ARTICULUS I.

PONITUR DETERMINATIO SANCTI THOMAE PER CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod nullus angelus bonus aut malus ex sola naturali virtute sua potest cognoscere proprie et distincte cogitationes et atlectiones cordis nostri. Hanc ponit sanctus Thomas, in diversis locis. Nam, 1 p., q. 57, art. 4, probat eam sic : " Cogitatio, inquit, cordis dupliciter potest cognosci. Uno modo, in suo effectu. Et sic non solum ab angelo, sed ab bomine cognosci potest; et tanto subtilius, quanto effectus hujusmodi fuerit magis occultus. Cognoscitur enim interdum cogitatio non solum ptr actum, sed etiam per immutationem vultus, et etiam medici aliquas affectiones animi per pulsum cognoscere possunt, et multo magis angeli vel daemones quanto subtilius hujusmodi immutationes corporales (a) occultas perpendunt. Unde Augustinus dicit, in lib. de Divinatione daemonum (cap. 5), quod aliquando dxmones hominum dispositiones non solum voce prolatas, verum etiam cogitatione conceptas, cum signa quaedam ex animo exprimuntur in corpore, tota facilitate perdiscunt, quamvis, in lib. Retractationum (lib. 2, cap. 30), hoc dicat non esse asserendum quomodo fiat. Alio modo, possunt cognosci (6) cogitationes prout sunt in intellectu, et affectiones prout sunt in voluntate. Et sic solus Deus cogitationes cordium et affectiones voluntatum cognoscere potest. Cujus ratio est, quia voluntas rationalis creatura; soli Deo subjacet, et ipse solus in eam operari potest, qui est principale ejus objectum ut ultimus finis, et hoc magis infra patebit; et ideo ea quae in voluntate sunt, vel quae ex sola voluntate dependent, soli Deo sunt nota. Manifestum est autem quod ex sola voluntate dependet quod quis actu aliqua consideret; quia, cum quis habet habitum scientia; vel species intelligibiles in eo exsistentes, utitur eis cum vult. Et ideo dicit Apostolus, 1. Corinth., 2 (x. 11), quod qux sunt hominis, nemo novit nisi spiritus hominis qui in ipso est. l

Haec ille, in forma. Item, de Malo, q. 16, art. 8, sic dicit : " Sicut dicit Augustinus, 12. Super Genes. ad litteram (cap. 17), et in lib. de Divinatione daemonum

incA octavam distinctionem 2. Sententiarum, quaeritur : Utrum daemones naturali virtute possint cogitationes humani cordis cognoscere, et vires sensitivas immutare. Et arguitur quod neutrum possint.

Primo, quod non possint humanas cogitationes cognoscere : quia quod proprium est solius Dei, non potest alteri communicari; sed nosse cogitationes nostras est proprium soliusDei, secundum illud 3 Aegrum, 8(v.39): Tu solus nosti cor filiorum hominum; igitur, etc.

Quod autem non possint sensus nostros immutare, probatur sic : quia cursum naturae non potest mutare nisi actor natura; sed cursus et ordo naturae est quod sensus immutetur a sensibili; ergo non potest ab alio immutari. In oppositum arguitur sic, pro prima parte. Quia viso corpore, videntur formae quae sunt in corpore, dum tamen contineantur sub objecto visus. Ergo similiter viso seu cognito aliquo intellectu, cognoscuntur actus seu formae quae sunt in eo, et cadunt sub objecto potentiae cognitivae. Sed angeli perfecte cognoscunt intellectum nostrum et voluntatem, in quibus sunt nostrae cogitationes et affectiones, quae cadunt sub objecto potentiae cognitivae angeli. Ergo angelus vel daemon cognoscit cogitationes et affectiones nostras.

Pro secunda parte arguitur sic. Quia angeli qui veuerunt ad subvertendum Sodomam, percusserunt sodomitascaecitate vel mirasia, Gen. 19. Et simile habetur, 4. Regum, 6, de Syris quos Eliseus introduxit in Samariam. Igitur. (cap. 5), compertum est certis indiciis, quod daemones cogitationes hominum aliqualiter cognoscunt. Quas quidem contingit cognosci dupliciter. Uno modo, secundum quod videntur in seipsis, sicut aliquis homo proprias cogitationes cognoscit. Alio modo, per aliqua corporalia signa; quod manifestum est cum ex interioribus cogitationibus homo inducitur in aliquam passionem : quae, si fuerit vehemens, etiam in exteriori apparentia habet aliquod indicium, per quod potest etiam a grossioribus deprehendi, sicut timentes pallescunt, verecundati vero rubescunt, ut dicit Philosophus, 4. Ethicorum (cap. 9); sed etiamsi sit levior passio, deprehendi potest a subtilibus medicis per cordis immutationem, quae ex pulsu percipitur. Hujusmodi autem (a) exteriora et interiora signa corporalia, multo magis daemon percipere potest quam quicumque homo. Et ideo certum est quod daemones aliquas cogitationes hominum cognoscere possunt, secundum praedictum modum. Unde Augustinus dicit, in lib. de Divinatione dxmonum (cap. 5), quod aliquando daemones hominum dispositiones non solum voce prolatas, verum etiam cogitatione conceptas, cum quaedam signa ex animo exprimuntur in corpore, tota facilitate perdiscunt. Utrum autem per hunc modum possint eas videre in seipsis, Augustinus (lib, 2, cap. 30) sub dubio relinquit, in lib. Retractionum, dicens : Pervenire ista ad notitiam dxmonum per nonnulla experimenta compertum est. Sed utrum signa quaedam dentur ex corpore cogitantium (6), illis sensibilia, nos autem latentia, an alia vi spirituali ea (7) cognoscant, aut difficillime potest ab hominibus aut omnino ixon potest inveniri. Ad hujus igitur difficultatis inquisitionem, considerare oportet quod in cogitatione duo sunt attendenda, scilicet et ipsa species, et usus speciei, qui est intelligere vel cogitare. Nam, sicut in solo Deo non differt forma et ipsum esse, ita in solo Deo non differt species intellectus, et ipsum intelligere, quod est esse intelligentem. Circa species autem intelligibiles considerandum est quod unusquisque intellectus aliter se habet ad species intelligibiles superioris intellectus, et ad species intelligibiles inferioris intellectus. Nam species intelligibiles superioris intellectus sunt universaliores; et ideo non possunt comprehendi per species intelligibiles inferioris intellectus; et ideo inferior intellectus non potest eas perfecte cognoscere; potest autem perfecte cognoscere eas (8) quae sunt in inferiori intellectu tanquam magis particulares, et secundum suas magis universales species potest de eis judicare. Et secundum hoc, cum intellectus angelicus sit superior, ordine natura, nostro intellectu, possunt angeli boni et mali species in anima nostra exsistentes cognoscere. Sed quantum ad usum, considerandum est quod usus specierum intelligibilium, qui est actualis cogitatio, dependet a voluntate; utimur enim speciebus habitualiter in nobis exsistentibus, cum volumus; unde, et in 3. de Anima (coinm. 18), Commentator dicit quod habitus est quo quis utitur cum voluerit. Motus autem voluntatis hiimanae dependet ex summo ordine rerum, qui est summum bonum, quod etiam, secundum Platonem et Aristolelem, ponitur altissima causa; voluntasenim (a) non est alicujus boni particularis ut proprii objecti, sed boni universalis, cujus radix est summum bonum. Id autem quod cadit sub ordine superioris causae non potest cognoscere inferior causa, sed solum superior causa movens, et ille qui movetur; sicut si aliquis civis (6) est sub praeposito tanquam sub inferiori causa, et sub rege tanquam sub suprema, non poterit praepositus cognoscere circa civem si quid immediate rex circa ipsum ordinaverit, sed hoc sciet solum rex, et civis qui movetur secundum ordinem regis. Unde, cum voluntas interius non possit moveri ab aliquo nisi a Deo, cujus ordini immediate subest motus voluntatis, et per consequens voluntariae cogitationis, non potest cognosci, neque a daemonibus, neque a quocumque alio, nisi ab ipso Deo, et ab homine volente et cogitante. "

Haec ille. Ex quibus potest formari talis ratio. Illius solius est actualem cogitationem humani cordis cognoscere, cujus est motum voluntatis cognoscere. Sed actualem motum voluntatis cognoscere, solius Dei est et hominis illa volitione volentis. Igitur solius Dei et hominis cogitantis est actualem suam cogitationem cognoscere. Major patet; quia actualis cogitatio immediate dependet a voluntate. Minor probatur; quia operatio vel motus ex summo rerum ordine immediate dependens, non potest percipi, nisi a causa sic movente, et a mobili sic moto, etc. Eamdem conclusionem, cum simili probatione, ponit, de Veritate, q. 8, art. 13, ubi sic dicit : (( Angeli cogitationes cordium per se et directo intueri non possunt. Ad hoc enim quod mens aliquid actu cogitet, requiritur intentio vel voluntas, qua mens convertitur actu ad speciem quam habet, ut patet per Augustinum in lib. de Trinitate (lib. 11, cap. 2 et seq.). Motus autem voluntatis alterius non potest angelo notus esse naturali cognitione : quia angelus naturaliter cognoscit per formas sibi inditas, quae sunt similitudines rerum in natura exsistentium ; motus autem voluntatis non habet connexionem, nec dependentiam ad aliquam causam naturalem, sed solum ad causam divinam, quae in voluntate sola imprimere potest. Unde motus voluntatis et cordis cogitatio non potest cognosci in aliquibus similitudinibus rerum naturalium, sed solum in divina essentia quae in voluntatem imprimit. Et sic angeli non possunt cognoscere cogitationes cordium directe, nisi eis in Verbo revelentur. Sed per accidens possunt cognoscere cogitationes cordium quandoque, et hoc dupliciter. Uno modo, inquantum ex cogitatione actuali resultat aliquis motus in corpore, dum aliquis gaudio vel tristitia afficitur ex his quae cogitat, et sic cor quodammodo movetur. Per hunc enim modum etiam medici quandoque possunt passionem cordis (a) cognoscere. Alio modo, inquantum ex actuali cogitatione (S) quis meretur vel demeretur, et sic mutatur quodammodo status agentis vel cogitantis in bonum vel in malum. Et hanc dispositionem mutationum angeli cognoscunt; sed tamen ex hoc non cognoscitur cogitatio nisi in generali; ex multis enim et diversis cogitationibus eodem modo aliquis meretur vel demeretur, gaudet aut tristatur. "

Haec ille. Et videtur intendere talem rationem : Ad cognitionem alicujus actionis praeexigitur cognitio principii proprii ejusdem actionis, vel saltem receptio ejusdem actionis. Sed volitio humana est quaedam actio, cujus proprium principium non potest naturaliter ab angelo cognosci, nec talis actio potest in angelo recipi. Ergo non potest ab angelo naturaliter cognosci propria et directa cognitione. Vel sic : Cui non convenit naturaliter actus primus, nec actus secundus. Sed angelus non habet naturaliter actum primum, respectu hujus actus secundi qui est cognitio propria et distincta volitionis humanae. Igitur, etc. Minor palet; quia species intelligibiles intellectus angelici non sunt naturaliter repraesentativae proprie et directe motuum voluntatis humana?; cujus causa dicta est. Secunda conclusio est quod nullus daemon sua naturali virtute potest causare in intellectu humano quamcumque cogitationem vel actualem considerationem tanquam causa totalis, nec tanquam partialis principalis; et hoc directe et immediate; licet hoc possit facere indirecte et mediate. Haec conclusio habetur ex sancto Thoma, de Malo, q. 16, art. 12, ubi sic : ie Circa operationem daemonis duo consideranda sunt. Primo quidem, quid possit ex virtute propriae naturae. Secundo, quomodo naturali virtute utatur ex malitia propriae voluntatis. Quantum vero ad virtutem propriae naturae, eadem possunt daemones, quae possunt boni angeli; quia eadem est eorum natura communis. Est autem differentia in usu virtutis, secundum bonitatem et (6) cogitatione.

cognitione Pr. malitiam voluntatis; nam boni angeli ex charitate homines ad bonum juvare intendunt, ad perfectam cognitionem veritatis, quam daemon impedire intendit, sicut et alia hominis bona. Est autem considerandum quod intellectualis hominum operatio secundum duo perficitur, scilicet secundum lumen intelligibile, et secundum species intelligibiles; ita tamen quod secundum species intelligibiles fit apprehensio rerum, sed secundum lumen intelligibile perficitur judicium de apprehensis. Inest autem animae humanae naturale lumen intelligibile, quod quidam ordine naturae est infra lumen angelicum; et ideo, sicut in rebus corporalibus superior villus adjuvat et confortat inferiorem virtutem, ita per lumen angelicum confortari potest lumen intellectus humani ad perfectius judicandum : quod angelus bonus intendit, non autem angelus malus; unde, hoc modo, angeli boni movent animam ad intelligendum, non autem daemones. Ex parte autem specierum, angelus bonus vel rfalus potest immutare hominis intellectum ad aliquid intelligendum, non quidem infundendo species in ipsum intellectum, sed quaedam signa exterius exhibendo, quibus tamen intellectus excitatur ad aliquid apprehendendum ; quod etiam homines facere possunt. Sed etiam ulterius angeli boni vel mali possunt interius quodammodo disponere et ordinare species imaginarias, secundum quod competit ad aliquid intelligibile apprehendendum : quod quidem boni angeli ordinant ad hominis bonum ; daemones autem ad hominis malum, vel quantum ad effectum peccati, prout scilicet homo, ex his quae apprehendit, movetur ad superbiam vel ad aliquod aliud peccatum, vel ad impediendum ipsam intelligentiam veritatis, secundum quod per aliqua apprehensa inducitur homo in dubitationem quam solvere nescit, et sic trahitur in errorem. Unde Augustinus dicit, in lib. 83 quaest. (q. 12), quod dxmon quibusdam nebulis implet omnes meatus intelligentiae, per quos expandere^) lumen rationis radius mentis solet. "

Haec ille. Item, 2. Sentent., dist. 8, q. 1, art. 5, in solutione sexti, sic dicit : a Mali angeli cogitationes immittunt illustrando phantasmata, ut secundum diversas eorum compositiones possint novae intentiones ab eis accipi. Non tamen intellectus cogitur eas accipere; quia prater objectum et potentiam cognoscentem, exigitur ad actualem cognitionem intenlio cognoscentis vel per sensum vel per intellectum. Sed boni angeli, etiam directe in intellectum imprimere possunt; quia, secundum Augustinum (de Civitate Dei, lib. 10, cap. 15, 16), operantur in intelligentias nostras miris modis. Hoc autem est inquantum lumen intellectus agentis nostri confortatur per intellectuale lumen ipsorum. Sed hoc daemonibus non competit; quia, quamvis naturale lumen eorum sit efficacius quam lumen intellectus nostri, tamen lumine gratiae non sunt perfecti, sed tenebris culpae obumbrati; et ideo non intendunt rationis nostrae judicium rectificare per confortationem intellectualis luminis, sed aliqua nobis ostendere, ex quibus decipiamur; quod faciunt phantasmata illustrando. "

Haec ille.

Similem conclusionem, cum simili probatione, ponit, 1 p., q. Ili, art. 1. Ex quibus potest sic argui, pro prima parte conclusionis : In cujus potestate non est movere humanam voluntatem, ad hoc quod velit intellectum actualiter cogitare, in ejus potestate non est humanam cogitationem principaliter et directe causare. Sed in potestate diaboli non est movere illo modo voluntatem. Igitur nec in ejus potestate est illo modo causare cogitationem in intellectu humano.

Sed pro secunda parte conclusionis arguitur sic : Quicumque potest intellectum humanum confortare per suum lumen intellectuale, et signa exteriora excitantia intellectum ad apprehensionem aliquam adhibere, et species imaginativas hominis componere et ordinare aliqualiter, potest esse causa humanae cogitationis. Sed daemon est hujusmodi. Igitur, etc. Tertia conclusio est quod daemones possunt immutare phantasiam vel virtutem imaginativam hominis. Hanc probat sanctus Thomas, 1 p., q. Ili, art. 3 : " Angelus, inquit, tam bonus quam malus, virtute suae naturae potest movere imaginationem hominis. Quod sic potest considerari. Dictum est enim supra, quod natura corporalis obedit angelo ad motum localem. Illa ergo quae ex motu locali aliquorum corporum causari possunt, subsunt virtuti naturali angelorum. Manifestum est autem quod apparitiones imaginativae causantur interdum in nobis ex locali mutatione corporalium spirituum et humorum. Unde Aristoteles, in lib. de Somno et Vigilia (cap. 3) assignans causam apparitionis somniorum, dicit quod cum animal dormit, descendente plurimo sanguine ad principium sensitivum simul descendunt motus, id est (a), impressiones relictae ex sensibilium motionibus, quae in spiritibus (6) sensualibus conservantur, et movent principium sensitivum, ita quod fit quaedam apparitio et commotio spirituum et humorum, et (y) hujusmodi apparitiones etiam vigilantibus fiunt, sicut patet in phreneticis, et in aliis hujusmodi. Sicut igitur hoc fit per naturalem commotionem spirituum et humo- (y) et humorum, et. - humanorum, quod Pr rum (a), et quandoque hoc fit per voluntatem hominis, quae voluntarie imaginatur quod prius senserat ; ita etiam hoc potest fieri virtute angeli boni vel mali, quandoque quidem cum alienatione a sensibus corporeis, quandoque autem absque tali alienatione. "

Haec ille. Idem ponit, l 2 , q. 80, art. 2, quasi in eadem forma. Item, de Malo, q. 16, art. 11 : " Evidentibus, inquit, indiciis et experimentis apparet quod operatione daemonum aliqua sensibiliter hominibus ostenduntur. Quod quidem quandoque fit ex hoc quod daemones aliqua corpora exteriora humanis sensibus (6) exhibent, etiam quae praeexsistunt a natura formata, vel quae ipsi formant per naturalia semina; et hoc non habet aliquam dubitationem : naturaliter enim humani sensus ad praesentiam (y) sensibilium corporum immutantur. Sed quandoque daemones aliqua faciunt hominibus apparere, quae in rerum exteriorum veritate non subsistunt; et hoc habet dubitationem, qualiter fieri possit. Quam quidem Augustinus tangit, 12. Super Genes. ad litteram, ponens tres modos, quorum altero necesse est ut fiat. Cum enim praemisisset (cap. 13) quod quidam volunt animam humanam habere vim. quamdam divinationis in seipsa, quod videtur congruere opinionibus Platonicorum, ponentium animam habere omnem scientiam ex idearum participatione, excludit hanc opinionem, per hoc quod, si anima in sua potestate hoc haberet, semper posset homo divinare cum vellet; quod patet esse falsum. Relinquitur ergo quod indigeat ad hoc ab aliquo extrinseco adjuvari; non quidem a corpore, sed a spiritu. Quaeritur autem ulterius, quomodo anima juvetur a spiritu ad aliqua videnda : Utrum scilicet in corpore sit aliquid, ut inde (8) quasi relaxetur et emittatur (e) ejus intentio, quo in id veniat ubi in seipsa (Q videat significantes similitudines quae ibi jam erant nec videbantur, sicut multa habemus in memoria, quae non semper intuemur 9 An fiant illic quae ante non fuerunt (r,)? Et subdit tertium membrum : Vel in aliquo spiritu sint, quo illa erumpens et emergens ibi eas (8) videt? Sed horum trium hoc tertium est impossibile omnino. Anima enim humana, secundum praesentis vitae statum, non potest in tantum elevari ut ipsam essentiam spiritualis et incorporalis substantiae videat, quia in statu praesentis vitae non intelligimus absque phantasmate, per quod cognoscere non possumus, de aliqua spirituali substantia, quid sit. Multo autem minus potest inspicere species intelligibiles quae sunt in mente spiritualis substantiae; quia quae sunt hominis, nemo novit nisi spiritus hominis qui in ipso est. Et quidquid sit de intellectuali cognitione animae humanae, certum est quod imaginaria ejus visio, vel sensualis, nullo modo elevari potest ad videndam incorpoream substantiam et species in ea exsistentes quae non sunt nisi (a) intelligibiles. Cum ergo postea Augustinus subdit quod dubium est, Utrum anima videat in se, an per alterius spiritus commixtionem, est intelligenda commixtio, non per hoc quod anima spiritualem substantiam videat, sed per hoc quod circa (6) eam spiritualis substantia aliquid operetur, ut intelligatur commixtio per effectum spiritualis substantiae, non autem per ipsam ejus substantiam, vel eorum quae in ipsa sunt. Similiter etiam secundum dictorum modorum esse non potest, ut scilicet flant de novo in anima quae antea non fuerant. Non enim potest daemon novas formas influere in materiam corporalem, sicut ex praedictis patet; unde nec per consequens in sensum et imaginationem, in quibus nihil recipitur sine organo corporali. Unde relinquitur primum membrum, ut scilicet aliquid praeexsistat in corpore, quod per quamdam transmutationem localem spirituum et humorum (y) reducitur ad principium sensualium organorum, ut sic videantur ab anima imaginaria vel sensuali visione. Dictum est enim supra, quod daemones virtute propriae naturae possunt localiter corpora mutare. Ex transmutatione autem locali spirituum et humorum, etiam secundum naturae operationem, contingit aliqua secundum sensum et imaginationem videri, ut dicit Philosophus, in de Somno et Vigilia (cap. 3). Et per hunc modum possunt daemones immutare imaginationem et sensum, non solum dormientium, sed vigilantium. "

Haec ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Omnis effectus natus naturaliter consequi motum localem aliquorum corporum, subest naturali potestati angeli boni vel mali; et hoc, mediate vel immediate. Sed immutatio virium sensitivarum interiorum hominis est hujusmodi. Igitur subest naturali potestati angeli boni vel mali. Major et minor patent ex praedictis. Multae aliae conclusiones de hac materia poni possent. Sed quia non impugnantur ab adversariis, non ponentur. Et in hoc primus articulus terminatur, etc. (a) niti. - Om. Pr. (6) circa. - per Pr. (t) humorum. - humanorum Pr.