ARTICULUS III.

PRAEDICTIS OBJECTIONI13US RESPONDETUR 5) 1.

Ad argumenta contra primam conclusionem I. Ad argumenta Durandi. - Quantum ad tertium articulum, restat praedictis obiectionibus respondere. Et primo, ad argumenta contra primam conclusionem. Et inter illa, primo ad argumenta Durandi. Adprimum siquidem, in quo impugnat primani conclusionem, et assumit quod tota repugnantia quae videtur esse, ne creatura creet, fundatur in duobus, etc;

dicitur quod hoc potest satis concedi. Quamvis etiam dici possit quod creatio non solum requirit infinitatem potentia? in producente, immo etiam requirit perfectam infinitatem ("y), et quod, posito quod aliqua creatura esset infinita: potentiae secundum quam agit (o), non tamen posset creare. Sed quidquid sit de hoc, quia forte de hoc postea videbitur;

dico quod creatio requirit infinitam potentiam in producente et creante. Utrum autem illa infinitas requiratur propter infinitatem distantia; inter ens et nihil;

dico quod antiqui tenuerunt quod sic. Tamen, beatus Thomas, A. Saltent., dist. 5, q. 1, art. 3, q 3, ad 5" , sic dicit : " Non est distantia infinita inter ens et non ens, ex parte ipsius entis, nisi ens sit infinitum ; quia tantum distat aliquid ab uno oppositorum, quantum participat de altero; unde non distat ens in inlinitum a non ente, nisi quod habet esse infinitum, scilicet Deus. Cui quanto reliqua entia sunt proximiora, tanto magis a non esse distant; sicut dicit Augustinus in libro Confessionum, quod angelus factus est (y) perfectam infinitatem.

potestatem Tr. prope Deum, materia prope nihil. Sed verum est quod dicta distantia est quodammodo infinita, ex parte non entis simpliciter, eo quod omnem determinatam distantiam ab aliquo ente signato transcendit ; quia nihil potest magis distare ab ente quam non ens. Contingit enim aliquam distantiam esse infinitam ex una parte, et finitam ex alia; sicut quandocumque fit comparatio finiti ad infinitum. Nisi enim talis distantia esset aliquo modo finita, non minus distaret una creatura a Deo quam alia. Et nisi esset aliquo modo infinita, posset intelligi aliquid magis distans a quacumque creatura quajn Deus. "

Haec ille.

Item, 2. Contra Gentiles, cap. 20 : " Creare, inquit, non est nisi potentiae infinita?. Tanto enim majoris potentiae est agens aliquod, quanto potentiam aliquam magis ab actu distantem in actum reducere potest; ut quod potest ex aqua ignem producere, quam quod ex aere. Unde, ubi actui omnino potentia praeexsistens subtrahitur, exceditur omnis determinatae distantiae proportio. Et sic necesse est potentiam agentis, quae aliquid instituit, nulla potentia praeexsistente, excedere omnem proportionem quae posset considerari ad potentiam agentis aliquid ex materia facientis. Nulla autem potentia creaturae est infinita. Et sic, nulla creatura potest aliquid ex nihilo facere, s

Haec ille. Patet igitur quod inter ens et nihil, est distantia quodammodo finita, et quodammodo infinita; et quod potentia creandi est infinita; et quod creatio requirit potentiam infinitam. Et si non propter infinitatem distantiae inter ens et non ens, tamen propter improportionem entis ad nihil, et propter improportionem potentiae facientis aliquid de nihilo ad potentiam facientis aliquid ex aliquo. Istae enim dure potentiae sunt improportionabiles; et sic, altera earum est infinita. Et quod sint improportionabiles, potest ostendi, sicut ostendit Philosophus, A. Physicorum, particula 72, quod motus factus in vacuo nullam proportionem habet ad motum factum in pleno. Arguit enim sic. Quia, detur oppositum, scilicet quod inter istos duos motus sit proportio, in velocitate; et sit dupla. Tunc sumatur aliquod plenum spatium in duplo subtilius spatio pleno prius dato. Tunc motus factus per illud spatium plenum in duplo subtilius spatio pleno postea dato, erit in duplo velocior motu facto per spatium plenum primo datum vel positum. Sed in eadem proportione se habet, per positum, motus factus per vacuum; quia in duplo praeeise erat velocior. Igitur motus factus per spatium plenum, erit aeque velox sicut motus per vacuum; quod est impossibile. Ita in proposito arguo. Sit A, aliquod agens producens ignem ex aliquo, et sit B, agens producens ignem ex nihilo. Si per adversarium, potentia A et potentia B sint proportionabiles, detur ergo quod B potentia sit praecise in duplo major potentia A. Tunc sumo aliquod agens, quod possit ignem producere de subjecto, vel TENTURUM de materia in duplo magis indisposita ad formam ignis, et in duplo magis elongata et distante ab actu formae ignis, quam sit subjectum vel materia de qua A producit ignem. Et illud tertium agens, sit (a) C. Tunc illud est majoris potentia: in duplo praecise quam A. Sed in eadem proportione se habebat B ad A, in qua se habet C ad idem A. Igitur potentia B et potentia C sunt aequales. Et ita, agens producens aliquid de nihilo, et agens producens aliquid de subjecto et materia praeexsistenti, sunt aequalis potentiae; quod est inconveniens. Si argumentum Philosophi valet, istud valet. Tunc, sicut supra : Potentia facientis aliquid de nihilo, nullo modo est proportionabilis potentiae facienti aliquid de aliquo; ergo altera est infinita. Non secunda ; igitur prima, quae est potentia creativa. Unde sanctus Thomas non ulitur illo argumento antiquorum de infinitate distantiae inter ens et nihil, ad probandum infinitatem potentiae creativae, in Summa, quam ultimo fecit, sed aliis mediis principaliter; potissime, quia creare est solius agentis primi, ut postea videbitur. Et ita non oportebat tantum laborare Durandum, aut Scotum, ad probandum inter ens et nihil non esse distantiam mediam, simpliciter et omnifariam infinitam, cum beatus Thomas hoc ultra concedat, ubi supra. Dicit tamen illam distantiam, secundum quid infinitam; quia est improportionabilis omni distantiae determinatae inter duo entia. Tunc ad singula (6), quae dicit Durandus, improbando primum fundamentum.

Cum enim prime dicit quod res creata non dicitur fieri ex nihilo affirmative, quia nec in ratione subjecti, nec termini, sed solum negative, quia scilicet non est de aliquo;

hoc potest concedi. Unde sanctus Thomas, ubi supra, in 4, dist. 5 (q. 1, art. 3, q 3, ad 5 ) : " Non ens purum non est per se terminus creationis, sed per accidens se habet ad ipsam; dicitur enim aliquid fieri ex non ente, id est, post non ens. "

Haec ille. - Cum vero dicit quod impossibile esl ponere terminos in aliqua actione, in qua non esl commune subjectum utrique termino, etc;

ad hoc, dictum est in praecedenti quaestione, quia: quandoque utrique termino est commune idem subjectum ens actu; quandoque idem subjectum ens in potentia; quandoque idem tempus reale; quandoque idem tempus imaginativum. Et per idem patet ad illud quod dicit, quod negatio vel privatio non potest natura vel duratione praecedere habitum,nisi rationealicujussubjecti. Patet quod hoc est falsum. Cum etiam dicit quod ubicumque sunt duo termini actionis, oportet utrumque attingi, et primum excludi, secundum vero acquiri ;-patet quod hoc est verum, ubi sunt duo termini per se; secus de termino per accidens. Et ideo conceditur quod non esse vel nihil non est per se terminus a (a) sit. - Om. IV. (8) singula. - singularia Vr.

quo creationis, sed tantum per accidens. - Cum ulterius dicit quod, dato quod non esse et esse, vel nihil et ens, essent termini creationis, tamen inter se nullam habent distantiam, quia distantia non est nisi inter entia, sicut nec diversitas, nec differentia, etc.;

dico quod, accipiendo distantiam pro aliquo reali positivo absoluto vel relativo, verum dicit. Sed, accipiendo distantiam pro respectu rationis, falsum est; quia isto modo inter ens et nihil est oppositio contradictionis, sicut inter album et non album. Item, inter ens et nihil potest esse prioritas durationis, prout talia dicunt respectus rationis, vel saltem negationis (a), ut distantia inter ens et nihil sit incompossibilitas, vel non simultas, vel non propinquitas, vel defectus unius ab alio, puta non entis ab ente, vel aliquid tale.

Cum ulterius dicit quod, dato quod ibi esset distantia, illa non esset infinita;

ad hoc, dictum est prius, quod ex parte unius extremi finita est, sed ex alia est quodammodo infinita, in quantum transcendit omnem determinatam distantiam inter quascumque d uo entia. Et cum probatur quod nullo modo sit infinita;

dico, ad primam probationem, quod non ens implicans contradictionem duo implicat, unum positivum, aliud negativum. Quantum ad positivum quod implicat, non plus nec tante distat ab ente demonstrato, sicut purum nihil. Sed quantum ad negationem importatam, aequaliter distat ab affirmativa sibi opposita, sicut nihil quod est terminus creationis. Sed quantum ad utrumque simul et conjunctim, non dicit ens purum nec purum non ens. Unde beatus Thomas, 1. Sentent., dist. 42, q. 2, art. 2, dicit quod illud quod implicat contradictionem, non habet rationem entis, neque non entis. Et ideo non subditur divinae omnipotentiae ; quia non habet rationem possibilis; omnis enim potentia est ad esse, vel ad non esse. Item, dato quod illud quod implicat contradictionem esset pure non ens, et quod plus distaret a lapide quam nihileitas lapidis, ex hoc non infertur, quin nihileitas lapidis infinite distet a lapide, modo prius exposito, hoc est, plus quam quodcumque ens determinatum, ab aliquo ente determinato exsistente vel possibili; quia ista in nullo conveniunt, illa vero in aliquo, saltem in ente. Et cum arguitur : quia illa distantia non est infinita, qua est dare majorem, etc.;

dicitur quod argumentum probat istam distantiam non esse infinitam simpliciter et extra genus, sed non probat quin sit infinita infinitate proportionabilitatis. Ad secundam probationem, cum dicitur quod tante distant albedo et nigredo, si sint separatae a subjecto, sicut si essent in subjectis, etc.; - dicitur quod, si albedo et nigredo non essent in subjecto actu nec potentia, nec tante nec plus distarent quam nunc, cum habent idem subjectum necessario commune in actu vel potentia. Et ideo argumentum nihil valet, nec con- (a) negationis. - negationes Vr.

cludit propositum, sed oppositum. Concludit enim quod, si agens creatum posset absolvere vel pertransire distantiam inter albedinem et nigredinem separatas, quae plus distant, utique posset absolvere distantiam earum in subjecto apto, in quo minus distant. Sed non concludit oppositum, quod, si potest absolvere illarum distantiam in subjecto, quod possit extra subjectum; quia facilius est transire minorem distantiam quam majorem. Et haec sufficiant de improbatione primi fundamenti per arguentem propositi. Ad impugnationem secundi fundamenti, scilicet dum vult probare quod non sit de ratione actionis creativae, quod sit motus vel mutatio quae supponunt subjectum;

dico, ad suam probationem, negando majorem, intellectam in sensu composito; secus, si in sensu diviso : concedo namque quod in quocumque instanti durationis accidentis, sive primo, sive post primum, Deus potest conservare accidens sine subjecto. Secundo, dico quod implicat contradictionem, Deum separare accidens a subjecto in primo instanti quo producitur : quia ex hoc sequitur quod fuit in subjecto, ex quo separatur a subjecto ; et ex alia parte ponitur quod nunquam fuit in subjecto. Tertio, dico quod ista copulativa est impossibilis : A accidens in B instanti producitur ab agente creato, et A accidens in B instanti non est in subjecto. Tamen ista copulativa est possibilis : A accidens in B instanti producitur a solo Deo, et A accidens in B instanti non est in subjecto. Quarto, dico quod, secundum logicos, ista concedi potest : Effectus creaturae potest produci de nihilo, sed impossibile est effectum creaturae produci de nihilo. Sed de isla logica, satis est pro praesenti. Utile tamen fuit uti logica ad detegendum sophismata opposita. Expeditis (a) argumentis contra conclusionem, restat pertractare impugnationes rationum pro conclusione. Et quidem ad instantiam contra primam rationem sancti Thomae, adductam de quaestionibus de Potentia Dei, satis responsum est supra, ubi fuit dictum : qualiter inter ens et purum nihil concedenda est distantia; secundo, quomodo et ex qua parte illa distantia est infinita. Tertio, dico quod inter purum nihil et ens tanta est distantia quod non potest illa dari major, ex parte nihili; licet posset esse in (6) infinitum major ex parte entis. Entitas namque angeli plus excedit non entitatem angeli, quam entitas asini suam non entitatem ; et entitas Dei plus in infinitum non entitatem Dei, quam asinus vel angelus, aut quaecumque entitas praesens aut possibilis creata vel creabilis, suam non entitatem excedat. Per idem patet ad aliud quod inducit, quod scilicet non est eadem distantia inter quaecumque contradictoria. Dico enim, ut prius, quod verum est, ex parte termini positivi; secus est, ex parte negativi. Ad impugnationem secundas rationis, dico, primo, quod sanctus Thomas, in 4 , ubi supra (dist. 5, q. 1, art. 3, q 3, ad 7""), non reputabat eam magni ponderis; immo solvit eam, dicens sic: a Quamvis nulla creatura sit purus (V) actus, sic quod in ea nihil sit de potentia, ad minus secundum quod essentia (6) se habet ad esse quod recipit a Deo sicut potentia ad actum; tamen aliqua creatura est in qua nihil de potentia remanet quae non sit completa per actum, sicut est in angelis. Et ideo talis creatura se tota potest agere, quamvis primum principium suae actionis sit aliud quam ipsa, scilicet Deus, qui est primum agens. "

Haec ille.

Ista tamen ratio, licet prima facie non concludat de angelo, vel de aliqua substantia separata, concludit tamen de quolibet corpore. Et ideo beatus Thomas, 2. Contra Gentiles, cap. 20, ubi probat quod nullum corpus potest creare, adducit eam sic dicens : " Cum agens et factum oporteat esse sibi similia, non potest esse productivum totius substantioe facti, quod non tota substantia sua agit; sicut e converso probat Philosophus, 7. Metaphysicae (t. c. 28), quod forma sine materia, quae se tota agit, non potest esse causa proxima generationis, secundum quam sola forma in actu educitur. Nullum autem corpus tota (y) substantia sua agit, etsi totum agat; quia, cum omne agens agat per formam qua actu est, illud solum per substantiam suam agere poterit, cujus tota substantia est forma ; quod de nullo corpore potest dici, cum omne corpus habeat materiam, eo quod omne corpus est mutabile. Igitur nullum corpus potest aliquid producere secundum totam ejus substantiam, quod est de ratione creationis, d

Haec ille.

Apparet igitur quod istam rationem inducit sanctus Thomas ad probandum polentiam creandi non esse communicabilem corpori, non autem ad probandum talem potentiam esse incommunicabilem generaliter omni creaturae, potissime substantiis separatis; quamvis etiam posset in illis concludere : quia, etsi tota earum substantia sit forma et actus, non tamen sic est actus, quin sit multipliciter potentialis, et subjectum multorum accidentium actu, et plurium, immo innumerabilium, in potentia nondum completa, licet non sit in potentia non completa per actum ad esse substantiale. Actio autem non sic est potentialis; quia non est subjectum alterius accidentis, potissime absoluti. Ad impugnationem tertiae rationis, cum dicit quod actio sine motu potest communicari creaturae, et supponit hoc esse probatum ;

negetur, ut patet per supra dicta. Et confirmatur. Quia, cum solus Deus sit movens immobile, et nulla creatura agat, nec agere possit, nisi mota a Deo applicante virtutem creatura ad suum effectum, non est verisimile quod effectus quicumque possit a creatura procedere per simplicem emanationem, sine quocumque motu vel mutatione; nullus enim effectus potest esse actualior et a motu absolutior sua causa. Ad impugnationem qiiartae rationis, patet, per supradicta, quod non solvit. Cum enim dicit quod potentia creativa alicujus de nihilo, et potentia tactiva alicujus de aliquo sunt proportionabiles, ex hoc sequitur quod possibile est esse duas aequales potentias, quarum una sit creativa, et alia non creativa sed solum factiva, ut superius est deductum. Hujus (x) consequentis improbabilitatem improbare, non esset studiosi, sed otiosi. Item, cum ponit exemplum de distantia inter lumen et tenebras, et de distantia inter calorem et frigus, et dicit quod sunt improportionabiles;

hoc falsum est. Quia tenebra non dicit purum nihil, sed dicit, in recto vel in obliquo, potentiam ad lucem vel lumen. Unde utrobique est distantia inter duo positiva, scilicet : ex una parte, est distantia inter actum luminis, et potentiam passivam receptivam luminis; ex alia parte vero, est distantia inter actum caloris, et potentiam ad calorem. Et sic exemplum nullatenus competit proposito. Competeret autem, si probaret quod potentia solis esset productiva luminis de nulla potentia, vel de nullo subjecto, et eadem esset productiva caloris de aliquo subjecto, vel de aliqua (6) potentia educeret actum. Utrobique ergo est proportio positivi ad positivum, et non entis ad non ens, ut putat arguens. Item, supponit aliud falsum, quod scilicet inter ens et non ens, nullo modo sit infinita distantia; de quo supra visum fuit. Ad impugnationem quiulae rationis, assumit duo falsa. Primum est, quod agens per artem ideo praecise praesupponit in sua actione effectum natum, non quia est agens per artem, sed quia producit terminum qui indiget subjecto. Secundum est, quod agens naturale supponit in sua actione effectum Dei, qui est materia, ideo quia agit per solam formam partem compositi; ideo non potest producere formam subsistentem, sed formam quae sit pars compositi. Quod autem haec duo falsa sint, patet. Quaero enim unde est quod artifex creatus et agens naturale creatum non possint producere per suas actiones formas subsistentes, aut saltem materiam primam, aut aliquod compositum, nullo praesupposito. Aut enim hoc est, quia sunt agentia secundaria. Aut quia non totis se agunt. Aut quia principium agendi non est subsistens. Aut quia principium agendi non continet formaliter, nec essentialiter aliquod subsistens producibile. Si detur primum, habetur propositum, (luod scilicet artifex c reatus, qui est posterior natura, I supponit in sua actione effectum productum a natura, et agens naturale, quod est posterius agente supernaturali, supponit effectum agentis supernaturalis. Si detur secundum, tunc sequitur quod angelus, qui, secundum arguentem, se toto agit, potest naturali virtute sua producere aliquid subsistens, nullo praesupposito; quod est falsum et erroneum. Si detur tertium, idem sequitur. Quia principium agendi in angelo principale, scilicet sua forma, subsistit; et sic potest producere aliquem angelum. Item, sequitur quod calor separatus, naturali virtute sua, potest producere calorem subsistentem ; ac per hoc potest creare. Si detur quartum , sequitur quod angelus superior, naturali virtute sua, potest producere animam rationalem, vel angelum inferioris speciei, vel saltem aliquod accidens spirituale, cujusmodi est cognitio vel volitio, sine subjecto. Nec valet, si dicatur quod accidens ex natura sua requirit subjectum, et similiter forma substantialis non subsistens; ideo angelus in virtute propria non potest ea producere, nisi ex materia, vel in subjecto;

hoc, inquam, non evadit. Quia, licet tales formae requirant naturaliter subjecta, tamen a Deo possunt fieri sine subjecto, et sine subjecto conservari. Cur ergo non ab angelo? Aut hoc est, quia angelus est naturale, et tale agens non potest mutare cursum naturae. Sic dicatur, et verum erit de quocumque agente creato. Item, si (a), sicut dicit arguens, hoc esset quia accidens et formae materiales requirunt necessario subjectum, sequitur quod per nullam potentiam possent creari; quod est falsum. Si dicatur quod necessario requirunt subjectum, quando producuntur ab agente naturali, non autem quando a supernaturali;

tunc habetur propositum ; quia nulla creatura est creabilis, quin sit sub ordine naturae, vel agentium naturalium si sit activa; nec aliqua creatura potest esse agens supernaturale, sed solus Deus. Apparet ergo quod agens secundarium praesupponit in sua productione effectum primi agentis; et per consequens, quod impugnatio rationis, et instantia non solvit argumentum. Ad impugnationem et instantiam contra sextam rationem, dicitur quod omne agens secundarium est agens instrumentale, respectu Dei, illo duplici modo quem arguens tangit : quia scilicet supponit prius et superius et principalius agens; secundo, quia nulla causa secunda agit nisi mota a Deo, ut diffuse declaratum est, ex dictis sancti Thomae adductis in praecedenti quaestione, ad probationem sextae conclusionis. Unde, cum nulla creatura possit agere nisi mota a prima causa, quae dicitur et est primum movens immobile, nemini dubium esse debet, quod nulla causa secunda quemcumque effectum producit, aut producere potest, nisi per motum. Ulterius, (a) si.

Oin. Pr. cum dicit arguens, quod, si omnis causa secunda est illo modo instrumentaliter agens, et non agit quin disponat ad effectum primae causac, etc;

conceditur consequens, quod ad omnem actionem creaturae sequitur effectus Dei, qui est esse, vel concomitatur vel praecedit, licet alio et alio modo, ut dictum est in praecedenti quaestione. Dicitur ulterius, quod omnis causa secunda dicitur instrumentum, respectu causae primae, quia agit et operatur in virtute illius, nec aliter posset operari. Et de hoc multa adducta sunt in praecedenti quaestione. Sed rursus, notandum quod Beatus Thomas, 1 p., q. 105, art. 5, sic inquit : " Cum sint quatuor genera causarum, materia quidem non est principium actionis, sed se habet ut subjectum recipiens effectum; finis vero et agens et forma se habent ut actionis principium, sed ordine quodam. Nam primum quidem principium actionis est finis qui movet agentem; secundo vero, agens; tertio autem, forma ejus quod ab agente applicatur ad agendum, quamvis ipsum agens per suam formam agat, ut patet in artificialibus; artifex enim movetur ad agendum a fine, qui est ipsum operatum, puta arca vel lectus, et applicat ad actionem securim, quae incidit per suum acumen. Sic igitur secundum haec tria Deus in quolibet operante operatur. Primo quidem, secundum rationem (inis. Cum enim omnis operatio sit propter aliquod bonum verum vel apparens, nihil autem est vel apparet bonum, nisi secundum quod participat aliquam similitudinem summi boni, quod est Deus, sequitur quod ipse Deus sit causa cujuslibet operationis ut finis. Similiter, considerandum est quod, si sint multa agentia ordinata, semper secundum agens agit in virtute primi agentis; nam primum agens movet secundum ad agendum. Et secundum hoc omnia agunt in virtute ipsius Dei, et ipse est causa omnium actionum agentium. Tertio, considerandum est quod Deus non solum movet res ad operandum, applicando formas et virtutes rerum ad operationem; sicut artifex applicat securim ad scindendum, qui tamen interdum formam securi non tribuit; sed etiam formam dat creaturis agentibus, et eas tenet in esse. Unde non solum est causa actionum in quantum dat formam quae est principium actionis, sicut generans dicitur esse causa motus gravium et levium, sed etiam sicut servans formas et virtutes rerum; prout sol dicitur esse causa manifestationis colorum, in quantum dat et conservat lumen, quo manifestantur colores. Et quia forma rei est intra rem , et tanto magis quanto consideratur ut prior et universalior, et ipse Deus est proprie causa ipsius esse universalis in rebus omnibus, quod inter (ot) omnia est magis intimum rebus, sequitur quod Deus in omnibus intime operetur. " - Haec ille. (a) inter.

intra IV. Item, 3. Contra Gentiles, cap. 67 : " Quidquid applicat virtutem activam ad agendum, dicitur esse causa illius actionis; artifex enim qui applicat virtutem rei naturalis ad aliquam actionem, dicitur esse causa illius actionis, sicut coquus decoctionis, quae est per ignem. Sed applicatio omnis virtutis ad operationem, est primo et principaliter a Deo; applicantur enim virtutes operativae ad proprias operationes, vel per aliquem motum corporis, vel animae; primum autem principium utriusque motus est Deus : est enim primum movens immobile; similiter, et omnis motus voluntatis, quo applicantur virtutes aliquae ad operandum, reducitur in Deum-sicut in primum (a) appetibile, et in primum (6) volentem. Omnis ergo operatio debet attribui Deo sicut primo et principali agenti.

Adhuc. In omnibus causis agentibus ordinatis, semper oportet quod causae sequentes agant in virtute causae primae ; sicut in rebus naturalibus, corpora inferiora agunt in virtute corporum coelestium; et in rebus voluntariis, omnes artifices inferiores operantur secundum imperium supremi architectoris. In ordine autem causarum agentium, Deus est prima causa. Ergo omnes causae inferiores agunt in virtute ipsius. Causa autem actionis magis est illud quod agit sicut principale agens quam quod agit sicut instrumentum. Deus igitur est principalius causa cujuslibet actionis, quam causae secundae agentes. "

Haec ille.

Ex quibus apparet quomodo omnis causa secunda dicitur instrumentum causa? primae : tum quia non agit nisi mota a prima causa; tum quia non agit nisi in virtute causae primae. Utrum autem causa instrumentalis isto modo semper et de necessitate disponat ad effectum primae causis praecise, et non attingat effectum eausae primae principalem, de hoc sanctus Thomas, i. Sentent., dist. 1, q. 1, art. 4, q 1 : " Sciendum, inquit, quod causa efficiens dupliciter potest dividi. Uno modo, ex parte effectus; scilicet : in disponentem, quae causat dispositionem ad formam ultimam ; et perficientem, quae inducit ultimam perfectionem. Alio modo, ex parte ipsius causae, in agens principale, et agens instrumentale. Agens enim principale est primum movens; agens autem instrumentale est movens motum. Instrumento autem competit duplex actio : una quam habet ex propria natura, alia quam habet prout est motum a principali agente; sicut calor ignis, qui est instrumentum virtutis nutritivae, ut dicitur, 2. de Anima (I. c. 50), ex natura propria habet dissolvere et consumere, et hujusmodi effectus; sed in quantum est instrumentum anima? vegetabilis, generat carnem. Sed sciendum quod actio instrumenti, quandoque pertingit usque ad ultimam perfectionem, quam principale (x) primum. - insutu Vi: (6) primuni. - ipsum IV. TENTURUM agens inducit; aliquando autem, non semper, tamen pertingit ad aliquid, ultra id quod competit sibi secundum propriam naturam, sive illud sit ultima forma, sive dispositio; alias non ageret ut instrumentum ; sicut qualitates activae et passivae elementorum pertingunt instrumentaliter ad formas materiales educendas de materia, non autem ad productionem animae humanae, quae est ab extrinseco. " - Haec ille. Ex quibus patet quod instrumentum, quandoque pertingit ad ultimum ellectum causae principalis, quandoque vero non, sed solum disponit ad illum.

Item, patet quod instrumentum est movens motum. Et ideo ubi non habet locum motus, aut mutatio, sicut in creatione, instrumentum non potest habere actionem qualemcumque.

Item, dicitur quod nulla causa secunda instrumentaliter attingit effectum proprium primae causae, qui est esse, nisi ex virtute propriae naturae disponat ad esse. Quod patet. Nam esse actu non competit rei nisi habenti propriam formam ; esse enim est actualitas formae vel naturae. Ideo quidquid inducit formam, vel disponit ad inductionem formae, disponit ad esse actu, quod est proprius effectus Dei. Unde Beatus Thomas, 3. Contra Gentiles, cap. 66, probat multiplici ratione, quod nihil dat esse, nisi Deus ut causa principalis, et causa secunda ut instrumentalis, agens in virtute Dei : " Quando, inquit, aliqua agentia diversa sub uno agente ordinantur, necesse est quod effectus qui ab eis communiter fit, sit eorum secundum quod uniuntur in participando motum et virtutem illius agentis; non enim plura faciunt unum, nisi in quantum sunt unum; sicut patet quod omnes qui sunt in exercitu, operantur ad causandum victoriam, quam causant, secundum quod sunt sub ordinatione ducis, cujus proprius effectus est victoria. Primum autem agens est Deus. Cum ergo esse sit communis effectus omnium agentium, nam omne agens facit actu esse, oportet quod hunc effectum producant in quantum ordinantur sub primo agente, et agunt in virtute ipsius.

Item. In omnibus agentibus ordinatis, quod est ultimum in generatione, et primum in intentione, est proprius effectus primi agentis; sicut forma domus, quae est proprius effectus aedificatoris, posterius provenit quam praeparatio caementi et lapidum et lignorum, quae fiunt per artifices inferiores, qui subsunt aedificatori. In omni autem actione, esse in actu est principaliter intentum et ultimum in generatione; nam, eo habito, quiescit actio agentis, et motus patientis. Esse igitur est proprius effectus primi agentis, scilicet Dei; et omnia quae dant esse, hoc habent in quantum agunt in virtute Dei. - Amplius. Ultimum in bonitate et perfectione inter ea in (a) quae potest agens secundum, est illud in quod potest ex virtute primi agentis; nam complementum virtutis agentis secundi est ex virtute agentis primi. Quod autem est in omnibus agentibus perfectissimum , est esse;

quaelibet enim forma vel natura perficitur per hoc quod est in actu, et comparatur ad esse in actu, sicut potentia ad ipsum actum. Igitur esse est quod agentia secunda agunt in virtute primi agentis.

Item. Secundum ordinem causarum est ordo effectuum. Primum autem in omnibus effectibus est esse; nam omnia alia sunt determinationes ipsius. Igitur esse est effectus primi agentis proprius; et omnia alia agunt ipsum, in quantum agunt in virtute primi agentis. Secunda autem agentia, quae sunt quasi participantia et determinantia actionem primi agentis, agunt sicut proprios effectus, alias perfectiones quae determinant esse.

Praeterea. Quod est per essentiam tale, est propria causa ejus quod est tale per participationem; sicut ignis est causa omnium ignitorum. Deus autem solus est ens per essentiam suam ; omnia autem alia sunt entia p^r participationem ; nam in solo Deo esse est sua essentia. Esse igitur cujuslibet exsistentis est proprius effectus ejus; ita quod omne quod producit aliquid in esse, hoc facit in quantum agit in virtute Dei. J

Haec sanctus Thomas. Ex quibus patet : quod esse est proprius effectus Dei; secundo, quod omne agens dat esse, in quantum est instrumentum, agens in virtute Dei; tertio, quod esse actu, est primum in intentione et ultimum in generatione cujuslibet rei; quarto, quod esse est perfectissimus effectus; quinto, quod esse est primus effectus; sexto, quod agentia secunda in propria virtute determinant et particulant esse.

Sed videtur in dictis esse contradictio, et tertium dictum repugnare quinto, scilicet quod esse sit ultimum in effectu, et sit primus effectus.

Dicitur quod nulla est ibi contradictio, aut repugnantia. Sicut enim forma uno modo est prior materia, et alio modo est posterior, sic cum esse sit actus cujuslibet formae, vel naturae, seu perfectionis, esse uno modo est posterius omnibus, alio modo est prius. Dicitur siquidem et est prius qualibet perfectione alia, eo modo quo actus est prior sua potentia; est autem posterius, illo modo quo potentia praecedit actum suum. Et de hoc vide sanctum Thomam, in simili, 4. Senteni., dist. 17, q. 1, art. 4, ubi pertractat hanc quaestionem : Utrum remissio culpae naturaliter praecedat infusionem gratiae. Sic ergo esse actualis exsistentia , est prius et posterius aliis perfectionibus, prioritate et posterioritate naturae, non autem durationis. Item, esse substantiale praecedit quamlibet aliam perfectionem , naturali prioritate pnesuppositionis; quia quaelibet (a) alia perfectio supponit esse qualecumque; sed esse completum est ultimum; actio enim creaturae supponit esse et terminatur ad esse. Item, potest dici quod esse actualis exsistentia? potest dupliciter considerari. Primo modo, in generali et secundum absolutam considerationem suae naturae; et sic est prius reliquis effectibus et perfectionibus et divinis participationibus. Alio modo, ut est in supposito particulari participatum; et sic est posterius aliis, tanquam ultimus terminus generationis. Sic ergo esse est ultimus effectus in via generationis; sed est primus in via perfectionis, et iterum prioritate communitatis vel ambitus. Et haec omnia intelligo de esse actualis exsistentiae. Loquendo vero de esse essentiae, dicendum esset quod esse est primus effectus prioritate durationis et naturae et communitatis; sed de illo non est nunc sermo. Ex praedictis apparet quomodo dicta Durandi contra conclusionem et probationes conclusionis non militant. II. Ad argumenta Scoti.

Nunc, ad impugnationes Scoti contra eamdem conclusionem, dicendum est per singula. Et primo ad impugnationem primam, in qua multa dicit. Cum enim laborat ad probandum quod aliqua creatura dat esse ipsi composito, dicitur quod frustra laborat; quia sanctus Thomas, contra quem arguit, gratis et sine labore, hoc sibi concessisset. Ut enim apparet ex dictis sancti Thomae, 3. Contra Gentiles, cap. 66, omne agens dat actu esse. Ex quo tamen non infringitur, quin esse sit proprius effectus Dei, modo praeexposito; scilicet : quia nihil dat esse, nisi ut instrumentum Dei et agens in virtute Dei. Cum autem dicit quod ratio, probans quod esse simpliciter sit proprius effectus Dei, sophistica est, et peccat per fallaciam aequivocationis, vel altera praemissarum est falsa;

negatur. Et cum quaerit quomodo intelligimus majorem et minorem ;

dico quod ista major, Effectus universalissimus reducitur in causam universalissimam, secundum sanctum Thomam, sic intelligitur : scilicet quod causa universalissima secundum perfectionem, habet effectum universalissimum secundum praedicationem et etiam secundum perfectionem, per se et primo sibi correspondentem tanquam proprium effectum. Et ideo, cum Deus sit causa universalissima universalitate perfectionis et virtutis et activitatis, et esse actualis exsistentiae sit effectus universalissimus universalitate praedicationis et virtutis, ideo correspondet Deo tanquam effectus proprius, et primus, et per se. Nec improbationes hujus majoris sic intellectae aliquid valent. Unde, cum dicit quod esse non est effectus universalissimus secundum perfectionem, quia reperitur in multis, et sic non potest esse perfectius quolibet illorum, etc;

dicitur quod arguens decipitur per fallaciam aequivocationis. aequivocat enim de esse, et de esse in multis. De esse siquidem : quia I nos loquimur de esse actualis exsistentiae, id est, de actu essendi; ipse autem procedit de esse quod est essentia. Quae duo esse multum differunt. Et bene conceditur quod esse essentiae non est perfectissimus effectus; quia reperitur in multis, immo in quolibet effectu, secundum praedicationem : quilibet enim effectus proprius causae secundae est ens et habet (a) esse sic sumptum. Dicitur tamen quod esse actualis exsistentiae, quod est proprius effectus Dei, est perfectissimus effectus, et perfectissima inter omnes divinas participationes, ut dicit beatus Dionysius, 5 cap. de Divinis nominibus ; quia participatur tanquam actus et perfectio a caeteris, et ipsa naturam aliorum participat. Et cum dicit arguens : quia, quod reperitur in multis, etc;

dicitur quod aequivocat, vel male intelligit sanctum Thomam. Non enim esse de quo loquitur, reperitur in quolibet effectu sicut universale in particulari, sicut animal in homine, sed sicut actus in sua potentia; esse enim sic sumptum, est perfectio cujuslibet formae vel naturae. Unde, sicut argumentum istud nullum esset : forma reperitur in multis, immo in qualibet materia, igitur forma non est perfectior materia; sic nec in proposito valet : esse reperitur in quolibet, etc. Quod autem esse sit effectus universalissimus perfectione, jam ostensum est ex dictis sancti Thomae, 3. Contra Gentiles, cap. 66. Item, 1 p., q. 3, art. 4 : " Esse est actualitas omnis formae vel naturae ; non enim bonitas vel humanitas significat aliquid in actu, nisi prout significamus eam esse. Oportet igitur quod ipsum esse comparetur ad essentiam, quae est aliud ab ipso, sicut actus ad potentiam. "

Haec ille.

Item, ibidem, q. 4, art. 1, ad 3 : " Ipsum esse est perfectissimum omnium. Comparatur enim ad omnia ut actus. Nihil enim habet actualitatem nisi in quantum est. Unde ipsum esse est actualitas omnium rerum, et etiam ipsarum formarum. Unde non comparatur ad alia sicut recipiens ad receptum, sed magis sicut receptum ad recipiens. Cum enim dico esse hominis, vel equi, vel cujuscumque alterius, ipsum esse consideratur ut formale et receptum, non autem ut (6) id cui competit esse. "

Haec ille.

Quod etiam esse sic sumptum, sit effectus universalissimus praedicatione, quodammodo patet. Licet enim nulla creata essentia, nec aliqua forma, nec suppositum sit suum esse quo actu exsistit, tamen quamlibet essentiam , quamlibet formam, quodlibet suppositum creatum concomitatur esse. Et de hoc multa dicta fuerunt in primo, dist. 8, q. 1. Cum ulterius dicit arguens, quod ista est falsa, Effectus universalissimus secundum praedicationem, est a causa universalissima secundum perfectionem ;

dicitur quod immo est vera, dummodo intelligatur bene, scilicet ini quodeffectus universalissimus praedicatione,est primo et per se a causa universalissima secundum perfectionem. Et notanter dico primo, quia (a), licet esse sit effectus cujuslibet agentis, isto modo quod omne agens primum vel secundum, perfectum vel imperfectum, dat esse, solus tamen Deus dat esse primo, id est, dat omnia qiioe quocumque modo faciunt et pertinent ad esse. Alia vero agentia non sic. Et ideo non dant esse primo, sed esse hoc, quia conferunt aliquod pertinens ad esse, non autem omnia, et sic dant partem esse, non totum esse. Et hujus mentis est sanctus Thomas, 1 p., q. 44, art. 2 : ei Quidam, inquit, philosophi consideraverunt ens, particulari (G) quadam consideratione, vel in quantum est hoc ens, vel in quantum est tale ens, et sic rebus (y) causas agentes particulares assignaverunt. Et ulterius aliqui erexerunt se ad considerandum ens in quantum ens; et consideraverunt causam rerum non solum secundum quod sunt (8) haec vel talia, sed secundum quod sunt entia. Hoc igitur quod est causa rerum in quantum sunt entia, oportet esse causam eorum, non solum secundum quod sunt talia per formas accidentales, nec secundum quod sunt haec per formas substantiales (s), sed etiam secundum omne illud quod pertinet ad esse eorum quocumque modo. "

Haec ille.

Patet ibitur, quomodo solus Deus dat esse primo cuilibet rei, alia vero agentia non primo, sed secundum partem ; et hanc distinctionem vide in principio quinti Physicorum. Sic igitur patet quod nulla creatura dat esse primo primitate adaequationis, ut ly primo distinguitur contra secundum partem. Item, nec primo primitate durationis. Patet. Quia antequam effectus habeat esse a creatura, vel a causa secunda agente, prius duratione habuit esse a Deo : quia prius erat in potentia passiva materine vel subjecti, quod esse est a solo Deo effective.

Item, solus Deus dat esse per se. Quod intelligo dupliciter. Primo inodo, prout ly per se distinguitur contra per aliud. Nam solus Deus propria virtute dat esse; causae vero secundae, non propria virtute, sed in quantum agunt instrumentaliter et in virtute Dei. Secundo, prout ly per se distinguitur contra per accidens. Nam Deus dat esse directe, ut est esse; alia vero agentia, quasi per accidens, et. mediate, et indirecte, dant esse, in quantum conferunt aliquid quod disponit ad esse et est praeter rationem ipsius esse et est particulativum et determinativum ipsius esse; sicut asinus directe dat esse asinum, consecutive autem dat esse simpliciter. Dum vero arguens vult infringere probationem adductam ex libro de Causis, littus arat, quia nihil (a) quia. - quod Vi:

(y) rebus. - Orni. IV. contra nos, qui concedimus quod non solum intelligentia, verum etiam omne agens secundarium dat esse modo praeexposito. Cum vero exponit illam propositionem de Causis. Prima rerum creatarum est esse, non vadit ad mentem sancti Thomae. Non enim intelligit sanctus Thomas, quod solum actus exsistendi qui dicitur esse, sit terminus creationis; sed intelligit quod nulla productio proprie dicitur creatio, nisi illa qua datur rei esse simpliciter, hoc est, producitur tota substantia rei et quidquid pertinet ad ejus esse substantiale. Unde sanctus Thomas, 1 p., q. 45, art. 4, ad l ", sic dicit : " Cum dicitur prima rerum creatarum est esse, ly esse non importat subjectum creationis, sed importat propriam rationem objecti creationis. Nam ex eo dicitur aliquid creatum, quod est ens, non ex eo quod est hoc ens, cum creatio sit emanatio totius esse ab ente universali. Et est similis modus loquendi, sicut si diceretur quod primum visibile est color, quamvis illud quod proprie videtur sit coloratum, ti

Haec ille.

Item, ibidem, ad 2" : " Compositum dicitur creari, quia simul cum omnibus suis principiis in esse producitur. " -- Item, ibidem, ad 3" : (( Creatio est productio totius esse. "

Item, ibidem, articulo 1 : " Creatio est emanatio totius esse ex non ente quod est nihil. "

Item, ibidem, ad 2 : " Creatio est perfectior et prior quam generatio et alteratio, quia terminus ad quem est tota substantia rei. "

Haec ille.

Apparet igitur quomodo intelligit sanctus Thomas quod esse simpliciter sit terminus creationis. Cum autem arguens glossat praeallegatam propositionem de Causis, quod esse accipitur ibi pro prima intelligentia, patet quod illa glossa est ridiculosa, et contradixit textui immediate sequenti, qui sic habet, Esse est supra sensum et supra animam et supra intelligentiam, et non est post causam primam latius. Item, cum secundo exponit eamdem propositionem, quod creatio solum accipiatur ibi pro prima productione secundum rationem, etc; -- vana est ista expositio, sicut patet per multa sequentia in eodem libro, ubi ponit unam intelligentiam creatricem alterius, licet erronee; constat autem quod talis productio non est prima secundum rationem, quia prius producitur esse quam anima et quam intelligentia, prioritate rationis. Item, dato quod secunda expositio Scoti sit vera, scilicet quod creatio est prima productio secundum rationem , et quod ejus terminus sit ens, ut est communius et prius caeteris perfectionibus, oportet quod illa communissima productio reducatur ad aliquod principium, cui primo et per se conveniat, et in cujus virtute a caeteris participetur. Hoc autem non potest esse nisi Deus. Sed quae sit mens illius auctoris, dicit sanctus Thomas, ibidem, super librum de Causis, quod non videtur esse auctoris illius intentio, ut I loquatur de aliquo esse separato, sicut Platonici - QUAESTIO III. loquebantur, neque de esse participato communiter in omnibus exsistentibus, sicut loquitur Dionysius; sed de esse participato in primo gradu entis creati, quod est esse superius. Et quamvis esse superius sit intelligentia et anima, tamen in ipsa intelligentia prius consideratur esse quam intelligentiae ratio, et similiter est in anima ; etc. Quoecumque tamen sit mens illius auctoris, non est multum curandum, quia probationes conclusionis non principaliter innituntur dictis illius libri. Cum autem ulterius arguens impugnat quamdam confirmationem praedictae rationis;

dicitur quod illa confirmatio est sancti Thoniae, 2. Contra Gentiles, ut prius visum fuit. Et cum quierit arguens quomodo sanctus Thomas intelligit in 1 p., cum quierit, An solius Dei sit creare;

dicitur quod non in primo sensu quem arguens ponit, sed in secundo, scilicet : an aliquid aliud a Deo possit creare. Et intendit sic probare conclusionem suam : Effectus universalissimus praedicatione, est a causa universalissima; sed esse est effectus universalissimus predicatione ; ergo est a causa universalissima secundum perfectionem ; sed talis (a) est Deus, et non alia causa; igitur, eie. Tunc, cum dicit arguens, quod ista ratio solum concludit quod esse universale secundum totum ambitum suum, prout includet omne creabile, sit a solo Deo, non autem quod esse hujus creatum? sit a solo Deo; sed est fallacia consequentis, arguendo a superiori ad inferius, etc.; - dicitur quod responsio ista nulla est. Quia sanctus Thomas, in minori propositione, non solum loquitur de esse in universali, puta de toto esse creabili, immo de quolibet esse particulari substantiae create. Tale enim esse, licet non sit universale secundum quod est in hoc particulari, tamen ratio ejus, que est ratio essendi, est universalis, immo universalior omnibus rationibus ceterarum perfectionum. Ideo sicut a solo Deo est totum esse creabile, ila a solo Deo est esse hujus creatura?, ut est esse simpliciter et absolutum. Quam simplicitatem et absolutionem intelligo praecisionem omnis determinationis et contractionis et diminutionis ab ipso esse; ut sit sensus, quod esse hujus creatum , ut esse est, a solo Deo est primo et per se et tanquam ratio (6) propria essendi, licet predictum esse sit a creatura vel a causis secundis, non primo nec per se, nec quantum ad omnia quae pertinent ad esse rei. Ex quibus patet quod ratio quam arguens ibi ponit ad probandum quod si esse hujus est a causa secunda, quod esse simpliciter sit a causa secunda, sed non primo nec per se, in nullo procedit contra nos. Concedo enim quod esse universale est a causa secunda, sed non primo nec per se. Item, conceditur quod esse simpliciter est a (i) talis. - Mitis Pr. (6) ratio. - aliqua Pr. causa secunda, sed non primo nec per se; sed, sicut supra dictum est, causa secunda in virtute propria: natura dat esse hoc vel illud, sed in virtute Dei dat esse. Non tamen propter hoc sequitur quod possit creare, quia in creatione requiritur quod esse primo et per se fiat ab illo a quo dicitur creari : primo quidem, id est, non secundum partem, sed secundum omnia quae pertinent ad esse rei; item, primo primitate (a) durationis, quia scilicet effectus incipit habere rationem entis, quam prius non habebat in actu nec in potentia passiva;

per se vero, id est, quod esse fiat post non esse, et ifi) ex nihilo. Nulla autem creatura potest sic dare esse. Unde, cum dico quod esse universale est terminus creationis, intelligo ibi duplicem universalitatem. Prima est universalitas rationis in intellectu, quae dicitur praedicationis. Sic enim creatio terminatur ari esse universale, id est, ad esse, sub ratione qua est esse, qua: est prima omnium rationum; et illa de novo confertur rei, quia prius illam non babebat in actu, nec potentia passiva. Secunda est universalitas continentiae, vel totalitatis; ut sit sensus : quod creatio terminatur ad esse universale, id est, ad esse et ad omnia quae pertinent quocumque modo ad esse substantiale hujus rei. Cum autem arguens ulterius impugnat ea qua sanctus Thomas in 1 p. dicit de agente instrumentali; - ad hoc dictum fuit salis, respondendo obiectionibus Durandi. Ibi enim ostensum est quod causa instrumentalis, sive attingat effectum principalis agentis, sive non, tamen semper virtute propria natura disponit ad effectum principalis agentis. Et cum dicit ai-guens, quod nun semper oportet instrumentum disponere ad effectum principalis agentis, nisi quando sunt ibi duae actiones, in (inarum prima disponitur ad effectum, et in sequenti effectus inducitur:

falsum assumit. Nec exempla qnoo ponit aliquid prosunt. Nam, cum monetarius per instrumentum inducit effectum suum in moneta, ibi sunt duo effectus, vel duae actiones : una, qua: est propria monetario, scilicet inducere imaginem in metallo, et illam instrumentum inducit in virtute principalis agentis, et non ex natura propria; alia est actio qua instrumentum agit virtute propria: natura, scilicet movere, comprimere, dividere partes metalli : hoc enim agit (y) instrumentum in quantum est durum vel acutum; et similiter de sigillo respectu cera:. Quod si objiciatur sic : Ponatur quod artifex non intendat alium effectum inducere, nisi illum in quem potest instrumentum virtute proprie natura?; tunc ad minus ibi instrumentum unicam habet actionem et unicum effectum, et idem effectus erit instrumenti et agentis principalis; (t) P - - - ut puta : cum quis cum securi scindit ligna, et non aliud intendit; - dico quod nihil est ad propositum; quia securis, ibi, non habet proprie rationem instrumenti, sed quasi principalis, vel com-principalis agentis, ex quo nullus effectus ibi producitur, in quem non possit securis ex propria natura. Sed nos intelligimus quod ubicumque agens principale per instrumentum inducit effectum excedentem virtutem naturalem instrumenti, et sibi propriam, oportet quod instrumentum disponat ad effectum principalis agentis. Nec ista major habet instantiam. - Patet igitur ex predictis, quod nulla creatura potest creare in virtute propria; naturae, nec in virtute alterius, nec ut agens principale, neque ut instrumentum. Et quod ratio quam arguens impugnat, nullam habeat instantiam, patet (a), sic arguendo: Effectus universalissimus secundum predicationem et secundum perlectionem reducitur in causam universalissimam secundum perfectionem, sicut in propriam et per se causam; sed esse angeli vel cujuscumque creatura est effectus universalissimus predicatione et perfectione ; igitur, etc. Major patet; quia non apparet quae alia sit talis effectus propria et per se causa. Minor probatur : quia esse, ut esse, habet universalissimam rationem et perfectissimam inter omnes rationes perfectionum effectui communicabilium, ut ex predictis latius est ostensum. Ad impugnationem alterius rationis, scilicet de infinitate distantiae inter ens et nihil, etc, patet quid dicendum, ex predictis contra Durandum: quia probatio sancti Thomae non principaliter innititur illi rationi. Sed quidam antiqui, et fere omnes innitebantur illi. Et quod illa sit mens sancti Thomae, apparet per superius allegata de 4. Sentent., dist. 5. Item, quia ipse in 1 p., q. 45, ait. 2, sic arguit : a Infinitam distantiam non contingit pertransire; sed infinita distantia est inter ens et nihil; igitur non contingit de nihilo aliquid fieri. " - Ecce argumentum. - Sequitur responsio ipsius : " Ad quartum, inquit, dicendum quod objectio illa procedit ex falsa imaginatione, ac si sit aliquid infinitum medium inter nihilum et ens; quod patet esse falsum. Procedit autem haec falsa imaginatio ex eo quod creatio significatur ut quaedam mutatio inter duos terminos exsistens. " - Haec ille. - In quaestionibus autem de Potentia Dei, q. 3, art. 1, in solutione tertii argumenti, sic dicit : " Entis ad non ens simpliciter, est aliquo modo et semper infinita distantia; non tamen eodem modo. Sed quandoque quidem ex utraque parte est infinita; sicut cum comparatur non esse ad esse divinum, quod infinitum est, ac si comparetur albedo infinita ad nigredinem infinitam. Quandoque autem est finita ex una parte tantum ; sicut cum comparatur non esse simpliciter ad esse creatum, quod finitum est, ac si comparetur nigredo infinita ad albedinem finitam. In id ergo esse quod infinitum est, non potest fieri transitus ex non esse; sed in illud esse quod finitum est, potest talis transitus fieri, prout distantia non esse ad tale esse ex una parte terminatur, quamvis non sit transitus proprie. Sic enim est in motibus continuis, per quos transit (a) pars post partem ; sic enim nullo modo contingit infinitum pertransire. "

Haec ille.

Apparet igitur, quod mens ejus non fuit, inter ens et nihil esse distantiam simpliciter infinitam; sed quod (6) nulla sit distantia media; vel si sit, illa non est simpliciter infinita. Item, propter talem infinitatem non probaretur quod potentia creandi esset incommunicabilis creatura, sicut ipse dicit, 4. Sentent., dist. 5, q. 1, art. 3 (q 3, ad 5" ), ubi dicit, solvendo illam rationem : ie Distantia intexens et non ens non requirit absolute infinitatem potentia; in eo qui facit aliquid ex simpliciter non ente. Quod enim in motibus virtus moventis proportionetur distantiae quae est inter terminos, ideo contingit, quia ab illa distantia motus accipit quantitatem ; quanta est enim via, tantus est motus, ut dicitur, 4. Physicorum, (t. c. 99); motus autem est proprius effectus virtutis moventis, et in quantum hujusmodi ei proportionatus. Non sic autem est in creatione, quia non ens purum non est per se terminus creationis, sed per accidens se habet ad ipsam. Dicitur enim aliquid fieri ex non ente, id est, post non ens. Unde creatio non habet quantitatem ex distantia non entis ad ens, sed ab ente quod causatur. Et ideo non oportet quod potentia creantis proportionetur distantiae quae est inter ens et non ens, sed solum ei quod causatur, quod non est infinitum. Et ideo non requiritur infinita potentia simpliciter, sed infinita secundum quid, ut scilicet incommensurata alicui naturae vel materiae determinate, sicut sunt omnia agentia naturalia et materialia; ignis enim non habet effectum, nisi in aliqua materia determinata, quia virtus ejus materialis est. "

Haec ille.

Et post pauca, subdit quod c( illam distantiam, dato quod esset infinita, non respicit creatio ex parte non entis, sed magis ex parte entis, quod est per se terminus creationis ".

Ex dictis apparet quod sanctus Thomas reputavit illam rationem esse solubilem, et quod sequentes Magistrum, illo modo possent solvere illam. Ideo in Summa non innititur illi rationi ad probandum potentiam creandi esse incommunicabilem creatura;, sed aliis, ut patuit. Ad omnes igitur impugnationes illius rationis, dicitur quod non sunt proprie contra nos, praeter unam, quae videtur probare quod virtus finita potest aliquid de nihilo producere. Arguit enim sic : Aliqua generatio naturalis est ex privatione in formam ; ergo ex non ente in ens, etc. - Dico quod, licet oppositio privativa includat oppositionem contradictionis, tamen non puram, nec talem qualis est inter non ens simpliciter, et ens; quia privatio non dicit purum nihil : importat enim in sui ratione subjectum et potentiam ad actum cum negatione actus. Ideoque quod generatur non fit ex puro non ente. Similiter, nec proprie fit ens, quia prius quam generaretur erat ens in potentia; sed solum fit ens per accidens, quia fit homo vel asinus, quae accidunt enti. Item, fit ens ex consequenti, quia fit aliquid, ad quod sequitur ens. In creatione vero, quod fit ex puro non ente (et), fit per se ens, quia incipit habere rationem entis, qua prius carebat. Et haec (6) tantum de illa pugnatione. Ad lertiam impugnationem, in qua dicit quod potentia quae potest aliquid producere ex nulla potentia passiva, proportionabilis est potentia; quae potest aliquid producere ex aliqua potentia passiva tantum ;

patet, ex praedictis, quod hoc est impossibile ; quia ex hoc sequitur, ut superius contra Durandum deductum est, quod essent dabiles dua? potentiae aequales in vigore, quarum una esset creativa, et alia non, sed tantum generativa vel transmutativa, quod est valde inconveniens. Ad quartam impugnationem, dictum fuit similiter superius contra Durandum. Nunc autem dicitur quod,cum omne agens secundarium necessario habeat modum et ordinem suae actioni impositum a primo agente, talis autem modus et ordo formaliter consurgat ex parte materiae vel passi in quod agit, sequitur quod tale agens in sua actione materiam praesupponit. Et quod modus actionis principaliter consurgat ex parte materiae in quam agit, potest probari : tum quia actio, si esset sine subjecto ei subsisteret, esset infinita; tunc quia infinitos effectus, vel nullum produceret, potissime si naturaliter ageret, sicut bene probat Adam Godam, in 4. Senteni., quaestione prima, et idem probat de creatura agente libere. Sic igitur patet quod illa ratio non petit principium; quia sanctus Thomas non ponit eam alicubi in forma qua recitatur ab arguente, quod ego recolam. Dico tamen quod major illius formae quam ponit arguens, vera est, secundum primum sensum ibidem expositum, et aliqualiter statim probatum. Et cum arguens instat contra inductionem per quam probatur major; - dico, ad primam impugnationem, quod non videtur valere. Valde namque probabile videtur, quod tante dependeat omne agens creatum in sua actione et in suis effectibus a Deo, quante dependet ars humana a natura in sua actione et in suis effectibus. Sed tante et taliter dependet ars a natura in sua actione et in suis effectibus, quod (a) nihil potest agere nisi supposita re naturae et effectu naturae, in qua et ex qua agat. Igitur et omne agens creatum tantum dependet a Deo in sua actione et suis effectibus, quod non potest agere nisi supposito effectu Dei, in quo vel ex quo agat. Major patet, quia plus dependet quaelibet causa secunda a prima, quam una causa secunda ab alia causa secunda. Minor patet de se. Nullus enim artifex potest operari, nisi in effectu naturae, vel causae supplentis naturam. Et tunc, cum arguens, hoc improbando, dicit quod ars non requirit effectum naturae propter subordinationem causae ad causam, sed propter imperfectionem effectus artis, quae requirit subjectum, etc; - hoc non solvit, ut superius contra Durandum dictum est. Quod enim forma inducta per artem non possit esse sine subjecto, hoc est idem ac si diceretur, effectus artis non potest esse sine effectu naturae; et sic argumentum non evaditur. Item, quaeritur unde est quod ars non possit nisi in tales accidentales effectus. Quod autem addit, quod natura in sua actione supponit effectum naturae, ut patet in alteratione, et tamen non subordinatur naturae, etc;

dico quod hoc nihil valet. Quia hic loquimur de fieri et produci, de facere et producere simpliciter. In alteratione autem neutrum illorum est, 1. Physicorum (t. c. 63). Et ideo alteratio, quae est factio secundum quid, supponit compositum, quod est effectus naturae. Sed generatio, quae est factio simpliciter, non supponit nisi materiam, quae est effectus solius Dei. Item, cum dicit quod ars posset agere in corpus immediate a Deo productum sine actione naturae,

nihil prodest, quia, ut dictum est, ars supponit effectum naturae, vel iilterius causae supplentis vicem naturae. Tale autem corpus immediate productum a Deo, in quod supponitur ars agere, oporteret esse corpus factibile virtute naturae. Item, cum dicit quod in ordine agentium naturalium, sunt plures ordines, etc;

non valet. Quia omnia agentia naturalia , in comparatione ad Deum, sunt unius ordinis, sicut omnes artifices respectu naturae sunt unius ordinis, licet quilibet ordo multos gradus contineat: quia Deus se toto agit; natura vero non se tota, sed parte sui, scilicet forma; ars vero humana vel artifex non tota sua essentia, nec parte essentiae, sed per formam intellectivam. Quod ulterius dicit quod causa communis, quare ars et natura supponunt subjectum, est quia illud quod producunt indiget subjecto, etc;

hoc est improbatum, quia quaeritur unde provenit talis imperfectio, quod non possit producere rem subsistentem, aut primum subjectum formarum non subsistentium, sicut prius contra Durandum deductum est. Ad quintam impugnationem, qua impugnat quamdam rationem superius tactam, cujus virtus consita) quod. - quia Vi:

(08 stit in hoc : millum agens creatum est actus purus; igitur nec ejus actio, etc. Et dicit arguens, quod illa potentialitas non probat quod cujuslibet talis agentis actio sit cum motu vel mutatione, sed solum quod non sit actus purus, immo habet aliquid de potentialibus ibidem positis. Hoc non solvit; quia productio passiva praeponitur productioni activae; sed agentis, quod non est actus purus, productio activa est cum motu vel mutatione; ergo sui effectus productio passiva est cum motu vel mutatione. Major nota est. Sed minor probatur. Quia tale agens : aut agit, in producendo, per actionem immanentem; aut per actionem transeuntem. Si (a) per actionem immanentem, per illam transmutatur agens, ipsam recipiendo, et eliciendo, et de potentia in actum exeundo. Si per actionem transeuntem, cum illa sit subjectivo in producto vel subjecto producti, per illam transmutabitur subjectum, dum est in fieri, vel dum est in facto esse, vel saltem dum illa actio cessabit esse. Nec valet si dicatur quod actio immanens talis agentis est sua substantia. Hoc quidem non valet; quia in solo Deo hoc habet locum. Nec iterum valet si dicatur quod actio talis immanens, non est motus, quia non fluit; nec mutatio, quianon statim, nec raptim transit. Hoc quidem non valet; quia tunc cognitio vel volitio angeli non esset ullo modo motus aut mutatio; quod est contra Augustinum. Item, quia omnis exitus de potentia in actum est motus vel mutatio. Item, si actio immanens requirit subjectum, ergo multo fortius effectus illius requirit subjectum ; et sic, non agit sine subjecto sed in subjecto, et de subjecto. Item, si actio immanens prius est in potentia quam in actu natura vel duratione, igitur et ejus effectus. Ad sextam impugnationem, qua impugnat quamdam rationem superius tactam, cujus virtus consistit in hoc, quod participans aliquam naturam non producit sibi simile, etc. Primo dicit quod illa ratio assumit hoc falsum, scilicet quod producere sibi simile non sit aliud nisi applicare eam ad aliquid, quod ideo est, quia necesse est illam naturam participari a producto, et ex hoc quod participatur ab eo, oportet aliquid praesupponi, cui applicetur, etc.

Dico ad hoc, quod false allegat dicta sancti Thomae. Non enim sanctus Thomas unquam dicit quod omnis natura vel perfectio participata praesupponit aliquid praeexsistens actu prioritate durationis, in ipso participante, cui applicetur, nec quod hoc sit de ratione participationis; quia, sicut bene probat arguens, tunc impossibile esset aliquid participans esse creari. Sed hoc solum vult sanctus Thomas, ubi allegatur, quod nullum perfectum, participans aliquam formam vel perfectionem, potest illam alteri communicare, nisi applicando illam ad aliquid praeexsistens. Unde verba ejus sunt haec, 1 p., q. 45, ait. 5, ad i " : " Perfectum, inquit, participans aliquam naturam, facit simile, non quidem producendo absolute illam naturam, sed applicando eam ad aliquid. Non enim hic homo potest esse causa naturae humanae absolute, quia sic esset causa suiipsius, sed est causa quod humana natura sit in hoc homine genito; et sic, praesupponit in sua actione determinatam materiam, per quam est hic homo. Sed sicut hic homo participat naturam humanam, ita quodcumque ens creatum participat (a), ut ita dixerim, naturam essendi; quia solus Deus est suum esse. Nullum igitur ens creatum potest producere aliquod ens absolute, nisi in quantum esse causat in hoc; et sic, oportet quod praeintelligatur id per quod aliquid est hoc, actioni qua facit sibi simile. In substantia autem immate-riali, non potest praeintelligi aliquid per quod fit haec, quia est haec per suam formam, per quam habet esse, cum sint formae subsistentes. Substantia igitur immaterialis non potest producere aliam substantiam immaterialem sibi similem, quantum ad esse ejus, sed quantum ad aliquam perfectionem superadditam ; sicut si dicamus quod superior angelus illuminat inferiorem, ut dicit Dionysius (Ccel. Hiet:, cap. 8); secundum quem modum etiam in caelestibus est paternitas, ut ex verbis Apostoli patet, Ephes. 3 (v. 15): Ex quo omnis paternitas in caelo et in terra nominatur. Et ex hoc etiam evidenter apparet quod nullum ens creatum potest creare aliquid, nisi praesupposito aliquo; quod repugnat rationi creationis. "

Haec sanctus. Thomas, in forma.

Ex quibus apparet quod arguens imponit sancto Thomae ea quae nunquam somniavit. Et ideo illa probatio de esse et de essentia angeli, quam inducit arguens, otiosa est; non enim oportet perfectioni participatae aliquid praesupponi ex hoc quod participatur a producto, sed ideo quia participatur a producente. Et cum arguens hoc nititur infringere, sic arguendo : in ipso producente non oportet aliquid praesupponi ipsi esse; igitur nec in producto;

dicitur quod si producens producebatur ab aliquo participante esse, oportuit de necessitate aliquid praesupponi productioni ejus, cui applicaretur esse; sicut si fuit productum ab aliqua creatura, quae est ens per participationem. Si autem producebatur ab ente per essentiam, non oportuit aliquid praesupponi; quia ens per essentiam potest producere ens absolute, et quidquid ad esse et ad essentiam et eorum individualia pertinet. Omnis tamen perfectio participata exigit in participante aliquid prius natura illa perfectione, licet non prius tempore. Item , cum ulterius dicit : aut esse participatur, etc.; - dico quod (6) actus essentiae est (y) ab ea differens, et ea posterior natura, non autem dura- (x) beatitudinem.

Ad. Pr. (6) sicut. - Ad. Pr. (y) est. - Om. Pr. tione. Nec tamen ex hoc sequitur quod esse aut i essentia possit creari ab ente per participationem, sed a solo Deo, qui est ens per essentiam; quia ens per participationem in sua productione activa praesupponit aliquid praeexsistens duratione, non solum natura; et iterum, quia esse et essentia una et eadem creatione creantur, licet essentia vel suppositum sit quod creatur, et esse sit quo creatur. Quod ulterius dicit, quod in istis inferioribus, quodlibet individuum participat naturam, etc, verum est; et ideo nullum individuum eam producit absolute, et per se, sed applicat eam materiae individuali. Quod ulterius dicit, quod hoc quod forma praesupponat materiam, non est ex ratione participationis, sed quia est forma materialis, patet, per praedicta, quod si talis communicetur a participante naturam illitus formae, ipsa non potest produci nisi aliquo praesupposito ; secus si producatur ab agente non participante, sed ente per essentiam. Unde procul dubio participatio formae ex parte producentis, causa est quod forma ab illo non possit absolute produci; quia non perfectiori modo potest eam communicare quam eam habeat. Quod si quoaritur : Cur ens per partici pationem non aeque potest producere subjectum pai-ticipans esse vel aliquam naturam, sicut alicui sub jecto praeexsistenti eam applicare?

dicitur quod hoc ideo est, quia nullum ens per participationem est actus integer, sed diminutus et particulatus ; ideo nihil mirum si non potest primo et per se integrum ens producere. Quod autem dicit arguens, quod causa quare artifex vel agens naturale praesupponit materiam, non est haec, quia agens est ens per participationem, nec quia subordinatum alteri, sed ideo quia forma quam producit, ex natura sua requirit subjectum, etc.;

hoc modicum valet; quia, si ex natura formae requireretur subjectum in ejus productione, tunc per nullam potentiam posset produci sine subjecto. Est ergo potius ex imperfectione agentis, quam ex ratione formae. Unde ratio sancti Thoinae sic potest poni in forma : Nullum perfectum, participans aliquam naturam vel perfectionem potest ageri sibi simile, nisi applicando perfectionem illam ad aliquid, quod ab ipso applicante et perfectionem communicante non producitur; sed omne agens creatum participat perfectionem essendi; ergo non potest agere sibi simile, nisi applicando esse ad aliquid non productum ab eo, sed praesuppositum suae actioni et productioni. Major probatur, quia ex quo participat talem perfectionem, et non est illa perfectio, non potest communicare perfectionem illam nobiliori modo quam ipsam habeat; non habet autem nisi ut participatam ; ergo nec communicat nisi participatam, et ad aliquod recipiens applicatam. Quod autem tale recipiens cui perfectio applicatur, non sit nec possit esse a tali producente productum, probatur. Quia tale quid oportet esse potentiale, et simile oportet sibi correspondere in producente. Nihil autem j I agit per id quod est potentiale, sed per id quod est actuale (a); sicut nihil agit per materiam, sed per formam. Unde, .sicut ignis non agit per materiam suam, sed per formam, et ideo sua actualitas non extendit se ad producendum materiam sui effectus, sed formam, ita nulla creatura producere potest illud potentiale, cui applicat similitudinem suae perfectionis, sed solum communicat similitudinem sui actus, et praesupponit potentiale cui applicat actum. Sed nullum quod sic producit, creat. Igitur nulla creatura potest creare. Et lutee sufficiant pro istis impugnationibus. Hoc addito, quod, licet Scotus impugnet probationes sancti Thoinae, tamen tenet eamdem conclusionem per alia media modici valoris ; nec unquam assignat aliquam primo et per se causam, cur creare repugnat creaturae, sed arguit inductive. III. Ad argumenta aliorum.

Ad argumenta aliorum contra eamdem primam conclusionem, respondetur breviter. Ad primum quidem respondet Adam (4. Seii-tent., dist. 1, q. 1), quod n piius natura potest dici dupliciter aliquid vel tripliciter. Primo, quia potest esse sine alio, et non e converso, per aliquam potentiam, sive creatam, sive increatam. Et isto motio verum est absolute, sicut innotescit nobis ex creditis, quod forma substantialis et accidentalis absoluta, prius natura est aliquid in se quam sit pars alicujus totius, vel inhaerens, aut informans aliquid. Et ideo consuevit dici quod partes natura sunt priores toto, et fieri possunt sine invicem et sine loto a potentia Dei absoluta. Secundo dicitur aliquid prius natura, quia per agentia naturalia vel creata potest fieri sine alio, et non econtra. Et isto modo, praeter animam intellectivam nulla forma substantialis vel accidentalis prius natura est quam informet. Tertio potest dici prius natura omne principiativum respectu principiabilis, sive possit esse sine eo, sive non. Et tunc, generaliter et physice loquendo, partes natura sunt priores toto, et forma prius est naturaliter talis entitas quam informet, id est, quam cum materia causet intrinsece compositum. Ad formam igitur argumenti, dicitur quod consequentia non valet nisi forma prius natura esset ens quam informans, ad sensum secundum. Sed tunc negatur antecedens. Ad primum tamen sensum eundo, conceditur quod prius natura est ens quam informet, et quod per aliquod activum potest esse ens et non informare : quia scilicet per Deum, non autem per creaturam."

Haec Adam.

Satis concordaret sanctus Thomas cum tertio modo hujus distinctionis. Unde, 4. Sen-lent., dist. 17, q. 1, art. 4, q 1, dicit : " Omnis prioritas secundum ordinem naturae aliquo modo reducitur ad ordinem causae et causati, quia (a) principium et causa idem sunt. In causis autem contingit quod idem est causa et causatum, respectu ejusdem, secundum diversum genus causae, ut patet in 2. Physicorum (t. c. 30), et 5. Metaphysica; (t. c. 2); sicut ambulatio est causa efDciens sanitatis, et sanatio est causa finalis ambulationis; et similiter de habitudine quae est inter materiam et formam, quia, secundum genus causae materialis, materia est causa formae, quasi substentans eam, et forma est causa materiae, quasi faciens eam esse actu, secundum genus causae formalis. "

Haec sanctus Thomas.

Ad argumentum ergo diceret quod accidens est prius et posterius natura suo subjecto, et econtra. Nec tamen sequitur quod causa secunda possit supplere causalitatem subjecti in respectu accidentis nisi esset subjectum accidentis. Hoc autem potest causa prima. Nec oportet quod omne prius natura possit absolvi a posteriori per causam secundam, ubi idem respectu ejusdem est prius et posterius natura alio. Ad secundum dicitur quod productio rei passiva quae est cum motu vel mutatione, sicut quaelibet passio, dicit in recto ipsam formam vel rem productam, sed in obliquo dicit respectum ad agens, ut a quo, et ad passum, ut in quo recipitur; est enim passio actus mobilis, ut in hoc ab hoc. Et sic productio passio dicit duplicem respectum. Si vero sit simplex emanatio, ut in creatione, tunc productio non habet nisi unicum terminum, scilicet agens, non requirendo quodcumque passum. Nec tamen sequitur quod virtute causae secundae possit esse productio habens unicum terminum, scilicet agens, ei non passum. Unde Adam, ubi supra, sic (6) ait : " Quia quodlibet activum creatum, ad hoc quod agat requirit aliquod comprincipum concurrere, quod, secundum viam de respectibus, similiter habeat respectum ad formam illam, ideo non sequitur quod creatura posset producere formam, circumscripto passo, quia passum est illud comprincipum ad quod oportet respectum terminari, et ejus respectum ad formam concurrere. Eodem modo, si productio ponatur ipsa res producta, ipsa non potest ab activo creato esse res producta sine concursu passi comprincipiantis totum, s - Haec Adam. - Verum est, quod, solvendo adhuc pertractando unum dubium, dicit quod non videt quomodo idem respectus distinctus ab omnibus absolutis respiciat, sicut per se terminos, entia essentialiter et situaliter distincta. Sed hoc non est inconveniens, immo verum, secundum sanctum Thomam, 3 p., q. 35, art. 5, ubi sic dicit ( ) : n Unitas relationis, vel ejus pluralitas, non attenditur secundum terminos, sed secundum causam, vel subjectum. Si enim secundum terminos attenderetur, oporteret quod quilibet homo in se duas filiationes haberet, unam qua refertur ad patrem, aliam qua refertur ad matrem. Sed recte consideranti apparet eadem relatione referri unum-quemque ad suum patrem et matrem, propter unitatem (a) causae. Eadem enim nativitate homo nascitur ex patre et matre. Unde eadem relatione ad utrumque refertur. Et eadem ratio est de magistro qui docet multos discipulos eadem doctrina; et de domino qui gubernat multos subjectos eadem potestate. Si vero sint diversae causae specie differentes, ex consequenti videntur relationes specie differre; unde nihil prohibet plures tales relationes eidem inesse; sicut, si aliquis est aliquorum magister in grammatica, et aliorum in logica, alia est ratio magisterii utriusque, et ideo diversis rationibus unus et idem homo potest esse magister, vel diversorum, vel eorumdem secundum diversas doctrinas. Contingit autem quandoque quod aliquis habet relationes ad plures secundum diversas causas, ejusdem tamen speciei, sicut cum aliquis est pater diversorum filiorum secundum diversos generationis actus; unde paternitas (6) non potest specie differre, cum actus generationum (y) sint idem specie; et (S) quia plures formae ejusdem speciei non possunt simul eidem inesse subjecto, non est possibile quod sint diversae paternitates in eo qui est pater plurium filiorum generatione naturali. "

Haec ille.

Ex quo patet quod non est inconveniens unicam relationem secundum rem habere diversos terminos; tamen (e) illa relatio est multiplex secundum rationem , de necessitate, ut ipse ponit, 3. Sentent., dist. 8, q. 1, art. 5. Ex his videri potest utrum forma producta, eodem respectu referatur ad agens et ad passum vel subjectum. Et credo quod non; quia causalitas agentis differt specie a causalitate passi vel materiae respectu ejusdem formae. Ad tertium respondet Adam. ((Forma producta simul dependet ad agens causatum et ad subjectum; nec potest dependere ab uno, non dependendo ab alio, nec econtra, in fieri; sed in essendo bene potest dependere a subjecto, non dependendo ab activo creato. Et ideo argumentum magis est ad oppositum. Bene tamen potest dependere a Deo, non dependendo a materia. Ideo prius natura dependet talis forma a Deo, quam a passo; quia, ut dictum est, non potest dependere a materia quin dependeat a Deo, sed potest dependere a Deo, non dependendo a materia, vel subjecto, aut passo. "

Ista sunt bene dicta. Tamen Adam, in illa solutione, dicit unum falsum, scilicet : quod non est concedendum, de virtute ser- (x) unitatem. - veritatem Pr. fr) generationum. - generantium Pr. - QUAESTIO III. ni monis, quod prior sit dependentia formae ad activum increatum, quam ad materiam, in forma dependente ab utroque; "quia, inquit, implicatur unum (ex) falsum, scilicet quod esset in ea (6) una dependentia prior et posterior; quod falsum est, secundum veritatem, quia non est ibi nisi unica dependentia, ipsamet scilicet forma dependens hinc inde prius natura a Deo quam a passo. "

Haec Adam.

In hoc quod ponit dependentiam esse quid absolutum, scilicet ipsam formam, non verum dicit, ut patuit in praecedenti quaestione. Sed utrum sint dua? dependentiae, una ad Deum, altera ad subjectum ;

credo quod sic; quia termini sunt diversarum specierum, scilicet causalitas materne, et causalitas Dei. Ad quartum negatur assumptum ; sed Deus ibi creat materiam novam, vel recreat praecedentem, de qua producitur vermis per idem (y) instans quo produceretur ibi de alia hostia non consecrata; vel Deus facit ibi quidquid ibi fit miraculose, quale alibi fieret naturaliter circa hostiam non consecratam. Verumtamen, si sit ibi quantitas realiter distincta ab omnibus qualitatibus, quae sit immediatum receptivum omnium qualitatum sensibilium, sicut tenet communis opinio, in illa quantitate fiunt omnes transmutationes praeviae productioni formae substantialis. Si vero non sit ibi talis quantitas distincta, sicut opinantur quidam moderni, tunc omnia absoluta quae ibi producuntur, immediate et totaliter producuntur a Deo miraculose, nisi ultima forma substantialis producatur ibi ab aliquo activo creato, si Deus creet ibi materiam, vel recreet, ut praetactum est.

Haec est solutio Adae.

Hujus distinctivae primam partem tenet sanctus Thomas, 3 p., q. 77. Nam, art. 2, tenet quod in sacramento Eucharistias quantitas dimensiva panis et vini est subjectum aliorum accidentium. Articulo vero quinto, dicit probabilem esse opinionem, quae ponit quod, dum ex speciebus sacramentalibus aliquid generatur, puta cineres, aut vermes, ibi de novo creatur materia ex qua talia generantur. Sed tamen probabilius dicit esse quod " in ipsa consecratione miraculose detur quantitati dimensivae, quod sit primum subjectum subsequentium formarum ; hoc autem est proprium materiae; et ideo, ex consequenti, datur ipsi quantitati dimensivae omne illud quod ad materiam pertinet. Et ideo quidquid posset generari ex materia panis, si ibi esset, totum potest generari ex praedicta quantitate; non quidem novo miraculo, sed ex vi miraculi prius facti ".

Haec ille.

Simile tenet in 4, dist. 12, q. 1, art. 2, q 4. Ad quintum negatur antecedens.

Et ad primam probationem, dicitur quod forma, in corruta) unum. - in Pr. (yj per idon. - Oin. Vv.

ptione naturali compositi, non annihilatur; non obstante quod nihil ejus intrinsece maneat. Hoc enim non sufficit ad annihilationem, dummodo materia remaneat, quae respectu agentis creati requiritur concurrere ad destructionem formae hujus et compositi. Sicut enim illud solum dicitur creare proprie, quod (a) producit aliquid de nihilo, non coexigendo materiam ex qua vel in qua; ita illud solum dicitur proprie annihilare, quod reducit aliquid ad nihil, nullam materiam vel compositum coexigendo. Omne namque agens creatum ita limitatum est, quod non potest aliquid producere vel destruere, nisi materia concurrente in suo genere et ordine causandi (6). Si vero annihilare sumatur large et ini proprie, pro destructione totali formae vel compositi, ita quod nihil ejus remaneat, tunc potest concedi quod in corruptione compositi forma annihilaretur.

Secunda vero probatio assumit falsum. Dicitur enim quod si minimum frigus separatum (y) esset in maximo igne, non destrueretur ab illo; sed hoc non esset propter hoc quod illa qualitas separata, esset majoris virtutis aut potentiae, quam prius, dum erat unita; sed propter hoc quod ille ignis non potest aliquid producere vel corrumpere, nisi materia concomitante et concausante in suo ordine. Et hoc ponit Aristoteles, 1. de Generatione, dicens : Si autem aliquid separatum calidum erit, hoc non patietur. Hoc igitur forsitan impossibile esse separatum. Si autem sunt aliqua talia, in illis utique quod dicitur verum est. -Ad tertiam probationem, dicitur quod peccator non annihilat gratiam, sed Deus, active destruendo, vel non conservando eam ; peccator vero destruit eam demeritorie, non active. Haec est solutio Adae in sententia, quae non multum deviat a sancto Thonia, nisi in hoc quod concedit aliquid posse per agens creatum in uno sensu annihilari (3). Hoc enim negat sanctus Thomas, 1 p., q. 104, ait. 4, ubi sic dicit : a Eorum quae a Deo fiunt circa naturam, quaedani proveniunt secundum naturalem cursum rerum, quaedani vero miraculose operatur praeter naturalem ordinem creaturis inditum. Quae autem facturus est Deus secundum ordinem rebus inditum, considerari possunt ex ipsis naturis rerum. Quae vero miraculose fiunt, ordinantur ad gratiae manifestationem, secundum illud 1. Corinth. 12 (v. 7) : Unicuique datur manifestatio spiritus ad utilitatem; et postmodum, inter caetera, subdit de miraculorum operatione. Creaturarum autem naturae demonstrant, ut nulla earum in nihilum redigatur; quia : vel sunt immateriales, et sic in eis non est potentia ad non esse; vel sunt TENTURUM materiales, et sic saltem remanent semper secundum materiam, quae est incorruptibilis, utpote subjectum exsistens generationis et corruptionis. Redigere autem aliquid in nihilum, non pertinet ad gratiae manifestationem, cum per hoc magis divina potentia et bonitas ostendatur, quod eas in esse conservat. Unde simpliciter dicendum est quod nihil omnino in nihilum redigetur. " - Haec ille. - Et consequenter respondet, ad tertium argumentum, quod est tale : " Formae et accidentia non liabent materiam partem sui; sed quandoque desinunt esse; igitur in nihilum rediguntur. "

a. Dicendum, inquit, quod formio et accidentia non sunt entia completa, cum non subsistant; sed quodlibet eorum est aliquid entis : sic enim ens dicitur, quia eo aliquid est. Et tamen, eo modo quo sunt, non omnino in nihilum rediguntur; non quia aliqua pars eorum remaneat, sed quia remanent in potentia materia. vel subjecti. "

Haec ille.

Idem ponit, de Potentia Dei, q. 5, art. 3 : " Formae, inquit, sicut ex potentia materiae educuntur in actum, in reruni generatione; ita, in corruptione, de actu reducuntur in hoc quod sint in potentia. "

Item, eadem q., art. 4, ad 9" , sic dicit : ((Formae et accidentia, etsi non habeant materiam partem sui ex qua sint, habent tamen materiam in qua sunt et de cujus potentia educuntur; unde, et cum esse desinunt, non omnino annihilantur, sed manent in potentia materiae, sicut prius. "

Haec ille.

Et si objicitur: quia, si formae vel accidentia, post sui desini tionem, remanent in potentia materiae vel subjecti, igitur illa potentia potest reduci ad actum per agens naturale;

negetur consequentia; nam potentia materiae ad animam rationalem naturalis est, ut communiter ponitur, quae a solo Deo potest ad actum reduci, maxime post resolutionem compositi. Utrum autem destructum posset idem numero reparari, forte videbitur in quarto. Ad sextum respondet Adam, negando minorem, et similiter assumptum in probatione ejus. Et cum dicitur quod non oportet virtutem creativam (a) esse infinitam, vel, si sic, quare et qua ratione;

dicitur quod aliquando ratione producti, aliquando ratione modi producendi, immo semper, et ratione productionis frequenter, sed nunquam ratione distantiae. Ratione producti; quia materia prima, et anima intellectiva, et angelus, et virtus (6) creata infusa, et inulta similia non possunt effici nisi a virtute infinita. - Dices: Majus est producere formam quam materiam, cum forma sit nobilior et perfectior quam materia; sed villus productiva formae non est infinita, cum sit in agentibus naturalibus; igitur nec virtus productiva materiae oportet quod sit infinita, cum tamen productio materiae non sit nisi creatio (a) virtulem creativam. - veritatem causaeaclivam Pr (6) virtus. - Oin. IV. materiae (a;. - Dicendum est quod, si ly majus intelligatur de majoritate perfectionis producti, verum est, quod assumitur, sed non ad propositum, scilicet quod major potest argui virtus principii productivi, et perfectior seu potentior, ex (6) hoc quod ipsa est productiva, vel potest producere tam formam quam materiam. Hoc enim negandum est, quia, licet forma sit in se perfectior entitas quam materia, et possit ab activo naturali produci in materia tamquam de concausa, non tamen ipsa materia potest produci a creatura; quia creatura limitatur ex natura sua ad non causandum effective aliquid, nisi materia in suo ordine eo m producente (f) totum ; et materia non est causabilis a materia, quia tunc esset processus in infinitum; activi m tamen creatum, nec materiam nec formam potest creare, propter idem.

Et ad probationem, dicendum quod, licet terminus creationis sit finitus et parvus, tamen impossibile est quod esset ita parvus, quin ejus productio requireret potentiam productivam infinitam totaliter producentem, vel eamdem paitiali-ter producentem cum activo creato requirente passivum in omni sua actione. Unde mirabile est in operibus Dei, quod nihil citra Deum potest aliquid producere de non esse ad esse.

Cum vero probatur quod ratione modi producendi non requiritur potentia infinita, quia modus ille finitus est, cum sit creatura ;

dicitur quod modus creantis infinitus est, modus autem creati finitus. Si praeter hoc aliud quaeris, non invenies. Si voces modum illius productionis (o) aliquid, nullo receptivo praesupposito, hoc non est aliquid ; ideo nec est finitum, nec infinitum; sed est aliquid, sic producere.

Cum terlio probatur quod creatio non requirit virtutem infinitam, quia ipsa est aliquid finitum ;

dicitur quod est verum, si ipsa res producta, nulla materia praesupposita in qua vel ex qua, vocetur creatio Dei elicita et transiens; secus est, si divina volitio vocaretur creatio. Sed finitas creationis primo modo dictae, non obstat quin requirat principium virtutis infinite, quando produceretur non de aliquo receptivo; quia, ut dictum est, omne producibile creatum, quantumcumque parvum, requirit suum principium totale, si quod esset, virtutis inlinito?, vel si finitum aliquid ipsius producat, quod hoc sit exigendo materiam.

De quarto, scilicet de distantia, dico quod non obstat; quia nulla est ibi distantia positiva.

Haec Adam. Concordat cum ista solutione sanctus Thomas, 1 p., q. 45, art. 5, ubi facit tale argumentum : K Virtus facientis consideratur secundum mensuram ejus quod fit; sed ens creatum est finitum ; ergo, ad producendum aliquid per creationem, non requiritur virtus infinita, etc. "

Et postea respondet (ad 3" ) : " Virtus, inquit, facientis non solum consideratur ex substantia facti, sed etiam ex modo faciendi; major enim calor non solum magis, sed etiam citius calefacit. Quamvis igitur creare aliquem effectum finitum, non demonstret potentiam infinitam, tamen creare ipsum ex nihilo demonstrat potentiam infinitam. Si enim tanto major virtus requiritur in agente, quanto pc i. ntia est magis remota ab actu, oportet quod virtus agentis ex nulla praesupposita potentia, quale agens est creans, sit infinita; quia nulla est proportio nullius potentiae, ad aliquam potentiam quam praesupponit virtus agentis naturalis, sicut et non entis ad ens. Et quia nulla creatura habet simpliciter potentiam infinitam, sicut nec esse infinitum, relinquitur quod nulla creatura possit creare. "

Haec sanctus Thomas. Ad septimum dicit Adam quod, I licet materia nullam habeat activitatem respectu producendi in ea, habet tamen causalitatem sui generis; quam causalitatem requirit necessario concurrere, si agere debeat, omnis virtus activa, praeter virtutem infinitam. Et ideo, proper defectum vel imperfectionem agentis est quod non possit aliquid producere, sine requisitione passi, sicut comprincipii et concausae sui effectus. Subjectum tamen se habet quandoque active, respectu sui accidentis; sed hoc non est per se, sed per accidens, quia hoc non est in quantum receptum est in eo. "

Haec Adam et bene.

Nec in aliquo est (a) contra sanctum Thomam, dum materia large sumatur pro omni passo susceptivo formae substantialis aut accidentalis; talem enim materiam requirit in qualibet actione sua, omne agens, quod non est actus purus, sed habet admixtionem potentiae cum actu. Et hoc confitentur Scotus et Adam. Neuter tamen assignat causam hujus dicti. Sed sanctus Thomas superius assignat saepe, scilicet : quia nulla creatura est actus purus, sed habens actum participatum a potentia receptiva; et ideo effectus ejus, oportet quod similiter sit quid compositum ex actu et potentia; et quod quoad actuale producatur, quoad potentiale supponatur : quia tale agens, ex parte qua est potentiale, non agit, sed ex parte qua est actuale. Et licet aliqua creata substantia, secundum se totam sit actus, puta angelus, vel anima, non tamen totaliter; quia non sic essentia ejus est actus aut forma, quin habeat potentiam susceptivam et quasi passivam, saltem respectu ipsius esse, et multorum accidentium. Et ideo non potest agere proprie secundum se totam et totaliter, sed agit per substantiam suam, tanquam per principium remotum ; tanquam vero per principium proximum, agit per esse et per quaedam (a) est. - Om. Pr. accidentia superaddita. Et consimiliter oportet quod ejus effectus producatur ab ea quoad esse actuale et non quoad esse potentiale quod est in effectu ; immo oportet illud supponi actioni creatura. Ad octavum dicit Adam quod ": major est falsa. Verbi gratia : creatio tam activa quam passiva sen-sationis humanae, quae est forma spiritualis, non adaequat virtutem, nec activitatem, nec passivitatem animae humanae, et tamen nulla minori virtute potest produci, aut creari; id est, nulla creatura citra animam humanam potest illam activitatem supplere. Item, patet quod creare totum mundum cum omnibus creaturis in eo contentis, non adaequat divinam virtutem, quia tunc Deus nihil majus aut melius eo creare posset, cujus oppositum tenent sancti; et tamen totus iste mundus non posset creari a minori virtute quam divina. "

Haec Adam et bene. Ad nonum dicit quod instrumentum multipliciter potest accipi. Uno modo, pro omni activo secundo; ita quod esse agens instrumentale sit idem quod esse secundarium activum et minus principale, respectu alicujus effectus producendi, et, per oppositum, agens principale sit idem quod independenter agens. Et tunc verum est quod omne agens instrumentale plus potest, etc, licet non forte de virtute sermonis, quia nihil omnino posset nisi agente independenter et (a) principaliter, agente et operante vel cooperante. Verumtamen, postea (6) habet fortificari ab alio"comprincipiativo, unde esse possit, licet secundario et dependenter, activum respectu hujus effectus. Sed ad istum sensum non est difficultas; quia fallacia consequentiae est arguere sic, isto modo : plus potest; igitur potest creare. Secundo modo, et magis proprie, sumitur instrumentum, non ita generaliter pro omni causa secunda, sed pro illa secunda quae est pai-s per quam totum agit; et sic loquitur Philosophus, 2. de Anima, vocans organa sensuum et aliarum potentiarum, instrumenta. Et de isto modo instrumenti, ad propositum, respondendum est, sicut de primo modo. Tertio modo, pro causa dispositiva, quae non attingit effectum principalem. Nec isto modo creatura potest aliquid producere non in materia vel de materia; quia actio dispositiva est ad praeparandum et disponendum subjectum. Bene tamen potest creatura aptare subjectum aliquod, ut Deus de subjecto sic aptato libere causet formam ; sicut agentia naturalia disponunt et organizant corpus ad hoc ut in ipso causetur anima. Et isto forte modo, ex pacto Dei cum Ecclesia, estquod, quando aliquis sic disponit se, vel per contritionem post peccatum mortale, vel per humilem susceptionem sacramentorum absque positione obicis, quod (y) III. - 8 tunc Deus creet in eo gratiam. Et propter hoc sacra- I menta vocantur ab aliquibus, instrumentalia agentia respectu gratiae creandae. Quarto modo sumitur instrumentum propiissime pro instrumento artis, scilicet pro securi et serra. - Ad formam igitur argumenti, dicitur quod major est vera, in illo casu in quo illud activum est per se natum causare aliquem effectum, stante Dei generali influentia, vel multos, de diversis materiis, sed tamen coagente aliquo alio in alium effectum, in qualem non posset per se. Verbi gratia : calor, per se, sine alio activo creato, potest aliquid calefacere, et tamen mediante actione intellectus, potest in intellectu causare intellectionem , quam solus facere forte non posset; et ita de similibus. Et tunc non sequitur : potest plus; igitur potest creare. Ita forte est de voluntate nostra, quod, per se, cum generali Dei influentia, potest in aliquos effectus naturaliter, et in aliquos non potest naturaliter, in quos tamen potest supernaturaliter; sicut (a) cum charitate infusa, vel cum Spiritu Sancto supplente activitatem charitatis, potest esse instrumentum Dei, et liberum, respectu aliquarum volitionum, quas sola causare non posset. Vel forte etiam quaelibet creatura, aut saltem multae possunt esse sic instrumentum Dei, respectu alicujus effectus producendi, quem cum sola Dei influentia producere non possent. Sed cum dicitur in argumento : sic agere, ultra illud quod posset naturaliter, non est nisi non praesupponere materiam in agendo,

falsum est.

Haec Adam et bene.

Tamen in fine solutionis dicit quoddam falsum, et contra sanctum Thomam, scilicet quod calor, ut instrumentum, non potest producere ignem, licet possit materiam disponere, ad hoc ut ignis de ipsa producat ignem. Hoc enim falsum est, ut patet per sanctum Thomam, in pluribus locis. Ad decimum dicit quod hoc verum est, quod hic non apparet evidens contradictio in terminis, licet aliunde posset fieri evidens; sicut non apparet evidens contiadictio ex terminis, quin sonus possit videri, sed aliunde quam ex terminis, per rationem, vel auctoritatem, vel experientiam hoc innotescit. Ad undecimum dicit quod non est simile, attingere divinam essentiam cognitive, et attingere productive totam essentiam creaturae. Ad duodecimum dicit quod assumptum est falsum, et in multis. Ignis enim potest producere ignem; et tamen non potest producere charitatem, vel fidem, vel frigus, propria virtute,- nec totaliter, nec partialiter. Maxime hoc est verum, quod non omne (6) activum, quod potest producere de potentia passiva effectum perfectiorem, potest producere imperfectiorem sine concursu passi. Materia autem non est communicabilis a passo ; ideo non valet. (TENTURUM Ad decimumtertium dicit quod difficile esset reddere causam, quare si una res est activa rei similis sibi secundum speciem, alia non sit (a). Sed quantum ad propositum, sufficit dicere (6) quod nulla res potest a creatura produci, nisi de potentia passi. Angelus autem non est producibilis de potentia passi. Sanctus Thomas ad hoc argumentum respondet, assignando causam, quae sexto loco per Scotum impugnata est. Vide ibi. Ad (lecimuuiquurtum respondet Adam quod illud quod ibi infertur in consequente, forte non est inconveniens. Ad decunuinquintuin respondet quod casus ibidem positus, est impossibilis, quoad primam partem suam; quia Deum producere A sine coactione solis, esset creare A. Et tunc dico quod A a nullo activo dependet, nisi a Deo. Sed cum hoc stat quod A ab E aere dependet subjective, sicut accidens a subjecto.

Dices. Licet accidens illud dependeat a subjecto, in quo recipitur, sicut E, tamen activum naturale, ita creat sicut Deus; quia non plus effectus agentis creati videtur tunc effici de subjecto, quam si ipsum in eodem subjecto crearetur a Deo; nec aliud esse videtur, talem formam produci in subjecto, quam eam produci de subjecto, nec econtra.

Ad illud dico quod nulla notabilis differentia, ad propositum, apparet de forma tali tam creabili in hac materia quam producibili vel educibili de eadem, in ordine talis formae ad subjectum vel compositum, sed solum in ordine ad agens. Cum enim producitur talis forma, sive in subjecto sive in non subjecto, a solo agente quod nullum subjectum praesupponit nec requirit ad hoc ut talem formam producat, creatur. Cum vero producitur ab agente praesupponente vel necessario exigente subjectum ad hoc ut talem formam in ipso producat, hoc est produci vel educi de potentia talis subjecti.

Haec ille. Ista tamen responsio non videtur vera; quia ex hoc sequitur quod omnis forma a Deo producta, creatur, sive producatur in subjecto, sive sine subjecto ; quod est falsum, secundum viam sancti Doctoris. Item, quia ponit formas non subsistentes fieri et produci. Item, quia dicit nullam esse differentiam inter formam (y) fieri in subjecto et de subjecto. Quae omnia sunt contraria doclrinae sancti Thoinae. Unde ipse, in quaestionibus de Potentia Dei. q. 3, art. 8, ubi quaerit : utrum creatio admisceatur operibus naturae, sic dicit : " Circa istam quaestionem diversae fuerunt opiniones. Quarum omnium radix videtur fuisse unum et idem principium; scilicet : quod natura non potest ex nihilo aliquid facere. Ex hoc enim aliqui crediderunt quod nulla res fieret aliter, nisi per hoc quod extrahebatur a re alia in qua late- (a) a verbo et in usque ad sicut, om. IV. (6) quod non omne. - quam non esse IV. bat, sicut de Anaxagora narrat Philosophus, 1. Phij-sicorum (t. c. 32); qui ex hoc videtur fuisse deceptus, quia non distinguebat inter potentiam et actum. Putabat enim oportere quod actu praeexliterit illud quod generatur. Oportet autem quod praeexsistat potentia, non actu. Si enim non praeextiterit in potentia, fieret ex nihilo. Si vero praeexsisteret actu, non fieret. Sed quia res generata, est in potentia per materiam, et in actu per suam formam, posuerunt aliqui quod res fiebat quantum ad formam, materia praeexsistente. Et quia operatio naturae non potest esse ex nihilo, et per consequens oportet quod sit ex praesuppositione, non operabatur secundum eos natura, nisi ex parte materiae, disponendo illam ad formam ; formam vero quam oportet fieri et non praesupponi, oportet esse ex agente quod non praesupponat aliquid sed potest facere ex nihilo. Et hoc est agens supernaturale : quod Plato posuit datorem formarum ; et hoc Avicenna dicit esse intelligentiam ultimam inter substantias separatas. Quidam vero moderni, eos sequentes, dicunt hoc esse Deum. Hoc autem videtur esse inconveniens; quia, cum unumquodque natum sit sibi simile agere; nam unumquodque agit secundum quod est actu, hoc scilicet quod est in potentia in illo quod agendum est; non requireretur similitudo secundum formam substantialem in agente naturali, nisi forma substantialis generali esset per actionem agentis. Ex quo etiam illud quod in generato acquirendum est, actu in generante naturali invenitur, et unumquodque agit secundum quod actu est, inconveniens videtur, hoc generante praetermisso, aliud exterius inquirere. Unde sciendum est quod istae opiniones videntur provenisse ex eo quod ignoratur natura formae; sicut et primae (a) provenerunt ex hoc quod ignoratur natura materiae. Forma enim naturalis non dicitur univoce esse, cum re generata. Res enim naturalis generata dicitur esse, per se et proprie, quasi habens esse, in suo esse subsistens. Forma autem non sic dicitur esse, cum non subsistat, nec per se esse habeat; sed dicitur esse vel ens, quia ea aliquid est, sicut et accidentia dicuntur entia, quia substantia eis est vel qualis, vel quanta, non quod eis sit simpliciter, sicut per formam substantialem ; unde accidentia magis proprie dicuntur entis quam entia. Unumquodque autem facium, hoc modo dicitur fieri, quo dicitur esse; nam esse est terminus factionis. Unde illud quod proprie fit per se, compositum est. Forma autem non proprie fit, sed est illud quo aliquid fit, id est, per cujus acquisitionem aliquid dicitur fieri. Nihil igitur obstat, hoc quod dicitur : quod per naturam ex nihilo nihil fit i

quin formas substantiales ex opere naturae esse dicamus. Nam id quod fit, non est forma, sed compositum, quod ex materia fit, et non ex nihilo. Et fit quidem ex materia, in quantum materia est in potentia ad ipsum compositum; per hoc quod est in potentia ad formam. Et sic non proprie dicitur quod forma fiat in materia, sed magis quod de potentia materiae educatur, l)

Haec ille. Et omnia quae dicit de formis, intelligit de formis non subsistentibus. Secus, de subsistentibus; cujusmodi est anima rationalis; quia illa proprie fit, et creatur, nec educitur de potentia materiae. Item, intelligit de formis naturalibus, non de supernaturalibus, cujusmodi est gratia. Unde sanctus Thomas, ibidem, in responsione ad 3" , dicit (a) : " Gratia, cum non sit forma subsistens, nec esse nec fieri ei proprie et per se competit; unde nec proprie creatur, per illum modum quo substantiae per se subsistentes causantur. Infusio tamen gratiae accedit ad rationem creationis, in quantum gratia non habet causam in subjecto, nec efficientem, nec talem materiam in qua sit hoc modo in potentiaquod per agens naturale educi possit in actum, sicut est de aliis formis naturalibus. "

Sed dices : " Cum dicitur aliquid fieri ex nihilo per creationem, non negatur habitudo causac efficientis, sed causae materialis. Sed gratia, ita habet materiam in qua, sicut formae naturales. Igitur non plus creatur quam illae. "

- Respondet sanctus Thomas (ad 4" ) : " Cum dicitur aliquid fieri ex nihilo, negatur causa materialis. Hoc vero aliquo modo (6) ad carentiam materiae pertinet, quod aliqua forma de naturali potentia materia? educi non potest. "

Sed dices : " Formae artificiales non habent causam in subjecto, sed sunt totaliter ab extrinseco. Si ergo gratia propter hoc creari dicitur, quia non habet causam in subjecto, pari ratione formae artificiales creabuntur. "

Respondet sauctus Thomas (ad 5" ) quod " licet in natura non inveniatur principium efficiens, respectu formarum artificialium, tamen hujusmodi formae non excedunt naturae ordinem sicut gratia; immo infra subsistunt, quia esse naturale est nobilius quam esse artificiale ".

Dices : " Illud quod non habet materiam partem sui, non potest ex materia fieri. Sed formae non habent materiam partem sui; quia forma distinguitur et contra materiam et contra compositum. Cum ergo formae fiant (^1, quia de novo esse incipiunt, videtur quod non fiant ex materia, sed de nihilo; et sic creantur. "

Respondet sanctus Thomas (ad 6"" et ad 7 "" i : " Ex hoc quod forma non habet materiam partem sui, sequeretur quod ei creari competeret, si proprie fieri posset, sicut res per se subsistens. Et licet anima rationalis (5) non habeat materiam partem sui ex qua fit, habet tamen TENTURUM materiam in qua sit, non (a) tamen educitur de potentia materiae, cum ejus natura supra omnem materialem ordinem elevetur, quod ejus intellectualis operatio declarat; et iterum haec forma est res subsistens per se, cum corrupto corpore remaneat. "

Dices : " Nihil educitur de aliquo, quod non est in eo. Sed ante finem generationis, forma, quae est generationis terminus, non erat in materia; alias formae contradic essent simul in materia. Ergo forma naturaliter non educitur de potentia materiae. "

Respondet sanctus Thomas (ad8 ) : " Forma quae est terminus generationis erat in materia, ante completam generationem, non in actu, sed in potentia. Non est autem inconveniens, duorum contrariorum unum esse actu, aliud in potentia, n

Dices : " Si forma est aliquo modo in materia ante terminum generationis, est ibi secundum aliquid sui. Si autem non est ibi complete, secundum aliquid sui non praeexsistit. Habet ergo forma aliquid et aliquid; et sic non est simplex, ii

Respondet sanctus Thomas (ad 10 ) : " Forma praeexsistit in materia, incomplete : non quod aliqua pars ejus sit ibi in actu, et alia desit, sed quia tota praeexsistit in potentia, et postmodum tota producitur. "

Dices : " Si primo non complete exsistit in materia, et postmodum completur, oportet quod per generationem adveniat ei complementum (6). Illud autem complementum in materia non praeexsistebat, quia sic fuisset ibi complete. Igitur illud complementum (f) erit ad minus terminus creationis. "

Respondet sanctus Thomas (ad 11 "") quod, (( esse formae in materia non perficitur alio exteriori addito, quod in potentia materiae non esset ". Et sic alio modo erat prius forma in materia, et alio modo nunc; prius enim erat in potentia, sed postea est ibi in actu.

Sed dices : " Ex hoc quod aliquid alio et alio modo se habet, est alteratio et non generatio. Si ergo per opus natura non fit aliquid aliud, nisi quod forma quae prius erat in potentia, postea fit in adu, sequitur quod in operatione naturae non sit aliqua generatio, sed sola alteratio. "

Respondet sanctus Thomas (ad 12 ), quod " esse in potentia et esse in actu non dicunt diversos modos accidentales, ex quorum diversitate alteratio proveniat, sed substantiales; nam substantia dividitur per actum et potentiam, sicut et quodlibet aliud genus. " -

Haec sanctus Thomas.

Ex quibus patet quod solutio Adae nonnulla falsa implicat. Consimiliter responsio quam Adam ibidem reprobat, nonnulla vera dicit. Quidam enim Doctor quem non nominat, respondebat ad istud argumentum, sic dicens : Notandum, inquit, quod aliud est producere aliquid de materia, et aliud est producere aliquid in materia. Potest igitur aliquid produci in materia, in aliquo instanti, quamvis non producatur de materia, sicut intellectus humanus. Et sic posset Deus facere formas materiales in materiis, si vellet, scilicet quod essent in materiis, et quod non dependerent in esse ab illis; et tunc crearentur, quia tunc non fierent de materia. Non enim intelligo aliud per fieri de materia vel ex materia, quam sic fieri in materia, ut de facto forma sic dependeat in esse ab illa materia. Et ideo, si Deus formas materiales crearet in materia, proprie loquendo, sine dubio, in primo instanti, non dependerent a materia. Immo, si materia annihilaretur, formae tamen tunc essent; quia Deus per suam potentiam (a) illas sustentaret, et in illo instanti, et semper postea, nisi faceret in esse, ut dependerent a materia. Per hoc ad argumentum dicitur quod lumen in B creatum, non fit de materia; ideo creatur. Sed lumen in A non creatur, quia fit a Deo praecise, sicut posset fieri a creatura in primo instanti sui esse. Verumtamen, de vi vocis, omnes circumstantiae in generatione luminis A et luminis B sunt similes; quia circumstantiae non sunt nisi res illae vere exsistentes, quae res sunt similes totaliter. Sed tamen una res se habet aliter quam alia, per potentiam rei infinite sibi conjunctae, scilicet lumen in B, quia per illam potentiam sustentatur ut non dependeat a subjecto, quod non fit in lumine ipsius A. Et consequenter tenet quod in casu quo Deus causat accidens in subjecto, ipse supplet quasi vicem efficientiae subjecti respectu illius accidentis. Puto enim, inquit, quod subjectum sic est (6) causa efficiens respectu sui accidentis, quod ab eo in eo secundum communem cursum naturalem dependet.

Haec est responsio illius alterius Doctoris, quae potest teneri praeter tria. Primum est quod formae non subsistentes per se fiant, sive creentur, sive educantur de potentia materiae. Secundum est quod formae quae creantur in subjecto, sicut gratia, in instanti quo creantur, non dependent a subjecto sicut accidens dependet a subjecto. Tertium est quod omne subjectum naturale alicujus formae sit causa efficiens illius formae. Et haec duo ultima bene reprobat Adam. Dico ergo ad argumentum, quod in illo casu nec lumen A nec lumen B nec C est creatum ; quia, ut supponitur, quodlibet tale erat in potentia materiae per prius, et de illa eductum est. Quia educi de potentia materiae formam, non aliud intelligo, nisi quod forma prius erat in potentia naturali passiva materiae; et quod postea forma illa in sua inceptione dependeat (y) a materia vel subjecto, tam in fieri quam in esse, hoc est, tam in primo instanti quam in sequentibus. Unde, si Deus creat aliquam for- (y) dependeat. - dependebat Fr. raam in materia, oportet quod illa nullo modo sit in potentia naturali passiva illius materiae, sicut est anima vel gratia; vel si est in potentia passiva materiae naturali, quod esse talis formae non dependeat a materia, sicut est de anima rationali. Ad decimumsextum dicitur sicut prius dictum est ad quartum. Ad decimumsepliniiim ponit Adam duas responsiones. Pluma est non sua, sed cujusdam alterius, sic dicentis : quod, si A fieret forma vere corrumpenda secundum totum, non solum per divisionem, quia sic posset regenerari per agens naturale,

dicit ille quod non posset per aliquod agens naturale regenerari. Et dicit ad argumentum, quod materia illa, in qua A fuit, non est in potentia naturali ad A, sed in sola potentia obedientiali, scilicet respectu agentis infiniti. Et quod si Deus recrearet A in illa materia, non esset illa materia in potentia naturali ad A, nec sustentaret illam, sicut nec modo animam intellectivam, nisi Deus specialiter illi materiae influeret, ad hoc ut posset A dependere in esse ab illa materia; nec fieret aliquod unum compositum ex A et ex illa materia, nisi sicut ex intellectu vel anima intellectiva et ex corpore, absque speciali influentia.

Aliam responsionem ponit Adam pro se, quod scilicet iste ignis non potest, secundum cursum naturae, regenerare A formam in hac materia; nec etiam aliquod agens prater Deum. Et ideo concedit quod non potest redire idem numero, secundum cursum naturae nunc institutum a Deo, nisi per creationem. Cujus causam nescit aliam, nisi quod Deus instituit non teneri concurrere cum activis creatis, ut ipsam formam, secundum totum semel corruptam, iterum producat, sed similem in casu, non eamdem. Et addit Adam, contra praecedentem responsionem, quod si Deus restitueret eumdem calorem, vel eumdem ignem, sequitur, ex illa responsione, quod ille esset omnino incorruptibilis per naturam; quod non est credibile, neque verum. Et probatur consequentia per hoc quod forma illa, secundum Doctorem illum, non plus dependeret a materia priori quam anima intellectiva a corpore, nec plus quam si separaretur a subjecto. Cum igitur activa naturalia nullam (a) formam accidentalem vel substantialem possint secundum naturam facere per se esse, sequitur quod nec possunt destruere talem ignem.

Hice Adam.

Credo quod sanctus Thomas diceret quod impossibile est formam semel destructam, iterato reparari naturaliter eamdem in numero. Et hoc, de facto, tenet, 3 p., q. 77, art. 5; item, 4. Sentent., disi. 12. Sed de hoc forte alias videbitur. Et haec sufficiant quoad objecta contra primam conclusionem. Restat respondere ad rationes Scoti contra secundam conclusionem. g 2.

Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM Ad argumenta Scoti.

Ad primum quidem negatur consequentia ibidem facta. Et ad probationem, dicitur quod nos non dicimus quod Filius aut Spiritus Sanctus sint ipsi Patri formalis ratio creandi, ita quod Pater formaliter creet Verbo aut Spiritu Sancto, sicut forma qua agit; sed intelligimus quod processio divinarum personarum est exemplar processionis creaturarum et causa, sicut perfectum imperfecti; ita quod illa processio non est causa Patri quod producat, sed est causa creaturae quod procedat a Deo, sicut in artifice verbum interius conceptum nullam activitatem confert artifici, sed tamen confert rei artificiatae quod procedat ab artifice. Sic est de Verbo divino per quod Pater omnia operatur. Unde beatus Thomas, 1 p., q. 30, art. 3 : (( In omnibus locutionibus, in quibus dicitur aliquis per aliquem operari, illa praepositio per designat in causali aliquam causam seu principium illius actus. Sed cum actio sit media inter faciens et factum, quandoque illud causale cui adjungitur hs?c praepositio per est causa actionis secundum quod exit ab agente ; et tunc est causa agenti quod agat, sive sit causa formalis, sive finalis, sive effectiva vel motiva : finalis quidem, ut si dicamus quod artifex operatur per cupiditatem lucri; formalis vero, si dicatur quod operatur per artem suam; motiva vero, si dicatur quod operatur per imperium alterius. Quandoque vero dictio causalis, cui adjungitur praepositio per, est causa actionis secundum quod terminatur ad effectum, ut cum dicimus, Artifex operatur per martellum; non enim significatur quod martellus sit causa artifici quod agat, sed quod sit causa artificiato ut ab artifice procedat et hoc ipsum habeat ab artifice. Et hoc est quod quidam dicunt quod haec praepositio per quandoque notat auctoritatem in recto, ut cum dicitur, Rex operatur per ballivum; quandoque autem in obliquo, ut cum dicitur, Ballivus operatur per regem. Quia igitur Filius habet a Patre, ut ab eo procedat Spiritus Sanctus, potest dici quod Pater per Filium spirat Spiritum Sanctum, vel quod Spiritus Sanctus a Patre procedat per Filium ; et idem est. "

Haec ille.

Sicut autem dicit de ista. Pater per Filium spirat, ita dico ile ista, Pater per Filium producit creaturam, et de ista, Filius vel Filii processio est ratio et causa processionis creaturarum : quia scilicet processio Filii est causa productionis creaturarum, non secundum quod exit a Patre talis productio, sed secundum quod terminatur ad effectum. Undel p., q. 33, art. 3, I ad 1"", dicit : " Persona procedens in divinis procedit ut principium productionis creaturarum. Sicut enim verbum conceptum in mente artificis, per prius intelligitur procedere ab artifice quam artificiatum quod producitur ad similitudinem verbi con- IIS cepti in mente, ita per prins procedit Filius a Patre (piamcreatura." -HaeciIIe.- Item, 4. Contra Gentiles, c. 13 : " Quicumque facit aliquid per intellectum, operatur per rationem rerum factarum quam habet apud se; domus enim quae est in materia, fit ali aedificatore per rationem domus quam habet in niente. Deus autem res in esse naturali produxit, non naturali necessitate, sed quasi per intellectum et voluntatem agens. Fecit igitur Deus omnia per Verbum suum, quod est ratio rerum factarum ab ipso. Hinc est quod dicitur, Joann. 1 (v. 3) : Omnia per ipsum facta sunt; cui consonat Moyses, qui mundi originem describens, in singulis operibus utitur tali modo loquendi (Gen. 1) : Dixit Deus, Fiat lux, et facta est lux; dixit Deus, Fiat firmamentum, et sic de aliis; quae omnia Psalmista comprehendit, dicens (Psalm. 148, v. 5) : Dixit et facta sunt; dicere enim est verbum producere. Sic ergo intelligendum est quod dixit Deus et facta sunt: quia Verbum produxit, per quod res in esse produxit, sicui per earum rationem perfectam. "

Haec ille. Ad secundum similiter negatur prima consequentia. Nec valet ejus probatio, sicut ostendit sanctus Thomas, 4. Contra Gentiles, ubi supra (cap. 13), dicens : " Sciendum quod Verbum Dei, in hoc differt a ratione quie est in mente artificis, quia Verbum Dei est Deus subsistens; ratio autem artificiati, in mente artificis, non est res subsistens, sed solum intelligibilis forma. Formae autem non subsistenti, non competit ut proprie agat : agere enim, rei perfeci re et subsistentis est; sed est ejus ut ea agatur : est enim forma principium actionis, quo agens agit. Ratio igitur domus, in mente artificis, non agit donium; sed artifex per eam donium facit. Verbum autem Dei, quod est ratio rerum factarum a Deo, cum sit subsistens, agit, non solum per ipsum agitur. "

Haec ille.

Similiter, negatur alia consequentia , qua infertur quod neutra persona proxime creat. Quaelibet enim persona divina est proxime in actu per intellectum et voluntatem, per cognitionem et volitionem, et per actionem divinam qua producitur quaelibet creatura; licet nulla divina persona sit in actu formaliter per aliam, aut una sit forma alterius, nec actus. Nec sanctus Thomas hoc ponit, ut supra patuit. Ad lertium negatur consequentia : quia quaelibet divina persona est ita sufficiens ad creandum, sicut tres; quia habet omnia absoluta ("), quae liabent omnes tres; puta omnipotentiam, omniscientiam, et sic de aliis. Cum quo tamen stat quod substantialia, relatione et alio modo sunt in una persona quam in alia, et quod una, ex ratione sure processionis, habet quod sit exemplar creaturarum, et alia quod sit dilectio et amor earum; non tamen conceditur (a) absoluta. - absolute Vi.

quod aliam causalitatem habeat una quam alia, nec quod alio modo creet una quam alia, nec alia potentia, nec alio principio, nec alia forma, nec alia actione. Ad quartum conceditur quod aliquem respectum rationis habet una persona, ex modo sure originis, ad creaturam, quem non habet alia ad illam. Quod patet. Nam Verbum importat respectum expressivi et dictivi creaturarum, quem respectum non importat PaterutPater est. Item, creaturas assimilantur Filio et Spiritui Sancto, in quantum utrumque est productum ; non autem assimilantur in hoc Patri. Et creatura; aliquem respectum similitudinis habent ad Filium et Spintum Sanctum, (luem non habent ad personam Patris. Et sic, in Filio et Spiritu Sancto oporiet intelligere respectum oppositum illi qui est in creaturis. De hoc sanctus Thomas, 1 p., q. 34, art. 3, ubi quaerit : Utrum in nomine Verbi importetur respectus ad creaturam; et tenet quod sic; quia verbum dicit respectum ad dicentem, et ad rem quae verbo dicitur; Verbo autem suo Pater dicit se et omnem creaturam.

Item, q. 37, art 2, ad 3"" : " Respectus, inquit, ad creaturam, importatur et in Verbo et in Amore procedente, quasi secundario, in quantum scilicet veritas et bonitas divina est principium intelligendi et amandi omnem creaturam. "

Item, 1. Sentent., disi. 18, q. 1, ari. 1, ad l ", sic dicit: i Aliquod nomen potest connotare effectum in creatura dupliciter : vel secundum rationem principii tantum ; et quia eadem est operatio totius Trinitatis, oportet quod tale nomen commune sit toti Trinitati, ad essentiam pertinens (a); vel ita quod cum ratione principii creaturae etiam aliquid aliud importet. Et tunc, quamvis secundum respectum det intelligere essentiam, ex consequenti, sicut causa intelligitur in effectu, tamen, secundum aliud quod significat, potest ad personam pertinere; sicut assumere carnem importat operationem quae communis est tribus, et terminum operationis in quem terminata est assumptio, quod proprium est personae Filii et ideo sibi soli convenit. "

Item, 1. Sentent., dist. 27, q. 2, art. 3, ad 6 " : " Omnis effectus creaturae communis est toti Trinitati. Unde quidquid dicit respectum ad creaturam, ducit in cognitionem essentire; sicut in effectu suo causa cognoscitur. Sed quia non tantum essentia habet ordinem ad creaturam, sed etiam processio personalis, quae est ratio processionis in creatura, ideo potest etiam (?) aliquid personale cum respectu ad creaturam significari. Et tunc tale nomen principaliter significat personam, sed ex consequenti ducit in intellectum essentiae; et sic est in nomine Verbi et Doni. " -Haec ille. - Item, de Veritate, q. 4, art. 5, ad 4" : " Ex illa parte qua hoc nomen,Verbum, aliquid absolutum significat, habet habitudinem causalitatis ad creaturam. Sed ex respectu realis originis quem importat, efficitur personale; ex quo ad creaturam habitudinem non habet. " - Haec ille. Ex quibus apparet :

Primo, quod non est inconveniens aliquem respectum ad creaturam, esse proprium vel appropriatum alicui divinae personae.

Secundo, quod nullus respectus causalitatis Dei ad creaturam est proprius alicui persona?, sed communis toti Trinitati.

Terlio, quod, licet processio Filii vel Spiritus Sancti aliquem respectum causalitatis habeat ad creaturam vel processionem creatura, tamen hoc est ratione alicujus attributi absoluti importati in ratione talis processionis.

Quarto, quod non est inconveniens, respectum ad creaturas, qui non est ejus respectus causalitatis, sed alicujus similitudinis, vel alterius modi, esse proprium alicui personae, vel aliquibus personis; sicut esse exemplar omnis passiva; processionis per intellectum, est proprium Filio, esse exemplar omnis passivae processionis per voluntatem, est proprium Spiritui Sancto; item, esse primum et summum procedens per intellectum, est proprium Filio, esse primum et summum procedens per voluntatem, est proprium Spiritui Sancto. Et constat quod ista important respectum rationis ad creaturas.

Quinto, quod non est plus inconveniens, aliquem respectum causalitatis, aliquo modo appropriari alicui personae divinae, quo non appropriatur alteri, quam quod unum attributum absolutum, quamvis sit commune tribus personis, approprietur uni personae divinae, propter convenientiam ejus ad modum suae processionis.

Sexto, quod non est inconveniens aliquem effectum communem toti Trinitati attribui specialiter alicui personae divinae; sicut patet de conceptione Christi, quae attribuitur Spiritui Sancio specialiter, triplici ratione, ut ostendit sanctus Thomas, 3 p., q. 32, art. 1. Et similiter multi effectus attribuuntur Filio; et multi Patri; sicut patet in sacris eloquiis. Cujus causa est, quia attributa personis appropriantur, sicut ostendit Magister, in 1, dist. 31. Sicut autem dicit sanctus Thomas, 1 p., q. 45, art. 6, ad 3 : " Licet quilibet effectus Dei procedat ex quolibet attributorum, tamen unusquisque effectus reducitur ad illud attributum, cum quo convenientiam habet secundum propriam rationem, sicut : ordinatio rerum, ad sapientiam ; justificatio impii, ad misericordiam et bonitatem se superabundanter diffundentem; creatio vero, quae est productio totius substantia? rei, ad potentiam. "

Haec ille. Ad rationem factam ad oppositum, in pede quaestionis, patet solutio per praedicta. Et haec tantum de praesenti quaestione, immo de prima dist. 2. Senteni., Benedictus Deus.