ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES S I. Ad argumenta contra plumam conclusionem Ad argumenta Scoti. - Quantum ad tertium articulum, respondendum est electionibus praelibatis. Et quidem Ad primum contra primam conclusionem, dicitur quod mens Philosophi est quod quaslibet qualitas sensibilis, ut exsistens in continuo, est una in actu et plura in potentia : ad hunc sensum quod habet plures partes, sicut et quantitas; non autem quod cujuslibet talis qualitatis partes sine rarefactione possent ab invicem separari, et separatim retinere nomen et diffinitionem totius, sicut retinent in toto exsistentes; nec quod sicut quantitati non repugnat divisio in infinitum, ita qualitati sensibili talis divisio non repugnet. Ubi notandum quod aliquid esse in potentia contingit dupliciter : uno modo, quia non habet proprium et separatum esse, sed potest habere illud; secundo modo, quia non est per proprium et separatum esse, sed per esse totius. Modo dico quod accipiendo esse inpotentia secundo modo quaelibet pars qualitatis sensibilis vel formae naturalis dicitur esse in potentia; non autem accipiendo esse in potentia primo modo : quia, nec caput, nec cor, nec oculus animalis est illo modo in potentia. Et ideo argumentum supponit falsum, scilicet quod quaelibet pars formae naturalis sit in potentia redu-cibili ad actum per se et separatim exsistendi. Ad secundum distinguitur de minore, qua dicitur quod dividi in partes ejusdem rationis conveniat per quantitatem, etc. Duplex est enim divisio. Quosdam namque est actualis separatio partis a parte, quae prius erant unita;; et loquendo de tali divisione, negatur minor, si intelligatur quod omnis forma naturalis exsistens in continuo, vel extensa per quantitatem, sit divisibilis in parles integrales ejusdem rationis. Alia est divisio, quae non aliud importat nisi negationem unius ab alio; et loquendo de tali divisione, conceditur quod omnis forma naturalis extensa per quantitatem, est divisibilis in tales partes : quia scilicet habet plures partes, quarum haec non est illa, et sic divisa vel divisibilis ab illa, divisione quae est negatio vel actio interius negantis hoc ab illo, non autem divisione quae est actio exterior, et realis separatio partium, dans cuilibet parti proprium et separatum esse de novo. Nec oportet quod, si magnum naturale compatitur primam et secundam divisionem suarum partium, quod minimum naturale compatiatur utramque; quia quantitas non necessario dat utramque divisionem vel divisibilitatem cujuslibet formae extensa: peream, sed tantummodo secundam , ut dictum est.

De responsione quam adducit arguens, dicitur quod, si intelligatur sic quod divisio primo modo repugnet minimo naturali ratione formae, non autem ratione quantitatis, responsio vera est. Si autem intelligatur quod tale minimum, ex ratione quantitatis habet primam divisibilitatem, non autem ex ratione formas naturalis, falsa est responsio : quia tali minimo nullo modo convenit prima divisibilitas, nisi forte superveniret rarefactio. Et cum dicta responsio impugnatur in sensu quo conceditur, dicendum est quod divisibilitas in partes integrales unius rationis consequitur quantitatem vel quantum quoad se, non autem quoad sibi conjuncta; quod sic intelligo : quia de ratione quantitatis est, quod possit illo modo dividi, non autem est de ratione quanti ut quantum est; sicut per oppositum de ratione anima: intellectiva: est, quod sit indivisibilis, non autem est de ratione animati per animam rationalem, scilicet hominis. Et ad dictum Aristotelis, 5. Metaphysica?, dicitur quod mens ejus est, quod omnis quantitas est divisibilis utroque modo superius expresso ; non autem quod omne quantum sit utroque modo divisibile, sed sufficit quod sit divisibile secundo modo. Tamen quod aliquod quantum non sit divisibile utroque modo, hoc non provenit ex natura quantitatis, sed aliunde, puta ex natura formae naturalis, quae requirit determinata accidentia, tam secundum speciem, quam secundum numerum , quam secundum modum et terminum et figuram. Et sic patet quod non sequitur quod omne quod est indivisibile divisione realis separationis, sit non quantum, seu quod cui repugnal divisio primo modo dicta, repugnet et sit incom-possibilis quantitas; sicut non oportet quod cuicumque est incompossibilis indivisio, sit incompossibilis anima rationalis, quae penitus est indivisibilis. Ad tertium dicitur quod responsio ibidem data sufficiens est. Tunc Ad primam ejus improbationem, dicitur quod non est essentiale quanto, ut quantum est, posse dividi primo modo superius dicto, sed solum quantitati.

Ad confirmationem, quae tangit plura capita, dicitur pluraliter (a).

Ad primum quidem, dicitur quod consequentia non valet : quia per se exsistentia non est passio consequens de per se naturam qualitercumque se habentem, sed speciali et determinato modo; ideo non oportet quod, si convenit uni individuo, quod possit cuilibet et qualitercumque se habenti individuo sub illa natura convenire.

Ad secundum, dicitur quod minor est falsa : quia plus requiritur ad per se exsistere et solitarie et in tertio modo dicendi per se, vel in tertio modo perseitatis, quam ad esse individuum alicujus naturae; quia unum potest ab alio separari, sicut patet de humanitate Christi, et partibus ejus, quarum quaelibet est individuum alicujus naturae, nec tamen est per se perseitate tertii modi, de qua in proposito fit sermo.

Ad tertium, dicitur quod consequentia ibidem facta nulla est. Non enim omne quod est prius alio natura vel causalitate, potest naturaliter esse sine alio et solitarie perseitate tertii modi, nisi loquamur de priori prioritate causae efficientis, vel formae non eduetae de potentia materiae, vel materiae indifferentis ad diversas formas; manifeste namque apparet quod caput, licet sit pars hominis, non tamen potest per se esse ante vel post hominem, vel sine homine. Et sic patet, ex praedictis, quod forma naturalis non habet ex se possibilitatem ad hoc quod sub qualicumque et quantacumque quantitate possit exsistere ; immo ex natura sua determinat sibi certum terminum, et certam latitudinem , ultra vel citra quam exsistere non posset; et quod non est usquequaque simile de quantitate, et de formis substantialibus, aut qualitatibus physicis.

Ad illud autem quod adducitur de conversione in continens,

dicitur, primo, quod dum perventum esset ad minimum naturale, puta minimam carnem, si illa ulterius divideretur, verisimile est quod statim converteretur in aerem, vel aquam, aut ignem, aut aliud continens, vel forte in aliti substantiam. Secundo dicitur quod hoc non solum fieret ab extrinseco, immo haberet causam ab intrinseco : quia scilicet formae carnis repugnat esse sub minori quantitate, quia data quantitas fuit minima sub qua poterat forma carnis exsistere. Tertio dicitur quod casus ibi positus, impossibilis est per naturam. Illo tamen concesso, dicitur quod, si aqua minima divideretur, ipsa converteretur in aliquod elementum , puta in terram, aut aliud elementum, sicut Deo placeret, quia etiam de (a) hoc non oportet sollicitari. Quarto dicitur quod casus implicat contradictionem , quantum ad hoc quod ponit ex una parte circumscribi omne corruptivum, et ex alia ponit aliquid divisivum carnis : nam omne divisivum talis carnis vel aquae minimae esset utique ejus corruptivum. Quinto dicitur quod, licet nulla parvitas repugnet forma; aquae inexsistentis alicui toto, tamen aliqua parvitas repugnat formae aquae per se et separatim exsistentis. Ideo haec consequentia non valet : ista (6) parva quantitas praecessit in toto, igitur illa parva potest per se exsistere, etc. Aliquam enim dispositionem requirit forma naturalis in suo subjecto primo et adaequato et totali, quam non requirit in qualibet parte illius subjecti; et hujusmodi dispositio est figura et quantitas. Et ideo, quia pars a toto separata non habet in proposito dispositionem quam requirit forma aquae in suo primo susceptivo, totum autem a quo separata est illam dispositionem habebat, ideo nil mirum si aliqua pars materiae inexsistens toti poterat informari forma aquae, non autem dum est separata : quia dum erat in toto, non erat primum et adaequatum informabile (v), sed partiale; dum autem separatur, efficitur primuni informabile (o). Ad aliud quod ibi adducitur de minimo motu et tempore, dicitur quod si loquamur de motu altera-tionis, conceditur quod, sicut est dare minimam qualitatem, ita et minimam alterationem : quia motus alterationis non est proprie continuus; immo nec aliquis motus proprie loquendo nisi motus localis, ut alias dictum fuit, in 1. Sententiarum. Et hoc tenet sanctus Thomas in multis locis; potissime, 2 2", q. 24, art. 6. Si autem loquamur de motu locali, conceditur quod ille dividitur in infinitum, sicut et magnitudo super quam est; ideo non est dare minimum motum localem, nec per consequens minimum tempus. Cujus diversitatis ratio est, quia motus reducitur ad genus sui termini, et forte non differt essentialiter a termino nisi secundum perfectum et imperfectum. Per motum autem localem non acquiritur mobili aliqua forma naturalis absoluta, sed solum locus vel magnitudo exterior, secundum unam opinionem ; vel, si aliquid ponit in mobili subjective inhaerens, illud non est quid absolutum, sed respectus de genere ubi, ut alias dictum fuit. Talis autem respectus divisibilis est in infinitum, quia ita bene fundari potest in parvo, sicut in magno, cum modicae sit entitatis. Similiter locus exterior qui acquiritur, divisibilis est in infinitum, tali divisione quae sufficiat motui,scilicet secundum signationem partium sine actuali separatione illarum. Ideo non est simile de hoc motu et de aliis, in quibus est acquisitio novaeformae absoluta,vel destructio antiquae. S) 2. - Ad ahgumenta contra secundam CONCLUSIONEM I. Ad argumentum cujusdam. - Ad primum contra secundam conclusionem, respondet Durandus (dist. 18, q. 1) in hunc modum : " Haec, inquit, ratio non valet; quia, quamvis in naturalibus sit dare minimum, puta minimam carnem, ut dicit prima suppositio, hoc tamen intelligendum est de minimo separato et per se exsistente. Sic enim est dare minimum in naturalibus, ita quod in minori non salvaretur species; immo, propter debilitatem virtutis, statim resolveretur in corpus continens, sicut vult Aristoteles, in lib. de Sensu et sensato, quod modicus sapor infusus majori (") statim resolveretur in continens. Minimum autem conjunctum toti non est dare, sed quocumque parvo dato semper est accipere minus. Cum enim forma carnis extendatur extensione continui, sicut in continuo non est dare minimum, sic nec in carne ; sed, qualibet data, cum sit continua et divisibilis (6), est dare minorem; forsan verum est, quod si separaretur, statim corrumperetur.

Cum ergo dicitur quod minimum aeris convertitur in minimum aquae, aut in minus minimo ;

dicendum quod convertitur in aquam, et in minus secundum decuplum minimo separabili; illud tamen minus est conjunctum, et non separatum. In minus enim separatum converti non potest, quia nec illud potest esse, quia in separatis est dare minimum; sed bene potest converti in conjunctum minus minimo separato, quia in conjunctis non est dare minimum. Et si istud conjunctum minus minimo separato converteretur iterum in aerem, converteretur in decem partes aeris conjunctas (y), quae non efficerent nisi unum minimum aeris separatum (8), et non in decem minima separata, ut arguens putat; et ita non fieret aer magnus ex parvo, sed aequalis ex aequali. "

Haec Durandus, et bene quoad hoc. II. Ad argumenta Durandi. - Ad primum Durandi, dicitur quod diffinitio rarefactionis non consistit essentialiter in hoc quod eadem materia accipiat majores dimensiones quam prius, sicut bene probat argumentum ; quia, sicut differt quantitas a qualitate, ita augmentatio a rarefactione, cum (t) parles aeris conjunctas. - parva aeris conjunctaPr.

raritas sit qualitas. Sed cum hoc, indubitanter verum est, quod ista duo sese inseparabiliter concomitantur, scilicet substantiam vel aliquam qualitatem rarefieri (a), et ipsam accipere majores dimensiones quam prius (non dico quod rarefactio sit augmentatio substantias, nec econtra); ita quod impossibile est eamdem qualitatem, vel substantiam accipere majores dimensiones, quin eo facto efficiatur rarior.

Quid autem sit causa alterius, utrum scilicet extensio quantitatis sit causa rarefactionis, aut econtra;

videtur dicendum quod rarefactio sit causa augmenti quantitatis in genere causae efficientis quodammodo; econtra vero, augmentatio quantitatis est causa rarefactionis in genere causae materialis. Et quamvis ita sit, differt tamen rarefactio, per hoc quod est materiam accipere majores dimensiones, tanquam causa per effectum notiorem quoad nos, et naturaliter consequentem ac inseparabilem. Et ista solutio potest colligi ex dictis sancti Thomae, 1. Senlent., dist. 17; cujus dicta posita sunt in quaestione praecedenti, et in probatione quartae conclusionis. Ad secundum negatur antecedens. Et de hoc sanctus Thomas, 2. Senteni., dist. 30, q. 2, art. 1 : " Augustinus, 10. Super Genesim ad litteram (cap. 26), dicit quod nihil est absurdius quam putare ullum esse corpus, quod manente nalurae suae quantitate undique crescat, nisi rarescat. Augmentum autem corporis humani, constat quod non fit per rarefactionem; nec ilerum per additionem materia? de novo creatae, quia materiam omnium simul creavit Deus, ut Sancti dicunt. Restat ergo ut fiat augmentum per hoc quod additur materia quae suberat formae alterius corporis, illo corpore in corpus humanum secundum veritatem converso; et hoc est nutrimentum. Nec potest exponi dictum Augustini, ut dicunt quidam, quod Augustinus loquitur secundum communem modum quo res crescunt; quia, secundum hoc, probatio sua contra Tertullianum nihil valeret, qui ponebat animam crescere, sed nullo modo diminui. Magis autem conveniens est modus augmenti, quo corpus humanum crescit, quam quo anima cresceret. Simul enim, etiam secundum Tertullianum, crescente corpore crescit anima. Nec iterum potest dici, sicut dicunt, quod facienda est vis in hoc quod dicit quod manente sua quantitate, ut sit sensus, corpus manens in sua quantitate, ita quod quantitas ejus non sit augmentata, nec per additionem, neque per multiplicationem, non crescit nisi per rarefactionem : cum enim augmentum proprie sit quantitatis, non potest intelligi quod corpus crescat, et maneat ejus quantitas secundum eamdem dimensionem (6). Sed oportet intelligi quod dicit manente quantitate

naturae suae, ut nulla quantitas adjiciatur, vel quae ejusdem naturae sit, sicut aurum adjungitur auro, vel quae eamdem naturam in ipsa conjunctione accipiat, sicut cibus advenit carni. Unde, per hoc quod dicit manente, non removetur nisi additio similis in natura. Si enim intenderet removere multiplicationem , tunc etiam probatio sua nihil valeret; quia multo probabilius posset dici, si anima esset corpus, quod per multiplicationem quam ponunt, cresceret, quam dicatur de corpore hominis, quia spiritualior est. B

Haec sanctus Thomas.

Ex quo patet quod mens Augustini et sancti Thomae est quod , dato quod aliud sit raritas et aliud quantitas, tamen impossibile est alicujus substantiae corporeae crescere quantitatem nullo addito similis naturae, quineo ipso crescat raritas. Nec valet quod dicitur ibi de separatione absolutorum per divinam potentiam : quia non omnia absoluta possunt illo modo separari, ut saepius dictum est; potissime, quando unum talium est de ratione alterius, vel quando inter talia est naturalis consequentia. Ad tertium dicitur quod, juxta praedicta, diffinitio rarefactionis non consistit essentialiter in hoc quod est substantiam vel qualitatem amplius extendi, vel majorem locum occupare modo quam prius ; sed potius in hoc quod est raritatem intendi plus et plus. Conceditur tamen quod talis intensio nunquam contingit sine hoc quod dictum est; quia ad talem rarefactionem sequitur crementum, et major extensio quantitatis et dimensionis; et cum hoc, in tali rarefactione subjectum ipsius quantitatis, vel saltem aliqua qualitas inhaerens ipsi quantitati accipit majores dimensiones quam prius, vel amplius extenditur quam prius, et majorem locum requirit; ita quod rarefactio nunquam est sine cremento quantitatis, nec sine majori extensione substantiae, vel qualitatis. Et ideo in Eucharistia potest esse rarefactio, licet non sit in substantia subjecta quantitati, quia est ibi raritas et multae qualitates inhaerentes quantitati, quae per intensionem raritatis possunt plus extendi quam prius. Sufficit ergo ad rarefactionem, quod qualitas inhaerens quantitati fiat extensior quam prius; sicut sufficeret quod subjectum quantitatis, si ibi esset, fieret extensius quam prius. Aristoteles autem et philosophi, quia putabant impossibilem esse separationem quantitatis a subjecto, et per consequens reputabant rarefactionem esse non posse, nisi materia vel substantia, quae primo substabat parvis dimensionibus, postea substaret (a) majoribus. Et ideo diffiniebant rarefactionem per hoc quod est materiam accipere majores dimensiones. Nos autem, sicut ponimus quantitatem sine subjecto remanere in Eucharistia, cui multae qualitates inhaerent, quarum una est raritas, possumus ponere rarefactionem sine substantia; quia raritas aeque potest intendi, sicut si esset ibi substantia; ad cujus intensionem sequuntur duo : primum est, intensio dimensionum; secundum est, qualitatum inhaerentium dimensionibus major extensio quam prius. Ad quartum negatur minor, qua dicitur quod quaelibet materia aeque indifferenter est in potentia ad quantitatem parvam et magnam. Et de hoc sanctus Thomas, ubi supra (2. Sentent., dist. 30, q. 2, art. 1), sic dicit: a Quidam dicunt quod materia prima, quantum est in se, caret omni quantitate et forma; ergo aequaliter se habet ad recipiendum omnes quantitates, sicut ad recipiendum omnes formas; unde, quantumcumque parum sit de materia prima in quovis parvo corpore, recipere potest quantamlibet quantitatem, adeo quod ex grano milii potest fieri lotus mundus : nec mirum, cum ex materia punctali totus mundus sit factus; cum enim materia quantitate careat, etiam indivisibilis est, ad modum puncti se habens.

Iste autem modus multipliciter deficit.

Primo, quia imaginatur indivisibilitatem materiae ad modum puncti, ut mundus ex materia sit factus quasi per quamdam extensionem, sicut si res parva in magnam extendatur. Hoc autem non est verum. Materia enim dicitur indivisibilis, per negationem totius generis quantitatis ; punctus autem est indivisibilis, sicut quantitatis principium, situm determinatum habens; unde ex materia res quanta efficitur, non per extensionem, loquendo de materia prima, cum extensio non sit nisi ejus quod alicujus quantitatis erat, sed per quantitatis susceptionem (a).

Secundo, quia etsi materia prima, prout in se consideratur, nullam quantitatem habeat, non tamen sequitur quod sit in potentia respectu cujuslibet quantitatis imaginabilis. Cum enim quantitatem determinatam (6) et omnia alia accidentia secundum exigentiam formae materia recipiat, eo quod subjecta materia cum forma est causa eorum quae insunt, ut dicitur, 1. Physicorum (t. c. 80), oportet quod materia prima ad nullam quantitatem sit in potentia, nisi quae competat formae naturali, quae in materia esse potest. Materia vero prima non est in potentia ad alias formas, nisi ad illas quae sunt in rerum natura, vel per principia naturalia possunt educi. Si enim esset aliqua potentia passiva in materia, cui non responderet aliqua potentia activa in rerum natura, illa potentia passiva esset superflua, ut dicit Commentator (1. Physicorum , comm. 81). Et ideo materia prima non est receptibilis majoris quantitatis, quam sit quantitas mundi. Propter quod Philosophus dicit, 3. Physicorum (t. c. 60, etc), quod non est possibile quantitatem augeri in infinitum, loquendo naturaliter.

Tertio, quia, si materia eadem quae primo erat sub parvis dimensionibus, fiat sub majoribus dimensionibus, hoc non potest accidere nisi per rarefactionem, ut dictum est; et iste modus non competit in augmentatione corporis humani. - Quarto, quia, quando loquimur de materia exsistente in hac re, jam dimittimus considerationem materiae absoluta. Non enim potest accipi illud materiae quod est in hac re, nisi secundum quod est divisum ab illa parte materiae qiiae est in re alia. Divisio autem non accidit materiae, nisi secundum quod consideretur sub dimensionibus, saltem interminatis; quia, remota quantitate, ut dicitur, 1. Physicorum (t.c.l5), substantia erit ens indivisibile. Unde consideratio materiae hujus rei, est consideratio materiae non absoluta, sed materiae sub dimensione exsistentis. Unde non oportet ut quod convenit materiae inquantum est absoluta et prima, conveniat materiae exsistenti in hac re, prout accipitur in haere exsistens; quia ex hoc receditur a consideratione materiae primae. Unde materia quae est in hac re exsistens, non est in potentia ad totam quantitatem mundi, sed usque ad determinatum quid, quantum potest consequi per rarefactionem ; et hoc non excedit raritatem ignis, quia nulla raritas potest esse major, ut dicit Commentator, 4. Physicorum (comm. 84). "

Haec sanctus Thomas.

Ex quibus apparet quod minor argumenti falsa est, scilicet quod materia prima, potissime materia hujus rei, sit in potentia ad quantamcumque quantitatem ; et hoc, sive loquamur de potentia passiva naturali, sive de obedientiali, quia nulla creatura est infinite capacitatis. Ad quintum dicitur quod, si quantitas esset separata ab omni subjecto, et ab omni forma et qualitate naturali, illa non posset augeri nisi per modum additionis quantitatis ad quantitatem ; non autem per modum intensionis aut remissionis. Talis enim intensio fit per hoc quod quantitas magis participatur a subjecto, vel per hoc quod modus quantitatis, vel ejus effectus formalis perfectius participatur a formis supervenientibus quantitati. Utrumque autem horum deesset in tali casu. Ille autem secundus modus semper conjunctus est rarefactioni, quia in tali cremento quantitatis per modum intensionis aliqua substantia, vel saltem aliqua forma naturalis substantialis aut accidentalis quae prius erat sub vel cum parvis dimensionibus, postea fit sub majoribus, quod est rarefieri, vel saltem non est sine rarefactione. III. Ad argumenta Henrici.

Ad primum Henrici, negatur major; quia, licet non plures partes sint in parvo quam (a) in magno, non tamen tot et (6) tantae, nec partes minoris sunt (j) in potentia ad omnia illa ad quae sunt in potentia partes majoris. Ad secundum ejusdem respondet Bernardus de Gannato : a Quod, inquit (a), dicitur, quod de materia coste in se considerata potuit fieri mulier, quia ad tot et tanta est in potentia materia modica, sicut multa, falsum est; quia de materia coste secundum se considerata non potuit fieri mulier sine additione materiae, nisi diceretur quod tantum de materia et non plus fuit in corpore mulieris quantum in costa; quod dici non potest, nisi corpus mulieris esset multo rarius quam esset. Item, licet modica materia ad tot sit in potentia sicut magna, forte non tamen ad tanta: quia, licet pugillus ignis sit in potentia ad aliquam partem terrae, non tamen est in potentia ad totam terram; quia etiam est in potentia ad aliquam partem carnis, non propter hoc est in potentia ad totum hominem. Sicut enim forma nata est fieri in materia disposita, sic talis in tanta materia. Unde in materia in qua salvatur forma milii, non salvaretur forma elephantis. Ergo non ad tanta est in potentia materia modica, sicut magna ; quia materia milii non est in potentia ad formam elephantis, ita quod materia milii sine additione materiae alterius sufficiat ad capiendum formam talis animalis : quia (6), licet materia secundum se non dividatur nisi secundum quod est sub quantitate, sine qua substantia remanet indivisa, ut patet, i. et 3. Physicorum, ipsa tamen, secundum quod recipit formam, dividitur et habet partem et partem , eo quod materia nullam formam recipit sine quantitate; propter quod Commentator, 1. de Generatione, dicit quod materia nunquam separatur a quanto. Sic etiam concluditur materia pauca vel multa in respectu ad formam et dispositiones concomitantes formam, quae sunt dimensiones, et rarum et densum. Sub majoribus enim dimensionibus ignis, est plus de materia quam sub minoribus; et tamen aequalis raritas est in toto et in parte ignis : ita enim rara est pars ignis intensive, sicut totus ignis. Ergo multum et paucum bene inveniuntur in materia per comparationem ad quantitatem, etiam non habito respectu ad rarum et densum ; quia plus de materia est in denso quam in raro sub aequalibus dimensionibus. In materia ergo invenitur multum et paucum, pars et totum, modo praedicto. Et tunc arguitur. Si ad tot est in potentia modica materia sicut magna, et ad tanta, cum modicum et magnum in materia se habeant sicut pars et totum, quia materia modica est pare magnae, sequitur quod pars sit aequalis toti; quod esse non potest.

Quod autem dicitur, quod in materia nihil est distinctum;

verum est secundum se considerata; sed in ipsa, ut est receptibilis formae, bene est distinctio modici et multi : quia modica materia recipit unam formam, quam non reciperet magna, et econtra. Ipsemet etiam arguens ponit illam distinctionem, dum dicit quod modica materia est in potentia ad tot et ad tanta sicut magna.

Quod autem dicit quod Deus potest agere ex materia absolute, non secundum dispositiones naturales, sicut et sine materia;

dicendum quod, licet non praeexigat dispositiones in materia, quia, sicut potest formam inducere in materia, sic simul dispositiones quas forma requirit in materia in qua est, non tamen potest quamcumque formam inducere in materia cum quibuscumque dispositionibus. Unde formam humanam non posset forte inducere in materia cum tanta raritate quantam habet aer; et ideo licet attingat materiam absolute, ila ut unam ejus partem possit in aliam convertere, sicut fit in sacramento Altaris, tamen non ponit in ea formam, nisi secundum dispositiones quas forma requirit. Et ideo de tanta materia de quanta faceret tantum de aere, non posset facere tantum de terra, quia dispositiones quas forma necessario requirit in materia, hoc non paterentur. Majus autem esset facere de modica materia illud quod requirit magnam, quam facere de nihilo; quia facere de nihilo non implicat contradictionem, quia illud quod fit, non semper requirit materiam, ut cum fit angelus, vel si requirit, totum potest fieri simul a Deo; sed si de modica materia fieret illud quod requirit multam, puta si de materia unius pugilli ignis, fierent centum pugilli terrae, contradictio sequeretur : quia certum est quod in uno pugillo terrae plus est de materia quam in uno ignis, et multo plus in centum pugillis terrae ; sed, per te, non plus est in centum pugillis terrae, quam in uno ignis, eo quod sine additione materiae dicis de uno pugillo ignis fieri centum terrae; ergo in centum pugillis terrae est plus de materia quam in uno ignis, et non plus. Non igitur est verum, quod tantum possit fieri de modica materia sicut de magna, etiam per agens supernaturale, licet possit agere sine materia praejacente. "

Haec Bernardus, et bene.

Tamen videtur mihi quod ad argumentum Henrici posset facilius dici, quia scilicet peccat per fallaciam figurae dictionis, mutando quid in quantum. Cum enim dico materia absolute sumpta, intelligitur ipsa nuda essentia materiae. Cum vero dicimus materia costae, vel materia hujus rei, intelligitur materia sub dimensionibus et quantitate. Unde, sicut superius dicit sanctus Thomas, cum dico materiam hujus rei, vel materiam costae, vel materiam modicam, jam receditur ab absoluta consideratione materiae. Et ideo applicatio illius auctoritatis Philosophi ad propositum sophistica est, et nullius valoris. Ad lertium respondet Bernardus, ponens duo dicta. Primum est, quod " non est verum, quod agens supernaturale, quia non agit secundum naturam rari et densi, sed secundum naturam materiae, simpliciter potuit de costa sine alia materia facere mulierem. Hoc, inquit, falsum est; quia, licet non agat secundum naturam rari et densi, quae praesupponat, tamen in formando mulierem agit demum, in quo necessario plus est de materia quam in costa. Plus autem vel minus de materia non debet judicari secundum (a) conditionem termini a quo, sed magis secundum conditionem termini ad quem, qui manet; quia in aliqua mutatione, ut creatione, non praesupponitur materia ex parte termini a quo, in qua tamen requiritur materia in termino ad quem, quando res materialis creatur ". Secundum dictum ejus est tale : " Quod dicit arguens, quod densum, manens in eadem dispositione densi, extenditur in majores dimensiones per miraculum ;

dicendum quod supposita aequali densitate, et aequalibus dimensionibus omnibus (6), impossibile est quod minores dimensiones extendantur in majores, per quodcumque miraculum, sine additione materiae. In majori enim denso est plus de materia quam in minori, sicut in duobus pugillis terne quam in uno. Per hoc etiam patet quod non est possibile quod Deus per miraculum de materia costae, ut est sub dispositionibus naturalibus, potuerit facere mulierem sine materiae additione ".

Haec Bernardus, et bene.

Mihi tamen videtur, ut prius, quod arguens decipitur, quia putat se loqui de materia absolute, dum loquitur de materia costae, vel hujus rei; et ideo quidquid potest fieri de materia absolute, putat posse fieri ex materia costae; quae imaginatio implicat contradictoria, sicut deducit sanctus Thomas, ubi supra. Ad argumentum pro parte affirmativa quaestionis, factum in principio, dicitur quod materia quae fuit addita costae, erat sub dimensionibus, per quas extendebatur, et erat divisibilis. Et ideo additio materiae ad materiam constituebat aliquid majus post additionem quam prius. Conceditur tamen quod, si duae materia? separarentur a quantitate quacumque, quod additio unius ad aliam non efficeret aliquid majus. Sed casus ille implicat contradictionem, ut videtur; quia, si quantitas separaretur a materia, ita quod materia esset sine quacumque quantitate, non haberet partes, nec essent dua? materiaead invicem distinctae, quarum una posset addi alteri. Ulterius, sciendum quod, ad argumentum factum in oppositum quaestionis, respondet Durandus (dist. 18, q. 1) in hunc modum : " Materia, inquit, secundum se considerata, non est alteri materiae aequalis vel inaequalis, cum aequalitas et inaequalitas sint relationes fundate super quantitatem ; sed diversa? quantitates possunt succedere in eadem materia, ratione quarum potest aequari pluribus et parti et toti. "

Haec ille.

Et per ho c putat se sufficienter evaenare argumentum Bernardi, in solutione secundi Henrici introductum. Sed ista solutio non sufficit; quod patet : quia, vel ipse loquitur de materia absolute sumpta ante omnem quantitatem, aut de materia signata per quantitatem , et distincta ab aliis materiis. Si primo modo, nihil dicit ad propositum; quia materia costae non est talis materia, ut saepe dictum est. Cum enim dico materia eostae, jam signo eam et contraho ad hanc rem, et secerno ab aliis materiis. Si secundo modo, falsum dicit; quia materia sub quantitate habet partes, et est major sua parte. Dicere autem quod tot et tanta possint fieri de parte costae, sicut de costa, est aequare partem toti suo. Item, valde videtur mirabile, si ex qualibet parte materiae, quae est in tibia pediculi, posset effici non solum totus mundus, immo tot mundi, quin plures, sine additione materiae. Et haec de quaestione sufficiant; de qua benedictus Deus (a). Amen.