ARTICULUS I.

PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quini liberum arbitrium est iimedam potentia unium? in miliis. Hanc ponit heatus Thomas, 1 p., q. 83, art. 2, (i) aut. - ut IV. ubi sic dicit : " Quamvis liberum arbitrium nominet quemdam actum, secundum propriam significationem vocabuli; tamen, secundum communem usum loquendi, liberum arbitrium dicimus id quod est principium hujus actus, scilicet quo homo libere judicat. Principium autem actus (a) in nobis est et potentia et habitus : dicimur enim aliquid cognoscere per scientiam, et per intellectivam potentiam. Oportet ergo quod liberum arbitrium sit potentia, vel sit habitus, vel sit potentia cum aliquo habitu. Quod autem non sit habitus, nec potentia cum habitu, manifeste apparet ex duobus. Primo quidem, quia, si est habitus, erit naturalis; hoc enim est naturale homini, quod sit liberi arbitrii. Nullus autem habitus naturalis adest nobis, ad ea quae sunt liberi arbitrii , vel subsunt libero arbitrio : quia ad ea respectu quorum habemus habitus naturales, naturaliter inclinamur, sicut ad assentiendum primis principiis ; ea autem ad quae naturaliter inclinamur, non subsunt libero arbitrio, sicut dictum est de appetitu beatitudinis. Unde contra propriam rationem liberi arbitrii est, quod sit habitus naturalis. Contra naturalitatem autem ejus est, quod sit habitus non naturalis. Et sic relinquitur quod nullo modo sit habitus.

Secundo hoc apparet, quia habitus dicuntur secundum quos nos habemus ad passiones vel ad (6) actus bene vel male, ut dicitur, 2. Ethicorum (cap. 5) : nam per temperantiam nos bene habemus ad concupiscentias, per intemperantiam autem male ; per scientiam autem bene nos habemus ad actum intellectus, dum verum cognoscimus, per habitum autem contrarium male. Liberum autem arbitrium indifferenter se habet ad bene eligendum vel male. Unde impossibile est quod liberum arbitrium sit babitus. Relinquitur ergo quod sit potentia. "

H;ec ille.

Simile dicit, de Veritate, q. 24, art. 4; et 2. Sentent., dist. 24, q. 1, art. 1. Ex quibus potest formari talis ratio : Omne quod est in nobis naturale principium activum, indifferens ad bene et male eligendum, nominat potentiam animae, et non actum, nec habitum. Sed liberum arbitrium est hujusmodi. Igitur, etc. Secunda conclusio est quod liberum arbitrium est unica potentia, et non multae. Hanc ponit sanctus Thomas, de Veritate, q. 24, art. 5, ubi sic : " Duplici consideratione fuerunt quidam moti, ad ponendum liberum arbitrium esse plures potentias. Una quidem, ex hoc quod videbant qer liberum arbitrium nos posse in actus omnium potentiarum ; unde ponebant liberum arbitrium esse puasi totum universale, respectu omnium potentiarum. Sed hoc esse non potest : quia sic sequeretur quod in nobis sint multa libera arbitria, propter potentiarum multitudinem; multi enim homines sunt multa animalia. Nec ad hoc ponendum cogimur ratione praedicta : omnes enim actus diversarum potentiarum non referuntur ad liberum arbitrium, nisi mediante unico actu, qui est eligere; secundum hoc enim libero arbitrio movemur, quod libero arbitrio moveri eligimus; et sic de aliis actibus. Unde ex hoc non ostenditur liberum arbitrium esse plures potentias, sed esse unam potentiam, moventem sua virtute diversas potentias. Alia vero consideratione movebantur quidam ad ponendum pluralitatem potentiarum in libero arbitrio, ex hoc quod videbant in actu liberi arbitrii concurrere aliqua quae ad diversas potentias pertinent, scilicet judicium, quod est rationis, et appetitum, qui est voluntatis; unde dixerunt liberum arbitrium colligere in se plures potentias, per modum quo totum integrale continet suas partes. Hoc autem esse non potest. Cum enim actus qui libero arbitrio attribuitur, scilicet eligere, sit unus specialis actus, non potest a duabus potentiis immediate progredi; sed progreditur ab una immediate, et ab altera mediate, inquantum scilicet quod est prioris potentia?, in posteriori relinquitur. Unde restat quod liberum arbitrium sit una potentia. "

Haec ille. Simile ponit, 2. Sentent., ubi supra (dist. 24, q. 4), art. 2, ubi sic dicit : " Liberum arbitrium quidam posuerunt esse non determinatam potentiam, sed colligere omnes vires rationalis animae, sicut totum universale suas partes. Hoc autem non videtur conveniens. Tum quia oporteret quod, multiplicatis potentiis, liberum arbitrium multiplicaretur secundum esse ; multi enim homines sunt multa animalia, et non unum. Tum quia oporteret quod ratio liberi arbitrii in singulis potentiis salvaretur; quod non potest esse, quia actus qui libero arbitrio assignatur, non est cujuslibet potentiae, sed alicujus determinatae.

Et ideo alii dicunt quod liberum arbitrium colligit multas potentias, sicut totum integrale suas partes. Nec hoc videtur conveniens : quia potentiae non possunt esse partes integrales alicujus unius, si accipiatur unum simpliciter; nisi forte dicatur unum quod est aggregatione vel ordine; liberum autem arbitrium non potest sic esse unum, sed simpliciter, cum sibi unus actus attribuatur.

Quidam autem dicunt quod liberum arbitrium colligit plures potentias, scilicet voluntatem et rationem, sicut habitus utriusque ; propter quod dicitur facultas voluntatis et rationis. Sed hoc, vel improprie dicitur, vel, si nomen habitus proprie sumatur, non potest esse immediate unus habitus duarum potentiarum : quia unus habitus ad unum actum ordinatur, qui est unius potentiae.

Ideo aliter dicendum est. Quia aliquid dicitur colligere plura, dupliciter : uno modo, essentialiter, sicut totum colligit suas partes; alio modo, virtualiter, sicut quando virtus plurium rerum in uno participatur. Secundum hoc ergo, dico quod liberum arbitrium non colligit plures potentias essentialiter, sed virtualiter, quasi una potentia determinata. Sic enim est in potentiis animae, quod, cum omnes ab essentia animae oriantur, quasi proprietates ab essentialibus rei, est tamen quidam ordo originis hujusmodi, ut scilicet origo unius potentiae, originem alterius praesupponat, qua mediante, quodammodo ab essentia animae procedat. Quod ex actibus considerari potest. Actus enim unius potentiae, necessario actum alterius praesupponit; sicut actus appetitivae, actum apprehensivae. Et inde est quod, sicut virtus essentia? animae in potentia relinquitur, ita etiam virtus potentiae prioris relinquitur in sequenti. Et inde est quod aliqua potentia virtutes plurium potentiarum in se colligit. Et sic est in libero arbitrio. Quod ex actu ejus patet. Eligere enim, quod actus ejus ponitur, importat discretionem et desiderium ; unde eligere est alterum alteri praeoptare. Haec autem duo, sine virtute voluntatis et rationis perfici non possunt. Unde patet quod liberum arbitrium virtutem rationis et voluntatis colligit, propter quod facultas utriusque dicitur. "

Haec ille. Ex quibus potest formari talis ratio. Si liberum arbitrium includeret in se multas potentias realiter distinctas, inclusione essentiali : vel hoc est per modum totius universalis; vel per modum totius integralis; vel per modum habitus ad duas potentias pertinentis. Sed nullo istorum modorum potest includere multas potentias essentialiter. Igitur, etc. Tertia conclusio est haec : Quod liberum arbitrium non est potentia cognitiva, sed appetitiva. Hanc ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 83, art. 3, ubi sic: a Proprium liberi arbitrii est electio: ex hoc enim liberi arbitrii esse dicimur, quod possumus unum recipere, alio recusato; quod est eligere. Et ideo naturam liberi arbitrii ex electione considerare oportet. Ad electionem autem concurrit aliquid ex parte cognitivae virtutis, et aliquid ex parte appetitivae. Ex parte quidem cognitivae, requiritur consilium, per quod dijudicatur quid sit alteri praeferendum. Ex parte autem appetitivae, requiritur quod appetendo acceptetur id quod per consilium dijudicatur. Et ideo Aristoteles, in 6. Ethicorum (cap. 2), sub dubio derelinquit utrum principalius electio pertineat ad vim cognitivam , vel ad vim appetitivam ; dicitur enim quod electio vel est appetitus intellectivus, vel intellectus appetitivus. Sed, in 3. Ethicorum (cap. 3), in hoc magis declinat quod sit appetitus intellectivus, nominans electionem desiderium consiliabile. Et hujus ratio est: quia proprium objectum electionis est id quod est ad finem; hoc autem, inquantum hujusmodi, est ratio boni quod dicitur utile; unde, cum bonum, inquantum hujusmodi, sit objectum appetitus, sequitur quod electio sit actus appetitivae virtutis. Et sic liberum arbitrium est appetitiva potentia. "

Haec ille. Ex quo potest formari talis ratio : Omnis potentia electiva, et electionis elicitiva, est formaliter appetitiva. Sed liberum arbitrium est hujusmodi. Igitur, etc. Quarta conclusio est quod liberum arbitrium est ipsa eadem potentia quae dicitur voluntas, et non est potentia a voluntate realiter distincta. Hanc ponit sanctus Thomas, ibidem (1 p., q. 83), art. 4, ubi sic : a Potentias appetitivas oportet esse proportionatas potentiis apprehensivis. Sicut autem ex parte apprehensionis intellectiva: se habent intellectus et ratio, ita ex parte appetitus intellectivi se habent voluntas et liberum arbitrium , quod nihil aliud est quam vis electiva. Et hoc patet ex habitudine objectorum et actuum. Nam intellectus importat simplicem acceptationem alicujus rei; unde intelligi dicuntur proprie prima principia naturaliter (cc), quae sine collatione per seipsa cognoscuntur. Ratiocinari autem proprie est devenire ex uno in cognitionem alterius; unde proprie de conclusionibus ratiocinamur, quae ex principiis innotescunt. Similiter ex parte appetitus, velle importat simplicem appetitum alicujus rei; unde voluntas dicitur esse de fine, qui propter se appetitur. Eligere autem est appetere aliquid propter alterum consequendum; unde proprie est eorum quae sunt ad finem. Sicut autem se habet in cognitivis principium ad conclusionem, cui propter principia assentimus; ita in appetitivis se habet finis ad ea quae sunt ad finem, et propter finem appetuntur. Unde manifestum est quod, sicut se habet intellectus ad rationem, ita se habet voluntas ad vim electivam, id est, ad liberum arbitrium. Ostensum estautem supra, quod ejusdem potentiae est inlelligere et ratiocinari, sicut ejusdem virtutis est quiescere et moveri. Unde ejusdem potentiae est velle et eligere. Et propter hoc, voluntas et liberum arbitrium non sunt duae potentiae, sed una. "

Haec ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Potentia volitiva linis, et electiva eorum quae sunt ad finem, non sunt duae potentiae, sed una et eadem. Sed voluntas et liberum arbitrium sic se habent sicut potentia volitiva finis et electiva eorum quae sunt ad finem. Igitur non sunt duae potentiae, sed una et eadem. Major patet per simile de ratione et intellectu. Minor patet ex quid nominis terminorum. Eamdem conclusionem ponit, 2. Senteni., ubi supra (dist. 24, q. 1), art. 3; et de Veritate, q. 24, art. 6. i,a) principia naturaliter.

primi natura Vr.

Quinta conclusio est quod Illicium arbitrium, seu voluutas, non est polcnlia pure passiva; Immo est activa et motiva. Hanc conclusionem inlcudil saucius Thomas, I p., q. fc2, ait. 4, lilii sic : u Aliciuiil dicitur movero dupliciter. Uno modo, per modum finis; sicut dicitur quod linis movet cflicieulem. Et hoc modo intellectus movet volunlatem : quia bonum intellectum, usi objectum voluntatis, et movet ipsam ut linis. Alio modo, dicitur aliquid movere per .....dum agentis; sicut alienius, movet alteratum, et impellens movet impulsum. Kt hoc modo voluntas movet intellectum, et omnes alias animae vires, ut dicit Anselmus in libro de Simiiitudinibus (a) (cap. 2). Cujus ratio est, quia in omuibus potentiis activis ordinatis, illa potentia cilia; respicii linum universalem, movet potentias qiiae respiciunt lines particulares. Et hoc apparet tam in naturalibus quum in politicis. Coelum enim, quod agit ad universalem conservationem intolerabilium et corruptibilium , movet omnia interiora corpora, quorum unumquodque agit ad conservationem propria; speciei, vel individui. Rex etiam, qui intendit bonum commune tutius regni, movet per suum imperium singulos propositos civitatum, qui singulis civitatibus regiminis curam impendunt. Objectum autem voluntatis est bonum et linis in communi. Quaelibet aulem (6) potentia comparatur ad aliquod bomini proprium silii conveniens; sicut visus ad cognitionem coloris, et intellectus ad cognitionem veri. Et ideo voluntas per modum agentis movet omnes animae potentias ad suos actus, praeter vires naturales vegetativa: partis, qua; nostro arbitrio non subduntur. " - Haee ille. Simile ponit, i 2 , q. 9, ait. 1, ubi probat quod voluntas movet omnes alias poteulias animae. In tertio vero articulo sic dicit: " Ad voluntatem pertinet movere alias animae potentias ex ratione linis, qui est voluntatis objectum. Sed, sicut dicium est, hoc modo se habet linis in appetibilibus, sicut principium in intelligibilibus. Manifestum estautem quod intellectus, per hoc quod cognoscit principium, reducit seipsum de potentia in actum, quantum ad cognitionem conclusionum ; et hoc modo movet seipsum. Et similiter, voluntas, per hoc quod vult liiiein, movet seipsam ad volentium ea qua sunt ad liiiein. n - - Haec ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Nulla potentia movens alias ad suos actus, est mere passiva; inimo est aliqualiter activa. Sed voluntas est hujusmodi. Igitur. - Secundo sic : Omnis potentia movens seipsam ad suum actum, est activa, et non pure passiva. Sed voluntas est hujusmodi. Igitur. Major nola est. Minor probatur : quia, sicut se habet intellectus respectu conclusionum dediicibi-liiiin ex principiis, ita se habet voluntas respectu eorum quae sunt ad finem; sed intellectus actu cognoscens principia, potest se movere ad actum cognoscendi com lusiones; igitur voluntas actu appetens finem, potesl se movere ad eligendum ea qua; sunt ad finem. Et in hoc primus articulus terminatur, etc.