliquo tem- I porali sicut in subjecto, sed in coelo, quod est aeviternum et supra omne tempus. Igitur illud quod est ; mensura omnium aeviternorum, non (6) est subje-ctive in aliquo aeviterno, sed in aliquo quod est supra omne aeviternum ; et hoc est Deus. I III. Argumenta Durandi.

Arguit ad idem sic Durandus (dist. 2, q. 5). Primo. Illud cujus duratio et quantitas durationis est notior ex sua propria ratione, quam sit ex comta) quod.

quare Pr. (6) non. - Ora. Pr. paratione ad alterum, non mensuratur, quoad suam durationem, per alterum. Sed quodlibet aeviternum, est hujusmodi. Igitur, etc. Major patet : quia per mensuram debemus certificari de quantitate mensurati ; quod non habet locum, quando quantitas mensurati ex natura proprii subjecti est notior quam possit notilicari ex comparatione ad alterum. Minor probatur : quia propria ratio aeviterni est non posse deficere secundum naturam ; et ex hoc notum est quod duratio ejus est perpetua, nec ex comparatione ad quodcumque aliud potest hoc esse aeque certum; quare, etc. Secundo. Inlinitum in duratione, non habet mensuram durationis; quia contra rationem infiniti est esse mensuratum. Sed duratio aeviterni a parte post est infinita, eo quod non potest deficere. Ergo non habet mensuram.

Et si dicatur quod aeviterna non sunt perpetua, seu infinita? durationis a parte ante, sed solum a parte post; et ideo aeviterna a parte ante possunt habere mensuram, et unum esse mensuram omnium aliorum ;

dicendum ad hoc, quod, si aeviterna haberent aliquam mensuram per quam innotesceret quantitas durationis eorum ex nunc in ante, illa tamen mensura non posset esse aliquod ex aeviternis. Quia omnia aeviterna simul coeperunt esse, et natura cujuslibet eorum est nunquam posse desinere; propter quod ex natura cujuslibet magis notum est quod duret quantum aliud, quam (a) sit notum per aliud. Duravit enim et durabit Raphael quantum Gabriel, et Michael, vel Lucifer; et ista quantitas durationis est notior ex natura proprii subjecti, quam ex duratione alterius. Et ideo duratio unius nullo modo est mensura durationis (6) alterius. Terlio. Nihil est mensurabile, nisi secundum quod induit rationem quanti. Sed duratio aeviterni secundum se non est quanta, cum non habeat partem et partem; induit autem rationem quanti, quatenus coexsistit durationi quantae, puta motui vel tempori. Ergo aeviternum secundum se non habet mensuram, sed secundum coexsistentiam ejus ad motum; et tunc habet eamdem mensuram quam motus. Unde dicimus quod quilibet angelus duravit quantum duravit mundus, seu motus et tempus. Ex quo patet quod per nullam mensuram unigeneam potest mensurari quantitas durationis, quam habuerunt aeviterna ex quo creata sunt usque nunc, sed solum per heterogeneam, quae est tempus. Ista sunt principalia objecta contra illam partem conclusionis, scilicet quod primum aeviternum sit mensura aliorum. IV. Alia argumenta aegidii. - Contra aliam partem ejusdem conclusionis sextae, in qua ponitur quod aevum est in primo aeviterno sicut in subjecto, arguitur. Et Primo sic. Sic se habet aevum ad esse aeviterni, sicut tempus ad motum, secundum Dionysium, 10. cap. de Divinis Nominibus. Sed tempus nihil absolutum dicit supra motum. Ergo nec aevum super esse aeviterni. Minor probatur. Quia tempus non est nisi numerus motus secundum prius et posterius, sic quod haec prius et posterius dicunt duo moveri includentia unum mutatum esse, vel duo mutata esse includentia unum moveri. Sed tempus est ista, utroque modo, ut numerata; nec est realiter differentia in eis, ut numerata, et ut non numerata. Et ideo nec tempus nec motus realiter differunt : quia prius et posterius, ut non numerata, sunt ipse motus; ut vero sunt numerata, sunt ipsum tempus. Et hoc dicit Commentator, 4. Physicorum, commento finali, quod tempus est prius et posterius in motu ipso. Secundo. Sic se habet aevum ad aeviternum, sicut quando ad illud cujus est quando. Sed ipsum quando nihil reale addit super illud cujus est. Quod patet per Boetium, de Trinitate : Quando super rem cujus est, nihil addit, nisi habitudinem ad tempus. Similiter, Simplicius, super Praedicamenta, recitat dictum cujusdam philosophi platonici, qui dicit quod quando nihil absolutum addit super rem cujus est; et approbat ejus sententiam. Tertio. Illud quod potest advenire alicui sine mutatione ejus reali, non addit aliquid absolutum super illud. Sed hujusmodi est aevum : quia aevum est in primo aeviterno; etsi Deus faceret alium angelum nobiliorem, hoc solo facto, tunc aevum esset in eo, nulla mutatione facta circa primum (a); et illo superiore destructo, esset aevum in alio nobiliori post ipsum, sine aliqua mutatione ipsius secundi angeli. Igitur nihil absolutum dicit supra esse angeli, nisi solum respectum. Quarto. Quia aevum non dicit aliquid, nisi simultatem rei in essendo. Sed, omni alio absoluto circumscripto ab aeviterno, ipsum aeviternum de se habet simultatem in essendo; quia hoc inest sibi ex natura sua, quod sit totum simul. Quinto. Ista se habent secundum ordinem : esse angelicum, et aevum,sive ipsa duratio, et perpetuitas durationis; quia ex hoc quod tunc tale habet totum esse simul, durationem totam habet simul; et quia perpetuum, ideo duratio perpetua. Sed perpetuitas, quae habet esse in tertio ordine, nihil addit super substantiam angelicam. Ergo multo fortius nec ipsa duratio, quae mediat inter essentiam angelicam et perpetuitatem, nihil reale addit super essentiam angeli; quia minus distat, vel saltem non magis, medium ab extremo, quam extremum ab extremo. Sexto. Ipsum aevum, aut est duratio esse angeli, aut est illud quod mensurat illam durationem. Si sit ipsa duratio angeli, cum ipsa duratio non differat ab esse angeli, nec ipsum aevum differt ab eodem. Quod autem ipsa duratio non differat ab esse angeli, probatur : quia quantum est ipsum esse, tanta est ipsa duratio. Si vero aevum sit aliquid aliud ab ipsa duratione, et mensuratio ipsius durationis, tunc, cum mensura sit prior mensurato, prius erit aevum quam ipsa duratio; et per consequens, prius inest aevum angelo quam duratio. Cum ergo duratio, quae remotius se habet ad ipsum angelum, nihil addat; nec aevum, quod prius est, aliquid addit. Septimo. aevum non est aliud quam ipsa duratio esse angeli. Durat ergo alia res. Tunc quaero : aut ipsa duratio dicit aliam rem super rem mensuratam ; aut non. Si non, habetur propositum. Si sic, illa res quam addit supra mensuratum, manens est, et habet esse; igitur habet mensuram. Tunc quaero de mensura illa, et ipso mensurato. Et ila : vel erit standum in primo, quod mensura sua nihil addit supra mensuratum ; vel erit processus in infinitum. Et isto modo arguit Commentator, contra Avicen-nam, 4. Metaphysice, in principio, probando quod ens et unum nihil addunt supra essentiam rei. Octavo. Si aevum sit aliud absolutum ab aeviterno, posset ergo Deus facere unum sine alio; et sequitur contradictio, quod esset duratio sine durante, vel durans sine duratione. Ista argumenta recitat Warro; et sunt aegidii, pro parte, in sententia. Et in hoc secundus articulus, qui est de obiectionibus contra conclusiones, terminatur.