ARTICULUS 11.

PONUNTUR OBJECTIONES tj 1. - Contra primam conclusionem Argumenta Durandi.

Quantum ad secundum articulum, arguitur contra praedicta. Unde contra primam conclusionem arguit Durandus dupliciter. Primo, contra hoc quod dicta conclusio videtur asserere, quod actus intellectus et actus voluntatis sint duo peccata et duae culpae. Contra hoc arguit Durandus (dist. 39, q. 1). Quia nullus diceret quod incontinens, quando judicat fornicationem esse bonam et eam eligit, peccet duobus modis; alioquin, cum omnem malam electionem praecedat aliquis defectus in ratione, impossibile esset quod aliquis male eligens peccaret unico peccato solum; quod est inconveniens.

Confirmatur. Quia defectus rationis practica? in judicando, est quidem peccatum ; cum sit carentia debitae rectitudinis in operatione. Sed hoc, secundum se, magis habet rationem peccati naturae quam culpae in moribus; rationem enim peccati vel culpae in moribus non habet, nisi quatenus per ipsum habet regulari electio voluntatis. Quod patet : quia ratio speculativa erronea, quantumcumque sit in nostra potestate, non est culpa vel peccatum in moribus; ut cum aliquis existimat quod anguli trianguli non sunt aequales duobus rectis, non dicitur malus moraliter, nec peccare in moribus, quia talis aestimatio non est nata regulare electionem voluntatis de agibilibus a nobis; aestimatio ergo practica falsa, ex hoc solo habet rationem culpae vel peccati in moribus, quia est regula electionis voluntatis. Ex hoc arguitur sic : Unum numero est, per quod (a) unum denominatur intrinsece, et aliud extrinsece. Sed a defectu qui est in electione, ipsa electio denominatur mala et culpabilis intrinsece; ratio autem erronea ipsam praecedens, denominatur mala et culpabilis in moribus solum extrinsece, quia non dicitnr talis, nisi quia est regula voluntatis vel electionis. Ergo una est numero culpa rationis practicae et electionis sequentis. Ergo, licet sint duo defectus in ratione practica errante et in electione mala subsequente, ac per hoc duo peccata in esse natura;; tamen non est nisi unum peccatum in moribus, propter solum defectum quo electio est mala formaliter et intrinsece, et ratio erronea dicitur mala extrinsece, tanquam regula electionis. Secundo (ibid., q. 2) arguit contra eamdem conclusionem, in hoc quod assignat rationem quare considerare mala non est malum. Et ostendit quod ratio assignata non valeat. Quia, sicut objectum voluntatis est res extra animam ; sic ipsamet, ut est extra animam, est objectum intellectus ut est practicus. Et sicut ratio rei intellectio est in anima, quae non est id quod intelligitur, sed tantum quo aliquid aliud intelligitur; sic ratio rei volitae est in anima, praecipue secundum opinionem in primo libro (dist. 3, p. 2, q. 4) positam, scilicet quod intellectus et voluntas sunt una et eadem natura absoluta, quae vocatur mens ab Augustino (10. de Trinit.), cui menti oportet praesentem esse rationem rei, quantum ad cognoscere et velle, licet ordine quodam. Ex hoc sic arguitur : Illi actus qui aequaliter tendunt in objecta sua ut sunt in re, aequaliter sortiuntur rationem boni vel mali ex bonitate vel malitia objecti. Sed actus intellectus practici, et actus voluntatis, tendunt aequaliter in objecta sua ut sunt in re : sicut enim quod est volitum, est volitum secundum esse quod habet in re, et non secundum esse quod habet in anima; sic illud idem est cognitum secundum esse quod habet in re, et non secundum esse quod habet in anima (a); immo, si non esset cognitum secundum esse quod habet in re, non esset volitum secundum illud esse, cum .voluntas non possit ferri in incognitum. Ergo, si actus voluntatis sortitur, propter hanc causam, bonitatem vel malitiam ex malitia vel bonitate rei volitae, per eamdem rationem, actus intellectus sortitur bonitatem et malitiam ex bonitate vel malitia rei intellectae; quod est contra rationem assignatam. Tertio ad idem. Quia illud quod adducitur de 6. Metaphysicis (t. c. 8), quod verum et falsum sunt in anima, etc, non debet ita intelligi, quod verum et falsum sint objecta intellectus, ut illa probatio accipit, sed (6) quod sunt conditiones seu denominationes objecti intellecti, conformiter vel difformiter ad entitatem (y) rei. Quarto. Quia, si ratio tam boni quam mali est in anima quoddam bonum, et, propter hoc, cognoscere malum, est bonum, cum illa ratio aequaliter se habeat ad cognitionem veram et falsam, sequitur quod cognitio falsa, sit aeque bona sicut vera; quod est inconveniens. Quinto. Quia quaeritur : Quae est illa ratio mali apud intellectum ? Non species : tum quia nulla est, ut ostensum fuit supra (lib. 2, dist. 3, q. 6); tum (a) a verbo sic usque ad anima, om. Pi. (y) entitatem.

certitudinem Vr.

quia malum, cum sit privatio, propriam speciem habere non potest; tum quia species, si aliqua sit, non est illud quod cognoscitur, et ideo ex ea cognitio non potest habere bonitatem vel malitiam.

Haec ille in forma. g 2.

Contra secundam conclusionem Argumenta Durandi.

Contra secundam conclusionem arguit (dist. 39, q. 4) quod conscientia pertineat ad voluntalem, et non solum ad intellectum. Primo. Quia, si conscientia pertineret ad intellectum , tunc qui haberet de operandis majorem scientiam, haberet et majorem conscientiam. Hoc autem non est verum. Secundo. Quia nullum agens contra solum dictamen rationis, tristatur; quia tristitia est de hisquae nobis nolentibus accidunt (nobis (a) simpliciter dico invitis, vel mixte). Sed agens contra conscientiam, agit cum quadam tristitia, et remorsu; unde et remordere dicitur actus conscientia;. Ergo conscientia non pertinet ad solum dictamen rationis; sed, praeter hoc, includit aliquid pertinens ad voluntatem vel inclinationem voluntatis. Terlio. Quia, si conscientia pertineat ad intellectum, hoc non erit ut actus, sed ut habitus. Quia actus non est actus, sed est potentia; vel habitus. Sed testificari, accusare et excusare, remordere et obligare, sunt actus conscientiae; dicimus enim quod conscientia testificatur, accusat, obligat. Ergo ipsa non est actus; ridiculum enim esset dicere quod testificari testificetur, vel accusare accuset, et sic de aliis. Qiiarlo. Quia, sicut conscientia respicit particularia agenda, sic synderesis respicit universales regulas agendorum. Synderesis autem nominat habitum. Igitur, etc. Est igitur potentia, vel habitus. Non potentia ; quia non inest naturaliter. Ergo est habitus. Quinto. Quia probatio conclusionis, fundata in hoc quod conscientia dicitur cum alio scientia, etc, non valet. Licet enim, in vera diffinitione, illud quod ponitur in abstracto et in recto, non mediante aliquo obliquo, pertineat ad essentiam diffiniti; tamen, in interpretationibus nominum, nullo modo est hoc dicendum. Sicut enim interpretando nomen conscientia;, dicimus quod est scientia cum aliquo; ita interpretando nomen synderesis, dicimus quod est electio cum aliquo; est enim synderesis giwce, coelectio latine; et interpretando consentire, dicimus quod est cum aliquo sentire. Sicut ergo se habet scientia ad conscientiam, in nominis interpretatione ; ita se habet electio ad synderesim, et sentire ad consentire. Sed electio pertinet ad voluntate nobis. - Om. Pr. tem; ad quam tamen non pertinet synderesis, qua? pertinet ad intellectum, secundum te. Et similiter, sentire, sive proprie, sive large acceptum, pertinet ad partem cognitivam, consentire autem non, sed potius ad appetitum. Ergo similiter, licet scientia pertineat ad intellectum, non propter hoc oportet quod conscientia (a) pertineat ad eumdem. Sexto. Quia conscientia non est aliquid unum, nec similiter synderesis; sed quodlibet eorum includit aliquid pertinens ad intellectum , et aliquid pertinens ad voluntatem. Quod sic potest videri. In intellectu enim practico, quem voluntas supponit in actu suo, est duplex habitus : unus primorum principiorum, quibus intellectus naturaliter assentit; alius autem respectu conclusionum deductarum ex principiis. Et primus quidem habitus potest dici lex naturalis; secundus autem est aliqua scientia practica. Similiter, ex parte voluntatis est duplex inclinabilitas : una naturalis, correspondens primo habitui intellectus practici; alia acquisita, correspondens secundo habitui qui (6) est scientia particularium operandorum. His autem inclinabilitalibus secundum se non est nomen impositum, sed aggregato (y) ex habitu pertinente ad intellectum et ex inclinatione voluntatis correspondente (o) : nam habitus naturalis intellectus practici, et inclinabilitas correspondens, dicitur synderesis; scientia autem particularium operandorum, cum inclinatione voluntatis sibi correspondente, dicitur conscientia. Quod palet dupliciter : primo, ex vi nominum ; secundo, ex conditione actuum.

Ex vi nominum, patet. Quia synderesis gnrce, quod dicitur latine coelectio, secundum expositionem nominis, dicitur cum aliquo electio, vel aliquid cum electione; electio autem ad voluntatem pertinet; illud autem aliquid cum electione, non est nisi pertinens ad intellectum, qui est praevius electioni. Similiter, conscientia, secundum vim nominis, est scientia cum aliquo, vel aliquid cum scientia ; illud autem quod est cum scientia, vel cum quo est scientia, non videtur esse nisi quod pertinet ad voluntatem ; non enim potest esse actus scientia;, quia conscientia non esset in dormiente. Nec praeter ea quae sunt intellectus et voluntatis, potest aliquid pertinere ad rationem synderesis vel conscientia;. Ideo, etc. Oporiet autem utrumque aequaliter pertinere ad rationem synderesis vel conscientia;; quia talis propositio habet vim conjunctionis copulativa;: sicut si diceretur, Superficies est longitudo cum latitudine, idem est ac si diceretur, Superficies est longitudo et latitudo; et similiter est in proposito.

Secundo, idem patet ex conditione actuum qui attribuuntur conscientiae. Quia quidam eorum pertinent ad intellectum, sicut testificari; quidam vero ad voluntatem, sicut remordere, quod directe est tristari de aliquo malefacto; remorsus enim non importat scientiam solam malefacti proprii, sed quamdam tristitiam vel quasi punctionem, quaead voluntatem pertinet; similiter, instigare non pertinet ad solum intellectum, sed ad voluntatem; importat enim quamdam inclinationem ad actum. Haec autem omnia non attribuerentur conscientiae, si ipsa pertineret solum ad intellectum, vel solum ad voluntatem. Pertinet ergo ad utrumque, sicut habitus utriusque. Septimo arguit (ibid., q. 5) quod conscientia non importet actum. Quia, si conscientia nominaret actum, impossibile esset (a) facere contra conscientiam. Consequens est falsum, secundum te et veritatem. Probatur consequentia. Et primo, si conscientia importet actum voluntatis; quia impossibile est voluntatem simul actu ferri in opposita; sed, si conscientia importat actum voluntatis, stante conscientia, voluntas fertur in illud (S) de quo est conscientia ; ergo non potest ferri in oppositum, conscientia manente. Idem videtur, dato quod conscientia non importet aliquid pertinens ad voluntatem, dummodo pertineat ad intellectum ut actus : quia voluntas in aliquid ferri non potest, nisi illud proponatur (y) sub ratione boni; sed, stante actuali judicio de aliquo quod sit bonum, impossibile est quod oppositum judicetur bonum; ergo, si conscientia importet actum intellectus practici judicantis aliquid esse bonum, impossibile est, ea stante, voluntatem ferri in oppositum. Si ergo contingat facere contra conscientiam, oportet quod conscientia dicat habitum, et non actum; et tunc contingit facere contra ipsam. Secundum enim sententiam Aristotelis, 7. Ethicorum, stante consideratione in actu et in particulari de aliquo agendo, impossibile est quod voluntas feratur in oppositum. Cum igitur conscientia respiciat particularia agibilia, necessarium est, si fiat contra ipsam, quod non dicatur consideratio secundum actum, sed secundum habitum. ^3.

Contra tertiam conclusionem Argumenta Durandi.

Contra tertiam, conclusionem arguit Durandus (2) (dist. 39, q. 5), probando quod conscientia erronea non obliget, dato quod liget. Arguit igitur Primo sic. Quia nulla obligatio est de illicito, aut non debito. Conscientia autem erronea dictat faciendum quod est illicitum fieri, aut non debitum, sicut est in indifferentibus et aliis quae sunt supererogationis. Ergo non obligat. Major probatur. Quia aliud est ligari, et aliud est obligari. Qui enim obligatur, debet vel tenetur facere illud ad quod obligatur, nec, quantum est ex parte sua, aliter solvitur ab obligatione ; tale autem non potest esse illicitum ; nullus enim debet facere quod illicitum est fieri; propter quod nulla obligatio potest esse respectu illiciti, aut liciti non tamen debiti. Ligari autem dicitur moraliter, qui sic dispositus est circa aliquod agibile, quod non potest libere licite procedere, prout exigit natura illius agibilis; ad modum illius qui ligatur corporaliter, nec potest procedere etiam in recta et plana via. Secundo. Quia sola vera notitia de re, obligationem non tollit, sed magis confirmat. Sed vera notitia de eo quod erronea conscientia dictat, tollit obligationem. Igitur obligatio nulla fuit. Tertio arguit quod, in aliquo casu, faciens contra conscientiam erroneam, non peccat. Ponatur namque quod aliquis haereticus, vel alius, secundum conscientiam errantem, judicet aliquid quod est illicitum, esse licitum, puta quod licitum est furari malis divitibus ut detur bonis pauperibus. In tali casu, inquit, semper peccat, faciens secundum conscientiam erroneam; ex quo illud quod ipsa dictat faciendum, est illicitum secundum se. Sed faciens contra eam, non peccat, si ipsa solum dictet illud quod est illicitum, esse licitum ; quia a licitis potest sine peccato abstineri. Sed, si ipsa dictet non solum esse licitum, sed debitum, puta quod debitum (a) est furari a divitibus ut detur pauperibus, vel quod debitum est mentiri pro salvanda vita alterius, tunc faciens contra eam, peccat illo genere peccati quo apprehendit illud esse debitum fieri, non propter omissionem secundum se, sed quia actus quod omittitur, apprehensus est tanquam debitus fieri. Quarto arguit quod, in casu, faciens secundum conscientiam erroneam, non peccat. Ponit enim casum oppositum praecedenti, scilicet quod conscientia alicujus dictet illud quod de se est licitum, esse illicitum; sicut conscientia haeretici dictat quod jurare in omni casu est illicitum. Tunc, in isto casu, faciens contra conscientiam, peccat : quia, cum voluntas non tendat nisi in illud quod ostensum est sibi per rationem, et ratio erronea haeretici dicit quod jurare est illicitum , et contra divinum praeceptum, si haereticus jurat timore mortis, vel alio modo quocumque, facit contra illud quod credit divino praecepto esse prohibitum ; et sic est contemptor praecepti divini, non quidem in juramento secundum se, sed quia apprehensum est tanquam contrarium divino praecepto ; et ideo peccat mortaliter. Faciens autem secundum talem conscientiam erroneam, hoc est, nolendo jurare, non semper peccat; quia licitum est non jurare, nisi superveniat praeceptum superiorum, etc. Quinto arguit quod aliqua sit conscientia erronea quae nullo modo liget, quia error non est (a) imputabilis, cujus scilicet errans non est causa nec occasio : sicut error vel ignorantia circumstantiae particularis, adhibita diligentia, qualis fuit Jacob respectu Liae, si non sit imputabilis, non ligat, quin homo possit procedere secundum conscientiam sic errantem ; quia talis error excusat. Et in hoc secundus articulus terminatur.