ARTICULUS 11.

PONUNTUR OBIECTIONES jS 1.

CONTHA PRIMAM CONCLUSIONEM I. Argumentum quorumdam.

Quantum ad secundum articulum, arguitur contra praedicta. Et (inidem, contra primam conclusionem arguunt iiuidam (apud Durandum, dist. 24, q. 1 ) sic. Liborum arbitrium dicil principium actuum liberorum. Sed nuda potentia non potest secundum se esse principium talium actuum, sed solum mediantibus quibusdam actibus. Ergo liberum arbitrium non nominat nudam potentium, sed aliquem actum. Major supponitur. Sed minor probatur. Quia primus actus qui est liber, seu in potestate nostra, est deliberatio, vel conclusio deliberationis; alioquin actus penitus indeliberati, essent in potestate nostra; quod est falsum. Sed neuter praedictorum actuum est in potestate nostra, nisi (7.) mediante aliquo actu elicito a voluntale, et alio elicito a ratione : quia deliberatio non elicitur a voluntale, cum sit actus intellectus; sed solum imperatur ab ea, mediante aliquo actu ab ea elicito. Hem, omnem actum voluntatis praecedit aliquis actus rationis; ergo deliberatio et conclusio deliberationis, qua; sunt primi actus liberi, non sunt in potestate nostra, nisi mediantibus aliis actibus. Et sic videtur quod liberum arbitrium sit actus, vel potentia sub actu. II. Argumenta Durandi.

Arguit etiam Durandus (dist. 24, q. 1), quod liberum arbitrium non nominet potentiali) absolute. Primo sic. Si liberum arbitrium nominaret aliquam potentiam absolute, omnes actus istius potentia essent liberi. Sed nulla est potentia, cujus omnes actus sint liberi. Igitur, etc. Major patet de se. Minor probatur, deducendo (6) in omuibus potentiis anima?. Actus enim vegetativa: potentiae non sunt liberi arbitrii, sed sunt pure naturales. Actus etiam sensitivae pariis non sunt liberi arbitrii, quia non habet judicium de propriis actibus. Item, non omnes actus intellectus sunt liberi, saltem ille qui (a) nisi. - Oni. IV. est respectu primorum principiorum; nec omnes actus voluntatis, saltem ille qui est respectu boni secundum ejus communem rationem. Ergo liberum arbitrium non nominat aliquam potenliam absolute. Relinquitur ergo quod nominat proprietatem potentiae, vel potentiam sub prophetate. Secundo sic. Quando aliqua potentia habet aliam et aliam habitudinem ad aliud et aliud objectum, secundum utrumque potest sortiri nomen proprium : sicut videmus in intellectu, quod quia habet aliam habitudinem ad principia in quae fertur intuitive et sine discursu, et aliam ad conclusiones quas discurrendo et conferendo deducit ex primis principiis, ideo, secundum primam vocatur intellectus, secundum vero secundam habitudinem vocatur ratio. Eodemmodo est circa voluntatem. Habet enim voluntas aliam habitudinem ad communem rationem boni, respectu cujus necessitatur quadam immutabilitate, et aliam respectu bonorum particularium contingentium, quibus admiscetur ratio mali et fugibilis, respectu quorum non necessitatur, sed potest hoc vel illud eligere, vel refutare; et secundum primam habitudinem vocatur proprie voluntas (a), sed secundum secundam proprietatem vel habitudinem dicitur liberum arbitrium, non sola ipsa, sed etiam intellectus respectu eorumdum. Libertas ergo nominal proprietatem voluntatis, quam habet respectu eorum ad quae non necessitatur; et liberum arbitrium nominat volunlatem et intellectum sub hac proprietate. Et utraque dictarum habitudinum circa intellectum et voluntatem, magis debet dici proprietas naturalis quam habitus; quia habitus semper dicit aliquid additum potentia. . Quod si quandoque dicatur babilus, et improprio, hoc quidem tolerandum est quoad primam habitudinum intellectus et voluntatis, secundum quam determinatur ad unum; sed nullo modo quoad secundam, secundum quam habet quamdam ^determinationem ; semper enim habitus importat quamdam determinationem potentia?. S i2.

CONTIU SECUNDAM, TERTIAM LT QUARTAM CONCLUSIONES I. Argumenta Durandi.

Contra secundam, tertiam et quartam conclusiones, arguit Durandus (ibiil., q. :t), probando quod, accipiendo libertatem pro immunitate a coactione, intellectus aeque liber est respectu sui actus qui est intelligere, sicut voluntas respectu sui actus qui est velle; et sic, quod liberum arbitrium includat duas potentias per modum totius universalis, aut integralis, aut proprietatis communis. Primo arguit sic. Actus qui est secundum inclinationem rei, non potest esse violentus vel coactus. (a) voluntas. - voluntatis J"r. Sed omne intelligere est secundum inclinationem intellectus, sicut velle est secundum inclinationem voluntatis. Igitur nullum intelligere, respectu intellectus, est coactum vel violentum ; nec aliquod velle, respectu voluntatis. Major de se patet : quia causa praedicati est in subjecto; opponuntur enim esse secundum inclinationem rei, et esse violentum seu coactum. Minor manifesta est : quia inclinatio intellectus est ad omne intelligere; omnes enim homines natura scire desiderant, ut dicitur, 1. Metaphysica? (cap. 1), et intellectus est quo est omnia fieri, ut dicitur, 3. de Anima (t. c. 18); unde ejus naturalis inclinatio est ad omne cognoscere. Secundo arguit sic. Omne illud quod potest cogi, habet inclinationem determinatam, et determinatum modum. Sed inclinatio intellectus ad inlelligere, non est determinata, nec secundum modum determinatum. Ergo intellectus non potest cogi respectu intelligere; et sic est liber, libertate quie est immunitas a coactione. Major patet. Quia enim lapis habet determinatam inclinationem ad locum deorum, et secundum determinatum modum, scilicet secundum modum suae gravitatis, ideo potest cogi, aut quia impellitur sursum, aut quia impellitur deorsum velocius quam requirat sua gravitas; sed, si lapis haberet inclinationem ad omnem locum, et ad omnem modum motus, impossibile esset quod vio-lentaretur ad aliquem motum vel locum , quia ubicumque moveretur, et qualitercumque, aequaliter esset secundum inclinationem suam. Similiter, quia materia prima, de se est in potentia ad omnem formam, determinatur autem ad hanc vel ad illam per qualitates certas, ideo, considerando naturam materia; prima. secundum se, omnis generatio est naturalis, et nulla violenta; sed, considerando dispositiones materne determinantes ipsam, inveniuntur quaedam generationes violentae. Et sic patet major, scilicet quod omne illud quod potest cogi, habet determinatam inclinationem, et secundum determinatum modum. Minor similiter manifesta est. Non enim intellectus habet aliquam determinatam inclinationem ad unum intelligere, et non ad aliud, nec secundum unum modum; sed habet inclinationem ad omne inlelligere, et secundum omnem modum; ([ilare, etc. Et sic patet quod intellectus non cogitur, nec cogi potest respectu actus intelligendi, sicut nec voluntas respectu actus volendi. Et idem est intelligendum de quacumque potentia apprehensiva vel appetitiva, respectu sui actus eliciti. Tortio arguit quod, accipiendo libertatem prout dicit immunitatem a necessaria determinatione respectu oppositorum, qua nihil aliud est quam facultas ad opposita, qu;c sola dicitur libertas arbitrii, adhuc intellectus sit per prius et principalius liber quam voluntas. Ubi notat prius, quid est illud mediante quo habemus in potestate nostra exire in aliquem actum vel non exire, aut exire in aliquem actum vel ejus oppositum. Et dicit quod illud est, tam in Deo quam in nubis, notitia quam habemus de contingenti connexione aliquorum volibilium ad per se et necessario volibilia. Ex eo enim quod aliquod medium judicatur non necessarium ad consequendum finem quem volumus, possumus sistere a judicio concludente illud esse eligendum, et per consequens ab electione. Et per idem principium, possumus repellere omnia occurrentia quae nata essent secundum se concludere illud esse eligendum, dum tamen sint contingentia. Quod si tale medium eligitur, libere eligitur; quia potuit non eligi, cum non sit necessarium ad finem quem volumus. Rursus, quia finis quem volumus, non potest haberi nisi per illud medium, vel aliquod aliud, ideo necessario volumus indeterminate aliquod medium , per quod finem consequamur. Et ideo, sicut in potestate nostra est sistere, vel suspendere conclusivum judicium illius vel istius medii determinate; sic in potestate nostra est, per eumdem actum, cum voluntate praedicta, movere ad inquirendum quod illorum mediorum acceptabitur ut melius, ex quo alterum illorum indeterminate est necessarium. Inquisitio fiet imperando exercitium virium inferiorum ministrantium objectum intellectui (et) et voluntati sub diversis rationibus appetibilis vel respuistis, omnibus tamen contingenter se habentibus. Hoc supposito, arguit sic : Illa potentia est per prius et principalius libera, per cujus actum habemus prius et principalius dominium actuum nostrorum. Sed talis potentia est intellectus magis quam voluntas. Ergo intellectus prius et principalius est liber quam voluntas. Major de se patet. Minor probatur : Quia, cum per duos actus habeamus dominium caeterorum, scilicet per notitiam connexionis contingentis aliquorum volibilium ad per seetneces-sario volibilia (connexionis dico contingentis quantum ad quodlibet eorum determinate, sed necessariae quantum ad aliquod indeterminate), et iterum per voluntatem qua volumus necessario alterum indeterminate, et non hoc vel illud determinate, per prius habemus tale dominium et principalius per notitiam procedentem, quam peractum voluntatis (6) sequentem , quia ex primo mensuratur (y) secundus, et non econtra. Notitia autem illa pertinet ad intellectum. Igitur, etc. Quarto arguit ex eodem supposito. Illa potentia per prius et principalius est libera, cujus actum habemus prius et principalius in potestate nostra. Sed talis est intellectus, et non voluntas. Igitur, etc. Major patet de se. Minor probatur: Quia primi actus, qui sunt in potestate nostra, sunt judicium conclusivum alicujus eligendi, et ipsa electio. Inter hos actus autem, prius est judicium conclusivum, quod pertinet ad intellectum, quam electio pertinens ad voluntatem. Electio autem regulatur per judicium conclusivum, et non econverso. Determinatur etiam electio necessario ad illud quod libere conclusum est : ita quod voluntas non potest in oppositum, nec respuere quod sibi propositum est, si intellectus judicaverit aliquid finaliter et completive ut eligendum; ut dicit se alias probasse. Et sic tota libertas electionis continetur in libertate judicii conclusivi. Et sic patet quod intellectus est prius liber, et principalius quam voluntas. II. Argumenta quorumdam.

Ad idem arguunt quidam (apud Durandum, dist. 24, q. 3)sic Primo. Sicut se habet cognoscens ad vivens, ita se habet liberum ad cognoscens. Sed omne cognoscens est vivens; et secundum omne illud quo cognoscit, vivit. Ergo similiter, omne liberum est cognoscens; et secundum omne illud quo est liberum, cognoscit. Sed per voluntatem non cognoscimus, sed solum per intellectum. Ergo per volunlatem non sumus liberi, sed per intellectum. Secundo. Quia potentia quae est magis indifferens ad opposita (a), est magis libera. Sed intellectus est magis indifferens ad opposita quam voluntas. Igitur est magis liber. Major patet : quia ratio liberi arbitrii consistit in indifferentia (6), per quam possumus in aliquid, vel ejus oppositum; ergo potentia quae magis est indifferens ad opposita, est magis libera. Minor probatur : quia potentiae rationales sunt ad opposita, ut dicitur, 9. Melaplujsicae (t. c. 10); sed intellectus est magis rationalis quam voluntas, cum sit rationalis per essentiam, voluntas autem solum per participationem; igitur, etc. Tertio. Illa potentia est magis libera, qua? minus dependet ab alia. Et hoc statim probatur per illud quod dicitur, 1. Mctaphysicse (sum. 1, cap. 2), quod liberum est gratia sui. Sed intellectus minus dependet a voluntate, quam econtra : quia voluntas non potest exire in actum, sine actu intellectus praevio (y); intellectus autem, ad hoc quod exeat in actum, non praeexigit actum voluntatis praevium (S). Ergo intellectus est liberior quam voluntas. Quarto. Liberum arbitrium dicitur esse facultas rationis et voluntatis. Hoc ergo aut intelligitur de utroque per se, aut de utroque simul. Si de utroque per se, sequitur quod utrumque sit liberum arbitrium, et aequaliter; cum aequaliter pertineant ad diffinitionem. Si de utroque simul, idem sequitur, per eamdem rationem. Et sic videtur quod utraque potentia sit aequaliter libera. V. - QUAESTIO I. III. Argumenta Godofridi.

Arguit ad idem etiam Godofridus, 9. Quodlibeto, q. 1. Primo sic. Sicut libertas est in actu, quia egreditur a potentia libera; ita libertas est in potentia, quia egreditur a natura libera. Sed intellectus radicatur in eadem natura immateriali et libera cum voluntate. Ergo intellectus est potentia aeque libera sicut voluntas. Nec potest dici quod natura det libertatem potentiae volitivae, scilicet libertatem formaliter : quia illam formaliter non habet natura; quia, si formaliter (a) natura habet libertatem, et ideo voluntas habet eam, eadem ratione et intellectus. Secundo arguit. Quia anima, secundum id totum quod est ad imaginem Dei, libera est : quia, sicut (6) nihil est servitutis in Deo, quia nec quantum ad intellectum, nec quantum ad voluntatem ; ila nec in toto illo quod est ad imaginem Dei. Sed anima non minus est ad imaginem Dei secundum intellectum, quam secundum voluntatem. Igitur, etc. Tertio arguit. Quia ponere quod voluntas habeat causaliter libertatem a forma apprehensa, male dictum est : quia forma apprehensa se habet ad voluntatem sicut objectum ad potentiam; sed nihil est dicere, quod potentia habet libertatem ab objecto. Ergo, etc. Licet enim oporteat objectum proportionari potentiae sicut motorem mobili, et potentia libera et abstracta exigat objectum liberum et abstractum, non tamen habet ab illo libertatem. Quarto arguit. Quia dicere quod, apprehendente intellectu fornicationem ut malam quia inordinatam, et ut bonam quia delectabilem, quod voluntas per se se determinet ad alterum eorum considerandum, est inconveniens. Quia, si voluntas non determinetur ad volendum considerare alterum ex tali consideratione bifurcata, nec ex alia superveniente consideratione, qua judicetur alteri istorum esse (y) insistendum, tunc voluntas, quae, quantum erat de se, a nullo erat determinata, et per consequens indeterminata, quantum est de se, antequam determinetur, se determinat; et (o) sequitur quod indeterminatum possit se determinare ad agendum; quod est contra eos. Si autem dicant quod hoc est possibile intellectui, scilicet quod indeterminatum se determinet, sed non voluntati, quia hoc est natura sua,

est petitio principii, et assertio sine ratione. Quinto. Quia si determinare se est reducere se in actum, tunc voluntas activat vel actuat se; quod est contra te. Si autem determinare se nihil reale dicit, tunc non oportet sollicitari de isto determinare, quia nihil reale dicit. Sexto. Velle considerare hoc vel illud, et velle (8) se determinat; et. - Ora. Pr sistere in hac consideratione vel illa, est quidam actus volendi. Sed, secundum te, voluntas non potest determinare intellectum ad hanc considerationem vel illam, nisi primo sit determinata ad hoc quod velit hanc considerationem vel illam. Ergo, si voluntas determinet se ad volendum hanc vel illam determinationem, voluntas causat in se actum volendi, quo vult talem considerationem ; quod est contra ponentes quod voluntas non causat in se aliquem actum volendi. Septimo. Quia linis non dicitur actuare et determinare voluntatem, nisi secundum quod apprehenditur sub illa ratione sub qua natus est movere voluntatem ad volendum. Sed illud quod est ad finem, quando apprehenditur in ordine ad finem, se habet ad movendum voluntatem sicut finis. Ergo quod est ad finem, pro tali hora habet determinare et actuare voluntatem; nec voluntas habebit determinare se ipsam. Unde, si illud quod est ad finem, non praesentetur voluntati sub illa ratione sub qua sit sufficiens movere, oportebit ulterius procedere, secundum processum intellectus practici, quousque occurrat sub tali ratione sub qua sit sufficiens movere eam. Octavo. Quia quod dicitur, quod voluntas non possit determinare intellectum, nisi prius seipsam determinet, falsum est. Quia voluntas nihil determinat vel agit, nisi mediante actu volendi; unde illud habet determinare, quod habet velle. Sed voluntas directe et per se non habet velle suum actum, sed directe et per se actum aliarum potentiarum , puta intelligere, et sic de aliis. Igitur voluntas non potest se determinare priusquam intellectum ; immo, prius determinat intellectum, et postea ab intellectu determinatur ulterius, inquantum illae potentiae mutuo se movent : ita tamen quod voluntas non determinat intellectum aut phantasiam, impellendo ad suos actus, nisi prius sit determinata, non a se, sed ab intellectu judicante bonum esse (a) considerare et phantasiari hoc vel illud ; quia semper intellectus est pravius voluntati.

Si autem quae-ratur : cum proponitur voluntati fornicatio sub duplici ratione, puta sub ratione mali quia inordinata, et sub ratione boni quia delectabilis, unde habet voluntas determinate velle considerare delectationem, et non deordinationem?

dicendum quod hoc habet ex hoc quod intellectus judicavit determinate insistendum considerationi delectationis.

Et si ulterius quaeratur : unde intellectus hoc habeat judicare?

dicendum quod hoc potest contingere ex dispositione considerantis, vel secundum naturam, vel secundum habitum corruptum, vel passionem, qui (6), cum aliquantulum immoratur in tali cogitatione, inflammato appetitu sensito) esse. - Ad. 1 r. (6) qui. - quae Pr. tivo, apprehendet fornicationem convenientem; et ex negligentia, qua non se statim retrahit a tali cogitatione, potens avertere fragilitatem suam, si vellet uti ratiuiic, juxta consilium Philosophi, 2. Ethicorum (cap. 9), cpii dicit quod ei rea delectationem oportet facere et uti vice qua senes erga Melenam, scilicet non immorari tali considerationi, sed fugere. Et sic patet quod non bene assignatur libertas. Nono. Quia liberum dicitur, quod est gratia sui, ut patet, 1. Metaphysica: (sum. 1, cap. 2), et qui scit se regere, et qui est causa suae inclinationis, ila quod non determinate et necessario inclinetur ab alio ad aliquod unum determinatum, sed sit in potestate sua se determinare ad hoc vel ad illud. Non habere autem determinationem et coarctationem ad hoc determinate vel ad illud, contingit alicui ex hoc. quod est abstractum a materia, habens inclinationem per cognitionem et amorem in ens et bonum universale, et habet determinare finem, et quomodo debeat et possit se determinare in finem. Hoc autem inest alicui, secundum quod habet potentias immateriatas et non coarctatas per materiam. Ideo libertas, secundum quam aliquis est doni inus suorum actuum, consequitur naturam iinmaterialem et abstractam, et potentiam appetitivam et cognitivam in tali natura fundatas, sicut sunt intellectus et voluntas. Et ideo utraque potentia est icque libera, suo modo. Decimo. Quia, sicut libere potest voluntas velle hoc aut illud, ila(o) intellectus potest libere judicare de hoc vel illo. Et unaquaeque earum ex se formaliter est libera. Sed una movet aliam mutuo, in usu libero quo exercent actum suum libere, inquantum mutuo se movent. Undecimo. Quia homo non habet dominium sui actus secundum alteram istarum potentiarum tantum; immo, in omni actu in quo homo secundum liberum arbitrium movet se, requiritur actus utriusque. Quod patet. Quia unicuique statim occurrit quod non est cuilibet assentiendum, et quod non debet se per consensum alicui rei applicare, nisi per deliberationem appareat utrum expediat. Ex hoc. autem natus est sequi actus volendi in voluntate, quo velit inclinare vires quarum est deliberare, vel deliberationi deservire, ad deliberandum; et, terminata deliberatione, movetur voluntas ad volen-d ii ii l illud quod per deliberationem conclusum est melius esse. Et sic etiam voluntas indirecte movet seipsam ; et est sibi causa sequentis volitionis, quia etiam per deliberationem generalem voluit se eligere illud quod inveniretur per deliberationem esse melius. IV. Argumenta Barnardi. - Arguit etiam Bernardus de Gannato, in impugnationibus Heii- (a) ila. - Olii. IV. rici, Quodlibet. 14, q. 5, ubi probat quod voluntas non sit liberior quam intellectus. Primo. Quia causa quare aliqua potentia sit libera, est quia est universalis, id est, quia habet objectum universale, quod se habet indifferenter ad contenta sub universali. Habet autem potentia universale objectum, quia est illimitata ratione materiae, et quia est potentia essentiae immateriatis. Et ideo prima radix libertatis est immaterialitas essentiae; secunda, universalitas objecti; tertia, indifferentia objectorum ad particularia, vel ad multa. Constat autem quod intellectus est aequaliter potentia essentia immateriatis, sicut et voluntas, et est aeque illimitata limitatione organi et materiae (a), sicut voluntas; et secundo, habet objectum aeque universale, quia verum et bonum convertuntur; et tertio, consimilis indifferentia invenitur veri universalis ad vera particularia, sicut boni universalis ad bona particularia. Et ideo tanta libertas est in ratione, sicut in voluntate. Seeundo. Quia, sicut intellectus necessario fertur in verum, vel apparens sibi verum; ita voluntas necessario fertur in bonum, sub ratione boni. Et sicut intellectus non necessario fertur in hoc vel illud verum, sed indifferenter potest ferri in alterum, quia potest considerare rem secundum quamlibet ejus conditionem, vel absolutam, vel comparatam, nisi sit tale verum, quod de natura sua sit evidens, ita quod ejus evidentia non pendeat nisi ex notitia terminorum, ut sunt prima principia ; similiter, voluntas fertur in bonum necessario, quia, si velit aliquid, oportet quod velit sub ratione boni; tamen indifferenter potest velle hoc bonum vel illud, ratione cujus ^determinationis non est necessitata ad unum, sicut sunt potentiae materiales. Unde illud quod tollit libertatem ab eis, ponit eam in intellectu et voluntale, scilicet indeterminatio respectu eorum in quibus invenitur ratio per se objectorum. Tertio. Quia, si voluntas diceretur liberior intellectu , hoc videretur pro tanto, quia, licet intellectus sit indifferens quantum est de se ad considerandum hoc verum vel illud, vel hanc rem sub hac conditione vel illa, tamen intellectus non habet executionem su;r libertatis, nisi secundum imperium voluntatis. Sed hoc non impedit, propter duo.

Primum est, quia causa quare voluntas imperat intellectui ut consideret hoc. vel illud determinate, licet sit immediate a voluntate, tamen non est ab ea nisi per judicium intellectus, qui judicat pro illa hora melius esse quod res consideretur secundum illam vel illam conditionem. Et ita intellectus, determinando voluntatem, determinat seipsum ad hoc ut consideret hoc vel illud, mediante tamen voluntate. Unde in ista determinatione est quasi agens primate et. - Ad. lv. rium respectu voluntatis, qua? est quasi secundarium, et immediatum. Et ideo, cum causa primaria plus influat quam secundaria, plus facit intellectus ad determinationem sui, quam voluntas. Et ideo non est dicendum minus liber quam voluntas.

Secundum, est, quia id quod tu dicis de intellectu, dicam de voluntate. Quia, sicut voluntas est indi(Terens ad volendum hoc bonum vel illud, inquantum hujusmodi, vel ad volendum et nolendum; ita (a) oportet quod haec indifferentia (C) determinetur per rationem, quae judicat pro nunc hoc esse melius vel non melius; ila quod nunquam fertur voluntas in hoc, nisi quia ratio non ostendit solum hoc esse bonum etillud, sed etiam quia ratio dictat hoc nunc magis esse volendum vel non volendum. Et ideo plus dependet determinatio voluntatis ab intellectu, quam e converso. Et ideo plus et magis judicialiter et formaliter est libertas in intellectu, quam in voluntate; licet nec intellectus possit eam exsequi sine voluntate, nec voluntas sine intellectu. V. Argumenta Aureoli,

Arcuit contra easdem (y) Aureolus (dist. 24, q. 1), probando quod liberum arbitrium non sit una potentia tantum, scilicet voluntas. Primo. Quia de ratione liberi arbitrii est non tantum libere velle, sed libere arbitrari; sicut enim arbitrium est liberum, sic libere sententiat. Umie libere sentire, vel sententiare, ita est actus intellectus practici, sicut velle est actus voluntatis. Confirmatur per diffinitionem Magistri, quam ponit in littera, ubi dicit quod liberum arbitrium est facultas intellectus et voluntatis. Secundo arguit. Quia, cum dicitur quod liberum arbitrium est voluntas, ut continens in virtute actum potentiae deliberativae, quaero, inquit : quid intelligis per virtutem? Aut enim intelligis potentiam ; et tunc erunt duae potentiae, scilicet voluntas, et ipsa virtus. Aut igitur illa virtus dicit actum, aut habitum, aut aliud accidens. Non actum, quia liberum arbitrium est principium actus. Nec dicit habitum , secundum te. Nec apparel quod aliud accidens, aliud ab actu et habitu, sit illa virtus. Tertio sic. Liberum arbitrium est proprietas duarum potentiarum, consurgens ex connexione illarum. Ergo non est una potentia. Antecedens probatur sic : Illud oritur ex connexione duorum actuum, quod non est, altero illorum dempto. Sed, dempta ratiocinatione, seu etiam actu voluntatis, non est in potestate nostra arbitrari, nec velle similiter est in potestate nostra, nec usus liberi arbitrii. Demas enim actum deliberativum, et tunc non (o) est in potestate nostra usus liberi arbitrii, ut patet in puelli ila. - Oin. Pr. (y) contra easdem.

Om. Pr. (8) tunc non. - tamen. ris et ebriosis. Eodem modo, econverso, pone actum deliberativum, et nun ponas netum voluntatis, jam non est in potestate nostra usus liberi arbitrii : comparando enim objectum ad intellectum, non habet intellectus aliquid de libertate; igitur oportet quoil libertas proveniat sibi aliunde ab aliquo quod determinat eum inlrinsecc; hoc autem est voluntas, ut est prior ipso velle. Igitur liberum arbitrium est proprietas duarum potentiarum. Sicut enim ctH^l proprietas intellectus, quod possit ratiocinari; sic est proprietas intellectus et voluntatis, ut concurrant (6) simul; et consurgit ex eis facultas, qua? est posse libere arbitrari ; ei h:ee est libertas arbitrii. Quarto arguit. Quia (V) non solum habemus libertatem respectu aedis voluntatis, immo respectu actus intellectus. Igitur est ( i) proprietas utriusque. Antecedens probatur. Quia, si non, non erit in potestate nostra arbitrari; et si arbitrari non sit in potestate nostra, tunc actus prudentiae, qui est sententiale dicere et ultimatam (s) videre, de quo loquitar Ari-stotiles, 6. Ethicorum (cap. .""), non erit in potestate nostra : cum tale videro sit formaliter in intellectu ; sed ultimatam videre, quod est actus intellectivus, est necessario in potestate nostra (0 : alias actus prudentia? non esset in pote.-late nostra; quod est contra Philosophum, ponentem prudentiam virtutem moralem; et per consequens est habitus electivus; quod non esset, si non esset in potestate nostra. g 3.

Contra quintam conclusionem I. Argumenta Godofridi.

Contra quintam conclusionem arguitur, probando quod voluntas, quae dicitur liberum arbitrium, non sit causa effectiva actuum elicitorum liberi arbitrii, vel actuum suorum. Primo sic. Quia diffinitio potentiae activa?, posita, 5. Metaphysicae (t. c. 17), estquod est principium transmutandi aliud. Igitur nec voluntas, nec aliquid est principium agendi in se. Serundo. Quia materia et efficiens non coincidunt, 2. Physicorum (t. c. 31). Hoc autem sequeretur (tj), secundum hanc viam ; nam eadem voluntas esset materia, et efficiens volitionis. Terlio. Quia relationes opposita? non possunt fundari in eodem simul. Relationes autem agentis et patientis, moventis et moti, sunt relationes opposita. Igitur neutra? (h) possunt fundari in eodem; TENTURUM et per consequens, nec idem potest agere in se, nec movere se. Quarto. Quia praedictae relationes sunt reales ex parte utriusque extremi, cum sint de secundo modo relativorum. Ejusdem autem ad se non est realis relatio, ut palet, 5. Metaphysicae (t. c. 20). Quinto. Si conclusio sit vera, sequitur quod principium productivum erit pars ejus quod abipso producitur per se. Nam, cum per se non fiat forma, sed compositum, ut patet, 7. Metaphyskae (t. c. 32), per se productum, in proposito, erit compositum ex voluntate et volitione; et sic voluntas, quae est pars ejus, erit productivum. Consequens est falsum. Tum quia aliquid esset sibi causa essendi, contra Augustinum, de Trinitate. Tum quia, cum producens aequivocum nobilius sit producto, sequeretur quod voluntas, quae est producens, esset nobilior illo composito, seu voluntate volente; quod patet esse falsum. Sexto. Quia Philosophus, 3. de Anima (t. c. 54), dicit quod in motu locali animalis, est aliquid movens immobile, scilicet bonum appetibile; et est ibi movens quod movetur, scilicet appetitivum. Movetur enim, ait, quod appetit, secundum quod appetit; et appetitus, id est, appetitio, vel appetere, actus aut motus quidam (a) est. Est igitur intentio Philosophi, quod bonum appetibile movet appetitum ad suum actum, et illum causat in eo; ipsum autem appetitivum, inquantum appetit, movetur; et per consequens, non causat in se suum appetitum. Septimo. Quia Commentator, 2. Physicorum, comm. 48, dicit quod " contingens (6) aequaliter non invenitur in potentiis agentibus per se, sed in potentiis passivis, et (y) in eis quarum praeparatio ad receptionem duorum contrariorum est aequalis, sive sit anima, sive non anima ". Sed voluntas est potentia contingens aequaliter respectu hujusmodi actuum suorum, sicut patet, 0. Metaphysicae (t. c. 10). Igitur non est potentia activa, sed mere passiva.

Confirmatur per rationem ejus, ibidem : quoniam a contingente aequaliter, non potest altera provenire determinate; cum neutra sit reliqua dignior, quantum ad hoc. Omnia ista argumenta recitat Gregorius contra se (dist. 24, q. 1, concl. 1). Et videntur sumpta de Quodlibeto 2 Godofridi, q. 7, ubi ponit ea sententialiter. Octavo, secundum eumdem Godofridum, arguitur sic. Si voluntas posset se movere ad actum suum : aut hoc esset per essentiam suam nudam; aut per aliquam dispositionem sibi superadditam. Non primo modo; nec secundo. Igitur nullo modo. Major nota est. Sed probatur minor. Et primo, quantum ad primam partem.

Primo sic. Quia, si nuda essentia voluntatis moveret se adactum suum, tunc idem et secundum idem esset in actu et potentia respectu ejusdem; quod est impossibile.

Secundo. Quia inconveniens est quod illud quod est tale eminentiori modo, faciat se tale modo imperfectiori. Sed esse tale virtualiter, est eminentius quam esse tale formaliter; nam nobilius est esse calidum virtualiter, quam formaliter. Ergo inconveniens est ponere quod voluntas virtualiter volens, faciat se volentem formaliter. Et ex hoc etiam sequitur quod inconveniens est ponere in eodem subjecto duas qualitates, quarum una sit potentia activa secundum quam virtualiter sit tale, et alia sit potentia passiva secundum quam sit in potentia ut sit formaliter tale.

Tertio. Quia quando activum est praesens passivo, semper sequitur actio. Sed, si nuda voluntas movet se, ipsum activum est praesens semper passivo; quia idem non potest esse absens sibi. Ergo voluntas semper erit in actu volendi; quod est falsum.

Sed dicetur quod non movet se, quia absentia objecti impedit.

Contra. Quia, sicut videmus communiter in omnibus rebus, absentia alicujus non impedit actionem, nisi quia facit ad illam actionem, active, vel passive : sicut non potest esse calefactio, calefactivo absente, vel materia calefactibili. Ergo, si absentia objecti impediat actionem voluntatis, oportet quod objectum requiratur ut activum, vel ut subjectum vel materia talis actionis. Constat quod non ut materia. Ergo requiritur ut activum; et sic habetur quod objectum movet. Si dicas quod non, immo voluntas movet se, praesente objecto;

ita poterit dici de omnibus aliis, quod aqua calefacit se, et lignum comburit se, sed hoc non potest facere sine igne praesente; quod est inconveniens. Et sic patet quod primus modus est impossibilis. Quod autem nec voluntas moveat se secundo modo, scilicet quod compositum ex voluntate et affectione sibi inhaerente movet se, vel voluntas cum tali dispositione movet se ipsam, ita quod movens et motum sunt idem, sed ratio activa et ratio passiva motus sunt diversae, non subjecto, sed essentialiter; - Contra hoc arguitur. Primo. Quia nulla dispositio activa vel passiva, adveniens alicui ad agendum vel patiendum, debet ipsum trahere extra rationem activi vel passivi; immo debet ipsum perficere in ratione agentis vel patientis. Sed de ratione activi est quod agat in aliud secundum quod aliud, ex 5. Metaphysicae (t. c. 17); et de ratione passivi est quod patiatur ab alio secundum quod aliud. Ergo nulla dipositio activa vel passiva adveniens alicui, potest facere quod agat in seipsum, vel patiatur a se ipso. Et sic voluntas per nullam dispositionem additam poterit se movere.

Secundo. Quia, licet pars essentialis alicujus compositi possit esse ratio agendi vel patiendi, non potest tamen esse movens vel motum : quia compositum est movens, et per se motum; sed illud cui convenit esse per se motum, est in potentia respectu illius motus, secundum omne quod est in eo; ergo, si tale compositum est activum talis motus, secundum aliquid quod est in eo, sequitur quod secundum illud erit in actu et in potentia, quia movens, secundum quod tale, est in actu. Nec valet si dicas quod est in actu virtuali, et in potentia formali : quia idem potest dici de nuda voluntate; et per consequens, sicut nuda voluntas non potest se movere, ita nec tale compositum.

Tertio. Quia, si in eodem subjecto concurreret dispositio activa et passiva respectu ejusdem, dato quod differrent per essentiam, sequitur quod illud subjectum exsistens virtualiter tale in actu secundum unam dispositionem, faceret se formaliter tale in actu per aliam ; et sic ens tale nobiliori modo, faceret se tale minus nobiliori modo.

Quarto. Quia, secundum Commentatorem, 8. Physicorum (com. 27 et seq.), grave non potest se movere, quia non habet divisibilitatem in partibus, vel diversitatem. Sed, si sufficeret diversitas essentiarum concurrentium in idem subjectum, quarum una sit ratio agendi, et alia ratio patiendi, ad hoc quod compositum secundum unum se moveret, et secundum aliud moveretur, non potest negari quin grave moveret se ipsum, quia est divisibile in gravitatem et substantiam quantam actu; et sic, si dicta differentia sufficeret, posset poni quod grave moveret se per gravitatem, et moveretur secundum quod est substantia quanta actu. Ergo, secundum Commentatorem, oportet ponere quod nihil potest movere se secundum diversa quae sunt idem subjecto; sed oportet dare diversas partes, situ et dispositionibus activis et passivis distinctas; oportet enim agens et passum esse contraria, secundum Philosophum.

Quinto. Quia Philosophus, in de Motu animalium (cap. 6), vult quod aliquam partem animalis oportet esse immobilem, in qua sit anima sicut motor per aliquam potentiam motivam, ad movendum non seipsam, sed alias partes animalis ab illa parte situ distinctas; quod non oporteret, si idem subjecto posset movere seipsum.

Sexto. Quia Commentator dicit, 2. Physicorum (comm. 48), quod esse indifferens aequaliter ad opposita, est contradictio potentia? passivae, quam oportet reduci in actum ab alio. Sed voluntas est indifferens ad oppositas volitiones. Ergo, sive voluntas ponatur nuda, sive affecta, quamdiu accipitur ut indifferens ad opposita, oportet quod moveatur ab alio determinante eam ad alterum oppositorum; quod non potest esse nisi objectum.

Et si dicatur quod voluntas movet se, sed hoc non potest nisi mediante objecto, sicut causa sine qua non; -

ita etiam poterit dici de ligno, quod calefacit et comburit se, et quod in eo erat virtualiter forma ignis, sed hoc non facit nisi praesente igne, sicut causa sine qua non.

Et si dicatur quod objectum facit aliquid, non quidem actum, sed aliquem influxum determinantem voluntatem ad motum (a), quo habito, voluntas movet se ad actum volendi;

non valet. Quia ita poterit dici de ligno, quod recipit quemdam influxum ab igne, quo habito, movet se ad formam ignis; et similiter poterit dici in aliis; quod falsum est : quia idem agens disponit ad formam principalem, et efficit eam, excepta anima rationali, quae, propter sui nobilitatem, fit per creationem; maxime cum similem influxum recipiat intellectus, ut quidam ponunt, cum objectum sit illud quod causat actum intelligendi.

Sed forte dicetur quod non est simile de voluntate, et de ligno, et igne : quia duo ligna aequaliter disposita et approximata igni, aequaliter calefiunt; sed non sic delectabile oblatum duobus aequaliter dispositis, movet eos ad volendum, ut patet in exemplo Augustini, 12. de Civitate Dei, cap. 6; et ex hoc videtur quod non similiter oportet poni voluntatem moveri ab objecto, sicut lignum ab igne.

Sed hoc non valet: quia poterit dici quod in hoc non differt voluntas et lignum, quin utrumque moveat seipsum, si possibile est idem movere seipsum; sed in hoc quod quia virtus voluntatis est abstracta, sic movet se, quod potest non movere, quia non necessario movet; sed virtus ligni, quia non est abstracta, sed est naturalis et contracta, movet necessario, nec potest non movere : sicut alii dicunt, quod voluntas movet se necessario respectu ultimi finis, licet non respectu aliorum. Et sic non poterit poni quod voluntas in hoc differat ab aliis, quod movet se, et alia non; sed aliter et aliter movere. Et sic oportet dicere quod voluntas moveatur ab alio, sicut ab objecto. Et sic patet minor octavi argumenti principalis. Nono arguit sic, in eodem proposito, 3. Quodlibeto, q. 6. Sicut se habet relatio rationis, ita relatio realis. Sed relatio rationis exigit differentiam rationis; quia de ratione relationis est referri ad aliud relativum ratione. Ergo realis relatio exigit differentiam realem ejus quod refertur, ad illud ad quod refertur. Sed idem non potest habere differentiam realem ad seipsum. Igitur idem per essentiam non potest referri realiter ad seipsum ; sed movens refertur ad motum, et agens ad passum. Igitur, etc. Decimo. Quia idem non differt a seipso realiter, in hoc quodponiturcausaeffectivaet subjectum alicujus. Sed relatio realis exigit differentiam realem eorum quae referuntur. Ergo impossibile est quod idem referatur per essentiam ad seipsum relatione reali, mediante quocumque cujus sit causa effectiva et subjectum. Nec potest dici quod ibi erit differentia media inter differentiam rei et differentiam rationis, scilicet differentia secundum intentionem : quia, (a) motum. - modum IV. IV. - 14 sicut omne ens, vel est ens secundum rationem, vel secundum rein; ita omnis differentia, vel est differentia secundum rem, vel secundum rationem, licet in utraque differentia inveniantur diversi gradus. Undecimo. Quia sicut differentia realis quae est inter voluntatem et suum actum, non sufficit ad hoc quod voluntas relatione reali referatur ad suum actum, nec e converso; pari modo, nec differentia secundum rationem voluntatis ad seipsam, ut causa effectiva et subjectum sui actus, sufficiet ad hoc quod relatione reali voluntas ad seipsam referatur. Duodecimo. Quia quando aliqua referuntur mediante aliquo realiter, oportet quod illud sit medium inter ea secundum rem ; sicut calefactio est medium secundum rem interagens et passum, quia ibi est dare medium et extrema realiter diversa. Sed actus volendi non potest poni medium secundum rem, inter voluntatem ut est causa effectiva, et ipsam voluntatem ut est subjectum sui actus; quia non est ibi dare duo extrema realiter. Igitur, etc. Unde notandum quod actio et passio sunt quidam modi essendi, exsistentes circa id quod acquiritur in passo. Relationes autem agentis et passi non sunt actio et passio, alioquin actio et passio essent in praedicamento relationis; sed sunt diversae res, exsistentes in agente et passo. Deciinolertio. Quia actus mediante quo aliqua referuntur ut movens et motum, sic se habet circa ipsum, ut dictum est, quod sunt quidam modi essendi, qui sunt actio et passio. Sed tales modi essendi non possunt esse circa actum voluntatis, si voluntas moveat seipsam; quia actio et passio, quae sunt vere in praedicamento actionis et passionis, requirunt realem diversitatem agentis et passi. Ergo voluntas non potest dicto modo referri ad seipsam, mediante suo actu. Decimoquarto. Quia, si voluntas est causa effectiva et subjectum sui actus, in nullo dependet ab objecto; quod est inconveniens : quia sicut cognoscens refertur ad cognoscibile relatione reali, sicut mensuratum ad mensuram; sic volens ad volibile, a quo habet bonitatem et speciem. Deeimoquinto. Quia, si idem subjecto, per formam inhaerentem ei faceret se in actu, tunc illa eadem forma se haberet, respectu illius subjecti, et ut forma informans, et ut movens; et sic non distingueretur causalitas efficientis et formae; quod est inconveniens. Decimosexto. Quia passum non potest esse causa effectiva ejus quod recipit; quia eo perficitur. Sed quando passum recipit aliquid de novo, recipit illud, et eo perficitur, secundum omnem dispositionem quae illius receptionem praecedit. Quod patet ex duobus. Primo, quia (a) non potest dici quod id quod est noviter receptum, ponat se inter substantiam etalia accidentia: quia hoc erit fictio. Secundo, quia, cum accidentia quodam ordine insint subjecto, oportet quod accidens superveniens, perficiat subjectum mediantibus omnibus accidentibus praecedentibus. Ergo subjectum, per nullam dispositionem in eo exsistentem, potest se reducere de potentia in actum. Decimoseptimo. Quia sicut se habet tangens et tactum, in tactu mathematico, quantum ad quantitatem molis, ita se habet tangens et tactum, in tactu physico, quantum ad quantitatem virtutis. Sed in tactu mathematico, requiritur quod tangens et quantitas tangentis sit extra tactum, et distinctum ab eo, supposito. Ergo et in tactu virtutis, oportet quod virtus tangentis sit extra tactum, et distinctum ab eo, subjecto. Decimooctavo. Quia, si idem subjecto posset esse agens et passum, non posset concludi, ex relatione producti, distinctio realis suppositorum in divinis; quod est inconveniens. Igitur. Haec sunt argumenta Godofridi. II. Argumenta Adae.

Potest etiam (a)argui contra conclusionem, eo modo quo arguit Adam contra se, 1. Sententiarum, q. 9. Primo. Quia, si voluntas est causa effectiva suae volitionis liberae, tunc ipsa sufficienter approximata, vel praesens alteri voluntati simili, posset volitionem in illa alia causare, sicut in seipsa. Consequens est falsum. Probatur consequentia per medium quo probat hanc Doctor subtilis, in materia de locutionibus angelorum, de intellectione. Quia omne agens aliquem effectum in aliquo passo, in quocumque passo simili et similiter disposito potest, nisi impediatur, consimilem effectum agere. Sed voluntas, secundum te, causat in se volitionem; et voluntas sibi similis, est sufficienter praesens, et est consimile passum. Igitur, etc. Secundo arguitur sic. Si voluntas se haberet active ad actus suos, scilicet volitiones : aut hoc esset inquantum voluntas; vel inquantum volens; vel inquantum volens (6) se velle. Non inquantum voluntas; quia, cum semper sit voluntas, semper vellet. Nec quia volens; quia, cum non sit volens nisi per velle, idem esset causa sui ipsius. Nec quia volens se velle (y); quia actus reflexus non est causa actus simplicis, sed potius econtra. Igitur, etc. Tertio. Quia intellectus se habet mere passive ad actum intellectus practici. Igitur et voluntas ad suam electionem se habet mere passive. Consequentia patet. Sed probatur antecedens. Quia, si ad talem actum intellectus se haberet aliquo modo active, hoc est : vel per aliquem actum intelligendi; vel per aliquid praevium omni actui. Non per aliquem actum intelligendi : quia duo actus intelligendi non possunt esse simul; causa autem et effectus necessario sunt simul. Nec per aliquid praevium omni actui, puta per nudam potentiam, vel per speciem : quia quidquid agitur a cognoscente antequam sit cognoscens, necessario agitur, quia, quantum ad hoc, cadit in gradum non cognitivum; sed quidquid agitur per intellectum, vel per aliquid exsistens in eo praevium cognitioni, agitur ab intellectu ut est non cognoscens; ergo necessario agitur. Ex tali ergo activitate non est libertas. Restat igitur quod sufficit ad libertatem sola passivitas potentiae. Quarto. Illud quod competit alicui nihil agenti, potest competere pure passivo. Sed libertas competit alicui nihil agenti, scilicet Deo, qui libere judicavit et voluit ab aeterno res fiendas in tempore, et tamen nihil egit ab aeterno. Ergo libertas potest competere potentiae pure passivae. III. Argumenta Durandi. - Ad idem arguit Durandus (dist. 24, q. 2). Primo. Quia quoad judicium conclusivum intellectus, et electionem voluntatis, experimur in nobis duplicem libertatem. Una est, quia possumus hos actus habere vel non habere; alia est, quia habentes tales actus, non necessario tendimus per eos in eorum objecta, loquendo de necessitate absoluta. Et quia primum experimur in nobis, probatur secundum. Quia, in cognoscente et (a) volente, illi actus sunt liberi, qui sunt absque coactione, et absque necessaria habitudine potentiarum ad objecta, loquendo de necessitate absoluta. Sed sic est in proposito. Igitur. Major patet; quia libertas arbitrii, in cognoscente et volente, non excludit nisi coactionem et absolutam necessitatem. Minor declaratur : quia tendentia potentiae in talia objecta per tales actus, nec est coacia, nec necessaria necessitate absoluta.

Et confirmatur ratio. Nam sicut ab aeterno Deus libere decrevit aut voluit aliqua fieri in tempore, non quia potuit habere vel (6) non habere tales actus judicii vel electionis quantum ad essentiam actus, sed quia intellectus divinus practicus et voluntas non habent necessariam habitudinem ad talia volita; sic nos, habentes tales actus, libere per ipsos judicamus et volumus aliqua fieri, praeter libertatem quam habemus respectu talium actuum in posse habere eos vel non habere. Loquendo ergo de tali libertate, dicendum est quod ad eam nihil facit per se (y) activitas. Cujus ratio est: Quia illud nihil facit per se ad libertatem, quo excluso, remanet tota libertas, et tota ratio libertatis. Sed, exclusa ". - QUAESTIO I. 2H activitate, remanet tota libertas, et tota ratio libertatis. Igitur, etc. Minor probatur : Quia talis libertas consistit in habendo talem actum respectu talis objecti, ut dictum est. Sed, per hoc quod potentia agit, non habet in se actum quem agit; sed potius per hoc quod ipsum recipit : quia, si ageret et non reciperet, sicut est in actionibus transeuntibus, non haberet ipsum; si autem reciperet et non ageret, nibilominus haberet ipsum. Igitur, etc. Passivitas autem per se facit ad talem libertatem, inquantum tales actus sunt quaedam perfectiones realiter a potentia differentes, et de novo exsistentes in ea : quia eos non haberet, nisi eos reciperet; recipere autem est passivi. Absolute autem loquendo, nec activitas nec passivitas per se faciunt ad libertatem, nisi ratione materia;: quia,siaclusesset indifferens essentialiter a potentia in nobis, sicut in Deo, potentia non se haberet ad talem actum active, nec passive; quia unum et idem secundum essentiam simplicem, non potest esse activum vel passivum respectu sui ipsius : quia quod agit, agit aliud a se; et quod recipit, recipit aliud a se. Loquendo tamen de prima libertate, perquam possumus tales actus habere vel non habere, tunc dicendum quod potentia pure passiva, et nullo modo activa, nec quoad exercitium actus, nec quoad determinationem actus, non potest esse libera. Illud tamen quod est pure passivum quoad determinationem actus, dum tamen sit activum respectu exercitii actus, potest esse liberum. Secundo arguit contra probationem conclusionis, quod volitio finis non sit causa volitionis ejus quod est ad finem, nec voluntas cum prima volitione (a) sit causa secundae. Quia volitio finis et electio eorum quae sunt ad finem , aut sunt idem actus realiter, aut duo. Si sunt unus et idem , non est ibi causalitas; quia idem non est causa suiipsius. Si sint duo, tunc non possunt esse simul; et sic unus non est causa effectiva vel receptiva alterius, quia causa et effectus simul sunt. Conceditur tamen quod actus eligendi ea quae sunt ad finem, procedit ex actu volendi finem; est enim necessaria praesupposita inter multa quae non se habent sicut causa et effectus. Et in hoc secundus articulus terminatur.