ARTICULUS I.

PONITUR OPINIO SANCTI DOCTORIS PER CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod omnes motus continui corporum inferiorum mensurantur uno et eodem tempore quod est passio motus primi (a). Istam conclusionem ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 10, art. 6, ubi sic dicit : " Quidam dicunt quod est unum tempus omnium temporalium, propter hoc quod est unus numerus omnium numeratorum; cum tempus sit numerus, secundum Philosophum (4. Physicorum, t. c. 106). Sed hoc non sufficit : quia tempus non est numerus abstractus, extra numeratum, sed ut in numerato exsistens; alioquin non esset continuum, quia decem ulnae panni non habent continuitatem ex numero, sed ex numerato; numerus autem in numerato exsistens non est idem omnium, sed diversus diversorum. Unde alii assignant causam unitatis temporis, ex unitate aeternitatis, quae est principium omnis durationis : et sic omnes durationes sunt unum, si consideretur earum (6) principium ; sunt autem multae, si consiti) primi. - prima Pr. (6) earum.

horum Pr. deretur diversitas eorum quae recipiunt durationem (a) ex influxu primi principii. Alii vero assignant causam unitatis temporis, ex parte materiae primae, quae est primum subjectum motus, cujus mensura est tempus . Sed neutra assignatio videtur sufficiens; quia ea quae sunt solum unum principio vel subjecto, et maxime remoto, non sunt unum simpliciter, sed secundum quid. Est ergo ratio unitatis temporis, unitas primi motus, secundum quem, cum sit simplicissimus, omnes alii mensurantur, ut dicitur, 10. Metaphysica? (t. c. 3, 4V Sic igitur tempus comparatur ad illum motum, non solum,ut mensura ad mensuratum, sed etiam ut accidens ad subjectum, et ab eo recipit unitatem ; ad alios autem motus comparatur solum ut mensura ad mensuratum, unde secundum eorum multiplicationem non multiplicatur. "

Haec ille. Item, 2. Quodlibeto, art. 5, sic ait : " Sicut dicit Augustinus, 12. de Civitate Dei (cap. 15) : tempora non fuissent nisi creatura fieret, quae aliquid aliqua motione mutaret, cujus mutationis, cum aliud atque aliud, quae simul esse non possunt, cedit atque succedit, sequitur tempus. Ex quo accipitur quod etiam dicit Aristoteles, 4. Physicorum (t. c. 100), quod oportet loqui de tempore secundum rationem motus; nam tempus est numerus motus secundum prius et posterius. Omnes ergo motus qui possunt una mensura mensurari, babent unum tempus. Si qui vero motus sunt qui non possunt una mensura mensurari, necesse est quod eorum sit diversum tempus. Cum autem mensura sit homogenea mensurato, ut dicitur in 10. Metaphysicae (t. c. 3), manifestum est quod omnia quae sunt unius generis, possunt habere mensuram communem ; non autem quae sunt diversorum generum. Omnes autem motus continui conveniunt in uno genere, in quantum sunt commensurabiles; et ideo possunt habere unam mensuram communem : mensurantur enim simplicissimo sui generis, scilicet motu velocissimo primi coeli. Unde omnium motuum continuorum potest esse unum tempus commune. Quod quidem tempus, licet videatur esse, secundum genus, de numero discretorum, quia est numerus; tamen, quia est numerus harum rerum continuatarum, scilicet (6) motuum, fit et ipsum continuum ; sicut decem ulna panni sunt aliquid continuum. "

Haec ille. Item, in tractatu de Instantibus (cap. 1), sic dicit : et Tempus est numerus motus, ut dicitur in 4 Physicorum (t. c. 106). Licet etiam nihil sentiamus per aliquem sensum exteriorem de aliquo motu facto circa corpus, adhuc ex sola cogitationum successione potest anima concipere prius et posterius in ipsa successione; et ita necessario in successione apprehendit anima duo, et Iria, et plura, et iste (a) durationem. - Om. Pr. (6) scilicet. - Om. Pr Ili. - iO

no numerus apprehensus in successione, est tempus. Sed hoc dubitationem habet. Cum enim tempus sequatur motum primi mobilis, ut ejus propria mensura, actio autem animae primo mobili non subjaceat, cum non perficiatur organo corporali, sola enim corpora primo corpori et ejus motui subjacent, videtur (a) secundum actionem animae tempus percipi non posse, nisi aliqua transmutatio circa corpus contingat. - Ad hujus igitur evidentiam, considerandum est quod est unus motus primus, qui est causa omnis motus secundi. Et ideo quaecumque transmutationes sunt circa corpora ista inferiora, fiunt ab illa prima transmutatione. In actionibus autem animae, licet non sit transmutatio ex parte ipsius animae, est tamen ex (6) parte phantasmatum, per quorum naturam in cogitationibus animae est tempus et continuum, ut dicitur, 3. de Anima (t. c. 33). Et ideo anima in cogitationibus suis percipit successionem continuam, et apprehendit prius et posterius in ea. Et in hoc consistit ratio temporis; tempus enim est numerus prioris et posterioris in motu. Et ab unitate primi motus habet unitatem. Comparatur enim tempus ad illum motum, non solum ut mensura ad mensuratum, sed ut accidens ad subjectum. Impossibile est autem in uno subjecto esse plura accidentia ejusdem speciei, sicut in una parte superficiei non possunt esse duae albedines. Motus autem primus est unus et uniformis. Unde tempus necessario est unum. Ad alias autem transmutationes comparatur tempus solum ut mensura. Unum autem potest esse mensura plurium, ut una virga est mensura multorum pannorum. Et inde est quod tempus non multiplicatur ad multiplicationem inferiorum transmutantium, sed manet unum ipsis multiplicatis. "

Haec ille. Ex quibus potest formari ratio pro conclusione. Nulla forma accidentalis naturaliter multiplicatur per diversa individua unius speciei, nisi per multiplicationem numeralem sui subjecti primi et per se. Sed tempus est quosdam forma accidentalis, determinans sibi subjectum primum et per se non multiplicabile secundum numerum, scilicet motum primum, vel primi corporis mobilis. Igitur et ipsum tempus non (y) est naturaliter multiplicabile, sed necessario est unum, et non plura. Quod autem omnes motus continui mensurentur illo motu, vel tempore consequente illum motum, arguitur sic. Omnia mensurabilia mensurantur primo et simplicissimo sui generis. Sed omnes motus continui sunt mensurabiles, et sunt quodammodo unius generis, et inter illos simplicissimus est motus caeli. Igitur omnes motus mensurantur per illum, et per mensuram ejus, quae scilicet est tempus. Secunda conclusio est quod In toto (a) tempore continuo est idem nunc secundum essentiam, sed plura nunc vel multa instantia diversa secundum rationem. Hanc conclusionem ponit sanctus Thomas, in proedicto tractatu de Instantibus (cap. 2 et 3), ubi sic dicit : ex Sicut punctus se habet ad lineam, ita se habet nunc ad tempus. Geometra autem imaginantur punctum, permotum sui, causare lineam. Quorum ratio est, quia linea non habet njsi unam dimensionem; unde indivisibilis est secundum latum et profundum ; et ideo non est in linea unde excedat punctum in latum. Si igitur imaginemur punctum quiescere, non poterimus imaginari ipsum causare lineam. Si vero imaginemur ipsum moveri, licet in ipso nulla sit dimensio, nec aliqua divisibilitas per consequens, per naturam tamen sui motus relinquitur aliquid divisibile. Et quia punctus non habet causare lineam, nisi secundum quod linea caret latitudine et profunditate, non autem secundum quod habet latitudinem, ideo ex natura motus sui, quod relinquitur erit dimensionale tantum una dimensione; et tale necessario est linea. Ille tamen punctus nihil foret de essentia lineae permotum ejus constilutae ; quia nihil unum et idem realiter, omnibus modis indivisibile, potest simul esse in diversis partibus ejusdem continui permanentis; necessario tamen, si esset de essentia lineae constitutae per motum suum, foret de essentia cujuslibet partis suae, quia qua ratione pertineret ad unam partem ejus, eadem ratione pertineret ad omnes, cum aequaliter ad omnes se habeat. Nec potest esse terminus ejus, vel continuatio aliqua, cum iste punctus sit unum quid realiter; unde non possent esse plures puncti realiter. In linea tamen sunt plures puncti realiter ad invicem diversi, ut duo ejus termini, et similiter in ejus continuatione. Linea enim est quantitas positionem habens, et manens, nec cum puncto moto transiens. Punctus igitur mathematice imaginatus, qui motu suo causat lineam, necessario nihil lineae est, sed unum secundum rem, divisum et diversum secundum rationem. Et haec diversitas, quae consistit in motu suo, realiter est linea; non autem identitas sua secundum rem. In hac igitur linea sic constituta per diversitatem puncti, erunt puncta quaedam in actu, ut duo ejus termini, qui cadunt in ejus diffinitione, et infinita alia in potentia, secundum quod ipsa (6) est divisibilis in infinitum potentialiter. "Per quem modum de instanti temporis est agendum , nisi quod instans est de substantia temporis. Sciendum igitur quod mobile est causa motus non efficiens, sed materialis (y) ; motus enim est in mobili ut in subjecto, ut dicitur, 3. Physicorum

- QUAESTIO II. 1*7 (t. c. 18 et seq.). Mensura autem mobilis est instans; quia instans sequitur id quod fertur, ut dicitur, 4. Physicorum (t. c. 104). Quod quidam referunt ad instans aevi, dicentes ipsum esse idem re cum instanti temporis, differens tamen ratione, dicentes quod primum mobile, cujus mensura est instans, quia sua essentia est tota simul et non in aliqua successione, sicut et essentia instantis est tota simul, est unum et idem realiter in toto motu suo, sed divisum et diversum ratione. Et haec diversitas sua est motus suus, cujus ipsum mobile secundum esse suum nihil est, sed est penitus extra genus ejus, cum sit substantia, motus vero accidens. Eodem modo instans, quod est mensura mobilis, sequens ipsum, est unum secundum rem, cum nihil depereat substantiae ipsius mobilis, cujus ipsum instans est mensura inseparabilis; sed est divisum et diversum secundum rationem. Et haec ejus diversitas est tempus (a) essentialiter, cujus ipsum instans, quod est mensura primi mobilis, nihil est, secundum eos. Et ideo aliud est in essentia instans quod est unum et idem in toto tempore, a quolibet instanti quod est in tempore velut continuatio vel terminus. Illud enim instans est mensura primi mobilis, secundum quod est permanens. Nullum autem istorum instantium est mensura alicujus, quia ipsum tempus, in quo reperiuntur praedicta instantia, est mensura omnium inferiorum, non solum secundum suos motus, sed etiam secundum sua esse, cum sint corruptibilia. Unde dicunt quod multos decipit equivo-catio instantis. Non enim est aliquod instans quod mensuret aliquam rem inferius, quod idem sit in toto tempore motus ejus; cum nullum tempus sit accidens motus rei inferioris, sed motus primi mobilis tantum. Unde cum res inferior movetur, motus ejus est accidens; sed tempus, non accidens hujus motus, sed mensura tantum. Mensura enim semper est accidens primi mensurati tantum in illo genere; aliorum autem erit mensura tantum, non autem accidens. Et ideo non est in motu alicujus rei corruptibilis, ut in subjecto, sed in motu primi mobilis tantum. " Potest tamen ratio de illo tempore aliquid proportionare cuilibet motui particulari, et assignare in eo principium et finem, per comparationem ad principium et terminum motus alicujus particularis; sicut facit in die, cum accipit ortum solis et occasum, tanquam principium et finem temporis. His autem addendum est quod Philosophus in 4. Physicorum (t. c. 104) docet. Ibi enim docet ipsum instans sequi rem motam, sicut tempus sequitur motum, per hoc quod nos devenimus in notitiam prioris et posterioris per ipsum mobile : quia cum illud invenimus in aliqua parte magnitudinis super quam movetur, statim dicimus motum per quem ad illam (a) tempus. - praesens Pr. venit, praeteriisse, et motum per quem inde ad aliam partem magnitudinis transiet, futurum esse; et sic per mobile alteratum apprehendimus numerum motus. Similiter est in tempore; quia illud quod distinguit partes temporis ab invicem, est nunc quod est principium unius temporis et finis alterius. Igitur, a permutata proportione, sicut se habet tempus ad motum, ita se habebit nunc temporis ad mobile. Sed videtur Philosophus velle nunc temporis sequi ipsum mobile, ita quod idem nunc sit mensura mobilis, et continuans partes temporis ad invicem. Idem etiam nunc dicit mensurare primo tempus ipsum, quia unumquodque mensuratur per id quod est notius in suo genere; unde nunc illud de genere temporis est. De eodem etiam nunc subjungit quod nihil temporis est nisi ipsum. Ex quibus manifeste sequitur quod instans quod sequitur mobile, est de substantia temporis; cujus oppositum dictum est prius. o Ad hujus igitur difficultatis solutionem, considerandum est quod instans aevi non est accidens primi mobilis, sed mensura tantum , secundum id quod inalterabile est; sed secundum suam essentiam , est accidens primi aeviterni. Et illud tantum sequitur, sicut accidens suum subjectum ; aliud autem non. Unde manifestum est quod non est idem nunc aeviterni, et nunc quod sequitur mobile; hoc enim nunc est mensura mobilis, secundum quod est idem in toto motu, et est accidens ejus. Unde Philosophus, inquirens naturam instantis, docet, in 4. Physicorum (t. c. 104), quod nihil temporis est nisi instans. Et ad hoc accipit rationem ex habitudine motus ad mobile, dicens quod sicut loci mutatio et ipsum mobile sunt simul, sic numerus mobilis simul est cum numero motus localis. Sed tempus est numerus loci mutationis. Igitur numerus ipsius mobilis simul est eum tempore. Hoc autem nihil aliud est quam nunc. Igitur nunc et tempus sunt simul. Addit autem quod nunc comparatur ad id quod fertur, non sicut numerus, sed sicut unitas, cum nunc sit indivisibile. Ex quibus verbis manifestum est aliam esse naturam instantis quod mensurat mobile secundum id quod est, et instantis quod mensurat mobile secundum id quod est idem in toto motu, ab hoc instanti quod est continuativum temporis. Perspicuum est enim, a parte motus et mobilis, quod mobile idem est in toto motu realiter, sed alterum et alterum ratione; sed haec sua alteratio consistit in quibusdam indivisibilibus motus, quae dicuntur momenta vel mutata esse, sine interpolatione; et hujusmodi continuant motum, quando quies in aliquo illorum non accidit. Mobile autem (a) nihil horum est, cum quodlibet illorum accidat sibi; simul tamen sunt haec mutata (6) esse cum mobili, (6) mutata. - mota Pr. TENTURUM quia ejus sunt ut subjecti. Sicut autem u parte mobilis, ita etiam a parte instantis quod sequitur mobile, est accipere diversa et diversa esse. Et haec ejus diversitas consistit in istis indivisibilibus temporis, et dicuntur mensurata esse. Et ista mensurata esse sine interpolatione, sunt instantia quae continuant tempus. Et haec nihil aliud sunt nisi diversa et diversa ratio istius instantis quod idem est in toto tempore realiter, sequens mobile, in quantum est idem re in toto motu. Huic autem adjungitur instans aevi, quod mensurat mobile secundum se; sicut aliud nunc est mensura ejus, in quantum essentia ejus est conjuncta motui. Unde, sicut bene arguitur quod nihil est motus nisi sit mobile, et tamen mobile non est aliquid de essentia ipsius motus, nisi forte sicut subjectum dicitur pertinere ad accidens suum, cum cadat in ejus diffinitione, sed hoc est, quia accidentia diffiniuntur per suppletiones subjectorum, qua. penitus sunt extra essentias eorum; ita bene arguitur quod nihil temporis est, nisi sit instans, nec tamen propter hoc sequitur illud instans aliquid temporis esse. ((Et ideo cum Philosophussubtilissimevellet ostendere nihil temporis esse nisi nunc, non directe conclusit hoc, quod tamen intendebat; sed conclusit directe nunc et tempus simul esse, sicut mobile et motus simul sunt. Et constat quod motum vel mutatum esse ipsius mobilis est continuatio ipsius motus, et non ipsum mobile; sed, sicut (a) mobile non separatur a moto esse nec a motu, sed semper sunt simul, ita etiam de ipso nunc, quod diversa esse sunt conjuncta essentia; ejus; non dico diversa esse ejus, quia diversitas non attingit essentiam aevi vel aeviterni, licet ei adjungatur, sed attingit nunc temporis. Unde haec diversa esse conjuncta ei, erunt aliquid temporis, et non ipsum nunc, prater (6) quod tamen nihil est temporis. Ipsum vero instans quod in se alteratur, diversa et diversa ratione quoad sua esse, est aliquid temporis, sed non ipsum tempus. Unde Philosophus, ibidem (t. c. 104), cum prius vocasset ipsum nunc, numerum mobilis, super hoc enim stabat argumentum suum, subjungit nunc non comparari ad mobile sicut numerum, sed sicut unitatem numeri : quam constat non esse numerum; sed ejus replicatio, quae est sibi quasi alterum et alterum esse, est numerus; ipsa autem replicatio unitatis non est ipsa (j) unitas, sed accidens ejus, licet et ipsa sit accidens. Instans (o) igitur, quod est quasi unitas ipsius primi mobilis, secundum Philosophum, non est instans aevi; quia instans aevi est aliud ab instantibus continuantibus tempus. Ab ipso tamen illa derivantur et oriuntur. Sed ipsum est idem in essentia sua, in qua nulla cadit alteratio (a), sicut in essentia primi mobilis ; nec alterabitur etiam consequenter ad alterationem primi (6) mobilis quod alteratur secundum ubi. Et hoc est instans, quod nos vocamus sevum , quod est principium temporis. Unde Boetius, in lib. de Consolatione, dicit : Qui tempus ab xvo ire jubes, quia ab ipso instanti procedit tempus, sicut motus a mobili, non tanquam ab aliquo sui generis, sed exemplariter (y); sicut dicimus inferiora procedere a superioribus. Ideo (o) inter ista duo nunc subtiliter discernendum est; quia nunc primum est mensura tantum; secundum est etiam accidens, et ad genus temporis pertinens, et ideo dicitur mensurare tempus. Unde Philosophus, 4. Physicorum (t. c. 104), per comparationem mobilis ad motum, docet quomodo hoc instans est mensura temporis : quia videlicet unumquodque mensuratur per id quod est notius sui generis; instans autem notius est interea quae pertinent ad tempus, sicut et ipsum mobile notius est motu, et per mobile cognoscitur motus ipse. Ubi considerandum est quod duobus modis potest aliquid esse mensura alterius. Uno modo, quando ipsa mensura semel vel pluries accepta aequiparatur ipsi mensurato; sicut ternarius mensurat novenarium, quia ter tria faciunt novem. Alio modo, quando unum est ratio cognoscendi aliud; unde cognitio de illo non habetur, nisi secundum quod aliud ducit in intellectum et in cognitionem illius; et ideo non erit absolute mensura alterius, sed mediante scientia; et ideo Philosophus dicit in 10. Metaphysicae (t. c. 5) quod scientia est mensura scibilis. Hoc autem erit per modum illius per quod intellectus ducitur in cognitionem talis rei. Et isto modo mobile potest dici mensura ipsius motus, quia per ejus notitiam pervenitur in notitiam ipsius motus, ut ibidem docet : quia mobile est permanens, motus vero transiens; ideo mobile est notius ipso moveri. Similiter, tale instans est notius tempore simpliciter, quia est permanens, et idem re, tempus vero transiens; licet quandoque tempus sit nobis notius, quia est aliquo modo subjectum sensibus (e), quia est sensibile commune, cum sit numerus motus. ((Cum autem dicitur quod nihil est praesens de ipso tempore, nisi ipsum nunc, tunc non significatur aliquod instans, quod sit continuans partes temporis ad invicem, quod cum tempore labitur, nec permanet, ut iterum signari possit, sicut potest punctus in linea, unus et idem exsistens, his sumi, in quantum ubique est principium et finis diversarum partium lineae. Nihilominus idem nunc est principium (-r) alteratio. - additio Pr. - QUAESTIO II. unius et finis alterius partis in tempore, sicut punctus in linea; sed hoc dicitur de nunc quod sequitur illud quod fertur. Illud enim manet idem in essentia in toto tempore sicut punctus in linea, variatum tamen per rationem. Et in ista ejus diversitate inveniuntur multa instantia semper labentia cum tempore. Constat autem nullum talium labentium esse causam temporis; cum nullum eorum maneat cum toto tempore, sed transeat cum qualibet parte temporis. Ista enim sunt diversa; rationes ipsius instantis quod est idem in loto tempore; et ideo vocantur instantia. Quod autem instans permanens patiatur aliquam alterationein sibi adjungi, quia dictum est ipsum nunc babere diversum et diversum esse, hoc accidit, quia unum et idem natum est habere diversas mensuras. Sicut patet de corpore coelesti, quod, secundum suum esse quod intransmutabile est, mensuratur aevo, quod est instans permanens. Sed quia idem corpus habet transmutationem adjunctam, movetur enim secundum locum, tempus autem est mensura motus, ut dictum est; ideo hoc instans, licet sit immutabile, est tamen mutationi adjunctum, ratione sui subjecti, quod movetur secundum locum, ut dictum est; et sic accidentaliter habet alterationein adjunctam. Similiter, in substantiis separatis reperitur quidam motus affectionum et intellectionum, non autem in suis esse. Unde ubicumque reperitur natura istius nunc, semper est reperire aliquem motum adjunctum. Ex quo manifestum esl quod aevum non est ut in subjecto in primo mobili, sed est mensura ejus tantum ; ut in subjecto autem, est in primo aeviterno. Sicut enim tempus, respectu primi mobilis, est accidens et mensura, respectu autem aliorum inferiorum motuum, est mensura tantum; ita aevum, respectu (") primi in genere eorum quae aevo mensurantur, est accidens et mensura, respectu autem aliorum, est mensura tantum (6). Et quia primum in quolibet genere est unum, in uno autem subjecto non est possibile esse plura accidentia ejusdem naturae, ab illius unitate erit tantum (y) unum aevum omnium quae aevo mensurantur; sicut tempus est unum omnium, quia motus primi mobilis esl unus. "

Haec ille, in dicto tractatu, qui tamen apparet mihi vitiatus in exemplari unde sumpsi haec. Ex quibus verbis apparet fuisse de mente ejus, quod aliud est nunc aevi, quo mensuratur mobile quantum ad ejus esse substantiale; quod quidem nunc est permanens, invariabile secundum esse et essentiam. Et istud est in primo mobili, ut in mensura, non autem ut in subjecto; et non est tempus, nec (5) aliquid temporis, sed ejus causa. Secundo, fa) aevi. - Ad. Pr. (6) a verbo est accidens usque ad tantum, om. Pr. (y) ab illius unitate erit tantum. - ad illius unitatem est Pr. II) per. - Ad. Pr. quod aliud est nunc, quod est unitas mobilis, non secundum suum esse, sed secundum quod est idem in toto motu. Istud enim est idem in toto tempore secundum essentiam, sed variatum secundum esse. Et non est aliquid temporis per modum partis, nec termini, nec continuantis; sed est causa temporis, illo modo quo geometrae imaginantur punctum fluxu suo intelligi causare lineam. Et tertio aliud est nunc, quod esl continuativum vel terminativum temporis, quia istud non est idem in toto tempore, nec mensurat mobile, nec motum, sed mutata esse. Pradi-ctis ponit similia in Scripto super 4. Pliysicorum. Ex predictis potest formari talis ratio pro conclusione : Secundum diversitatem mensurabilium, ut mensurabilia sunt, oportet esse diversitatem mensurarum; potissime loquendo de mensuris suis mensurabilibus aclaequatis. Sed esse permanens, et esse rei sub motu, et unitatum esse, sunt tres actus mensurabiles diversimode, et non ad idem genus mensurabilis reducibiles : quia esse permanens est invariabile, secundum se, ut est actus essentia , cujusmodi (at) est esse substantiale primi mobilis, quod (6), ut est quaedam substantia ingenerabilis et incorruptibilis, est alterius rationis in esse mensurabili, quam esse ejusdem sub uno motu continuo, et ut sub motu ; et similiter, praedicta duo esse sunt alterius rationis in esse mensurabili, quam sit mutatum esse fluens et labens et nullo modo stans nec his actu signabile. Igitur alia mensura propria et adaequata mensurabitur primum quam secundum, et primum et secundum quam tertium. Mensura autem primi esse est nunc aevi; secundi vero, nunc subiective exsistens in primo mobili, idem in toto tempore; tertii vero, nunc fluens et nullo modo stans. Tertia conclusio es( quod pricier tempus conti -imum, quod est passio primi motus, est aliud tempus discretum, nullo modo continuum. Istam ponit sanctus Thomas, 2. Quodlibeto, art. 5 : (c Discretorum, inquit, et continuorum non potest esse una communis mensura, cum sint diversorum generum, in quantum mensurabilia sunt. Et ideo necesse est quod, si sint aliqui motus non continui, quod tempus eorum sit aliud a tempore quo mensurantur motus continui. Manifestum est autem quod motus spiritualium creaturarum, de quibus loquitur Augustinus, dicens spiritualem creaturam moveri per tempus, et non per locum, non sunt motus continui, sed vicissitudines quaedam discretae. Dicit enim quod per tempus movetur animus, vel reminiscendo quod oblitus erat, vel discendo quod nescie- TENTURUM bat, vel volendo quod nolebat (a). Unde manifestum est quod, cum tempus non habeat continuum nisi ex motu, quod tale tempus non est continuum, et quod est aliud a tempore rerum corporalium. " -Haec ille. Item, 9. Quodlibeto, art. 9, sic ait : " In omni motu oportet intelligere successionem et tempus per aliquem modum, eo quod termini cujuslibet motus sunt oppositi invicem et incontingentes (6), ut patet 1. Physicorum (t. c. 64). Unde oportet quod omne mobile intelligatur prius esse in uno termino motus, et posterius in altero; et sic sequitur successio. Sed transire de uno termino motus in alium, in motibus corporalibus, contingit dupliciter. Uno modo, sicut de instanti in instans. Hoc autem esse non potest, nisi quando sunt tales termini motus, inter quos est accipere aliquo modo medium, sicut inter duo instantia est tempus medium, sicut patet in loci mutatione, alteratione, et augmento, et diminutione. Et hi motus dicuntur continui propter continuitatem ejus super quod transit motus, cujus est continue plus et minus accipere. Alio modo transitur de uno termino motus in alium, sicut de tempore in instans (y). Et hoc accidit in motibus quorum termini sunt privatio et forma, inter quae constat medium non esse. Unde non potest sic transiri de uno extremo in alterum, ut quandoque in neutro extremorum sit, sicut transitur de instanti in instans, ita quod in neutro instantium est, sed in tempore medio. Et hujusmodi motus sunt generatio, corruptio, et illuminatio, et hujusmodi; in quibus oportet dicere quod unus terminus erat in toto tempore praecedente, et alius in instanti ad quod terminatur motus. Hujusmodi enim mutationes sunt termini motus cujusdam : sicut illuminatio diei est terminus (i) motus localis solis; unde in toto tempore precedente, quo sol movebatur ad punctum directio oppositionis, erant tenebra:, et in ipso instanti quo sol pervenit ad punctum praedictum, est lumen ; et similiter est de generatione et corruptione, quae sunt termini alterationis. Et quia inter tempus et instans non cadit tempus medium, nec est aliquod instans medium accipere immediate praecedens ultimum instans temporis, inde est quod in hujusmodi mutationibus, absque omni medio transitur de uno extremo in aliud, nec est ultimum instans accipere, in quo fuerit in termino a quo, sed ultimum tempus, quod terminatur ad instans in quo est in termino ad quem ; et ideo hujusmodi mutationes instantanea? (e) dicuntur. Hoc autem dici non potest de motu angeli, eo quod nullum ordinem habet ad (6) a verbo motus usque ad terminus, om. Tr. motum continuum, ut possit dici terminus (a) ejus. Unde oportet quod intelligatur transire de termino motus in terminum motus, sicut transitur de instanti ad instans, eo quod tempus non potest intelligi sine motu. Unde, cum esse angeli in termino a quo a nullo motu dependeat, non potest dici quod ibi sit in tempore, sed in quodam ,iunc; et similiter in termino ad quem, in alio nunc. Sed hujusmodi non sunt nunc hujus temporis quod est numerus motus coeli, eo quod motus angeli nullo modo dependet a motu coeli (6), ut ejus numero (y) transmutetur vel mensuretur. Nec oportet ea continuare per medium tempus. Continuitas enim temporis sequitur continuitatem motus, et continuitas motus sequitur continuitatem magnitudinis, super (luam transit motus, ut dicitur, 6. Physicorum (t. c. 37). Sed in operationibus angeli, qualitercumque dicatur moveri per diversa loca, non est invenire continuitatem, sed consequenter se habent ad invicem. Unde et nunc quae mensurant motum angeli, sunt consequenter se habentia, et non est inter ea aliquid continuans. Et ista pluralitas nunc consequenter se habentium est quoddam tempus, in quo dicimus angelum moveri. Et hoc consonat dictis Philosophi, in 6. Physicorum (t. c. 8), dicentis quod ejusdem rationis est indivisibile moveri, et tempus componi ex ipsis nunc. "

Haec ille. Eamdem sententiam ponit, 1 p., q. 53, art. 3, quoad aliqua, licet in aliis variet. Ibidem enim sic ait : " Ubi sunt multa nunc sibi succedentia, ibi de necessitate est tempus, cum tempus nihil aliud sit nisi numeratio prioris et posterioris in motu. Unde relinquitur quod motus angeli sit in tempore : continuo quidem, si sit motus ejus continuus; in non continuo autem, si sit non continuus. Utroque enim modo convenit esse motum angeli; continuitas autem temporis est ex continuitate motus, ut dicitur, 4. Physicorum (t. c. 99). Sed istud tempus, sive sit continuum, sive sit discretum, non est idem cum tempore quod mensurat motum coeli, et quo mensurantur omnia corporalia, quae habent unitatem ex motu coeli. Motus enim angeli non dependet ex motu caeli. "

Haec ille.

Ibidem etiam, ad l , sic ait : " Si tempus motus angeli non sit continuum, sed quaedam successio ipsorum nunc, non habebit proportionem ad tempus quod mensurat motum corporalium, quod est continuum ; cum non sit ejusdem rationis. Si vero sit continuum, est quidem proportionabile, non secundum proportionem moventis et mobilis, sed secundum proportionem magnitudinum in quibus est motus. ))

Haec ille. Attende quod in 1 p. dicit quod angelus potest moveri motu continuo, et motu non continuo ; cujus contrarium videtur dicere in Quodlibeto allegato. Sed dic quod operatio vel motus angeli est duplex, unus interior, et alius exterior. Et quidem in motu interiori angeli, secundum actus immanentes intellectus et voluntatis, nulla est continuitas; sed in motu exteriori locali ipsius angeli potest esse continuitas ; et sic non est ibi contradictio. Si autem sit contradictio, teneatur illud quod dicit in 1 p.; quia ibi magis materiam digesserat. Item, in 1 p., quaest. allegata, scilicet 53, art. 3, videtur esse contradictio. Quia in corpore articuli dicit tempus continuum, quo mensuratur motus continuus angeli, esse aliud a tempore motus coeli. Et tamen post, in solutione primi, dicit talia duo tempora habere ad invicem proportionem. Sed non est ibi contradictio; quia aliud est aliqua esse idem, et aliud est illa esse proportionabilia. Ex praedictis igitur patet quod praeter tempus quod est passio motus coeli, est aliud tempus continuum , et aliud discretum. Hoc etiam ponit, i. Sen-tent., dist. 37, q. 4, art. 3. De hoc tempore discreto, latius loquitur in tractatu de Instantibus (cap. 1), ubi sic ait : " In substantiis separatis, quae non intelligunt cum aliquo continuo vel phantasmate (a), non est tempus in cujus diffinitione cadit motus, qui est subjectum temporis, a quo habet tempus quod sit continuum. In diffinitione enim temporis ponitur numerus, tanquam ejus formale et genus. Sed motus ponitur oblique, sicut ejus subjectum, et loco differentiae. Semper enim, cum accidentia in abstracto diffiniuntur, ponitur subjectum in loco differentiae; sicut simitas est curvitas nasi; secundo namque loco debet poni differentia in diffinitione. Inde est quod tempus non est absolute numerus, sicut duo vel tria; sed est numerus applicatus rebus, sicut duae ulnae panni, et hujusmodi. In substantiis autem separatis, non est subjectum temporis sic dicti. Unde mensura actionis in eis non habebit continuitatem a materia, nec ab aliquo exteriori. Sed quia non potest ab eis nisi unum simul apprehendi, oportet quod in plurium apprehensione cadat successio prioris et posterioris. Sed totum hoc est discretum, et non continuum. Et tempus erit in eorum actionibus, secundum similitudinem ejus quod formale est in eo, non autem secundum suum materiale, a quo habet esse continuum. Et ideo tempus quo mensuratur ipsa successio in actionibus angelorum, est ex indivisibilibus; sicut numerus componitur ex unitatibus, quae sunt indivisibilia quaedam. Illa autem indivisibilia non pertinent ad genus quantitatis, sicut unitates istae pertinent. Et hoc de facili deprehenditur, si natura temporis nostri consideretur. Sciendum est igitur quod, cum ratio mensurae primo reperiatur in quantitate discreta, et per ejus naturam in quantitate continua, nihil (a) poterit habere rationem mensurae, in quantitate continua, nisi ex adjunctione quantitatis discretae. Et ideo tempus, quod est mensura motus, a quo habet continuitatem tanquam a suo subjecto, formaliter est numerus, et per hoc est mensura, quamquam habeat esse per motum, sicut accidens a suo subjecto. Si igitur tempus nostrum consideretur formaliter, est quantitas discreta; sed ratione sui subjecti, est quantitas continua. Unde non est numerus absolutus, sed applicatus rebus. Quantitas autem discreta a quantitate continua originem habet, ut dicitur, 3. Physicorum (t. c. 68); propter divisionem enim continui est additio in numero. Non enim forent duae unitates facientes numerum aliquarum duarum rerum, nisi illae res essent divisae ab invicem, in se tamen retinentes unitatem. Divisio autem rerum singularium ejusdem speciei, est per materiam, non per formam, cum species sequatur formam; species autem una est. In angelis autem materia non est; et ideo substantiae separatae a philosophis vocantur. Ex quo patet quod mensura actionum angeli, cum sit in eis ut in subjecto, non pertinet ad quantitatem discretam. Divisio enim et numerositas, quae est in eis, est solummodo formalis, et nullo modo materialis, cum in eis tot sint species, quot individua. Et ideo multitudo quae est in eis, est de transcendentibus. Certum est enim quod unum et multa dividunt ens commune. Et manifestum est quod illud unum et multa non sunt in aliquo genere determinato, utputa in quantitate, cum talis unitas et multitudo possint reperiri ubi non est quantitas, ut in angelis. Tempus igitur quod mensurat eorum actiones, continuum non est; nec numerus qui est quantitas discreta, cum iterum a continua oriatur; sed est numerus qui est multitudo, quae est de transcendentibus, et ex talibus indivisibilibus componi habet. " Et ideo non est necesse, inter duas actiones suas quae perficiuntur in diversis indivisibilibus illius temporis, cadere aliquod medium. Possunt enim duae actiones immediate sibi succedere, sicut et duae unitates. Solum enim inter duo indivisibilia temporis nostri, quod ex talibus componi non potest, cum sit continuum, cadit medium. Sed si ex eis constitueretur, nihil caderet medium, quia partes immediate semper se haberent. Et ideo instantia in tempore nostro non sunt partes, cum sibi immediate succedere non possint.

Ex dictis manifestum est non esse aliquem transitum, cum angelus morose aliquid unum intelligit, sicut est quando intelligit duo successive. Apud nos autem successio quaedam est, quando intelligimus unum continuative, sicut quando intelligimus plura successive. Et hujus ratio I (a) nihil.

non Pr. dicta est. Quia tempus quod est mensura actionum nostrarum non est in eis ut in subjecto, sed est mensura earum tantum; in motu vero primo, est ut (x) in subjecto, et ab illo habet transitum per naturam quae subjectum ejus est, cum essentia motus sit in quodam transitu. Et ideo quando intelligimus aliud indivisibile, utputa A, illud totum simul intelligimus, cum non habeat quod prius et quod post intelligatur. Est enim indivisibile, si morose intelligatur, et quiescat anima, illud intelligendo, et ad aliud non transeundo. Mensura autem actionis nostrae ii"n habebit transitum ab ea, cum ipsa sit tota simul. Natura enim mensurae extrinsecae est nihil accipere a mensurato. Tempus autem mensura extrinseca est omnium, praeterquam illud tantum in quo est sicut in subjecto; et illud est motus primus. Est igitur transitus, quando nos aliquod indivisibile intelligimus, non a parte actionis nostrae causatus in tempore, cum in eo nihil causetur, nisi a subjecto proprio, sed a parte ipsius temporis applicati actionibus nostris tanquam mensurans mensurato, et non sicut accidens subjecto. Cum autem angelus aliquod unum morose intelligit, nullus transitus est, sed est una particula indicibilis ipsius temporis, quo mensuratur actio ejus, quantacumque mora fuerit in illud intelligendo. Non est enim accipere aliquod unum habens continuum uniformem transitum, cujus tempus illud sit mensura et accidens, ut apud nos. Et ideo particulae illius temporis non babent transitum, nec a parte intelligibilium sibi succedentium, cum unum aliquid indivisibile intelligitur, nec a [larte alicujus subjecti, cujus essentia sit in continuo motu, vel transitu. Hoc autem imaginationem transcendit, quia imaginatio nostra non transcendit tempus nec continuum. Una igitur particula illius temporis indivisibilis manere potest cum multo tempore nostro, cujus tamen partes illi particulae commanere non possunt. Nec propter hoc erit in illa particula successio vel continuatio aliqua, cum tempus illud non sit accidens alicujus in successione continuante exsistentis, ut dictum est. Manifestum est igitur, quod universaliter omne (6) tempus in quadam morosa (y) successione essentialiter consistit. Accidit autem ei, quod successio sit continua vel discreta, ratione eorum quibus applicatur. Discretio enim illa quae est temporis in angelis, non est ejus ut numerus quo numeratur; hoc enim absolutum est a tempore; sed habet eam ab actionibus ipsis, quae sibi succedunt sine medio. " - Haec ille. Ex quibus potest formari ratio pro conclusione, sic. Motus vel operationes nullam habentes continuitatem per se, nec per accidens, nec consequentes continuum, nec ab aliquo motu continuo dependen- (a) ut. - Uin. IV. (6) omne. - esse Pi. (y) nioroxa. - numerosa Vi:

tes, non sunt mensurabiles tempore continuo, nec instanti temporis continui; et quia habent aliquam mensuram successivam, mensurantur tempore non continuo, seu discreto. Sed operationes (a) immanentes angelorum sunt hujusmodi. Igitur, etc. Major et minor patent ex praedictis. Quarta conclusio est quod nullum tempus habet. esse completum extra animam vel Intellectum. Istam ponit sanctus Thomas, 4. Physicorum (lect. 23) : " Positis, inquit, rebus numeratis, necesse est poni numerum. Unde, sicut res numerato dependent a numerante, ita et numerus earum. Esse autem rerum numeratarum non dependet ab intellectu, nisi sit aliquis intellectus qui sit causa rerum, sicut est intellectus divinus ; non autem dependet ab intellectu animae. Unde nec numerus rerum dependet ab intellectu animae; sed solum ipsa numeratio, quae est actus animae, ab intellectu dependet. Sicut ergo possunt esse sensibilia, non exsistente sensu, et intelligibilia, non exsistente intellectu; ita possunt esse numerabilia et numerus, non exsistente numerante. Sed forte vera est conditionalis, quam ponit Aristoteles, scilicet quod si impossibile est esse aliquem numerantem, impossibile est esse aliquid numerabile. Sicut haec est vera, Si impossibile est esse aliquam sensibilitatem, impossibile est esse aliquod sensibile. Si enim est sensibile, potest sentiri, et si potest sentiri, potest esse aliquod sentiens; licet non sequatur quod, si est sensibile, sit sentiens. Et similiter, si est aliquid numerabile, sequitur quod potest esse aliquod numerans. Unde si impossibile esset esse aliquod numerans, impossibile esset esse aliquid numerabile. Non tamen sequitur quod, si non est numerans, quod non sit numerabile, ut objectio Philosophi procedebat. Si ergo motus haberet esse fixum in rebus, sicut lapis vel equus, absolute dici posset quod, sicut anima non exsistente, est numerus lapidum, ita anima non exsistente, est numerus motus, qui est tempus. Sed motus non habet esse lixum in rebus. Nam non invenitur aliquid actu in rebus de motu, nisi quid indivisibile motus, quod est motus divisio; sed totalitas motus accipitur per animae considerationem, comparantis priorem dispositionem mobilis ad posteriorem. Sic igitur tempus non habet esse extra animam, nisi secundum suum indivisibile; ipsa autem totalitas temporis accipitur per operationem animae numerantis prius et posterius in motu. Et ideo signanter dicit Philosophus, quod tempus, non exsistente anima, est utcumque, id est, imperfecte; sicut si dicatur quod motum convenit esse, sine anima, imperfecte. Et per hoc solvuntur rationes factae ad ostendendum quod tempus non fit quia componitur (^operationes.

opiniones Pr. - QUAESTIO II. ex partibus non exsistentibus; patet enim, ex praedictis, quod non habet esse perfectum extra animam, sicut nec motus. "

Haec ille. Consimile dicit, 1. Sentent., dist. 19, q. 5, art. 1, ubi sic dicit : " Eorum quae significantur nominibus, triplex invenitur diversitas. Quaedam enim sunt quae, secundum totum suum esse completum, sunt.extra animam; et hujusmodi sunt entia completa, sicut homo et lapis. Quaedam autem sunt quae nullum esse habent extra animam, sicut somnia, imaginatio, et chimaera. Quaedam autem sunt quae habent fundamentum in re, extra animam: sed complementum rationis eorum, quantum ad id quod est formale, est per operationem animae, ut patet iu universali : humanitas enim est aliquid in re; non tamen habet ibi rationem universalis, cum non sit, extra animam, aliqua humanitas multis communis, sed secundum quod accipitur ab intellectu, adjungitur ei, per operationem intellectus, intentio, secundum quam dicitur species. Et similiter est de tempore, quod habet fundamentum in motu, secundum prius et posterius ipsius motus; sed quantum ad id quod est formale in tempore, scilicet numeratio, completur per opus intellectus numerantis. "

Haec ille. Ex quibus patet quod tempus non est aliud quam numerus motus continui vel discreti; et quod, sicut motus, quantum ad omnia quae sunt de ratione ejus, non est actu extra animam, ita nec tempus, cum tam motus quam tempus, quoad omnia quae includunt in suis rationibus, sunt actu (x) per opus animae vel alicujus intellectus simul intelligentis ea quae extra intellectum non sunt simul actu. Unde ex predictis potest formari talis ratio, pro conclusione. Nullum ens cui repugnat, ex sua ratione, habere partes suas simul, quamvis contingat eas simul intelligi, habet completum esse actu, sine intellectione, vel alia cognitione, quoad suam totalitatem. Sed tempus et motus sunt hujusmodi. Igitur nec tempus, nec motus habet completum esse, vel completam totalitatem, actu, extra naturam suam, praeter opus intellectus, aut alterius virtutis cogniti vae. Quinta conclusio est quod esse ipsius angeli, et ejus substantia, secundum se, mensuratur aevo, et non tempore; aliqua vero operatio angeli mensuratur tempore continuo; et aliqua tempore discreto; et aliqua (Eternitate quodammodo participata. Ista conclusio habet quatuor partes. Prima est, quod angelus, quantum ad suum esse et suam substantiam, non tempore sed aevo mensuratur. Istam ponit sanctus Thomas, 10. Quodlibeto, art. 4, ubi sic ait : " De aliqua substantia possumus loqui dupliciter : uno modo, secundum quod est in rerum natura; alio modo, secundum quod est in consideratione nostra. Primo modo accipitur substantia rei cum omnibus suis dispositionibus et operationibus; quia sine his substantia non invenitur in rerum natura. Sed secundo modo potest accipi substantia absque suis dispositionibus; quia consideratio substantiae non dependet ex consideratione suarum dispositionum. Attribuendo igitur mensuram durationis rei secundum primum modum, soli Deo competit duratio quae sit tota simul; non autem alicui creato : eo quod solus Deus est immutabilis, secundum essentiam, et quantum ad omnia qg;e circa essentiam considerari possunt; quaelibet autem creatura est variabilis, secundum substantiam, vel operationem, aut aliquam dispositionem; et secundum hoc, Augustinus, cap. 8, ad Orosium, ponit omnes creaturas esse in tempore, etiam angelos. Sed attribuendo mensuram durationis angelo, secundo modo, scilicet prout consideratur substantia ejus absolute, sic ponitur ejus mensura aevum, et non tempus. De quo quidem aevo est duplex opinio. Quidam enim dicunt quod in aevo est successio, sed non sicut in tempore. In tempore namque est prius et posterius cum innovatione ; in aevo autem, sine innovatione. Sed hoc non est intelligibile. Impossibile est enim alicujus durationis esse duas partes simul, quarum una aliam non includat; sicut mensis includit diem : unde, sicut est aliquid in die, ita et in mense, sed duo menses et duo dies simul esse non possunt. Quandocumque enim in aliqua duratione ponuntur duae partes, quarum una est prior, alia posterior, oportet quod, una transeunte, alia de novo adveniat. Et sic oportet quod in omni duratione, in qua est prius et postellus, sit innovatio. Mensura autem durationis innovationem habere non potest, nisi illud quod per durationem mensuratur innovationem recipere possit. Esse autem angeli est absque innovatione; quia, ex quo esse coepit, immutabiliter perseverat (a), cum nec in eo sit motus, nec alicui motui sit subjectum, sicut esse reruni corruptibilium est subjectum coelesti motui. Sic ergo, si attribuatur mensura angelo, quantum ad suam substantiam tantum, illa non habet prius et posterius; sic enim esse eorum mensuratur aevo. "

Haec ille. Item, 1 p., q. 10, art. 5, sic dicit: a Cum alternitas sit mensura esse permanentis, secundum quod aliquid recedit a permanentia essendi, secundum (6) hoc recedit ab aeternitate. Quaedam autem sic recedunt a permanentia essendi, quod esse eorum est subjectum transmutationis, vel in transmutatione consistit. Et hujusmodi mensurantur tempore; sicut omnis motus, et etiam esse omnium corruptibilium. Quaedam vero minus recedunt a permanentia essendi, quia eorum esse nec in transmutatione consistit, nec est subjectum transmutationis, tamen habet transmutationem adjunctam in actu vel in potentia. Sicut patet in corporibus coelestibus, quorum esse substantiale est intransmutabile, habent tamen transmutabilitatem secundum locum. Et similiter patet de angelis, quod habent esse intransmutabile, quantum ad naturam eorum pertinet, cum transmutabilitate tamen secundum electionem, quantum ad eorum naturam pertinet, et cum transmutabilitate (") intelligentiarum et affectuum (6) et locorum suo modo. Et ideo hujusmodi mensurantur aevo, quod est medium inter aeternitatem et tempus. Esse autem quod mensuratur aeternitate, nec est mutabile, nec mutabilitati adjunctum. Sic ergo tempus habet prius et posterius; aevum vero non habet prius et posterius, sed ei conjungi possunt; aeternitas autem non habet prius et posterius, nec ea compatitur sibi. " - Haec ille. Sic igitur patet prima pars conclusionis, scilicet quod esse angeli mensuratur aevo. Pro qua potest sic argui. Illud quod intrinsece non habet prius et posterius, tamen illa compati potest, mensuratur aevo. Sed esse substantiale angeli est hujusmodi. Igitur, etc. Major et minor habentur ex predictis. Secunda pars conclusionis, scilicet quod aliqua operatio angeli mensuretur tempore continuo, superius probata est de motu ejus, quo movetur continue in loco successive. Unde sanctus Thomas, 1 p., q. 53, ari. 1, sic dicit : " Quia angelus est in loco secundum contactum virtutis, necesse est quod motus angeli in loco nihil aliud sit quam diversi contactus diversorum locorum successive, et non simul; quia angelus non potest simul esse in pluribus locis, ut dictum est superius. Hujusmodi autem contactus non necessarium est esse continuos. Potest tamen in hujusmodi contactibus quaedam continuitas inveniri; quia nihil prohibet angelo assignare locum divisibilem per contactum (y) suae virtutis, sicut corporibus assignatur locus divisibilis per contactum magnitudinis suae. Unde, sicut corpus successive, et non simul, dimittit locum in quo prius erat, et ex hoc causatur continuitas in motu locali ejus; ita angelus potest successive dimittere locum divisibilem, in quo prius erat, et sic motus ejus erit continuus. Potest etiam totum locum simul dimittere, et toti alteri loco se simul applicare; et sic ejus motus erit non continuus. " - Haec ille. - Et in sequenti articulo, ut in praecedenti conclusione allegatum est, ostendit quomodo motus angeli, si sit continuus, mensuratur tempore continuo, si autem sit discretus, mensuratur tempore discreto. Ex quo patet, tam secundam quam tertiam partem conclusionis esse de mente sua. Unde pro ista secunda parte arguitur sic. Omnis operatio continua et omnis motus continuus mensurantur tempore continuo, et duratione continua. Sed aliqua operatio angeli est continua, et aliquis ejus motus est continuus. Igitur, etc. Tertia et quarta pars conclusionis ponuntur ab eodem in 10. Quodlibeto, art. 4, ubi post verba, superius in probatione primae partis allegata, subdit: a Si attribuatur mensura angelo, quantum ad substantiam tantum, illa non habet prius et posterius; sic enim esse eorum mensuratur aevo. Et similiter, si attribuitur ei mensura durationis quantum ad operationem essentialem beatitudinis, sic enim sunt in participatione aeternitatis. Si vero attribuitur ei mensura durationis, ratione aliquarum operationum vel affectionum, sic eorum mensura habet prius et posterius; ita enim mensuratur tempore, secundum quod dicit Augustinus, 8 super Genesim ad litteram (cap. 20), dicens quod Deus movet creaturam spiritualem per tempus. "

Haec ille. Illa etiam quarta pars conclusionis ponitur ab eodem, 1 p., q. 40, art. 3, ubi sic ait : " aeternitas vere et proprie in solo Deo est; quia aeternitas immutabilitatem consequitur; solus autem Deus est omnino immutabilis. Secundum tamen quod aliqua ab ipso immutabilitatem participant, secundum hoc aliqua aeternitatem participant. Quaedam vero quantum ad hoc immutabilitatem sortiuntur a Deo, quod nunquam esse desinant; et secundum hoc dicitur, Eccle., 1 (v. 4), quod terra in veternum stat; et sic aeternitas angelis attribui potest, secundum illud Psalmistae (75, v. 5) : Illuminans tu mirabiliter a montibus aeternis. Quaedam autem aeterna dicuntur, in Scripturis, propter diuturnitatem durationis, licet sint corruptibilia; sicut in psalmo (75, v. 5) dicuntur montes aeterni; et Deuter. 33 (v. 15) de pomis collium aeternorum. Quaedam autem amplius participant de ratione aeternitatis, in quantum habent intransmutabilitatem (a), vel secundum esse, vel ulterius secundum operationem, sicut angeli et beati qui Verbo fruuntur; quia, quantum ad illam visionem Verbi, non sunt in sanctis volubiles cogitationes, ut dicit Augustinus, 15. de Trinitate (cap. 16). Unde et videntes Deum dicuntur habere vitam aeternam, secundum illud Joan., 17 (v. 3). Haec est autem vita oeterna, etc. "

Haec ille.

Ex quo patet, quomodo operatio angelica, in qui ejus beatitudo consistit, participat quodammodo mensuram aeternitatis. Totam istam conclusionem quasi ponit in tractatu de Instantibus, ubi, postquam conclusit aevum esse quoddam nunc stans, subdit (cap. 4) : " Considerandum autem est quod nulla actio substantiae separatas mensuratur isto nunc, cum nulla actio sua sit substantia sua (a); solius enim Dei actio est sua substantia, et ideo substantia et actio ejus est aeterna. Cum autem angelus agit aliquid extra, sicut quando agit circa ista corpora inferiora, illa transmutando, sicut factum est in angelo Tobiae, tunc actio sua mensuratur tempore nostro. Si autem actio sua non fuerit ad extra, cujusmodi est intelligere, tunc, si intelligit in Verbo, actio sua mensuratur aeternitate participative; sic enim actio sua naturam suam transcendit, quia per naturam nunquam videret aliquid in Verbo. Si vero intelligat per species aliquas, tunc actio sua, cum sit successiva, mensurabitur tempore, quod non est idem tempori nostro, nec etiam cum eo quod formale est in eo, ut supra ostensum est. Et hujus temporis una particula cum multo tempore nostro esse potest, nullo medio in ipso intercidente, quamvis in tempore nostro multa media cadant, propter ejus continuitatem. Cum vero succedunt sibi intellectiones, est ibi tempus perfectum ex multis particulis indivisibilibus in seipsis. Et hae particula: non sunt instantia, quia nulla istarum est eadem in toto tali tempore, sicut est instans temporis in tempore; nec etiam aliqua illarum est continuatio ipsius temporis, sed quaelibet illarum est pars, sicut unitas est in numero. Ex his igitur manifestum est quod tempus nostrum non causatur ab illo tempore, sed ab aevo quod est idem in toto tempore. aevo autem nulla actio mensuratur, sicut dictum est, sed esse aeviternorum, et ipsa aeviterna. aevum autem non se habet ad tempus, sicut aliquid ejusdem speciei, sed tanquam causa analoga; per prius enim reperitur ratio mensurae in aevo quam in tempore. Unde a parte aevi, quod toti tempori nostro coexsistit et cuilibet ejus instanti, inferri potest primum angelum toti tempori nostro coexsistere, sed non quod mensuretur eo. Tempus enim concomitanter se habet ad angelum, ratione scilicet aevi, cui tempus nostrum est adjunctum. Unde, si aliquo modo diceretur angelus commetiri tempori quod (6) est mensura motus, necessario hoc fieret per concomitantiam. Et hoc convenienter dici posset, si tempus non haberet finem, sicut opinio Aristotelis tenet. Tunc enim tempus indeficienter sequeretur aevum. Sed quia tempus non semper durabit, cessabit enim motus (y), non est concomitantia temporis et aevi, nisi ut nunc. Tempus (5) vero quod mensurat actiones angelorum, concomitatur simpliciter aevum. Semper enim angeli intellifa) sua. - Ora. Pr. (6) quod. - quia Pr. (y) primo. - Ad. Pr. (5) Tempus. - praesens Pr. gunt per proprias rerum species, quas apud se liabent. Quia ergo (") hoc tempus absolute concomitatur aevum ; tempori autem nostro in nullo proportionatur, nisi forte per accidens; potest enim una particula illius temporis, licet sit indivisibilis, toti tempori nostro commanere, et ultra adhuc, secundum moram quam traheret angelus super idem intelligibile; ideo per naturam illius temporis non potest inferri quod intelligere angeli mensuretur tempore nostro, nec etiam quod tempus nostrum commensuretur unicae ejus intellectioni, ut ostensum est, nisi ex suppositione, ut si ponatur unam particulam illius temporis, in qua intelligit unum intelligibile, esse (6) coexsistentem alicui particula? temporis apud nos. Tunc enim, ex hypothesi, sequitur tempus nostrum commetiri ipsi intelligere angeli, non tanquam propria ejus mensura, sed tanquam quoddam (y) propriam ejus mensuram concomitans. Et adhuc magis remote tempus, quam aevum ; quia tempus nostrum omnino non comparatur illi tempori, sive illi intelligere, nisi per aevum, a quo utrumque tempus fluit. "

Haec ille. Ex quibus patet tota conclusio, pro qualibet suarum quatuor partium.

Verum, in ultimo allegatis videtur quaedam contradictio ad illa quae superius, probando tertiam conclusionem, allegata sunt de 1 p. Nam in 1 p. dicit beatus Thomas quod tempus continuum mensurans motum localem continuum angeli, non est idem cum tempore nostro. In libello vero de Instantibus, dicitquod est idem. Sed videtur quod potius tenendum est quod dicit in Summa ; quia illa est quasi finalis determinatio, et retractatio prius dictorum; potissime, quia motus angeli in nullo dependet a motu coeli, et sic videtur quod tempus sui motus non est idem cum tempore quod est passio motus coeli.

Item, alia contradictio ibidem apparet: quia scilicet in 1 p., dicit quod tempus discretum, mensurans intellectiones angeli, componitur ex instantibus; in praedicto autem tractatu, dicit oppositum. Sed non est proprie contradictio. Quia, cum dicit, in praedicto tractatu, quod illa? particula? indivisibiles temporis discreti non sunt instantia, intelligit quod non sunt talia instantia, qualia sunt instantia temporis nostri, scilicet fluentia, et raptim transeuntia, terminantia, vel inchoantia, vel continuantia aliquod continuum. Sexta conclusio est quod, sicut omnium temporalium corporalium est idem tempus numero, ita omnium aevilernoriim est idem aevum numero; et illud est subjective in beatiori angelo. Primam partem hujus conclusionis ponit beatus Thomas, 1 p., q. 10, art. 6, ubi sic ait : " Ratio unitatis temporis est unitas primi motus, secundum quem, cum sit simplicissimus, omnes alii mensurantur, ut dicitur, 10. Metaphysicae (t. c. 2). Sic igitur tempus ad illum motum comparatur, non solum ut mensura ad mensuratum, sed etiam ut accidens ad subjectum ; et sic ab eo recipit unitatem. Ad alios autem motus comparatur solum ut mensura ad mensuratum; mule, secundum eorum multitudinem non multiplicatur, (piia una mensura separata possunt multa separari. Hoc igitur habito, sciendum quod de spiritualibus creaturis duplex fuit opinio. Quidam enim dixerunt quod omnes processerunt a Deo in quadam aequalitate, ut dicit Origenes; vel etiam multoe earum, ut quidam posuerunt. Alii vero dixerunt quod omnes substantia spirituales processerunt a Deo in quodam ordine et gradu. Et hoc videtur sentire Dionysius, qui dicit, lU. capitulo Caelestis Hierarchias, quod inter substantias spirituales sunt prima?, niediae, et infima?, etiam in uno ordine angelorum. Secundum primam opinionem necessarium est dicere quod sunt plura aeva, secundum quod sunt plura aeviterna prima et aequalia. Secundum vero secundam opinionem oportet dicere quod sit unum aevum tantum ; quia, cum unumquodque mensuretur simplicissimo sui generis, ut dicitur, 10. Metaphysicx (t. c. 2), oportet quod omnium aeviternorum esse mensuretur per simplicius esse primi aeviterni, quod tanto est simplicius quanto prius. Et quia secunda opinio est verior, concedimus, ad pnesens, esse unum aevum tantum (a). "

Haec ille. Item, 5. Quodlibeto, art. 7, sic dicit : " Ex ignorantia lingua; graecae provenit, quod communiter apud multos aevum ab aeternitate distinguitur, ac si distingueretur avOporao; ab homine : quod enim in graeco dicitur aiojv, in latino dicitur aeternitas; et sic Dionysius, 10 capit, de Divinis Nomin., pro eodem utitur aevo et aeternitate. Sed quia hominibus est utendum ut plures, si utrumque distinguamus ab invicem, :wum nihil aliud erit, nisi quosdam aeternitatis participatio, ut essentialis (eternitas ipsi Deo attribuatur, aevum autem, quasi aeternitas participata, substantiis spiritualibus, quic sunt supra tempus. Quia vero id quod per essentiam dicitur, est mensura ejus quod per participationem dicitur, potest dici quod prima mensura omnium aeviternorum est ipsa Dei aeternitas; sicut etiam substantia Dei est mensura omnis substantiae, ut dicit Commentator, 10. Metaphysica; (t. c. 7). Si quis tamen velit accipere mensuram homogeneam, id est, ejusdem generis, dicunt quidam quod non est una mensura communis, sed quodlibet aeviternum habet suum aevum. Sed hi propriam vocem ignoraverunt. Sic enim verum esset, quod dicunt, si omnia aeviterna essent aequalia; sic enim unum eorum non esset mensura alterius. Hoc autem verum non est, quia in angelis est accipere primum, medium, et infimum, non solum secundum diversas hierarchias et ordines, sed etiam secundum diversos angelos in eodem ordine, ut patet per Dionysium, 10. capit. Coelestis Hierarchix. Et quia semper illud quod est simplicissimum, est mensura in quolibet genere, ut dicitur, 10. Metaphysicas (t. c. 2), ideo necesse est ut duratio simplicissimi aeviterni sit mensura omnium aeviternorum. "

Haec ille. Eamdem sententiam ponit in tractatu de Instantibus, ubi sic dicit (cap. 5) : " Nunc superest ostendere, cujus sit aevum tanquam subjecti. Ad cujus evidentiam, considerandum est quod, sicut dicitur in 10. Metaphysicas (t. c. 2), unumquodque mensuratur per simplicissimum sui generis. Est enim semper accipere simplicissimum secundum multitudinem, sed non secundum magnitudinem. Et hoc, vel simpliciter, sicut unitas est mensura omnis numeri, vel in ipso genere habens rationem generis, sicut binarius est numerus simplicissimus, minimam habens compositionem ; sed non est mensura simpliciter, sed tantummodo numerorum parium. Simplicissimum autem in motibus, secundum multitudinem, est motus primus, quo mensurantur caeteri motus. Secundum vero magnitudinem, non est accipere simplicissimum; quia magnitudo est divisibilis in infinitum. Ex statuto tamen jsigniQca-tur minimum, secundum magnitudinem, ad quod alia mensurantur, ut pes, vel aliquid simile. Semper autem illud minimum secundum multitudinem, quod est mensura, est in aliquo mensuratorum suorum, ut in subjecto; ad alia vero comparatur ut mensura tantum. Et ideo tempus est in primo motu, ut in subjecto. Semper autem in rebus ordinatis inter se, supremum infimi attingit infimum supremi. Ideo tempus in supremo, scilicet ubi est ut in subjecto, conjungitur aevo quasi in infimo, sic quod (ot) aevum non pertinet ad caelum, nisi ut mensura tantum. Oportet ergo aevum esse, ut in subjecto, in re tali, cui conjungitur aeternitas ,in ratione mensurae. Nulla (G) autem creatura, secundum suum esse, est aeterna; potest tamen, secundum actionem suam, participare aeternitatem (y) : sicut angelus, qui intuetur res in speculo aeternitatis; haec enim est perfectio essentiae, videlicet visio gloriae. aevum igitur, ut in subjecto, erit in illo qui magis participat in tali visione; illius enim essentia est magis perfecta, et natura sublimata. Et ideo, supposito quod Lucifer fuerit maximus angelorum, si stetisset, tunc fuisset in eo aevum, ut in subjecto; sed quia natura ejus non est perfecta perfectione aeternae gloriae, non erit in eo aliquid quod sit aliis mensura, - QUAESTIO II. sed in eo qui magis inter omnes est illius gloriae particeps. Manifestum est enim quod in corpore perfectissimo, quod a corruptione est maxime remotum, utputa in corpore coelesti, est unde alia mensurantur; ejus enim perfectio sequitur naturam suam, quia non est aliquis nixus (a), vel motus ad oppositum suae perfectionis in eo. In angelis autem non est tota perfectio a natura, quia potest in eis esse motus ad oppositum ; ut patet in his qui peccaverunt, in quibus aliqui perfectiorem naturam habuerunt multis qui steterunt; sed horum nulla perfectio est per gloriam. Et ideo ille qui perfectiorem naturam habet in gloria, in se habet unde alii mensurantur. "

Haec ille.

Simile ponit, 2. Sen-tent., dist. 2, q. 1, art. 2 (ad 5" ).

Ex quibus potest ratio, pro conclusione, formari. Quandocumque sunt multa ejusdem generis eadem mensura homogenea mensurabilia, semper prima talium mensura est formaliter vel subjective in primo et simplicissimo ejusdem generis. Sed omnia aeviterna sunt in eodem genere mensurabilis, et mensurabilia eadem mensura homogenea, sicut temporalia eodem tempore; et inter ea est aliquid simplicissimum. Igitur in illo erit aevum, sicut in subjecto, vel sicut forma in suo formabili. Major et minor patent ex praedictis. Et in hoc primus articulus terminatur.