ARTICULUS II.

PONUNTUR ADVERSARIORUM OBJECTIONES g 1. - Contra, primam conclusionem I. Argumenta Durandi. - Quantum ad secun- (t) ita. - Om. Pr. dum articulum, ponendae sunt adversariorum obiectiones. Et quidem contra primam conclusionem arguit Durandus (dist. 1, q. 4), volens probare quod Deus posset facere aliquam creaturam, quae posset aliquid producere, nullo praesupposito in quod agat. Et arguit sic. Tota repugnantia quae videtur esse in creatura ne creet, fundatur in duobus : quorum unum est, quod creatio videtur requirere infinitam potentiam in creante, propter infinitam distantiam entis a non ente; aliud est, quod (a) omnis actio creaturae videtur esse per motum vel mutationem, quae necessario supponunt subjectum. Ideo haec duo infringentur per ordinem. Primo ergo ostendetur quod non est necessarium, illud quod creat habere potentiam infinitam, propter infinitam distantiam entis a non ente. Qucjd patet.

Primo, per hoc quod ens et nihil non sunt termini creationis. Quod enim illud quod creatur, dicatur esse ex nihilo, solum intelligitur negative, quia non est de aliquo in ratione subjecti, nec in ratione termini. Et hoc diffuse declarat (ibid., q. 1). Cum enim, inquit, dicitur aliquid fieri ex nihilo, hoc potest intelligi tripliciter. Uno modo, materialiter, scilicet quod nihil sit materia rei productae. Quod esse non potest; quia nihil nullius rei potest esse materia. Inest enim materia rei factae, tanquam pars ejus; est enim materia, ex qua aliquid fit, cum insit, ut dicitur, i. Physicorum (t. c. 82). Secundo modo, ordinabiliter (6), ut sit sensus, creaturam fieri ex nihilo, id est, post nihil, ita ut maneat ordo affirmatus ad nihil, tanquam ad terminum a quo. Et licet hunc sensum quandoque Doctores accipiant tanquam verum, imaginantes quoquo modo, licet improprie, ens et nihil esse terminos creationis, tamen, proprie loquendo, illud non est verum; pro eo quod non est possibile ponere terminos in actione, in qua nullum est subjectum commune utrique termino, nisi uterque terminus sit positivus; quod dico propter transubstantiationem panis in corpus Christi. Cujus ratio est, quia necesse est in omni actione habente terminos, quod termini sint incompossibiles, et quod unus necessario praecedat alterum, scilicet terminus a quo terminum ad quem. Sed negatio vel privatio non potest secundum se praecedere habitum natura vel duratione; cum, secundum se et in se, non sit aliqua natura, nec durationem habeat. Ergo, si aliquo modo praecedit, hoc est ratione alicujus naturae sibi subjecte. Igitur in actione non habente subjectum commune, sicut est creatio, ens et nihil non possunt esse termini, cum alterum illorum sit pura negatio. Item, oportet quod virtus agentis, in omni actione, attingat utrumque terminum; unus enim abjicitur, et alius (6) ordinabiliter. - ordinatur Vr.

acquiritur; et utrumque fit virtute agentis; et ideo oportet quod virtus agentis attingat utrumque terminum. Uterque autem potest attingi, quando uterque est positivus; sed, quando alter est positivus, et alter est negativus, cum illud quod nihil est, attingi non possit secundum se, oportet quod attingatur ratione alicujus substrati, quemadmodum fit in illuminatione aeris, cum de non illuminato fit illuminatus, et ubicumque alter terminorum est privatio, alter vero forma; nunquam enim attingi potest terminus negativus, nisi ratione substrati subjecti, a quo expellitur privatio per introductionem habitus. Cum igitur in creatione non supponatur subjectum commune, impossibile est quod, proprie loquendo, demus ei duos terminos, scilicet ens et nihil. Relinquitur ergo tertium, scilicet quod creatio dicitur esse de nihilo solum negative : quia non est de aliquo, nec in ratione subjecti, nec in ratione termini; unde, sicut non habet subjectum, sic nec terminum ex quo vel a quo. Ex quo potest formari talis ratio (ibid., q. 4) : Quandocumque aliqua actio non habet subjectum, nec terminum a quo, sed solum effectum productum, nisi effectus productus secundum se arguat infinitatem virtutis productivae, non poterit argui ex aliquo, quod sit in actione; quia non est ibi aliquod subjectum, nec termini, nec distantia terminorum. Sed creatio est hujusmodi, ut declaratum est. Igitur, etc. Effectus autem creationis secundum se non arguit infinitam virtutem agentis, cum ipse sit finitus. Igitur, etc.

Secundo. Quia, dato quod ens et nihil essent termini creationis, tamen nullam habent inter se distantiam. Sicut enim differentia et diversitas non est nisi entium inter se; ens enim non est diversum nec differens a non ente, quia idem et diversum sunt differentia; entis; sic et distantia non est nisi entium, et non entis a non ente. Quod patet in speciali de distantia secundum locum; coelum enim non distat a nihilo extra coelum distantia locali. Et per eamdem rationem, illa (a) non distant distantia formali, quorum unum est ens, et aliud non ens.

Tertio. Quia, dato quod distarent, illa distantia non esset infinita. Quod patet dupliciter. Primo : Quia illa distantia non est infinita, qua est dare majorem. Sed est dare majorem distantiam, quam sit illa quae est entis a non ente quod ponitur terminus creationis ; eo quod non ens quod implicat contradictionem, multo plus distat ab ente, quia ex ipso nihil potest fieri. Quare, etc. Item : Positio vel ablatio subjecti non auget vel minuit distantiam terminorum; tantum enim distant ab invicem albedo et nigredo, si sint separata?, sicut si sint in subjectis. Sed ens et nihil circa subjectum suppositum non distant in infinitum ; quia forma et privatio circa subjectum se habent ut ens et nihil, quorum distantiam absolvit agens naturale actione naturali. Igitur, excluso omni subjecto, ens et nihil non distant in infinitum. Secundum patet, videlicet quod non est de ratione actionis creaturae, quod sit motus vel mutatio quae supponit subjectum. Quia non minus est possibile Deo separare accidens a subjecto, dum producitur ab agente naturali, quam postquam productum est. Sed secundum est possibile et fit in Sacramento altaris. Igitur et primum, scilicet quod accidens producatur et non ex subjecto, nec in subjecto, ab agente naturali, cooperante tamen Deo, non ad productionem, sed ad talem exsistentiam rei productae; et per consequens producetur absque mutatione quae subjectum requirit.

Haec Durandus contra primam conclusionem in se. Ulterius ponit instantiam ad rationes per quas probata fuit prima conclusio. Et primo, contra primam rationem. Dicit enim quod in prima ratione assumitur falsum : quia creatio non habet proprie terminos; vel, si aliquo modo toleraretur quod ens et nihil sint termini creationis, inter tales terminos, cum non sint ambo positivi, nulla est distantia, ut dicit se probasse; vel, si est aliqua distantia, illa non est infinita. Quod etiam probat noviter. Quia quando extrema distantiae alicujus sunt mediata, tunc (a) tanta est distantia, quanta est quantitas medii interpositi, sive sit quantitas extensiva, sive intensiva, ut patet in distantia terminorum quantitativorum, et in distantia qualitatum contrariarum habentium medium. Sed quando distantia est inter extrema immediata, tunc tanta est praecise distantia extremorum, quantum unum extremum est majus altero. Quod patet. Quia, dum medium non est inter extrema, nihil aliud est ibi distantia, nisi excessus unius extremi super alterum; aliter enim non potest ibi sumi. Cum igitur ens finitum creatum non excedat in infinitum nihil sibi correspondens, quia non excedit nisi tantum quantum ipsum est, patet quod non est ibi distantia infinita. Ex quo patet, ut dicit, quod non est verum quod ibi dicitur, scilicet quod inter quodcumque ens et nihil sibi correspondens sit tanta distantia, quod non possit dari major; quia, sicut est major excessus Dei, vel totius entis, ad non Deum, vel ad totum non ens, quam sit istius entis, puta lapidis, ad non ens sibi correspondens, sic est major distantia Dei a non Deo, vel totius entis a non ente, quam sit hujus entis, puta lapidis, a non ente sibi correspondente. Non enim inter quaecumque contradictoria est aequalis distantia; quia major est (6) inier Deum et non Deum, et inter totum ens et nihil, quam sit inter aliquod ens creatum et nihil sibi correspondens. (6) quia major est. - Om. Pr TENTURUM Secundo, contra secandam rationem dat instantiam. Non enim oportet, ut dicit, quod illud quod producit totam rem, agat se toto; sed sufficit quod illud per quod agit, contineat virtualiter omne illud quod producitur. Concedendo etiam majorem, potest dici ad minorem, quod Deus potest facere creaturam, quae se tota agat, puta intelligentiam aliquam, quae secundum se totam esset actus et ageret; nec propter hoc esset actus purus, quamvis non esset actus permixtus potentiae quae est materia. Tertio, contra rationem tertiam instat, dicens quod actio quae est sine motu, est idem cum termino producto, nisi quod includit respectum ad producens. Et ideo non est necesse quod requirat subjectum praeter productum, nisi natura producti hoc habeat. Propter quod, cum agere sine motu possit communicari ereatura, non oportet quod omnis actio ejus supponat subjectum, quantum est ex natura actionis, ex qua sola procedit argumentum. Quarto, contra quartam instat, dicens quod inferens et nihil nulla est proportio; quia alterum est positivum, et aliud pure negativum, et positivi ad non positivum nulla est proportio. Similiter nulla est proportio distantiae, quae est inter duo creata, ad distantiam, si qua sit, inter ens creatum et nihil; non propter infinitatem alicujus earum, sed quia una est positiva et inter extrema positiva, altera vero habet unum extremum negativum. Ex ista autem improportione non sequitur quod virtus quae potest super unam distantiam, sit improportionabilis virtuti quae potest super aliam ; ut patet per exemplum simile : nulla enim est proportio distantia: inter lumen et tenebras ad distantiam caloris a frigiditate, cum tamen quaelibet sit finita; et tamen eadem virtus solis potest super utramque, quia aerem de tenebra deducit ad lucem, et de frigiditate ad calorem. Quinto, instat contra quintam. Dicit enim quod agere nullo praesupposito ex parte agentis, non potest communicari creatura ; hoc enim est proprie primi agentis. Sed agere nullo praesupposito ex parte facti, potest communicari alteri a primo agente. Et ad probationem, dicit quod, secundum ordinem institutum ("), agens creatum, agens per artem, supponit aliquid productum per agens naturale; non quia per artem agit, cum Deus qui nihil supponit, agat per artem; sed quia forma rei artificiatae, ad quam solam producendam se extendit virtus talis agentis, est ordo vel compositio, quae nulla virtute potestesse, nisi in ordinatis et compositis. Similiter agens naturale supponit materiam a Deo productam, quia agit per solam formam, quae est altera pars compositi, quae non potest producere nisi formam, quae de natura sua est altera pars compositi, ne effectus productus sit perfectior suo principio productivo. Sed ex hoc non habetur quin Deus posset producere aliquam creaturam, puta intelligentiam, quae se tota ageret producendo aliquid secundum se lotum. Sexto, instat contra quamdam aliam rationem superius positam,de agente principali et instrumentali. Dicit enim quod, si agens instrumentale vocetur omne illud quod supponit aliud agens, sic omnis creatura in actu suo, quantumcumque naturali, est agens instrumentale, quia supponit primam causam, cui innitatur in esse, et per consequens in agere. Et tale instrumentum non oportet ut agat, ut motum vel per motum, quia nec angelus movetur quocumque motu ad hoc ut agat, nec caelum necesse esset moveri, ut quidam dicunt, ad hoc ut ageret. Rursus, tale agens non oportet quod disponat ad effectum ulterioris agentis, alioquin omnem actionem naturalem sequeretur effectus, qui est a primo agente; quod non est verum. Si vero agens instrumentale vocetur solum illud quod de se non exiret in actum, nisi speciali motione facta circa ipsum, sicut est in securi, sic verum est (a) quod tale agens non posset creare hujusmodi actione. Non oportet autem quod omnis creatura sit instrumentum Dei isto modo ; quia nec etiam in naturalibus actionibus, ut dictum est.

Haec Durandus, in forma. II. Argumenta Scoti.

Scotus autem (4. Sen-tent., dist. 1, q. 1), licet teneat primam conclusionem, tamen arguit quod probationes sancti Thomae non concludunt. Et primo impugnat rationem inductam de 1 p. sancti Thomae, quae consistit in duabus propositionibus : quarum prima est, quod esse simpliciter est effectus proprius Dei; secunda est, quod esse simpliciter est proprius terminus vel effectus creationis. Prima, inquit, propositio videtur esse falsa. Quia, a quocumque efficiente generatur compositum, ab eo effective est esse compositi. Compositum autem generatur a causa aliqua creata, nisi tollatur omnis actio creaturae. Igitur. Major probatur. Tum quia, secundum Philosophum (1. de Generat., t. c. 20), generatio est ad esse. Tum per rationem (6). Quia, a quocumque generatur compositum, per ejus actionem forma (y) est in materia. Formam autem esse in materia, est compositum habere esse. Quia, si non : aut ergo esse sequitur naturaliter ipsum compositum (8), quod est terminus generationis; aut praecedet naturaliter. Si praecedit, ergo prius est esse compositi quam ipsum compositum ; quod non est intelligibile. Si sequitur, ergo sine contradictione posset ipsum compositum produci ab agente, absque hoc quod illi composito producto (e) Deus daret esse; immo simpliciter (a) posset Deus non dare esse illi composito producto (S), cum non agat extra se nisi contingenter. Nec valet fingere, quod esse non est a generante compositum, et tamen necessario concomitatur ipsum ; quia non concomitatur ut terminus actionis ipsius generantis, per te; si ergo ut terminus agentis primi, et non praecedens compositum, ergo sequens, et ita sine contradictione potest non sequi. Probationes autem hujus propositionis improbate non concludunt. Nam ratio ad hoc adducta peccat per fallaciam aequivocationis; vel altera praemissarum est falsa. Dupliciter enim potest intelligi causa universalior, scilicet vel secundum virtutem seu perfectionem, vel secundum predicationem. Consimiliter effectus potest dupliciter dici universalior, scilicet predicatione, et virtute : universalior praedicatione, est cujus ratio dicitur de pluribus; universalior perfectione, est cujus perfectio in se est major et perfectionum plurium contentiva. Si igitur, in majori, accipiatur universalius uniformiter ex parte causae et effectus, concedo majorem; quia communior effectus requirit causam communiorem, et perfectior requirit causam perfectiorem, si tamen potestesse perfectior. Sed si accipiatur, in majori, utrobique universalius secundum perfectionem, est fallacia aequivocationis; vel minor est falsa : minor enim non est vera nisi de universalitate secundum praedicationem; patet : non enim esse est perfectissimus effectus, quia quod includitur in multis, non potest esse perfectius quocumque illorum in quibus includitur. Sequitur ergo conclusio, quod reducitur in causam universalissimam praedicatione. Sed tunc : ultra: Deus est hujusmodi, minor est falsa. Immo est causa universalissima perfectione. Ens autem est causa universalissima praedicatione. Et tunc non potest concludi, nisi quod esse non potest esse effectus nisi entis; quod conceditur. Si vero in majori accipiatur difformiter universalius ex parte causa? et effectus, puta ex parte effectus pro universaliori praedicatione, et ex parte causae pro universaliori perfectione, major est falsa. Nam effectus universalissimus praedicatione potest esse a causa imperfecta ; quia salvatur in pluribus effectibus imperfectis. Alia probatio, quae adducitur per auctorem de Causis, concludit oppositum. Non enim negat absolute ab intelligentia dari esse alicui; immo magis affirmat, quia dicit quod non competit sibi dare esse, nisi in quantum divina operatione operatur. Si autem adduceretur ad propositum illud de Causis, propositione quarta : Prima rerum creatarum est esse, non concludit quod esse sit praecise terminus creationis. Quia : vel, secundum aliquos, accipitur ibi esse, pro prima intelligentia proxima Deo (y); vel accipitur ibi creatio, extendendo ad primam productionem secundum rationem; et primitas entis accipitur secundum rationem distinctionum formalium in effectu, vel secundum originem, non secundum perfectionem ; ut sit sensus : eo modo quo esse in effectu distinguitur a perfectionibus essentialibus, ipsum est terminus primae productionis secundum rationem. Hoc dicitur confirmando illam rationem de causa et effectu universaliori secundum praedicationem, quod debet intelligi de effectu universaliori secundum praedicationem, et hoc in quantum hujusmodi. Nunquam enim effectus universalior secundum praedicationem, in quantum hujusmodi, potest esse nisi a causa universaliori secundum perfectionem. Licet enim homo posset esse ab homine, non tamen homo, in quantum hujusmodi, potest esse nisi a causa perfectiori tota specie hominis. Igitur, a simili, esse, in quantum hujusmodi, non potest esse nisi a causa universaliori secundum perfectionem toto esse creabili. Esse autem, in quantum hujusmodi, est terminus creationis. Unde et primo dictum est (a) quod esse, non in quantum hoc vel tale, sed simpliciter, est terminus creationis. Ista confirmatio non concludit. Hanc enim responsionem ponit Doctor ille, cujus est ista opinio, in illa quaestione : utrum solius Dei sit creare. Supposito enim quod non intendat quaerere, Utrum solius Dei sit creare omne creabile, quia illa quaestio includeret, An aliquid aliud a Deo possit creare seipsum, de quo nullus unquam dubitavit, secundum Augustinum, 1. de Trinit. (cap. 1), igitur intendit quaerere aliquam quaestionem dubitabilem, An scilicet aliquid aliud a Deo possit creare saltem aliquid inferius se. Et sic intellecta quaestione, tenet partem negativam, per rationem jam positam. Accipiatur ergo major, secundum istam expositionem: universalissimuseffectuspraedicatione, in quantum hujusmodi, est a causa universaliori secundum perfectionem; esse est hujusmodi; sequitur ergoistaconclusio: igitur esse, in quantum hujusmodi; vel, ut plus detur eis propositum : igitur omne esse creabile, in quantum hujusmodi, non potest esse nisi a causa universaliori secundum perfectionem toto esse creabili. Ex hoc non sequitur : ergo nec esse hujusmodi creabilis (S) potest esse, nisi a tali causa. Patet enim quod in illa illatione est fallacia consequentis. Ergo, secundum istam expositionem primae rationis, vel quaestio nulla (y) erit, vel, si sit dubitabilis, et tenetur pare negativa propter istam rationem, sic intellecta ratio est sophistica secundum consequens (8). Quod si dicas : est considerare in isto producto (ei esse (0 hujusmodi, et esse simplici) est. - Om. Pr. (y) nulla. - nullius Pr. citer; et secundo modo est effectus causae universalissimae, ut probat ratio, sed primo modo est effectus causae particularis; - hoc non solvit; quia esse simpliciter in isto, et esse hujus, non sic distinguuntur quod (a) ab aliqua causa non possit esse hujus (6), quin ab eadem sit esse simpliciter quod est in isto. Sive enim sit distinctio (y) rationis intellecta vel qualitercumque, quod dat isti esse hujus, dat sibi esse simpliciter quod est in isto. Quod etiam (8) additur de instrumento;

dico quod (e) major potest bene vel male intelligi. Quod (0 enim accipitur in majori, intelligitur, non quod instrumentum habeat actionem propriam, sed quod per aliquid sibi proprium agit; et ad hoc inducit probationes suas, quae possunt concedi. Nec tamen per illud proprium agit nisi in virtute principalis agentis; quia in quacumque actione, in qua non haberet virtutem principalis agentis, in illa non esset instrumentum, sed principale agens (ti). Accipit ergo quod instrumentum agit dispositive. Quod si intelligatur universaliter, falsum est. Nam possibile est, secundum ipsum, alibi, instrumentum attingere effectum principalis agentis, ut patet in multis actibus artis, in quibus aliquando artifex per instrumentum inducit terminum principaliter intentum, sicut monetarius per instrumentum inducit formam in moneta, et sigillator in cera. Nec unquam oportet instrumentum disponere ad effectum principalem, nisi sit instrumentum in actione (8) quae disponit ad illum effectum; quod non est universaliter necessarium, sed tantummodo quando sunt plures actiones ordinata?, quarum una disponit ad aliam ; absolute autem potest esse instrumentum in actione principali, licet non concurrat in aliqua alia praecedente. Non potest igitur major sua habere veritatem, nisi sic intellecta quod instrumentum per aliquid sibi proprium causat dispositionem ad terminum principalem, quando non potest virtute principalis agentis attingere illum terminum. Et tunc oportet supponere, in minori propositione, quod creatura non possit in virtute Dei attingere creationis terminum; quae minor non est probata, nisi per rationem illam priorem, scilicet de esse, de qua jam visum est quod non concludit. Nec illud exemplum de securi vel probationes illae quae adducuntur ad hoc quod instrumentum habeat aliquid, per quod agat, sibi proprium, probant universaliter quod instrumentum agat dispositive aliquam actionem; ideo enim securis praecise agit dispositive ad arcam, (6) in actione. - terminus in principali actione Pr.

quia est instrumentum in sectione lignorum, quae praecedit inductionem formae arcae. Si autem artifex uteretur ea, vel alio, in principali actione, non oporteret quod in quantum est instrumentum ad formam arcae, quod haberet aliquam actionem dispositivam. Ex talibus ergo exemplis, ubi accipit quod instrumentum disponit ad principalem terminum, non potest inferri universaliter hoc de instrumento, nisi fiat fallacia consequentis. Nisi autem universaliter accipiatur, non potest removeri a creatura ratio creationis. Nam ex majori particulari in prima figura nihil sequitur, propter fallaciam consequentis. Secundo loco impugnat aliam rationem superius factam, quae talis est in virtute : Super infinitam distantiam non potest nisi virtus infinita; inter terminos autem creationis a quo et ad quem, puta inter nihil et ens, est distantia (a) infinita; igitur, etc. Ista, inquit, ratio non videtur concludere. Quia, quando extrema sunt immediata, tanta praecise est distantia eorum, quantum est alterum extremum majus. Hoc apparet per simile. Tanta enim est distantia Dei a creatura, etiam suprema possibili, quantus est Deus; et ideo, si poneretur suprema creatura possibilis, adhuc distaret ab illa in infinitum , quia est infinitus. Apparet etiam exemplum in opposito. In quantitatibus enim est distantia propter medium aliquod interjacens; et ideo, secundum quantitatem spatii interjacentis, est distantia illa (6) quanta; igitur, per oppositum, ubi nullum est medium interjacens, distantia non erit quanta nisi secundum quantitatem alterius extremi. Hoc etiam apparet per rationem : quia nihil aliud est haec distantia, nisi excessus unius super alterum ; quando autem excedens immediatum est excesso, quantitas excessus est secundum quantitatem excedentis. Supposita igitur majore, sequitur quod, cum affirmatio aliqua entis creabilis sit finita, quod distantia hujus affirmationis ad negationem erit finita. Patet etiam (y) quod ista distantia sit immediata; quia, secundum Philosophum, 1. Posteriorum (t. c. 5), contradictio est oppositio, cujus secundum se non est medium. Quodsi fingat infinitatem ex parte nihili, hoc non valet; quia nihil non distat ab aliquo, nisi deficiendo; non enim plus deficit illud ab ente quam ens illud ponat. Hoc etiam patet, quia comparando nihil ad nihil, nulla est distantia. Sic ergo minor secundae rationis est falsa, intelligendo distantiam infinitam positive, hoc est, in infinitum (o) excedentem omnem distantiam finitam. Et sic (e) oportet intelligere distantiam in majori, ad hoc quod major sit vera; non enim potest aliter concedi infinitas virtutis agentis, quae potest super illam distantiam. Minor etiam improbatur sic. In aliqua contradictione est major distantia quam in alia, quia plus distat Deus a non Deo, quam anima a non anima; quia nulla virtus omnino potest facere a non Deo Deum, nec econtra, aliqua autem (a) potest facere de non anima animam ; si autem quaelibet esset infinita, nulla posset esse major distantia, quia infinitum non potest excedi. Item. Illa virtus potest super distantiam, quae potest super totum terminum ad quem illius distantia? (6); quia, termino ad quem posito, destruitur terminus a quo per illum terminum ad quem succedentem. Sed terminus ad quem creationis (j) est finitus; et per consequens, non potest ex hoc concludi, quin super ipsum possit virtus finita. Ergo et super distantiam. Item. Aliqua generatio naturalis est inter formam et privationem, ex 5. Physicorum (t. c. 7 et seq.). Sed privatio includit negationem (S), licet in subjecto; et per consequens, quando transitur a privatione ad formam, transitur a negatione ad affirmationem (e). Et patet quod illa generatio est per virtutem finitam et creatam. Igitur distantia illa non obstat. Qualiter ergo, inquit, salvabitur dictum commune, quod inter contradictoria (Q est distantia infinita? Respondeo quod adhuc simpliciter falsum est, accipiendo infinitum pro excedente simpliciter^) quantumcumque finitum in infinitum (8). Sed alii modo infinitum potest accipi pro indeterminato, et sii verum est. Nulla enim distantia est ita parva, qiiii: sufficiat ad contradictionem ; quantumcumque enim recedatur ab uno contradictorio, statim est sub altero. Nec est aliqua distantia ita magna, etiam si in (i) infinitum posset esse major maxima, quin ad illam et ejus extrema se extendat contradictio(x). Et isto modo accipiendo infinitum in majori, major est falsa. Ad probationem ergo minoris primam. cum dicitur quod non convenit intelligere majorem istam;

dico quod falsum est positive; verum est autem permissive. Hoc est dictu, quod (X) aliqur distantia ponit majorem remotionem quam ista, e; una contradictio quam alia ; sed ista permittit quamcumque maximam, et in maxima salvatur. Exem- QUAESTIO III. 03 plum. Plus perfectionis ponit asinus intensive quam animal; tamen animal plus permittit, sive salvari potest in aliquo perfectiori, quam sit asinus, puta in homine. Et quod sic est maximum, hoc est, permissive, non est formaliter maximum. Ad aliam probationem, quae solet fieri : quia inter quaecumque contradictoria est aequalis distantia, etc;

dico quod, licet quaecumque contradictoria sint aeque impossibilia inter se, non tamen aeque distantia. Plus enim distat Deus a non Deo, quam album a non albo, sicut processit prima ratio (a), quia extremum positivum majus est in comparatione ad negativum. Per idem patet ad aliam probationem, quae potest fieri : quia scilicet inter lotum ens et nihil est infinita distantia; igitur inter animam et non animam, etc. Patet enim quod totum ens creatum plus excedit nihil quam anima excedat non animam, sicut totum ens creabile in se est perfectius quam anima; tamen aeque incompossibilis est anima cum non anima, sicut nihil cum toto ente. Sed hoc non arguit propositum. Tertio loco impugnat quamdam rationem superius factam, quae talis est in virtute. Non est aliqua proportio nullius potentiae ad aliquam potentiam; igitur nec est aliqua proportio distantiae quae est inter actum et potentiam, ad illam quae est inter actum et nullam potentiam, etc. Concedo, inquit, quod distantia nullius potentiae ad actum, non habet aliquam proportionem ad illam quae est alicujus potentiae ad actum. Sed hoc est, quia una distantia est positiva, quia inter extrema positiva ; alia autem non est positiva, quia ejus alterum extremum est nihil; et positivi ad non positivum nulla est proportio, sicut entis ad nihil. Sed ex ista improportione non sequitur quod virtus quae potest super istam , sit improportionabilis virtuti quae potest super illam, quia positivum non est improportionabile alteri positivo, nisi propter infinitatem in allero. In illis autem distantiis fuit improportio, non quia fuit infinitas in altero, sed quia altera non habuit aliquam quantitatem, secundum quam potuerit proportionari. Exemplum hujus : punctus est improportionatus lineae, quia non quantus; igitur virtus quae potest super hoc, est improportionabilis virtuti quas potest super illud;

non sequitur; nam virtus et virtus natae sunt babere quantitates virtutis, et per consequens simpliciter proportionem, nisi alia sit infinita. Ex alia vero parte est defectus proportionis propter defectum quantitatis in altero extremo. Quarto loco impugnat quamdam aliam rationem superius tactam, quae potest sic formari. Agens inferius praesupponit in agendo,effectum superioris agentis ; sed non potest esse aliquod agens creatum, quod non subordinetur Deo in agendo, etc. Dicit enim Scotus quod haec ratio non concludit. Quia, aut intelligit in majori, quod agens secundarium praesupponat effectum primi agentis, ut passum in quod agal; et tunc petit principium, scilicet quod omne agens aliud a Deo agit circa passum praesuppositum. Aut intelligit absolute, quod scilicet absolute praesupponat (a) effectum primi agentis; quod concedo, quia praesupponit seipsum, sicut agere praesupponit esse, et (6) ipsum est effectus primi agentis. Et ad inductionem quae videtur probare minorem secundum primum intellectum, inquit, respondeo,et dico quod ars, si possit in aliquam formam, non tamen nisi in (y) accidentalem tantum ; accidentalis autem necessario requirit substantiam pro subjecto (a). Non ergo artifex, quia est (i) agens subordinatum naturae, praesupponit effectum naturae ut passum suum, sed quia agit (Q ad talem terminum qui requirit substantiam, in quam substantiam producendam (ti) non potest ars. Quod autem hoc non sit ex ordine agentium, patet manifeste, quia natura (0) in actione sua supponit effectum naturae ut passum, sicut in alteratione supponit substantiam. Est ergo causa communis, ex parte naturae et artis, in praesupponendo subjectum, quando scilicet agunt aliquod accidens quod non potest produci nisi in substantia. Si ergo etiam aliqua substantia corporea esset immediate producta a Deo absque actione naturae, nihilominus posset ars circa illud passum agere, si posset, vel esset capax termini artis, ac si effectus naturae praecessisset in ea. Similiter, patet quod ratio ex isto ordine agentium non concludit, distinguendo plures ordines agentium. Nam in ordine agentium naturaliter, inveniri potest agens materiale, quod est inferius, et immateriale, quod est superius; non tamen sequitur quod agens materiale praesupponat effectum agentis immaterialis creati; nec sequitur, si materiale praesupponit effectum Dei immediate in quod agat : ergo agens immateriale, quod est superius, nihil supponit. Quinto loco impugnat quamdam aliam rationem superius tactam, quae talis est in virtute. Nullum agens creatum est actus purus; ergo nec ejus actio est actus purus, sed habens aliquid potentialitatis admixtum, et sic est cum motu, etc. Illa, inquit, ratio non concludit. Nam illa potentialitas, quae communis est creaturae, sive intelligatur objectiva (t), respectu causae, ut creabile, sive intelligatur subjefo) in quam substantiam producendam. - in quantum

diva (a), ad recipiendum, sicut potentiale, vel ad inhaerendum, sicut forma vel actus, non sufficit ad inferendum quod actio ejus sit cum motu vel mutatione, sed quod actio illa, si est immanens, habet potentialitatem illam praedictam, vel utramque; si etiam sit transiens, eo modo quo est in illo in quo transit ut (6) in termino, habet potentialitatem alteram, vel utramque (y); nec propter hoc tamen (8) est fluens sicut motus, vel raptim transiens sicut mutatio. Sexto loco impugnat quamdam aliam rationem superius tactam, quae talis est in virtute. Participans aliquam naturam non producit secundum illam simile sibi, nisi applicando eam ad aliud, etc. Ista, inquit, ratio supponit aliqua falsa. Unum est quod non aliud sit producere simile secundum naturam, nisi applicare eam ad aliud, quod ideo est, quia necesse est illam naturam participari a producto, et ex hoc quod participatur ab eo oportet aliquid praesupponi, cui applicetur. Ex hoc enim sequitur quod Deus non posset creare angelum : tum quia angelus iste participat esse, et per consequens oportet praesupponere aliquid, cui applicaretur esse, quod est contra rationem creationis; tum quia, ut declarat probatio majoris, per illud praesuppositum oportet productum esse hoc; sed angelus non potest esse hoc, secundum eos, per aliquid praesuppositum, quia per formam suam est hic; non ergo potest major esse vera, propter hoc quod natura illa communicanda participabitur a producto. Si ergo major dicatur esse vera propter hoc quod agens communicans naturam, participat eam, hoc non potest esse ratio; quia in ipso agente non praesupponitur aliquid ipsi esse : tunc enim ipsum producens non posset creari; igitur non oportet in illo quod assimilatur producenti secundum esse, aliquid tale praesupponi. Praeterea. Aut esse participatur tanquam actus quidam alius ab essentia et posterior, aut tanquam idem ipsi essentiae, sive primus actus rei. Si primo modo, non probatur productum non posse creari; quia etsi esse praesupponat aliquid in quo recipiatur, tamen essentia nihil praesupponit; et ita, quamvis participans esse non creetur secundum esse, non probatur quin possit creari secundum essentiam quae praesupponitur. Si secundo modo, minus habetur propositum quin ipse possit creari, et ita a participante ipsum sicut ab alio ; quia in istis inferioribus quodlibet individuum participat naturam speciei, et tamen illa potest esse in uno singulari prius terminus productionis, et in alio singulari principium producendi. Quod autem ibi materia praesupponatur, non est propter naturam participatam; sed quia forma illa, quae est pars naturae participatae, est forma materialis.

Haec Scotus, in forma. III. Argumenta aliorum.

Contra eamdem conclusionem, arguunt quidam alii, ut ponit Adam, 4. Sentent., dist. 1 (q. 1). Et primo arguunt sic. Prius naturaliter est forma substantialis et accidentalis producta in subjecto ab activo creato, aliquid in se, quam aliquid inhaerens alteri; aliter per nullam potentiam posset produci in esse absque hoc quod inhaereret. Consequens est falsum, secundum fidem. Igitur de potentia Dei posset a creatura produci ad esse absque hoc quod produceretur ad inhaerere. Secundo sic. Aut productio rei est respectus distinctus a producto, aut non. Si sic, igitur potest naturaliter poni, positis fundamento et termino. Sed, sublato receptivo, adhuc habetur terminus et fundamentum. Si autem sit res ipsa producta, multi magis non videtur quod requirat. Tertio. Prior est dependentia formae substantialia vel accidentalis cujuscumque absolute ad agens quam ad receptivum; aliter a non agente posset fieri sine receptivo. Ergo poterit dependere ad agens,, non dependendo ad subjectum; quia prius potest absolvi, vel fieri sine posteriori. Quarto. Agens naturale potest, de speciebus panis et vini, in Eucharistia, generare vel producere formam substantialem vermis; et ita non educitur de potentia materiae. Igitur naturale agens ibi creat. Quinto. Creatura potest annihilare; igitur creare. Consequentia communiter conceditur; quia non majus est facere aliquid ex nihilo, quam reducere aliquid in nihil. Antecedens probatur.

Tum quk in corruptione compositi, forma annihilatur, cum nec in se, nec in aliqua sui parte remaneat, nec in actu, nec in potentia naturali; quia aliter potentia illa esset frustra in natura, cum per naturam non posset reduci in actum.

Tum quia, si modicum frigus separatum esset in maximo igne et calidissimo, non videtur quin ignis destrueret ipsum, et sic annihilaret; quia ponitur separatum a subjecto.

Tum quia peccator cum mortaliter peccat, anni hilat gratiani, ut videtur. Sexto. Quaelibet virtus est communicabilis creaturae, quam non oportet esse infinitam; nam, data quacumque potentia finita, potentia alia proportionabilis est possibilis creaturae. Sed aliqua virtus creativa potest esse finita. Non enim oportet quod sit infinita; quia : aut hoc esset ratione termini producti ; aut ratione modi producendi; aut ratione productionis; aut ratione distantiae inter terminum a quo et terminum ad quem.

Sed primum non impedit, nec exigit infinitatem ; quia omnis terminus creationis est finitus.

Nec secundum; cum omnis modus creationis sit finitus, cum sit aliquid extra Deum.

Nec tertium; quia ipsa creatio est - QUAESTIO III. Uii finita, cum sit ipsamet creatura.

Nec quartum : quia nulla est ibi distantia, nec positiva, nec privativa; nec negativa, si qua ibi sit distantia, (ii taxanda est, nisi secundum Anitatem termini; nec aliqua est ibi resistentia. Igitur non apparet ratio cur potentia creandi necessario debeat poni infinita. Septimo. Certum est quod si materia requiritur, omnino nullam tribuit activitatem in productione formae, vel compositi de ea ; igitur tota productivas est a parte principii activi. Et si hoc, non videtur esse propter defectum activitatis, quin creatura producere possit non de materia. Octavo. Omnis effectus non adaequans virtulem causae suae, potest a minori virtute produci; quia, ex quo non adaequat virtutem causa?, non videtur quod tantam virtutem requirat, sed quod minor sufficiat. Sed omnis virtus minor infinita, communicari possibilis, est creata virtus vel creabilis; et infinitam virtutem divinam nulla creatura adaequat. Igitur, etc. Nono. Omne agens instrumentale plus potest, ut est instrumentum superioris agentis, quam in virtute propria vel per se; sicut calor, in quantum est instrumentum ignis, potest producere ignem, quod non posset secundum se ex virtute (6) propria. Sed non est aliqua forma naturalis producibilis de potentia materiae, in quam non possit activum creatum vel creabile virtute propria, supposita Dei generali inlluentia. Ergo aliquid ultra poterit ut instrumentum Dei. Sed hoc non est, nisi non praesupponere materiam in agendo. Igitur, ut instrumentum Dei, poterit agere, non praesupponendo materiam. Decimo. Quia nulla apparet contradictio, quod Deus vellet aliquid esse active a creatura, sine passo. Igitur, etc. Undecimo. Plus videtur esse, attingere essentiam infinitam totam objective vel cognitive, quam attingere creaturam secundum totam ejus entitatem effective. Sed primum potest creatura, aliquo sibi superaddito. Igitur et secundum. Duodecimo. Nulla videtur repugnantia, quod illud quod virtualiter continet et includit entitatem perfectiorem, possit continere imperfectiorem; vel sallem aliquod ens citra Deum posset virtualiter et effective continere imperfectius. Sed aliqua creatura virtualiter et effective continet formam substantialem. Igitur aliqua potest continere materiam, quae est entitas minus perfecta. Tertiodecimo. Quia nulla apparet contradictio, quare angelus non posset producere angelum ejusdem speciei, sicut ignis ignem. Sed, hoc faciendo, crearet. Quartoilecimo. Quia tunc aliqua essent ejusdem generis, puta fides infusa, et scientia acquisita et infusa, vel gralia et virtus acquisita; et tamen unum esset in infinitum difficilioris productionis, vel im- TENTURUM possibilioris, respectu creaturae, quam aliud; quod videtur inconveniens. Igitur creatura potest causare (a) fidem, gratiam, et virtutem infusam. Sed non esset, nisi creando. Igitur, etc. Quintadecimo (Ibid., q. 2). Quia sol potest creare lumen in medio. Quod probatur sic. Ponatur quod Deus suppleat actionem solis in una parte medii, puta A, ita quod non agat nisi supplendo vicem solis; et creet Deus propria virtute aliud lumen in alia parte medii quae sit B; et causet (6) sol lumen in tertia parte medii quae sit C. Tunc sic arguitur. Lumen in B est vere creatum. Igitur lumen in A similiter est vere creatum ; et per consequens, lumen in C est vere creatum, cum lumen in A et in C simili modo sint producta, per positum, quod Deus non causat lumen in A nisi praecise supplendo vicem solis. Et consequentia probatur, scilicet quod, si lumen in B sit creatum, igitur et lumen in A; cum illa duo lumina simili modo per omnia generentur, et sint ejusdem speciei. Assumptum probatur; quia Deus non aliter agit in B medium quam in A : cum per omnia sit idem agens; et productum omnino simile, solo numero differens; et omnis alia circumstantia consimilis. Igitur non aliter Deus agit in B quam in A. Igitur creat lumen in A.

Si dicatur quod consequentia non valet, quia etsi sini similia per omnia aeque in una actione luminis et in alia, tamen Deus facit lumen in A, de A; sed lumen facit in B, de nihilo, et non de B.

Sed contra. Facere lumen de A, non est nisi facere lumen in A, respectu cujus A habet potentiam naturalem; non enim videtur aliud facere lumen de A Sed sic facit Deus lumen de B; quia B est in potentia naturali, respectu luminis recepti. Igitur ibi facit Deus lumen, de B, et non de nihilo. Declmosexto. Ignis agens in hostiam consecratam, creat calorem; quia facit ibi calorem de nihilo. Igitur creat. Assumptum patet; quia ignis ibi facit calorem, sicut sensus docet. Et ideo ibi non facit calorem de materia, quia, si sic, igitur de quantitate, vel de qualitate. Et si de quantitate, nunquam posset Philosophus vel alius probare necessitatem materiae; cum actio naturalis, secundum hoc, perficiatur aeque in quantitate, vel qualitate, sicut in materia, si poneretur. Decimo septimo. Sit A una forma ignis generata ab isto igne demonstrato in hac materia demonstrata; et postea corrumpatur. Tunc arguitur sic. Iste ignis demonstratus potest generare A formam; igitur potest creare. Consequentia patet. Quia corruptum non potest redire idem numero per actionem naturalem, ut patet per Philosophum ( ). Assumptum probatur; quia (8) illa materia demonstrata, est aeque in potentia naturali ad A, sicut ad aliam formam consimilem futuram ; igitur ille ignis ita natus est producere et generare A formam de tali materia, sicut B vel C. Assumptum probatur; quia si Deus recrearet A in illa materia, ipsa sustentaret A, et fieret totum compositum naturale; igitur illa materia esset tunc propria potentia A formae, vel ita bene, sicut quando producebatur naturaliter in illa. g 2.

Contra secundam conclusionem Argumenta Scoti.

Contra secundam conclusionem arguit Scotus (2. Sentent., dist. 1, q. 1) quadrupliciter. Primo sic. Quia, si processio Filii et Spiritus Sancti sit ratio processionis creaturarum, sequitur quod Pater non creat formaliter. Nihil enim formaliter agit, quod non est in actu (a) secundum illud quod est proxima ratio agendi. Sed Pater non est formaliter in actu Verbo, nec Spiritu Sancto, qui, secundum te, sunt proxima ratio creandi, sicut intellectio et volitio sunt remotae rationes creandi. Igitur Pater non creat formaliter et proxime. Et si dicas quod omnes creant, quia omnes habent unum Verbum in intellectu suo communi (6), quo Verbo perficitur (y) intellectio essentialis, licet illud A er-bum sit a solo Patre dicente vice (8) omnium, et omnes habent unum Amorem in voluntate communi, licet ille Amor spiretur a Patre et Filio vice omnium trium ; - contra illud arguitur sic : Quaero quomodo Pater habet istam notitiam genitam ? Non formaliter, secundum Augustinum, 7. de Trinitate, cap. 2, quia, secundum eum, ibidem, Pater non est sapiens sapientia genita (V), sed habet sicut correlativum, sicut producens habet productum; sed sic habens, non est in actu (S) formaliter eo quod habeti); igitur nec formaliter agit ista actione, respectu cujus illud quod habetur non (0) est ratio formalis agendi. Secundo arguit sic. Quia ex hoc videtur sequi quod Filius et Spiritus Sanctus non creent, quia communiter ratio formalis agendi (i) non agit illa actione, respectu cujus dicitur ratio formalis. Etsi dicatur quod Filius creat, et Spiritus Sanctus creat, neutra tamen persona videtur proxime creare, quia neutra est in actu per aliam formaliter, et omne agens proxime per intellectum et voluntatem, est in actu tam notitia quam volitione necessariis (x) ad talem actum. Tertio. Quia tunc videtur quod una persona non sufficeret ad productionem creaturarum. Consequens est contra Augustinum, 15. de Trinitate (cap. 13), dicentem : Ideo Verbum hoc est cere (et) veritas, quia quidquid est in ea scientia de qua natum est, et in ipso est; quod autem in eo non est, nec in ipsa esse potest. Unde ex mullis quae ibidem dicit, concluditur quod nihil est actualius aut distinctius (6) in Verbo Dei quam in intelligentia paterna. Quarto. Quia ex hoc sequitur quod Verbum divinum habet aliquem respectum rationis ad creaturas, quem non habet Pater; et eodem modo sequitur de Spiritu Sancio. Sed hoc est falsum, ut dicit se probasse, dist. 18, primi libri.

Haec Scotus in forma. Et in hoc secundus articulus terminatur.