ARTICULUS I.

PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod actus interior et actus exterior sibi conjunctus, in malis, non sunt duo peccata, sed tantummodo unum. Hanc ponit sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 42, q. 1, art. 1, ubi sic : " Cum unum et ens convertantur, oportet ut secundum id a quo habet res esse, judicium de ejus unitate et multiplicitate accipiatur : sicut in rebus naturalibus, ubi res habet esse per formam, habet etiam unitatem per formam; unde oportet quod diversarum rerum sint diversae formae; quamvis fortassis principium multiplicationis formae sit divisio materiae, ut in his quae tantummodo differunt numero; nihilominus tamen, non posset esse pluralitas hominum, nisi essent plures formae humanae ; et sic de aliis. Sicut autem superius est ostensum, actus non ponitur in genere moris nisi propter voluntatem, scilicet secundum quod est a voluntate elicitus [vel imperatus. Et ideo secundum voluntatis unitatem est sumendum judicium de unitate ejus quod in genere moris essedicitur. Unde contingit aliquid quod est unum in genere naturae consideratum, ut unum motum continuum, esse plures secundum quod ad genus moris retorquetur, si voluntas in actu varietur: ut quando bona intentione quis incepit, et male terminat. Et econtrario, contingit esse plures actus secundum quod ad genus naturae referuntur, qui tamen sunt unum secundum quod in genere moris considerantur; ut patet in eo qui furatur : quia omnes actus ejus qui ad finem furti ordinantur, peccatum sunt, cum mala intentione fiant; qui possunt esse valde multi, et tamen omnes computantur ut unum peccatum, quia non habent rationem peccati nisi secundum quod per unam voluntatem in unum perversum finem ordinantur. Sic ergo distinguere oporiet in proposito. Quia, cum quaeritur, utrum voluntas et actus exterior sint diversa peccata : aut intelligitur de voluntate conjuncta actui exteriori (et); aut de voluntate praecedente. Si de conjuncta, sic oportet quod peccatum unum sit voluntas interior et actus exterior; quia non multiplicatur actus voluntatis. Si autem de voluntate separata, sic est aliud peccatum : quia actus voluntatis multiplicatur; quando enim explet actum exteriorem, etiam actum voluntatis iterat; et oportet quod sint duo peccata, non propter diversitatem actus interioris et exterioris, sed propter diversitatem duorum actuum interiorum voluntatis. "

Haec ille. Item, l 2 , q. 20, art. 3, sic dicit : i Actus interior voluntatis et actus exterior, prout considerantur in genere moris, sunt unus actus. Contingit autem quandoque actum qui est unus subjecto, habere plures rationes bonitatis vel malitiae, et quandoque unam tantum. Sic ergo dicendum est quod quandoque est eadem bonitas vel malitia interioris actus et exterioris, et quandoque alia et alia. Sicut enim jam dictum est (ibid., art. 1 et 2), praedictae duae bonitates vel malitiae, scilicet interioris actus et exterioris, ad invicem ordinantur. Contingit autem, in his quae ad aliud ordinantur, quod aliquid est bonum ex hoc solo quod ad aliud ordinatur : sicut potio amara, ex hoc solo est bona, quod est sanativa; unde non est alia bonitas sanitatis et potionis, sed una et eadem. Quandoque vero illud quod ad aliud ordinatur, habet in se aliquam rationem boni, etiam praeter relationem ad aliud bonum : sicut medicina saporosa habet rationem delectabilis, praeter hoc quod est sanativa. Sic ergo dicendum est quod quandoque actus exterior dicitur bonus vel malus solum ex fine; et tunc est omnino eadem bonitas vel malitia voluntatis, quae per se respicit finem, et actus exterioris, qui respicit finem mediante actu voluntatis. Quando autem actus exterior habet bonitatem vel malitiam secundum se, scilicet secundum materiam vel circumstantias, tunc boni- TENTURUM tas actus exterioris est una, et bonitas voluntatis, quae est ex fine, est alia; ita tamen quod bonitas (inis ex voluntate redundat in actum exteriorem, et bonitas materiae et circumstantiarum redundat in actum voluntatis, sicut jam dictum est (ibid., q. 17, art. 4). "

Haec ille. Item, in solutione tertii argumenti, sic dicit : a Quando aliquid ex uno derivatur in alterum , sicut ex causa agente univoca, tunc aliud est quod est in utroque : sicut cum calidum calefacit, alius numero est calor calefacientis, et calor calefacti; licet sit idem in specie. Sed quando aliquid derivatur ab uno in alterum secundum analogiam vel proportionem, tunc est tantum unum numero : sicut a sano quod est in corpore animalis, derivatur sanum ad medicinam et urinam ; nec est alia sanitas medicina; et urinae quam sanitas animalis, quam medicina facit, et urina significat. Et boc modo a bonitate voluntatis derivatur bonitas actus exterioris, et econtra, scilicet secundum ordinem unius ad alterum. "

Haec ille. Ex quibus potest sic argui : Quoecumque sunt unum in genere moris, habent eamdem bonitatem et malitiam. Sed actus voluntatis conjunctus actui exteriori, et ipse actus exterior, sunt unum in genere moris. Igitur, etc. Tunc sic : Quicumque actus habent eamdem malitiam in numero, sunt idem peccatum, et non plura. Sed actus interior et exterior sunt hujusmodi. Igitur, etc. Secunda conclusio est quod actus exterior aliquam addit bonitatem vel malitiam super actum interiorem praecise sumptum, scilicet illam quam habet ex termino proximo; aliquam autem non addit, scilieet illam quam habet actus Interior ex fine; nunquam vero addit poenam aut praemium essentiale actui voluntatis, si sit in se completus. Hanc ponit sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 40, q. 1, art. 3, ubi sic : " Actus, inquit, exterior et actus interior voluntatis hoc modo comparantur ad invicem, quod uterque, quodam modo est alteri causa bonitatis, et uterque, quantum in se est, quamdam bonitatem habet, quam dat alteri. Actus enim exterior bonitatem habet ex circumstantiarum commensuratione, secundum quam proportionatus est ad finem hominis consequendum; et quia actus exterior comparatur ad voluntatem sicut objectum, inde est quod hanc bonitatem (a) actus interior voluntatis ab exteriori habet : non quidem ex eo secundum quod est exercitus, sed secundum quod est intentus et volitus; quia secundum quod est exercitus, sequitur actum voluntatis. Sed quaedam ratio bonitatis consistit in actu interiori voluntatis secundum se, secundum quod voluntas est domina suorum actuum, secundum quam bonitatem actus habet rationem meriti vel laudabilis; et haec bonitas ex interiori actu in exteriorem actum procedit. Loquendo ergo de illa bonitate quam voluntas praebet actui exteriori, actus exterior nihil bonitatis addit, dummodo voluntas aequaliter intensa sit. Hoc pro tanto dico, quia quidam actus sunt delectabiles, in quibus voluntas non potest esse ita intensa ante actum sicut in actu : ut patet in actu fornicationis; unde non aequaliter demeretur qui vult fornicari, et qui actu fornicatur, quia voluntas non potest esse adeo perfecta ante actum, sicut est in actu. Quidam vero actus sunt difficiles, in quibus voluntas remittitur in actu ; et in istis voluntas potest esse magis perfecta ante actum quam in actu. Si autem loquamur de bonitate actus quam actus exterior secundum se habet, sic actus exterior complet interiorem in bonitate vel malitia, sicut terminus motus complet motum ; comparatur enim ad voluntatem ut objectum. Et quia ad praemium essentiale ordinatur actus per primam bonitatem quam habet a voluntate, prout liberaliter redditur et ex amore, ideo exterior nihil adjungit ad praemium essentiale : tantum enim meretur qui habet perfectam voluntatem faciendi aliquod bonum, quam si faceret illud ; et si facit unum actum, quam si faceret multos, voluntate aequaliter manente. Ad praemium autem accidentale ordinatur per bonitatem quae est ipsius actus exterioris secundum se; et ideo actus exterior adjungit aliquid accidentale. Verbi gratia : martyr, inquantum exterius patitur posnam, habet victoriam de adversariis fidei; et ex hoc sibi aureola debetur. Similiter etiam, aliquis ex hoc quod in actum exteriorem frequenter exit, magis habilitatur ad bonum ; et ex hoc sequitur quod in charitate crescit. Similiter etiam, per actum exteriorem punitur magis quam per voluntatem tantum ; et ideo actus exterior adjungit in satisfactione. Et similiter in aliis omnibus quae consequuntur actum exteriorem, ut et secundum quod est exercitus. "

Haec ille. Item, 4" 2 , q. 20, art. 4, sic dicit : " Si loquamur de bonitate exterioris actus quam habet ex voluntate finis, tunc actus exterior nihil addit ad bonitatem interioris, nisi contingat ipsam voluntatem secundum se fieri meliorem in bonis, vel pejerem in malis. Quod quidem videtur posse contingere tripliciter. Uno modo, secundum numerum, puta cum aliquis vult aliquid facere bono fine vel malo, et tunc quidem non facit, postmodum autem vult et facit : tunc enim duplicatur actus voluntatis, et fit duplex bonum vel duplex malum. Alio modo, quantum ad extensionem, puta cum aliquis vult aliquid facere bono fine vel malo, sed propter aliquod impedimentum desistit, alius autem continuat motum voluntatis quousque opere perficiat: manifestum est quod hujusmodi voluntas est diuturnior in bono vel in malo; et, secundum hoc, est pejor vel melior. Alio modo, secundum intensionem : sunt enim quidam actus exteriores, qui, inquantum sunt delectabiles vel paenosi, nati sunt intendere voluntatem vel remittere; constat autem quod quanto voluntas intensius operatur vel intendit bonum vel malum, tanto est melior vel pejor. Si autem loquamur de bonitate actus exterioris quam habet secundum materiam et debitas circumstantias, sic comparatur ad voluntatem ut terminus et finis. Et hoc modo addit ad bonitatem vel malitiam voluntatis : quia omnis inclinatio vel motus perficitur in hoc quod consequitur finem, vel attingit terminum; unde non est perfecta voluntas, nisi sit talis quae opportunitate data operetur. Si vero possibilitas desit, voluntate exsistente perfecta ut operetur si posset, defectus perfectionis quae (a) est ex actu exteriori est simpliciter involuntarius; involuntarium autem, sicut non meretur poenam vel praemium in operando bonum aut malum, ita non tollit aliquid de praemio vel de poena, si homo involuntarie simpliciter deliciat ad faciendum bonum vel malum."

Haec ille. Ex quibus arguitur sic :

Et primo, pro secunda parte conclusionis : Bonitas vel malitia actus interioris, in nullo dependens ab actu exteriori, aequaliter inest actui voluntatis, non posito (6) actu exteriori, sicut posito, caeleris paribus ex parte actus voluntatis. Sed bonitas vel malitia actus interioris quam habet ex fine, in nullo dependet ex actu exteriori. Igitur talis bonitas vel malitia aequaliter inest actui interiori in absentia exterioris, sicut in praesentia illius. Et sic patet secunda pars conclusionis.

Pro prima vero, arguitur sic : Nullus motus non attingens terminum, est aequalis bonitatis vel malitiae cum motu attingente terminum, quoad bonitatem vel malitiam quae sibi accidit ex praesentia termini. Sed actus voluntatis se habet ad actum exteriorem ut motus ad terminum, a quo accipit aliquid bonitatis vel malitiae. Igitur plus habet de tali bonitate vel malitia in praesentia actus exterioris, quam in ejus absentia.

- Pro tertia parte, arguitur sic : Quod est simpliciter involuntarium, non tollit voluntati completae aliquid de poena vel praemio essentiali. Sed absentia actus exterioris est involuntaria in habente voluntalem completam ad agendum. Igitur talis absentia non tollit aliquid de poena vel de praemio essentiali. Et in hoc primus articulus terminatur. (6) posito.

prioritate Tr.