ARTICULUS I.

PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod in actibus intellectus potest esse peccatum et culpa, sed non aeque proprie sicut in actibus voluntatis. Istam ponit sanctus Thomas, 2. Sentent., in prasenti distinctione, q. 1, art. 2, ubi sic dicit : " Cum in peccato sit ratio mali, et praeter hoc ratio culpae, utrumque diversimode invenitur in actu intellectus et in actu voluntatis. Malum enim in actu voluntatis invenitur ex objecto, non autem in actu intellectus : velle enim (a) mala, malum est; sed intelligere mala, non est malum. Cujus ratio sumi potest ex objecto utriusque. Objectum enim voluntatis est bonum; sed objectum intellectus est verum. Bonum autem et malum, ut dicitur in 6. Metaphysice (t. c. 8), sunt in rebus; sed verum et (6) falsum sunt in anima. Ideo voluntas per suum actum tendit in objectum suum secundum quod se habet in re; et ideo ex bonitate vel malitia rei, actus voluntatis est bonus vel malus. Sed intellectus per actum suum tendit in rem secundum quod est in anima; ratio autem bonorum et malorum in anima, bonum est; et ideo cognoscere malum, bonum in se est. Unde Boetius dicit quod nolitia mali bono deesse non potest. Sed malum accidit in actu intellectus ex indebita proportione ad rem, ex eo scilicet quod apprehendit rem esse aliter quam sit. Intelligere enim falso, est malum in actu intellectus, sicut verum est bonum ejus, ut dicitur, 6. Ethicorum (cap. 2). Actus ergo intellectus sic malus, non habet eodem modo rationem culpae, sicut actus voluntatis suo modo malus : quia ratio culpae primo in actibus voluntatis invenitur; in actibus autem intellectus et aliarum potentiarum, non nisi secundum quod sunt a voluntate imperati. Ratio enim culpae, in actu deformi, est ex hoc quod procedit ab eo quod habet dominium sui actus. Hoc autem est in homine secundum illam potenliam quae ad plura se habet, nec ad aliquod eorum determinatur nisi ex seipsa; quod tantummodo voluntati convenit. Potentiae enim organis affixae coguntur ad aliquem actum per immutationem organorum, sine quibus in actum exire non possunt; intellectus autem (7), quamvis sit potentia non affixa organo, tamen cogitur ad aliquid (8) ratione vel argumento, sive deficit ab aliquo in quod (e) non potest ex defectu demonstrationis vel intellectualis luminis; voluntas autem (a) potest de se in quodlibet quod apprehensum fuerit, nec ab eo per aliquam rationem violenter prohiberi potest. Quia, cum intellectus feratur in rem secundum quod res est in anima, prout habet rationem veri, indiget intellectus, ad intelligendum rem, aliquo medio, vel lumine, vel demonstratione, per quod res deducatur in hoc quod sit sibi proportionata ad intelligendum ; unde etiam per rationem potest necessario cogi, ne alicui rei consentiat. Sed voluntas, ut dictum est, fertur in suum objectum secundum quod est in re; et ideo non oportet quod aliquam operationem habeat in rem, ad hoc quod sit sibi proportionata, vel exspoliando eam a materia, vel hujusmodi aliquid, sicut intellectus, facit; sed directe fertur in rem apprehensam, secundum quod in se est; et ideo non potest deficere quin feratur in quodcumque voluerit, neque ab aliquo prohibente neque per defectum. "

Haec ille. Item, l 2 , q. 74, art. 5, sic dicit : " Peccatum cujuslibet potentiae consistit in actu ipsius. Habet autem ratio duplicem actum. Unum quidem, secundum se, in comparatione ad proprium objectum; quod est cognoscere aliquod verum. Alius autem actus rationis est, inquantum est directiva aliarum virium. Utroque autem modo contingit peccatum esse in ratione. Et primo quidem, inquantum errat in cognitione veri; quod quidem tunc imputatur ei in peccatum, quando habet ignorantiam vel errorem circa id quod debet et potest scire. Secundo, quando inordinatos actus virium inferiorum imperat, vel etiam post deliberationem non coercet, s Item, in solutione secundi, sic dicit : " Voluntas quodammodo movet et precedit rationem; et ratio quodammodo voluntatem. Unde et motus voluntatis potest dici rationalis, et actus rationis potest dici voluntarius. Et secundum hoc, in ratione invenitur peccatum, vel prout est defectus ejus voluntarius, vel prout actus rationis est principium actus voluntatis. "

Haec ille. Ex quibus potest argui pro utraque parte conclusionis.

Pro prima, sic : Omnis actus voluntarius privatus debito ordine, habet rationem peccati et culpae. Sed multi actus intellectus sunt hujusmodi. Igitur.

Pro secunda parte, arguitur sic : Inter actus culpabiles, ille, caeteris paribus, principalius habet rationem culpae, qui principalius est in potestate agentis, et sub ejus dominio. Sed actus voluntatis magis est in potestate et dominio agentis, quam actus intellectus. Igitur magis habet rationem culpae. Secunda conclusio est quod conscientia, proprie loquendo, nominat actum, et non potenti autem. - enim Pr. tiain, nec habilum; ei pertinet ad intellectum, et nun ad voluntalem, formaliter. Hanc ponit sanctus Thomas, de Veritute, q. 17, art. 1, ubi sic dicit : " Quidam dicunt conscientiam tripliciter dici. Quandoque enim conscientia sumitur pro ipsa re conscita, sicut etiam fides accipitur pro re credita; quandoque pro potentia qua conscimus; quandoque etiam pro habitu. A quibusdam etiam dicitur quod quandoque pro actu. Et hujus distinctionis haec videtur esse ratio : quia, cum conscire sit aliquis actus, et circa actum consideretur objectum, potentia, et habitus, et ipse actus, invenitur quandoque aliquod nomen quod (a) ad ista quatuor aequivocatur : sicut hoc nomen intellectua quandoque significat rem intellectam, sicut nomina dicuntur significare intellectus; quandoque vero ipsam intellectivam potentiam ; quandoque vero habitum; quandoque vero actum. In hujusmodi tamen nominationibus sequendus est usus loquendi; quia nominibus utendum est ut plures, ut dicitur, 2. Topicoruui (cap. 1, circa finem). Istud autem secundum usum loquentium esse videtur, ut conscientia quandoque pro re conscita accipiatur, ut cum dicitur, Dicam tibi conscientiam meam, idest, quod est in conscientia mea. Sed potentia: vel habitui hoc nomen proprie attribui non potest, sed solum actui; in qua significatione sola concordant omnia q.uae de conscientia dicuntur. Sciendum est enim quod non contingit esse idem nomen actus et potentiae vel habitus, nisi quando actus aliquis est proprius alicujus potentia; vel alicujus habitus : sicut videre est proprium potentiae visivae, et scire in actu habitus scientias ; unde visus nominat quandoque potentiam, quandoque actum; et scientia similiter. Si autem sit aliquis actus qui convenit pluribus aut omnibus habitibus aut potentiis, non consuevit a tali nomine actus aliqua potentia vel aliquis habitus nominari : sicut patet de hoc nomine usus; significat enim actum cujuslibet polentiae vel habitus (S) : usus enim est illius cujus est actus; unde hoc nomen usus ita significat actum, quod nullo modo potentiam vel habitum. Et similiter esse videtur de conscientia. Nomen enim conscientiae significat applicationem scientiae ad aliquid; unde conscire dicitur quasi simul scire. Quaelibet autem scientia ad aliquid applicari potest. Unde conscientia non potest nominare aliquem habitum specialem, vel potentiam aliquam ; sed nominat ipsum actum qui est applicatio cuiuscumque habitus vel notitiae ad aliquem actum particularem. Applicatur autem aliqua notitia ad aliquem actum dupliciter : uno modo, secundum quod consideratur an actus sit vel luerit; alio modo, secundum quod consideratur an actus sit rectus vel non rectus. Et secundum quidem primum modum applicationis, dicimur habere conscientiam alicujus actus, inquantum scimus illum actum esse factum, vel non factum : sicut est in communi usu loquendi, quando dicitur, Hoc non est factum de conscientia mea, id est, Nescio vel nescivi an hoc factum sit vel fuerit (a). Et secundum hunc modum loquendi, intelligitur quod habetur, Gcnes. 43 (v. 22), Non est hi conscientiis nostris quis pecuniam posuerit in saccis nostris; Ecclc. 7 (v. 23), Scit conscicntia tua , quia tu crebro maledixisti aliis. Et secundum hoc dicitur conscientiam testificari aliquid, Roni. 9 (v. 1): Testimonium mihi perhibui de conscientia mea, etc. Secundum vero alium modum applicationis quo notitia applicatur ad actum, ut sciatur an actus sit rectus vel non, duplex est via, scilicet : una secundum quam per habitum scientiae dirigimur in aliquid faciendum vel non faciendum; alio modo, secundum quod actus, postquam factus est, examinatur, ad habitum scientiae, an sit rectus vel non rectus. Et haec duplex via in operativis distinguitur secundum duplicem viam quae est in speculativis, scilicet viam inveniendi et judicandi. Illa enim via qua per scientiam inspicimus quid agendum est, quasi consiliantes, est similis inventioni, per quam ex principiis investigamus conclusiones. Illa autem via per quam ea quae facta sunt examinamus, et discutimus an recta sint, est sicut via judicii, per quam conclusiones in principia (6) resolvuntur. Secundum autem utrumque applicationis modum, nomine conscientiae utimur. Secundum enim quod applicatur scientia ad actum ut dirigens (y) ipsum, secundum hoc dicitur conscientia instigare, vel inducere; secundum vero quod applicatur scientia ad actum per modum examinationis eorum quae jam acta sunt, sic dicitur accusare, vel remordere, quando id quod factum est, invenitur discordare a scientia ad quam examinatur; defendere autem, vel excusare, quando invenitur id quod factum, est, processisse secundum formam scientiae. Sed sciendum quod in prima applicatione, qua applicatur scientia ad actum ut sciatur an factum sit, est applicatio ad aliquem actum particularem notitiae sensitivae, ut memoriae, per quam ejus quod factum est, recordamur; vel sensus, per quem hunc (8) actum particularem quem nunc agimus, percipimus. Sed in secunda et tertia applicatione, qua consiliamur quid agendum sit, vel (e) examinamus jam facta, applicantur ad actum habitus rationis operativi : vel habitus synderesis; et babilus sapientia:, quo (a.) fuerit. - fieret Pr. IX. - QUAESTIO 1. perficitur ratio superior; et habitus scientiae, quo perficitur ratio inferior; sive simul omnes applicentur, sive alter eorum tantum. Ad hos enim habitus examinamus quae (a) fecimus, et secundum eos consiliamur de faciendis. Examinatio autem non solum est de factis, sed etiam de faciendis; consilium autem est de faciendis tantum. " - Haec ille. Similia ponit in 1 p., q. 79, ait. 13; et 2. Sen-tent., dist. 24, q. 2 (art. 4). Ex quibus potest argui pro utraque parte conclusionis.

Pro prima, sic : Illud quod significat applicationem scientia? seu notitiae ad actum, non nominat proprie aliquam specialem potentiam, aut specialem habitum, sed tantummodo actum. Sed conscientiae nomen est hujusmodi. Ergo.

Pro secunda, arguitur sic : Applicatio scientiae vel notitiae pertinet ad intellectum, et non ad voluntatem. Sed conscientia est hujusmodi applicatio. Igitur, etc. Tertia conclusio est quod recia conscientia ligat et obligat simpliciter et per se; conscientia vero erronea obligat solum secundum quid et per accidens. Hanc ponit, de Veritate, ubi supra (q. 17), art. 4, ubi sic dicit : " Quidam dicunt quod conscientia potest errare in his quae sunt per se mala, vel in indifferentibus; conscientia igitur errans in his quae sunt per se mala, non ligat; in indifferentibus autem, ligat. Sed qui hoc dicunt, non videntur intelligere quid sit conscientiam ligare. Secundum hoc enim conscientia dicitur ligare, quod aliquis, nisi conscientiam impleat, peccatum incurret; non autem secundum hoc quod aliquis implens, recte faciat; alias enim consilium diceretur obligare : implens enim consilium, recte agit; sed tamen ad consilia non dicimur ligari, quia qui consilium praeterit, non peccat; ad praecepta autem ligari dicimur, quia, si non servamus praecepta, peccatum incurrimus. Propter hoc igitur conscientia dicitur ad aliquid faciendum ligare, non quia, si illud fiat ex tali conscientia, bonum sit, sed quia, si non dat, peccatum incurritur (6). Non videtur autem possibile quod aliquis peccatum evadat, si conscientia, quantumcumque errans, dictet sibi aliquid esse preceptum Dei, sive sit indifferens, sive per se malum, si contrarium, tali conscientia manente, agere disponat : quantum enim in se est, ex hoc ipso habet voluntatem legem Dei non observandi; unde mortaliter peccat. Quamvis igitur talis conscientia quae est erronea deponi possit, nihilominus tamen, dum manet, obligatoria est; quia transgressor ipsius, peccatum de necessitate incurrit. Diversimode tamen ligat conscientia recta et erronea : recta, simpliciter ligat et per se; erronea autem, secundum quid et (z) quae. - qui Pr. (5) Et. - Ad. Pr. per accidens. Dico autem rectam ligare simpliciter, quia ligat absolute et in omnem eventum. Si enim aliquis conscientiam habet de vitando adulterio, istam conscientiam sine peccato non potest deponere, quia in hoc ipso quod eam deponeret errando, graviter peccaret; ea autem manente, non potest praeteriri in actu sine peccato; unde absolute ligat et in omnem eventum. Sed conscientia erronea non ligat nisi secundum quid, et sub conditione. Ille enim cui dictat conscientia quod tenetur fornicari, non est obligatus ut fornicationem sine peccato dimittere non possit, nisi sub hac conditione, si talis conscientia duret. Haec autem conscientia removeri potest absque peccato. Unde talis conscientia non obligat in omnem eventum ; potest enim aliquid contingere, scilicet depositio conscientiae, quo contingente, aliquis ulterius non ligatur. Quod autem sub conditione tantum est, secundum quid esse dicitur. Dico etiam quod conscientia recta per se ligat, erronea vero per accidens. Quod ex hoc patet. Qui enim vult vel amat unum propter alterum, illud quidem propter quod amat reliquum, per se amat; quod vero propter aliud, quasi per accidens : sicut qui vinum amat propter dulce, amat dulce per se, vinum autem per accidens. Ille autem qui conscientiam erroneam habet, credens esse rectam (alias non erraret, nisi inhaereret conscientia; erroneae propter rectitudinem quam in ea credit esse), inhaeret quidem per se loquendo rectae conscientiae, sed erroneae quasi per accidens, inquantum hanc conscientiam quam credit esse rectam, contingit esse erroneam. Et exinde est quod, per se loquendo, ligatur a conscientia recta, per accidens vero ab erronea. Et haec solutio accipi potest ex verbis Philosophi, 7. Ethicorum (cap. 9), ubi eamdem quaestionem quaerit, utrum scilicet dicendus sit incontinens qui discedit etiam a falsa ratione et a recta, an solum qui abscedit ab una. Et respondet quod ille dicitur incontinens simpliciter et per se, qui discedit a ratione recta; sed dicitur incontinens per accidens, ex hoc quod discedit a qualicumque ratione, sive recta, sive non recta. "

Haec ille. Simile ponit, 2. Sentent., dist. 39, q. 3, art. 3. Item, 1" 2 , q. 19, art. 5. Ex quibus potest argui pro triplici parte conclusionis.

Pro prima, scilicet quod conscientia obliget, arguitur sic : Illud obligat, cujus contrarium faciens, ipso manente, peccat. Sed faciens contrarium conscientiae, ipsa manente, peccat. Igitur, etc.

Pro secunda vero, scilicet quod conscientia erronea obliget solum secundum quid et per accidens, arguitur sic : Illud quod non obligat in omnem eventum, sed sub conditione, nec ex se, sed propter aliud quod falso aestimatur sibi inesse, obligat solum secundum quid et per accidens. Sed conscientia erronea, est hujusmodi. Igitur.

Pro tertia denique, scilicet quod conscientia recta obliget simpliciter et per se, arguitur sic : Illud quod obligat in omnem eventum, non solum sub conditione, et ex propria natura, et non propter aliud falso aestimatum sibi inesse, obligat simpliciter et per se. Sed conscientia recta, est hujusmodi. Igitur, etc. Et in hoc primus articulus terminatur, omissis aliis quae circa hanc materiam non impugnantur.