ARTICULUS II.

RECITANTUR ALIORUM OBJECTIONES I 1. Contra primam conclusionem Argumenta Aureoli.

Quantum ad secundum articulum, ponendae sunt objectiones adversariorum. Et quidem, contra primam conclusionem arguit Aureolus (2. Sentent., dist. 4, q. 1, art. 3), probando quod inconsiderato intellectus non fuit causa primi peccati in voluntate angeli. Et Primo arguit sic. Si inconsideratio illa fuit causa quare Lucifer peccavit, quaero : quare Lucifer magis habuit istam inconsiderationem, quam unus angelus bonus, multo imperfectior eo in naturalibus? Aut enim a casu ; et sic (a) peccasset a casu; nunc autem peccatum est in his quae fiunt a proposito et ex deliberatione. Aut fuit ex conditione naturae; et hoc non, cum habuerit naturalia splendidissima, et considerationem splendidiorem. Aut fuit a voluntate ipsius nolentis (6) considerare, quemadmodum voluntas alterius volebat considerare; et si sic, habeo propositum, quod prima radix peccati fuit in angelo ex parte voluntatis, et non ex parte intellectus. Secundo ad idem. Quia, si peccatum angeli fuisset inconsideratio de gratia, sequitur quod non fuisset peccatum. Et ratio est : Quia appetere bonum, sub ratione illa sub qua est appetibile, non est peccatum. Sed beatitudo, secundum se et propriam rationem, est quoddam appetibile, et non secundum rationem gratiae. Ergo appetere beatitudinem absolute, non considerando de gratia, non est peccatum. Confu inatur. Quia naturalis inclinatio est ad appetendum beatitudinem; secundum enim Augustinum, omnes volumus esse beati. - QUAESTIO I. Confirmatur secundo. Quia multum refert habere actum electionis indebite circumstantionatum privative, et contrarie, hoc est, aut elicere actum circumstantionatum circumstantia opposita, vel elicere actum carentem praecise circumstantia debita, absque hoc quod sit ibi circumstantia opposita : sicut aliud est velle esse beatum sine gratia privative, ut gralia non cadat in electione, nec ejus (a) oppositum ; et aliud sine gratia contrarie, quia oppositum cadit in electione, puta velle esse beatum ex propriis meritis. Licet igitur actus habens circumstantiam oppositam sit malus et demeritorius, tamen actus qui tantum caret circumstantia debita, non est malus, nec demeritorius, nisi ubi est obligatio ad semper eliciendum cum illa circumstantia; tunc enim esset peccatum omissionis. Sed quare unus viator obligatur, in omni actu appetendi beatitudinem, actu considerare de gratia? Et praeterea : si non semper tenebatur actu considerare de gratia, habetur propositum. Si sic, igitur primum peccatum ejus fuit omissionis, et non superbiae, contra te. Si enim non semper tenetur (6) considerare de gratia, licet quandoque, et (y) appetere beatitudinem in se, non est de se malum, non videtur quod appetere hoc modo beatitudinem sit peccatum. Confirmatur. Si peccatum angeli fuisset appetere beatitudinem cum opposito gratiae contrarie (8), igitur in eo vere fuisset consideratio gratiae. Si vero tantum privative, quare peccavit? Tertio principaliter, quod inconsideratio non sit radix peccati. Quia ex articulo Parisiensi, intellectu exsistente in apice rationis, voluntas potest in oppositum. Ergo, dato quod angelus summe considerasset de gratia, potuit per voluntatem elicere conformem vel difformem actum. Quarto. Sequitur quod primum peccatum angeli fuerit ignorantia. Vel enim non tenebatur considerare de gratia; et tunc illud quod sequebatur ex illa inconsideratione, non erat peccatum : sicut si non teneor considerare ad inebriandum me, illud quod sequitur ex ebrietate, non est peccatum; si enim ebrius fornicetur, non peccat, nisi per hoc quod tenebatur se non inebriare. Si autem tenebatur considerare, et ex non considerare sequebatur electio mala; ergo illa inconsideratio primo fuit peccatum ; immo erat dupliciter imputabile, ut dicit Aristoteles, 3. Ethicorum (cap. 5), de ebrietate.

Haec Aureolus, in forma. g 2.

Contra secundam conclusionem I. Argumenta Scoti.

Contra secundam conclusionem arguit Scotus (2. Sentent., dist. 6, q. 1), probando quod diabolus potuit appetere aequalitatem Dei absolutam. Primo. Quia voluntas habet duplicem actum amandi, scilicet amorem amicitiae, et actum concupiscendi aliquid amato. Et secundum utrumque actum, habet totum ens pro objecto; ita quod, sicut quodcumque ens potest amare amore amicitiae, ita quodcumque ens potest appetere vel concupiscere ipsi amato. Igitur, cum (a) angelus potuit seipsum amare amore amicitiae, potuit etiam sibi concupiscere quodcumque concupiscibile bonum. Et ita, cum aequalitas Dei sit quoddam bonum concupiscibile secundum se, igitur angelus potuit illud bonum concupiscere. Secundo. Si aequalitas Dei esset possibilis angelo, angelus posset eam concupiscere sibi; planum est. Sed hujusmodi impossibilitas non prohibet quin angelus posset hoc velle; quia voluntas potest esse impossibilium, 3. Ethicorum (cap. 5), et Damasc. (de Fide orth., lib. 2). Hoc etiam probatur : quia damnati odiunt Deum, juxta illud (Psalm. 73, v. 23) : Superbia eorum qui te oderunt, ascendet semper. Odiens autem vult oditum non esse, secundum Aristolelem, 2. Ethicorum. Igitur volunt Deum non esse. Sed hoc in se est omnino impossibile, et incompossibile. Igitur impossibilitas appetibilis non prohibet quin possit appeti a volente peccante. Confirmatur. Quia voluntas peccans potuit velle Deum non esse, et potuit cum hoc velle illum gradum et illam eminentiam Dei esse in aliquo alio. Ergo potuit illam velle esse in se, sicut in alio; et ita potuit velle sibi illam eminentiam Dei. II. Argumenta Aureoli.

Ad idem arguit Aureolus (2. Sentent., dist. 6, q. i, art. 2). Primo. Non minus est potens voluntas in appetendo, quam intellectus in repraesentando; immo, aliqua quae intellectus sequens naturam rei non potest componere, potest voluntas copulare et appetere. Sed intellectus potest repraesentare simultatem contradictionis; unde potest praesentare quod esse et non esse sunt contradictoria. Ergo voluntas potest velle. Confirmatur. Quia voluntas potest velle quod contradictoria essent simul vera. Confirmatur etiam. Quia, licet intellectus sequens naturam rei, non possit componere contradictoria, cujus, ut sic, est tantum formare propositiones indicativas; tamen intellectus qui sequitur determinationem voluntatis, cujus est formare, ut sic, propositiones imperati vas, cujusmodi est actus liberi arbitrii, talis intellectus videtur posse formare vel componere simul contradictoria. Secundo. Non minus est potens voluntas deliberativa, quam sit voluntas non deliberativa. Sed TENTURUM voluntas non deliberativa, licet non discreta, potest appulere contradictoria; unde potest esse impossibilium, 3. Ethicorum (cap. 5). Quare, etc. - Dicetur forte, quod ratio non concludit. Non enim est simile de voluntate deliberativa, et non deliberativa; quoniam deliberativa semper sequitur rectam rationem, sed recta ratio non est impossibilium.

Contra. Quia hoc falsum supponit; quia voluntas deliberativa, quandoque potest esse contra dictamen rectae rationis. Ideo dixi voluntate, licet non discreta. Tertio. Tu ponis quod angelus potuit appetere aequalilatem Dei indirecte, puta appetendo se habere gloriam a se. Ex hoc arguo sic. Ita implicat contradictionem, quod angelus habeat gloriam a se, sicut quod sit Deus. Igitur, propter implicationem contradictionis, non oportet ponere quod angelus non potuerit appetere aequalitatem Dei. Consequentia patet. Sed antecedens probatur. Quia habere gloriam a se, est babere gloriam per principia naturalia. Sed habere beatitudinem vel gloriam per principia naturalia, arguit in angelo infinitatem essentiae suae, in ratione objecti; arguit etiam omnipotentiam. Quare, etc. - Ilitc ille, in forma. Sj 3.

Contra tertiam conclusionem Argumenta Scoti. - Contra tertiam conclusionem arguit Scotus (12. Sentent,, dist. 6, q. 2), probando quod non fuit primuni peccatum diaboli superbia, multipliciter. Et Primo sic. Peccatum diaboli fuit maximum peccatum, quia irremediabile. Superbia autem non est maximum peccatum. Quod patet: quia ejus oppositum, scilicet humilitas, non est maxima virtutum. Tum quia humilitas potest esse informis, non autem charitas, igitur minus bonum est humilitas. Tum quia, loquendo de virtutibus moralibus, humilitas est quaedam temperantia; omnis autem temperantia est minus perfecta virtus quam amicitia, quae est perfectissima virtus sub justitia, 8. Ethicorum (cap. 1); igitur, etc. Secundo. Quia superbia consistit in irascibili. Nullus autem actus irascibilis potest esse primus; quia irascibilis est propugnatrix concupiscibilis; et ideo passiones ejus oriuntur ex passionibus concupiscibilis. Terlio. Quia superbia videtur esse appetitus excellentia?; quia, secundum Augustinum, 14. de Civitate Dei (cap. 13) : Quid est superbia, nisi perversae celsitudinis appetitus? Excellentia autem est respectu aliorum quibus excellit. Sed angelus non primo appetiit aliquid in ordine ad alios; sed prius appetebat aliquid in se, quam illud appeteret in ordine ad aliud. Sicut nihil est ad alterum, nisi quod prius est ad se; ita nullus appetit aliquid in ordine ad aliud, nisi quia prius appetit sibi; et per consequens, primo sibi appetebat illam, quam respectu aliorum. Quarto. Quia inferiores daemones non videntur appetiisse dominium disconveniens eis, nec etianl consensisse dominio Luciferi; probabile enim videtur quod magis appetierunt esse sub Deo, quam sub Lucifero. Igitur primum peccatum non videtur in eis fuisse superbia. Quinto. Quia primus actus inordinatus voluntatis daemonis, fuit velle amicitiai respectu sui. Igitur non fuit proprie superbia. Antecedens probatur. Quia nullum nolle est primus actus inordinatus voluntatis : quia non potest haberi nolle, nisi in virtute alicujus velle; et, si velle fuit ordinatum, accipiendo objectum cum circumstantiis debitis, nolle quod haberetur sibi consequenter, esset ordinatum. Eodem modo, omnis amor concupiscentiae praesupponit amorem amicitiae; et, si amor amicitia? esset ordinatus, tunc amor vel velle concupiscentiae consequens, esset ordinatum ; nam, si ordinate amo illud cui amo bonum, ordinate volo illud bonum, cui volo bonum. Sequitur igitur quod primus actus inordinatus voluntatis fuit primum velle amicitiae, respectu ejus cui voluit bonum. Hoc autem objectum non fuit Deus; quia non potuit Deum inordinate amare ex intensione, amore amicitiae; nam Deus est tale amabile, quod ex sola (a) ratione sui, ut objectum est, dat completam rationem bonitatis actui perfecte intenso. Nec est verisimile quod aliquid aliud a se, nimis intense amaverit, actu amicitiae. Tum quia inclinatio naturalis magis inclinavit ad se, quam ad aliquid aliud creatum amandum sic. Tum quia non videtur quod aliquod aliud creatum sic intellexerit sicut se. Tum quia amicitia fundatur super veritate, 8. Ethicorum (cap. 1); et etiam amicabilia ad alterum, procedunt ex amicabilibus ad seipsum, 9. Ethicorum (cap. 4). Igitur primus actus inordinatus, fuit actus amicitiae respectu sui. Et sic patet antecedens. Sed consequentia probatur. Quia inordinatus amor amicitiae respectu sui, non est superbia proprie dicta, sed videtur reduci ad luxuriam; sicut peccatum quo quis inordinate delectatur in speculatione conclusionis geometricae, reducitur ad luxuriam. Sexto. Quia praesumptuosus videtur praeferre se aliis, in bonis quae vere habet, vel in his quae reputat se babere de se. Amor autem amicitiae inordinatae respectu sui, non videtur esse talis praesumptio : quia ejusdem rationis videtur esse in malitia, immoderate se amare amore amicitiae, et alium, puta proximum ; sed amando alium immoderate, nullus dicitur praesumptuosus, sed magis luxuriosus; igitur nec sic amando se. Septimo. Quia primum peccatum ejus : aut fuit velle; aut nolle. Non potest dici quod nolle : quia (a) sola. - tota IV. omne nolle praesupponit aliquod velle; a nullo enim refutatur aliquid, nisi quia non potest stare cum objecto volito, vel cum aliquo acceptato tanquam convenienti; et a simili, omne nolle inordinatum, praesupponit velle deordinatum. Si dicatur quod primum peccatum ejus fuit velle : aut ergo velle amicitia?; aut velle concupiscentiae. Si velle amicitiae, probatum est quod illud fuit luxuria. Si velle concupiscentia;; igitur illud fuit etiam luxuria. Quod probatur : quia primum concupitum ab eo, non fuit aliud quam beatitudo; sed (a) concupiscendo illam, non peccavit nisi peccato luxuriae ; igitur, etc. Major patet quadrupliciter. Primo. Nam primum concupiscere inordinatum, non processit ex affectione justitiae; sicut nec aliquod aliud peccatum procedit ex illa affectione; igitur ex affectione commodi. Quia omnis actus voluntatis elicitus, aut elicitur secundum affectionem justitiae, aut commodi, secundum Anselmum, de Casu Diaboli, cap. 4; secundum autem Anselmum, maximum commodum maxime appetitur a voluntate non sequente regulam justitiae, et ita primo, quia nihil aliud regulat illam voluntatem non rectam, nisi appetitus inordinatus et immoderatus illius maximi commodi. Maximum autem commodum, est beatitudo perfecta. Igitur, etc. Secundo. Quia primum peccatum in concupiscendo, fuit aliquod velle; nihil enim refugit aliquid a se, hoc est, ne sibi adjungatur vel conjungatur, nisi quia ejus oppositum concupivit. Aut igitur illud concupivit amore honesti, aut amore utilis, aut amore delectabilis. Non amore honesti; quia tunc non peccasset. Nec amore utilis; quia ille non est primus amor; ex quo enim omne utile, respectu alicujus est utile, nullus primo concupiscit utile, sed illud ad quod est utile. Primo igitur peccavit, amando aliquid excessive, tanquam sumine delectabile. Summum autem delectabile, est beatitudo. Igitur, etc. Tertio. Omnis potentia appetitiva consequens in actu suo (?) actum apprehensivae potentiae, primo appetit delectabile convenientissimum suae cognitivae, vel delectationem in appetibili ; quia in tali appetibili (y) maxime quietatur. Quod patet de appetitu consequente apprehensionem gustus vel auditus, visus vel lactus; quia quilibet talis maxime appetit objectum perfectissimum potentiae apprehensivae, cujus actum consequitur in appetendo. Igitur voluntas separata ab omni appetitu sensitivo, primo omnino appetit illud quod est convenientissimum intellectui, cujus convenientiam sequitur illud appetere; vel primo appetit delectationem in tali objecto, et per consequens beatitudinem includentem objectum et actum et delectationem consequentem. Quarto. Illud primo appetitur a voluntate non regulata per justitiam, quod, si esset solum, appeteretur, et nihil aliud sine illo. Sed tale est delectatio : non enim excellentia, nec aliquid aliud, si esset triste, appeteretur; sed delectatio, vel aliquid tale appeteretur. Ergo videtur quod primo concupivit beatitudinem. Sic igitur patet prima pars antecedentis. Sed secunda probatur. Quia appetitus beatitudinis non est proprie superbia, sed ad peccatum luxuriae reduci potest. Licet enim proprie luxuria sit in actibus carnis, tamen omne delectabile immoderate appetitum, inquantum delectabile, potest dici luxuria, si non est excellentia concupita; sicut nec fuit ista appetitio beatitudinis.

Haec ille, in forma. S 4.

Contra quartam conclusionem I. Argumenta Aureoli.

Contra quartam conclusionem arguit Aureolus (2. Sentent., dist. 4, q. 1, art. 2), probando quod angelus potuit peccare in primo instanti sui esse, vel suae creationis. Et arguit Primo sic. Quia in quocumque instanti sunt omnes causae alicujus actus, potest actus elici sic circumstantionatus, vel carens circumstantia debita inesse. Haec propositio patet: quia pro quocumque instanti potest poni causa, potest poni suus effectus; ut patet(a) per Aristolelem, 9. Metaphysicae, loquendo de potentia propinqua. Sed in primo instanti creationis angeli, fuerunt omnes causae quae sunt necessariae ad actum circumstantionatum. Igitur, pro illo instanti, potuit elicere actum circumstantionatum, vel etiam carentem aliqua debita circumstantia; quare potuit peccare. Major probata est. Minor patet. Quia angelus, in primo instanti, potuit se intelligere; nam habuit intellectum agentem, et possibilem, et objectum praesens, quae sunt causae concurrentes ad intellectionem. In eodem etiam instanti potuit se diligere. Et quia, licet actus intellectus sit prior natura actu voluntatis, tamen potest esse simul tempore; non minus enim voluntas potuit se diligere, pro primo instanti, quam intellectus se intelligere. In illo etiam instanti, dilectio illa potuit habere circumstantiam debitam, eliciendo amorem qui natus est esse rectus circa se; et potuit babere circumstantiam oppositam, eliciendo actum circa se, qui secundum rectam rationem natus est elici circa Deum, puta amando se supra Deum. Igitur, in illo instanti, potuit habere actum perfecte circumstantionatum, et etiam actum defectuosum a recta ratione, per superabundantiam alicujus circumstantiae malae, vel per defectum alicujus circumstantiae debitae inesse. Unde possibile fuit quod in primo instanti objiceretur sibi beatitudo, et pro illo instanti, illam appeteret sine gratia. Et hic actus ponitur a quibusdam primum peccatum angeli; quia appetiit TENTURUM gloriam, non per moram Dei gratiam, sed quasi debitam sibi, propter excellentiam suorum naturalium. Secundo sic. Si angelus non potuit peccare , in primo instanti sui esse : aut hoc fuit quia primus actus naturae productae imputatur producenti; aut quia termini duarum mutationum, scilicet creationis et aversionis, non possunt esse simul; aut tertio, quia, in primo instanti, non potuit habere actum elicitum, a deliberatione procedentem; aut quarto, quia actus qui elicitur in primo instanti, non elicitur libere contingenter. Sed propter nullum istorum negandum est angelum potuisse peccare, in primo instanti sui esse. Igitur, etc. Major patet ex communiter opinantibus circa istam materiam, quorum omnes aliquam dictarum rationum assignant. Sed minor probatur. Nam prima ratio non valet. Nam maxima illa quae assumitur, est vera de actu qui necessario concomitatur naturam ; in talibus enim agens, quantum dat de forma, tantum dat de actu. Sed de actu qui sequitur libertatem arbitrii, ratio non concludit ; quia non oportet quod ille actus sit ab eo qui producit naturam, immo est a natura. De isto igitur actu, oportet probare quod non possit esse defectuosus in primo instanti. Nec similiter valet secunda ratio. Diceretur enim ad maximam quam assumit, quod termini duarum mutationum, etiam ordinatarum ad invicem, licet non possint esse simul natura, tamen sunt simul tempore, ut patet de generatione et alteratione : generatio enim praesupponit alterationem, non tempore, sed natura; consimiliter, illuminatio solis praesupponit productionem solis, et tamen sunt simul tempore. Sic in proposito : licet aversio naturaliter praesupponat productionem naturae, tamen potest esse simul tempore. Nec iterum tertia ratio valet. Quoniam angelus, in primo instanti, potuit habere notitiam de Deo; ergo, in primo instanti, potuit considerare circa Deum, quod ejus aequalitas non est appetenda. Non apparet etiam, si principium fuisset ei revelatum, respectu conclusionum supernaturalium, in instanti, quare in instanti non potuisset inferre conclusionem ; cum simul tempore possit cognosci conclusio et principium, licet non simul natura. Non denique valet quanta ratio. Quia Deus ab aeterno praedestinavit hominem, et tamen libere praedestinavit; ergo non aufertjibertatem in actu, ponere quod potentia sit simul tempore cum actu. Et praeterea, actus non elicitur libere, nisi pro instanti pro quo elicitur; quia nihil est contingens, quando non est; ergo accidit actui, ad hoc quod sit contingens, quod potentia eliciens praecedat ipsum tempore. Tertio sic. Pro quocumque instanti voluntas potest habere actum libere (a) elicitum, potest peccare; quia in illo potest recte et non recte agere, et potest pro tunc in utramque partem contradictionis. Sed voluntas angeli, in primo instanti suae creationis, potuit elicere libere (a) actum suum. Cujus ratio est : Quia, secundum Augustinum, effectus potest esse coaevus suae causae; et non est minus verum de causa naturali, quam de causa libera. Pro quocumque enim instanti potest poni causa libera, pro illo potest agere; causa autem libera, pro quocumque instanti agit, libere agit. Nec obviat, si ponatur quaecumque naturalis inclinatio ; quia talis non necessitat agens liberum. Ergo, pro instanti in quo est, potest agere et non agere; igitur libere agere.

Haec ille, in forma. II. Argumenta Gregorii.

Ad idem arguit Gregorius (2. Sentent., dist. 3. q. 1 , art. 2). Primo. Omne quod habuit angelus quando peccavit, necessario requisitum ad hoc quod possit peccare, habuit vel babere potuit in primo instanti sui esse. Igitur et in primo potuit peccare. Consequentia clara est. Sed probatur antecedens. Nam ex parte intellectus aequalem et eamdem habuit notitiam, vel habere potuit ; cum notitia sit producibilis in instanti, et cujuslibet talis omnes per se causae esse potuerunt in primo instanti, sicut patet discurrendo. Similiter, aeque potens et libera fuit voluntas in principio, sicut et tunc vel nunc.

Et quod dicium est de notitia, confirmatur ex intentione Augustini, 11, de Civitate Dei, cap. 11, ubi dicit quod nullo modo secundum spatium temporis prius erant spiritus illi tenebrae, quos angelos dicimus; sed simul ut facti sunt, lux facti sunt: non tamen ita creati, ut quoquo modo viverent, sed etiam illuminati, ut sapienter beateque viverent. Ab hac illuminatione aversi quidam angeli, non obtinuerunt excellentiam sapientis beatxque vilae, quae proculdubio non est nisi aeterna, aeter-nitatisque swas certa atque secura. Ex his patet quod etiam sapientiam atque notitiam, a qua mali ceciderunt, ipsi in suo initio habuerunt. Quod vero dictum est de potestate atque libertate voluntatis, non cadit in dubium. Secundo arguit sic. Christus secundum animam meruit in primo instanti suae creationis. Ergo possibile fuit quod angelus in primo instanti meruerit, et similiter quod peccaverit. Consequentia patet. Sed antecedens probatur ex intentione Magistri Sententiarum, (lib. 3) dist. 18, ubi vult quod Christus secundum animam ab initio suae conditionis meruit, nec proficere in meritis potuit, sicut probat ibidem, auctoritate Gregorii. Nec potest glossari ab initio, id est, immediate post primum instans. Quia, si sic : aut immediate post illud instans, meruit in instanti; et hoc non, quia tunc instans esset immediatum instanti : aut in tempore immediato illi instanti; et hoc non, quia tunc profecisset in merito, contra Magistrum. Tertio arguit contra probationem conclusionis. Quia, cum tu arguis quod, si angelus peccasset in primo instanti, Deus fuisset causa sui peccati, etc;

ista ratio non valet. Quia, si consequens intelligatur sic, quod Deus fuisset causa immediata et totalis illius peccati, aut quod fuisset angelo causa eliciendi illum actum malum (in quorum altero sensu debet ipsum reputari inconveniens, et in quo sensu non conceditur Deum esse causam peccatorum), negatur consequentia illa. Nec valet ejus probatio, quae assumit quod omnis operatio quae simul incipit cum esse rei, est ei ab agente a quo habet esse, etc. Dicitur enim quod illa propositio, si intelligatur de operatione naturaliter consequente, falsa est, ut dicit se alias probaturum. Si autem intelligatur de operatione libere elicita, nullam habet apparentiam.

Et ista, inquit, responsio confirmatur. Nam hanc videtur Augustinus sententialiter negare, 11, de Civitate Dei, cap. 13, ubi dicit quod illi qui dicunt quod diabolus nunquam fuit cum sanctis angelis beatus, illa scilicet beatitudine imperfecta, non excellenti et aeterna, suo recusans subditus esse Creatori, etc, non consentiunt Mani-chseis, qui sentiunt quod diabolus (a) suam quamdam propriam tanquam ex adverso quodam principio habeat naturam mali; ita quod, secundum Augustinum, non sequitur quod, si peccavit ab initio, fuerit ex adverso maloque principio; ac per hoc simul stant, quod peccavit ab initio, et tamen fuerit productus a bono Deo, qui non fuerit praedicto modo causa sui peccati.

Item. Quia, si ratio illa valeret, ita posset argui, quod nunc de facto Deus sit causa cujuslibet peccati; quoniam non solum cum primo creat animam, sed et semper postea, donec illam conservat in esse, est causa ejus. Quod si non sequitur ex hoc ipsum esse causam peccati, sic non sequitur, si angelus tunc in primo instanti peccasset. III. Argumenta Durandi.

Arguit etiam Durandus (2. Sentcnt., dist. 5, q. 2). Primo, contra secundam probationem conclusionis adductam ex dictis sancti Thomae, 2. Sententiarum. Quia illa ratio deficit in duobus. Primo, in hoc quod dicit quod in appetendo verum bonum, non est peccatum. Contingit enim peccare in appetendo verum bonum, si appetatur absque debitis circumstantiis. Item, quia ipse sanctus Thomas ponit alibi, angelum peccasse appetendo verum bonum. Secundo, illa ratio deficit, in hoc quod dicit quod verisimile bonum non potest esse primum apprehensum ab intellectu : quia, etsi verisimile bonum non possit esse primum apprehensum (S) sub ratione (a) quod diabolus.

Om. Pr. qua simile, quia verisimile bonum non dicitur nisi quia est vero bono simile, et ideo supponit cognitionem veri boni, juxta quem sensum loquitur Augustinus ; tamen talem apprehensionem verisimilis boni, aeque parum sequitur electio mala, sicut apprehensionem veri boni : quia ille qui apprehendit aliquid non esse verum bonum, sed simile vero bono, aeque parum decipitur, sicut ille qui apprehendit verum bonum; et ideo, si peccatum in electione sequitur defectum in cognitione, ita parum potest peccare unus sicut alius. Secundo arguit idem contra primam probationem sumptam ex prima parte Summae.

Primo. Quia quod actio quae simul incipit cum esse rei, attribuatur agenti vel generanti, et eidem imputetur, hoc solum est in illis in quibus non est principium activum, sed solum passivum, non liberum, sed naturale; sicut in gravibus et levibus. Quod patet. In eodem enim instanti in quo est ignis, illuminat domum ; et haec actio attribuitur igni, in quo est principium activum illuminationis; nec attribuitur generanti ignem, nisi sicut causae remotae. In (a) gravibus autem et levibus, in quibus non est activum principium sui motus, sed solum passivum, oportet quod sit extra ipsa; et hoc est generans, quod est proxima causa, per se movens gravia et levia, ut docet Aristoteles, 8. Physicorum (t. c 33). In quibus est etiam solum principium passivum, non naturale, sed liberum (si tamen aliquod principium passivum liberum esse potest), actio non imputatur agenti : quia generans non causat actionem, nisi dando tale principium; sicut generans non movet grave, nisi dando ei formam gravitatis, ad quam naturaliter sequitur esse deorsum, nisi sit aliquid prohibens. Sed, si principium datum a producente sit liberum, actio sequitur ad tale principium per indifferentiam ; propter quod determinatio actionis ad hoc vel illud bonum vel malum, non potest imputari producenti, sed rei productae, quae, ratione libertatis suae, ad alterum se determinat. Igitur, in illis solum actio attribuitur generanti vel producenti, in quibus non est principium activum, sed solum passivum naturale, et non liberum. Sed in angelo, vel est principium activum sui primi (6) velle, vel, si sit passivum, est tamen liberum. Quare primum velle angeli non debet attribui Deo creanti.

Item : Quandocumque actio quae incipit cum esse rei, attribuitur generanti, omnes actiones ejusdem rationis attribuuntur eidem ; sicut patet in gravibus et levibus. Non enim solum movetur grave deorsum a generante, quando fit; immo, quamdiu est grave et est extra locum suum, movetur per se a generante, per accidens autem a removente prohibens, ut docetur, 8. Physicorum (t. c. 33). Si igitur primum velle angeli attribuitur Deo creanti, et omnia velle sequentia attribuentur eidem; et ita nunquam poterit angelus peccare; quod falsum est. g 5.

Contra quintam conclusionem I. Argumenta Scoti.

Contra quintam conclusionem arguit Scotus (2. Sentent., dist. 5, q. 1), probando quod mali angeli peccaverunt priusquam fuerint in termino, ita quod ibi fuerint tres vel quatuor morulas. Primo sic. Omnes angeli creati sunt uniformes; et in secunda morula aliqui demeruerunt, et alii meruerunt; et in tertia omnes fuerunt in termino. Igitur oportet ibi ponere tres moras. Antecedens probatur, supponendo aliquas propositiones :

Prima est quod merentes usque ad nunc praemiationis, in illo nunc fuerunt praemiati. Probatur ista: Quia in illo nunc non sunt in via, quia illud nunc est nunc praemii; igitur in illo nunc nullus potest demereri, quia illud non potest impediri quin reddatur sibi praemium debitum pro merito, pro tota duratione meriti continuata usque ad illud nunc. Confirmatur : Quia homo in tota vita sua exsistens in merito, in instanti mortis non potest demereri, nec ponere obicem ne praemietur : meruit enim ut tunc daretur sibi impeccabilitas, ne tunc posset ponere obicem ; et ideo de merentibus per totam moram viae, non potest dici quod ille in instanti remunerationis posuerit obicem, et ille non. Hoc enim videtur ponere quod instans praemii non sit terminus, sed quod tunc sit (a) in via; aut saltem ille qui potest ponere obicem est in via, et irrationale videtur ponere obicem in termino.

Secunda propositio est quod in angelis meritum duratione praecessit praemium. Ista communiter conceditur.

Tertia est quod tota mora viae praefixae angelis, erat aequalis in omnibus : hoc enim verisimile est, quod, sicut tota mora praefixa est homini usque ad instans mortis, ita etiam istis et illis praefigitur aequalis (6) mora exsistendi in via. - Quarta est quod (y) quando boni ultimate meruerunt, tunc in eodem mali demeruerunt. Probatur. Quia, si non demeruerunt : aut igitur tunc meruerunt, et per consequens cum bonis angelis fuissent praemiati, ex prima propositione; aut tunc fuissent in termino, contra propositionem tertiam, quia tunc boni erant in via; aut tunc fuissent in puris naturalibus, et ita adhuc in mora sequente fuissent in via, in qua tamen boni erant in termino, quod est contra tertiam propositionem. - Quinta est quod omnes creati sunt uniformes. - Sexta : quod omnes angeli aliquando fuerunt in gratia. Probatur ista. Quia Deus non discrevit inter istos et illos, antequam ipsi per actus suos se discreverint : quia, secundum Augustinum, 11, super Genes. ad lilt. (cap. 17), et ponitur, dist. 4 secundi, non Deus prius est ultor, quam aliquis sit peccator; igitur usque ad instans meriti et demeriti erant omnes uniformes, et si tunc (a) gratia apposita fuit bonis, videtur etiam quod tunc debuit apponi aliis qui demeruerant. Concessa igitur hac propositione, sequitur quod prius dictum est, scilicet : quod oportet ponere tres vel quatuor morulas. Prima erit quando omnes fuerunt in gratia; secunda, quando isti fuerunt in merito, et alii in demerito ; et tertia, quando isti et illi fuerunt in termino. Non enim possunt poni solum duae morae, in quarum prima fuerint in via, et statim in secunda fuerint in termino, utputa quod in primo instanti omnes fuerint in gratia et meruerint, et in secundo isti demeruerint, et non illi, quia posuerunt obicem. Hoc enim est contra primam et secundam propositionem. Item arguitur quod secunda mora, in qua scilicet isti meruerunt et alii demeruerunt, non fuit indivisibilis, propter duo.

Primo : Quia mali angeli peccaverunt pluribus peccatis diversae speciei, et non habuerunt simul omnes istos actus; igitur habuerunt unum post alium, et ita in tota mora qua habuerunt illos actus, fuerunt in via, alioquin actus posteriores non fuissent eis demerita, sed quasi poenae exsistentium in termino.

Secundo : Quia angelis bonis pro magno merito ascribitur quod vicerunt praelium tentationis, Apocalyp. 12 (v. 7) : Factum est praelium magnum in coslo, etc. Si enim esset praecise unum instans, in quo mali demeruissent, et boni meruissent, non fuisset ista pugna, nec victoria tentationis; et ita non ascriberetur eis ista victoria in laudem et excellens meritum eorum. Assumptum probatur : Quoniam, si tantum fuisset unum instans, simul peccassent mali, et boni meruissent. Sed in illo instanti naturae, in quo mali peccaverunt, peccatum eorum non tentavit bonos; non enim tentavit eos nisi posterius natura, quam esset commissum a malis. Posterius igitur vicerunt boni tentationem, quam mali peccaverunt. Et ita videtur quod mora demeriti eorum non erat indivisibilis. Ex quo sequitur quod nec mora meriti bonorum ; quia erant aequales, ex propositione prima, et secunda, et quinta.

- Haec Scotus. II. Argumenta Gregorii.

Contra eamdem conclusionem arguit Gregorius (2. Sentent., dist. 3, q. 1, art. 3), probando quod diabolus non peccavit statim post primum instans sui esse, sed fuit aliqua morula inter creationem et lapsum. Et arguit Primo sic. Angelus in primo instanti fuit in gratia. Igitur non immediate post primum instans peccavit. Antecedens tu concedis. Sed probatur consequentia : Quia, si gratia ejus fuit in primo instanti, igitur et post primum instans; cum non sit dare ultimum instans, in quo fuerit gratia in eo, ita quod post nihil ejus fuerit in eo; sicut nec contingit in aliis rebus, secundum potentiam naturalem creatam, quidquid sit de potentia Dei absoluta. Secundo. Ad hoc est etiam auctoritas Origenis, super Ezechielem (Homil. 1), quam Magister recitat in tertia distinctione. Serpens, inquit, est lioslis contrarius veritati; non tamen a principio, nec statim super pectus et ventrem suum ambulavit; sicut Adam et Eva non statim peccaverunt. Ex qua auctoritate concludit Magister, quod aliqua morula, licet brevissima, cecidit inter creationem et lapsum. Terlio arguit quod sanctus Thomas dicit ineom-possibilia, et dictis ejus alibi repugnantia. Quod probatur : Quia, si angelus malus, in primo instanti habuit aliquem actum liberi arbitrii : aut habuit tunc actum meritorium , aut demeritorium; patet per eum. Si meritorium, igitur, secundum eum, fuit beatus; quod tamen vitare intendit tanquam falsum. Si demeritorium, igitur tunc non babuit gratiam, quia cum demeritorio non stat gratia; non enim fuit veniale peccatum, sed mortale. Quarto. Angelus in aliquo instanti primo peccavit, ut ipse habet concedere, cum ponat quod angelus producit actum suum in instanti. Aut igitur peccavit in primo instanti; aut in aliquo alio. Non in primo : quia tunc in primo fuisset malus; quod est erroneum, et ipse negat, et concedit consequentiam ; ergo in aliquo instanti sequenti peccavit primo. Sed inter quaelibet duo instantia, cadit tempus medium, et mora. Igitur, etc.

Nec valet responsio quam ipse facit ad hoc argumentum, dicens quod propositio assumpta veritatem habet, loquendo de tempore continuo, non autem loquendo de tempore discreto, etc. Quod enim hoc non valeat ad propositum, arguitur. Quiero enim, inquit, supposito quod tunc fuerit tempus caeli continuum, sicut possibile fuit : aut coelum fuit in eodem loco primo, cum angelus fuit primo creatus, et cum primo peccavit; aut in alio et alio, secundum quod dicimus coelum nunc esse in uno loco, et nunc in alio. Si in eodem, igitur in eodem instanti temporis fuit creatus, et fuit malus, et non fuit malus; quod est impossibile. Si in alio et alio, igitur tempus medium lapsum fuit. Sive igitur mensurentur operationes angelica? tempore vel instanti temporis continui, sive non, coexsistunt tamen, si illud sit; et per consequens, inter creationem angeli et ejus lapsum, tempus (luxisset, si tunc tale fuisset; quod est propositum. Quinto. Quia, pari ratione, si aliquam novam notitiam babeat modo angelus bonus vel malus, posset dici quod immediate post ejus creationem habeat eam, et quod nulla mora vel tempus fuerit inter ejus creationem et notitiam hanc ; quod nullus diceret. Sexto. Quia falsum assumit, quod angelus per quemlibet actum meritorium consequitur suam beatitudinem. Et similiter, cum dicit quod naturale est angelo, quod naturalem perfectionem acquirat non per discursum, sed statim habeat, etc. Nam, quidquid sit, utrum naturalem perfectionem acquirat per discursum vel non, beatitudinem tamen supernaturalem non simul acquirit cum merito. Et, licet gratia perficiat naturam, non tamen facit quod praemium supernaturale naturaliter consequatur quodlibet meritum. Nec etiam, ex dispositione divina, quodlibet meritum sequitur beatitudo illa; sed meritum perseverans et durans (a), juxta dispositionem divinae voluntatis; quale quidem meritum non fuit in angelis malis, fuit autem in bonis. Et haec est ratio, secundum Anselmum, de Casu diaboli, cap. 6, quare isti consecuti sunt perfectam beatitudinem, non autem illi, sed perpetuam damnationem. Et in hoc secundus articulus terminatur.