ARTICULUS I.

PONITUR OPINIO SANCTI THOMAE PER CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum; ponuntur quinque conclusiones. Prima est Ista : Quia (a) angelus, in solis naturalibus consideratus, potest et potuit peccare. Hanc probat sanctus Thomas, 1 p., q. 63, art. 1, sic dicens : " Tam angelus quam quaecumque creatura rationalis, si in sua sola natura consideretur, potest peccare. Et cuicumque creaturae hoc convenit, ut peccare non possit, hoc habet ex dono gratias, non ex conditione naturae. Cujus ratio est : quia peccare nil aliud est quam declinare a rectitudine actus quam debet habere, sive accipiatur peccatum in naturalibus, sive in artificialibus, sive in moralibus. Solum autem illum actum a rectitudine declinare non contingit, cujus regula est ipsa virtus agentis. Si enim manus artificis esset (6) ipsa regula incisionis, nunquam posset artifex nisi recte lignum incidere; sed, si rectitudo incisionis sit ab alia regula, contingit incisionem rectam et non rectam esse. Sola autem divina voluntas est regula sui actus; quia non ordinatur ad finem superiorem. Omnis autem voluntas creaturae cujuslibet, rectitudinem in suo actu non habet, nisi secundum quod regula-tur a voluntate divina, ad quam pertinet ultimus finis; sicut (f) quaelibet voluntas inferioris debet regulari secundum voluntatem superioris, ut (S) voluntas militis secundum voluntatem ducis exercitus. Sic igitur in sola voluntate divina peccatum esse non potest. In qualibet autem voluntate creaturae, peccatum potest esse, secundum conditionem suae naturae. i)

Haec ille. Item, ibidem, in solutione quarti argumenti, sic dicit : " Peccatum in actu liberi arbitrii contingit esse dupliciter. Uno modo, ex hoc quod aliquod malum eligitur; sicut homo peccat eligendo adulterium, aut aliquod alterum quod est secundum se malum. Et tale peccatum semper procedit ex aliqua ignorantia vel errore; alioquin illud quod est malum, non eligeretur ut bonum. Errat quidem in particulari adulter, eligens hanc inordinatam delectationem actus, quasi aliquod bonum ad nunc agendum, propter inclinationem passionis aut habitus, etiamsi in universali non erret, sed veram de hoc sententiam teneat. Hoc autem modo in angelo peccatum esse non potuit; quia nec in angelis sunt passiones quibus ratio aut intellectus ligetur, nec iterum primum peccatum praecedere potuit habitus ad peccatum inclinans. Alio modo contingit peccare per liberum arbitrium, eligendo aliquod quod secundum se est bonum, sed tamen non cum ordine debitae mensurae aut regulae; ita quod defectus inducens peccatum, sit solum ex parte electionis, quae non habet debitum ordinem, non ex parte rei electae; sicut si - QUAESTIO I. aliquis eligeret orare, non attendens ad ordinem ab Ecclesia institutum. Et hujusmodi peccatum non praeexigit ignorantiam, sed solum absentiam considerationis eorum quae considerari debent. Et hoc modo angelus peccavit, convertendo se per liberum arbitrium ad proprium bonum, absque ordine ad regulam divinae voluntatis. "

Haec ille. Simile ponit, 2. Senlent., dist. 5, q. 1, art. 1, dicens : " Apud omnes catholicos certum est angelos peccasse, et daemones effectos. Quomodo autem peccaverint, difficile est videre : quia non potest esse peccatum in voluntate, nisi sit aliquo modo deceptio in ratione; unde omnis malus est quodammodo ignorans, ut in 3. Ethicorum (cap. 1) dicit Aristoteles. Quod qualiter sit, videndum est, ad propositae quaestionis intellectum. Ipse enim distinguit, 7. Ethicorum (cap. 3), operandorum duplicem cognitionem, scilicet universalem et particularem ; et quia operationes sunt circa singularia, ideo aliquem recte in universali opinantem, circa singularia peccare contingit. Singularia etiam contingit cognoscere dupliciter, scilicet in habitu et in actu. Contingit ergo aliquem peccantem, rectam existimationem habere, etiam de singularibus operationibus, in babitu, non tamen in actu ; quia in nobis habitus passione ligatur, ne in actum exeat ad deliberationem particularis operandi, sicut ebrietate, ita et ira et concupiscentia; adeo ut, si verba pronuntiet, sensum (a) mente non teneat, inquantum judicium rationis vehementia passionis absorbetur; unde dicitur, 6. Ethicorum (cap. 5), quod delectatio corrumpit intimationem prudentia;. Sed quamvis hoc modo in angelis judicium intellectus ligari non possit, eo quod tales passiones in eis non sunt, potest tamen ligari, inquantum, considerando unum, retrahitur a consideratione alterius, eo quod intellectus ejus simul plurium non est, nisi sicut in Verbo omnia contemplantur. Contingit autem aliquid esse eligendum secundum unam conditionem rei consideratam, quod tamen eligendum non est, omnibus conditionibus concurrentibus consideratis. Et ita potuit in angelis error electionis esse, et (6) peccatum. "

Haec ille. Eamdem ponit sententiam, de Malo, q. 16, art. 2, ubi, in responsione ad l , sic dicit: a Sicut dicit Augustinus, in libro de Natura boni (cap. 3, 22 et 23), malum non solum est privatio speciei, sed etiam modi et ordinis. Unde dupliciter contingit in voluntate esse peccatum. Uno modo, quia tendit in illud quod est malum simpliciter, quasi carens specie boni; sicut cum quis eligit furtum vel fornicationem. Alio modo, cum quis vult id quod est simpliciter et secundum se bonum, puta orare vel meditari, tamen non tendit in illud secundum ordinem divinae regulae. Sic ergo dicendum est quod primum malum, in voluntate daeiiionis, non fuit ex hoc quod vellet malum simpliciter, sed quia voluit illud quod est bonum simpliciter et conveniens sibi, non tamen quasi sequendo directionem superioris regulae, id est, divinae sapientia;, ut dicit Dionysius, 4. cap. de Divinis Nominibus, quod malum est in dxmonibus aversio, scilicet a superiori regula, et (a) convenientium ipsis excessus : quia videlicet bonum conveniens consequi voluerunt, non quasi regulati superiori regula; quod excedebat gradum eorum. " Item, in solutione quarti : " Malum, in actu voluntatis, non solum est ex objecto quod dat speciem actui, et per hoc quod aliquis velit malum, sed etiam ex substractione debiti modi vel ordinis ipsius actus : puta, si aliquis in hoc ipso quod vult bonum, non servet debitum modum et ordinem. Et tale fuit peccatum daemonis, quo factus est malus. Non enim appetiit aliquod malum, sed quoddam bonum sibi conveniens; inordinate tamen (6) et immoderate illud appetiit, quia scilicet non appetiit illud ut assequendum per divinam gratiam, sed per propriam voluntatem ; quod excedebat modum suae conditionis, ut dicit Dionysius, 4. cap. de Divinis Nominibus : Aversio igitur in daemonibus est malum, inquantum scilicet eorum appetitus avertit se a directione superioris regulae ; et convenientium^) ipsis excessus, inquantum scilicet appetendo bpna sibi convenientia, modum suum excesserunt. Semper autem in peccato defectus intellectus, vel rationis, et defectus voluntatis proportionaliter se concomitantur. Unde non oportet ponere in primo peccato daemonis talem defectum intellectus, ut aliquid falsum aestimaverit, puta aliquod malum esse bonum ; sed in hoc quod deficit ab apprehensione suae regulae, et ordinis ejus, s

Haec ille. Consimile ponit, 3. Contra Gentiles, cap. 108 et 109. Ex praedictis potest formari talis ratio : Omnis voluntas potens non sequi ordinem suae regulae in suis actibus, potest deficere (Z) et peccare. Sed voluntas angeli suae naturae relicti, est hujusmodi. Igitur potest peccare. Et quod de facto peccaverit, testatur Joann., 3. cap. (v. 8) suae primae canonicae : Ab initio diabolus peccat.

Secunda conclusio est quod diabolus peccando appetiit aequalitatem Dei, non simpliciter, sed secundum quid. Hanc probat beatus Thomas, de Malo, q. 16, art. 3, ubi sic : " Multae auctoritates in id tendere videntur, quod diabolus peccaverit inordinate appetendo divinam aequalitatem. Non autem potest esse quod appetierit divinam aequalitatem absolute; quae aequalitas est relatio quaedam duorum ad invicem aequalium, ex parte utriusque extremi. Et hujus ratio manifesta est. Primo, ex parte Dei, cui non solum impossibile est aliquid aequari, sed etiam hoc est contra rationem essentiae ejus. Deus enim per suam essentiam est ipsum esse subsistens; nec est possibile esse duo hujusmodi, sicut nec possibile foret esse duas ideas hominis separatas, aut duas albedines per se subsistentes. Unde quidquid aliud ab eo est, necesse est quod sit participans esse; quod non potest esse aequale ei quod est essentialiter ipsum esse subsistens. Nec hoc potuit diabolus in sua conditione ignorare. Naturale enim est intelligentias, sive intellectui separato, quod intelligat substantiam suam ; et sic naturaliter cognoscebat quod esse suum erat ab aliquo superiori participatum ; quae quidem cognitio, nondum erat in eo corrupta per peccatum. Unde relinquitur quod intellectus ejus non poterat apprehendere aequalitatem sui ad Deum, sub ratione possibilis. Nullus autem tendit in id quod apprehendit ut impossibile, ut dicitur, 4. Caeli et Mundi (t. c. 33). Unde impossibile est quod motus voluntatis diaboli tenderet ad appetendum absolute divinam aequalitatem. Secundo, hoc apparet ex parte ipsius angeli appetentis. Voluntas enim semper habet appetere aliquid bonum sibi vel alteri. Non autem dicitur peccasse diabolus, ex hoc quod voluerit aequalitatem divinam alteri, potuit enim sine peccato velle Filium esse aequalem Patri; sed ex hoc quod appetiit divinam aequalitatem sibi. Dicit enim Philosophus, 9. Ethicorum (cap. 4), quod unusquisque appetit bonum sibi; si autem fieret alius, non curat quid illi alii accideret. Unde patet quod diabolus non appetiitid, quo existente, jam ipse idem non esset. Si autem esset aequalis Deo, etiamsi hoc esset possibile, jam non esset ipse idem; tolleretur enim ejus species, si transferretur in gradum superioris naturae. Unde relinquitur quod non potuit appetere absolutam Dei aequalitatem. Et simili (a) ratione, non potuit appetere quod absolute non esset Deo subjectus : tum quia hoc est impossibile, nec potuit in ejus apprehensione, cadere quasi possibile, ut patet per supradicta; tum etiam quia jam ipse desineret esse, si totaliter Deo non esset subjectus. Et quidquid aliud dici potest, quod ad ordinem naturae pertineat, in hoc (6) malum ejus consistere non potuit. Malum enim non invenitur in his quae sunt semper (j) actu, sed solum in his in quibus potentia potest separari ab actu, ut dicitur, 9. Metaphysica (t. c. 22). Angeli autem omnes, sic (a) sunt conditi, ut quidquid pertinet ad naturalem perfectionem eorum, statim a principio suae creationis habuerint; tamen (6) erant in potentia ad supernaturalia bona, quae per Dei gratiam consequi poterant. Unde relinquitur quod peccatum diaboli non fuit in aliquo quod pertinet ad ordinem naturalem, sed secundum aliquid supernaturale. Fuit igitur primum peccatum diaboli in hoc quod, ad consequendum supernaturalem beatitudinem, quae in plena Dei visione consistit, non se erexit in Deum, tanquam supernaturalem perfectionem ex ejus gratia desiderans cum angelis sanctis; sed eam consequi voluit per virtutem suae naturae; non tamen sine Deo in naturam operante, sed sine Deo gratiam conferente. Unde Augustinus, 3. de Libero arbitrio, peccatum diaboli in hoc ponit, quod est sua potestate delectatus. Et, 4. super Genes. ad litteram (cap. 24), dicit quod sive ad sese natura angelica converteretur, seu se angelus amplius delectaretur quam eo cujus participatione beata est, intumescens superbia caderet. Et quia habere finalem beatitudinem per virtutem suae naturae, non ex gratia alicujus superioris, est proprium Deo, manifestum est quod quantum ad hoc appetiit diabolus Deo non subjici, ut scilicet ejus gratia supra virtutem naturae suae indigeret. Et hoc etiam congruit ei quod supra dictum est, quod diabolus peccavit non appetendo aliquod malum, sed appetendo aliquod bonum, scilicet finalem beatitudinem, non secundum ordinem debitum, id est, non ut consequendam ex gratia Dei. "

Haec ille. Eamdem ponit sententiam, 1 p., q. 63, art. 3, ubi sic : " Angelus absque omni dubio peccavit, appetendo esse ut Deus. Sed hoc potest intelligi dupliciter: uno modo, per aequ iparantiam; alio modo, per similitudinem. Primo quidem modo, non appetiit esse ut Deus; quia scivit hoc esse impossibile naturali cognitione, nisi primum actum peccandi praecesserit vel habitus vel passio ligans cognoscitivam virtutem ipsius, ut in particulari deficiens eligeret impossibile, sicut in nobis interdum accidit. Et ideo, dato quod hoc esset possibile, hoc esset contra naturale desiderium. Inest enim unicuique naturale desiderium ad conservandum suum esse, quod non conservaretur, si transferretur in altiorem naturam. Unde nulla res quae est in inferiori gradu naturae, potest appetere superioris naturae gradum ; sicut asinus non appetit ess.- equus, quia, si transferretur in gradum altioris naturae, jam ipsum non esset. Sed in hoc imaginatio decipitur : quia enim homo appetit esse in altiori gradu, quantum ad aliqua accidentalia, quae possunt crescere absque corruptione subjecti, aestimatur quod possit appetere altiorem gradum naturae, in quem pervehi sic.

sicut Pr. (8) tamen. - cum Pr - QUAESTIO I. nire non posset, nisi esse desineret. Manifestum est autem quod Deus excedit angelum, non secundum aliqua accidentalia, sed secundum gradum naturae; et etiam unus angelus alium. Unde impossibile est quod angelus inferior appetat esse aequalis superiori secundum gradum naturae, nedum quod appetat esse aequalis Deo. Appetere autem esse ut Deus per similitudinem, contingit dupliciter. Uno modo, quantum ad id in quo aliquid natum est Deo assimilari ; et sic, si aliquis quantum ad hoc appetat esse Deo similis, non peccat, dummodo similitudinem Dei debito ordine appetat adipisci, ut scilicet eam a Deo habeat. Peccaret vero, si quis, etiam secundum justitiam, appeteret esse similis Deo, quasi propria virtute, et non ex virtute Dei. Alio vero modo, potest aliquis appetere esse similis Deo, quantum ad hoc in quo non est natus Deo assimilari : sicut si quis appeteret creare coelum et terram, quod est proprium Dei; in quo appetitu esset peccatum. Et hoc modo diabolus appetiit esse ut Deus, non ut ei assimilaretur quantum ad hoc quod est nulli subesse simpliciter; quia sic etiam suum non esse appeteret, cum nulla creatura possit esse, nisi per hoc quod sub Deo esse participat. Sed in hoc appetiit esse similis Deo, quia appetiit, ut ultimum finem beatitudinis, id ad quod virtute naturae suae poterat pervenire, avertens suum appetitum a beatitudine supernaturali, quas est ex gralia Dei. Vel, si appetiit, ut ultimum finem, ipsam Dei similitudinem quae datur ex gratia, voluit hoc habere per virtutem suae naturae, non ex Dei auxilio, secundum Dei dispositionem. Et hoc consonat dictis Anselmi, qui dicit (de Casu diaboli, cap. 6) quod appetiit illud ad quod pervenisset, si stetisset. Et haec duo quodammodo redeunt in idem ; quia, secundum utrumque, appetiit finalem beatitudinem per suam virtutem habere, quod est proprium Dei. Quia vero quod per se est, est causa et principium ejus quod est per aliud, ex hoc etiam consequenter est quod appetiit habere aliquem principatum super alia; in quo etiam perverse voluit Deo assimilari. "

Haec ille. Simile ponit, 2. Sentent., ubi supra (dist. 5, q. 1 , art. 2). Ex quibus potest formari talis ratio : Quicumque appetit habere finalem beatitudinem per virtutem suae propriae natunc, licet non tantam quantam habet Deus, appetit esse aequalis vel similis Deo, et esse ut Deus, secundum quid, licet non simpliciter; et in hoc peccat. Sed diabolus fuit hujusmodi. Igitur, etc. Unde, 2. Sentent., ubi supra, art. 2, sic dicit : (( Diabolus non appetiit aequalitatem simpliciter, quantum ad substantiam desiderati, ut scilicet vellet tantam bonitatem babere, quantam Deus habet; sed tamen appetiit aequalitatem secundum quid, quantum ad modum habendi. Bonitas enim, sive beatitudo, est in Deo, quam habet per suam naturam, et a qua omnis creaturae bonitas et beatitudo transfunditur. Videns ergo angelus dignitatem suae naturae, qua creaturis caeteris praeeminebat, voluit, quoad bonitatem et beatitudinem, in omnia inferiora^ dominari. Voluit etiam per sua naturalia in perfectionem beatitudinis pervenire. Et ideo dicitur quod sine merito voluit hoc, quod meritis habiturus esset, si stetisset. Nec etiam quantum ad modum habendi voluit Deo simpliciter aequiparari. Non enim voluit a se beatitudinem habere, nec esse primum in alios transfundens; sed a Deo, et sub Deo, secundum quod ipse in omni natura operatura Tertia conclusio est liaec : Quod primum peccatum diaboli fuit superbia. Hanc ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 63, art. 2, ubi sic : et Peccatum aliquod potest esse in aliquo dupliciter : uno modo, secundupi reatum; alio modo, secundum affectum. Secundum reatum quidem, omnia peccata in daemonibus esse contingit (a); quia, dum homines ad omnia peccata inducunt, omnium peccatorum reatum incurrunt. Secundum affectum vero, illa solum peccata in angelis malis esse possunt, ad quae contingit (6)affici naturam spiritualem. Spiritualem autem naturam non contingit (y) affici ad bona quae sunt propria corpori, sed ad ea quae in rebus spiritualibus inveniri possunt; nihil enim afficitur, nisi ad ea quae suae naturae possunt esse aliquo modo convenientia. In spiritualibus autem bonis, non potest esse peccalum, dum aliquis ad ea afficitur, nisi per hoc quod in tali affectu superioris regula non ordinatur; et hoc est peccatum superbiae, non subdi superiori in eo quod debet. Unde primum peccatum rvigeli non potest esse aliud quam superbia. Sed consequenter potuit in eis esse invidia. Ejusdem enim rationis est quod affectus tendat in aliquid appetendum, et quod renitatur opposito. Invidus autem, ex hoc de bono alterius dolet, inquantum bonum alterius aestimat sui boni impedimentum. Non autem bonum alterius poterat aestimari impedimentum boni affectati per angelum malum, nisi inquantum affectavit singularem excellentiam ; quae quidem singularitas, per alterius excellentiam cessat. Et ideo, post peccatum superbiae, consecutum est in angelo peccante malum invidiae, secundum quod de bono hominis doluit, et de excellentia divina, secundum quod eo Deus contra voluntatem ipsius diaboli utitur in gloriam divinam. ))

Haec ille. Item, post, in solutione tertii, sic dicit: " Sub superbia et invidia, prout in daemonibus ponuntur, comprehenduntur omnia peccata quae ab illis derivantur. " (a) contingit. - convenit Pr. (6) contingit.

convenit Pr. (y) contingit. - convenit IV. TENTURUM Simile ponil, 2. Scntent., dist. 5, q. 1, ait. 3. - Item, 3. Contra Gentiles, cap. 109, ubi tres conclusiones praemissas includit, dicens : " Sicut est ordo in causis agentibus, ita etiam in causis finalibus, scilicet ut secundarius finis a principali dependeat, sicut secundarium agens a principali dependet. Accidit autem peccalum in causis agentibus, quando secundarium agens exit ab ordine principalis agentis; sicut, cum tibia deficit propter sui curvitatem ab executione motus, quam virtus appetitiva imperat, sequitur claudicatio. Sic igitur et in causis finalibus, cum finis secundarius non continetur sub ordine principalis finis, est peccatum voluntatis, cujus objectum est bonum, et finis. Quaelibet autem voluntas naturaliter vult id quod est proprium voluntatis bonum, scilicet ipsum esse perfectum; et non potest contrarium hujus velle. In illo igitur volente nullum potest peccatum voluntatis accidere, cujus proprium bonum est ultimus finis, sub nullius alterius ordine, sed sub cujus ordine omnes alii fines continentur. Hujusmodi autem volens esse, est Deus, cujus esse est summa bonitas, quae est ultimus finis. In Deo igitur peccatum voluntatis esse non potest. In quocumque autem alio volente, cujus proprium bonum necesse est sub ordine alterius boni contineri, potest peccatum accidere voluntatis, si in sua natura consideretur. Licet enim naturalis inclinatio voluntatis insit unicuique volenti, ad volendum et amandum suiipsius perfectionem, ita quod contrarium hujus velle non potest; non tamen sic est ei inditum naturaliter, ut ita ordinet suam perfectionem in alium finem, quod ab eo deficere non possit; cum finis superior non sit naturae suae proprius, sed superioris naturae. Requiritur ergo quod propriam perfectionem, in superiorem ordinet finem. In hoc enim differunt voluntatem habentia ab his quae voluntate carent, quod habentia voluntatem, ordinant se et sua in finem, unde et liberi arbitrii esse dicuntur; quae autem voluntate carent, non ordinant se in finem, sed ordinantur a superiori agente, quasi ab alio acta in finem, non autem a seipsis. Potuit igitur in voluntate substantiae separatae esse peccatum, ex hoc quod proprium bonum et perfectionem in ultimum finem non ordinavit, sed inhaesit proprio bono, ut fini. Et quia ex fine necesse est quod regulae actionis sumantur, consequens est ut ex seipsa, in qua finem constituit, alia regulariter (a) disponeret, et ut ejus voluntas ab alio non regularetur; hoc autem soli Deo debetur. Et secundum hoc, intelligendum est quod appetiit Dei aequalitatem ; non quidem ut bonum suum esset bono divino aequale; hoc enim in intellectu cadere non poterat, et, hoc appetendo, appeteret se non esse, cum distinctio specierum secundum diversos gradus rerum proveniat. Velle autem alios regulare, et voluntatem suam a superiori non regulari, est velle praeesse, et quodammodo non (a) subjici; quod est peccatum superbiae. Unde convenienter dicitur quod primum peccatum daemonis fuit superbia. Sed quia ex uno errore circa pripci-pium varius et multiplex error consequitur, ideo (6) ex prima inordinatione voluntatis quae fuit in daemone, consecutum (y) est multiplex peccatum in voluntate ipsius : ut odium ad Deum resistentem suae superbiae, et punientem justissime suam culpam ; et invidia ad hominem; et multa alia. "

Haec ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Omnis peccans in volendo inordinate praeesse, et non volendo ordinate subesse, peccat peccato superbiae. Sed angelus primo peccans, praedicto modo peccavit. Igitur superbiae peccato peccavit. Quarta conclusio est haec : Quod angelus malus non peccavit nec peccare potuit in primo instanti suae creationis. Hanc ponit beatus Thomas, 1 p., q. 63, art. 5, ubi sic : " Quidam posuerunt quod statim daemones in primo instanti suae creationis mali fuerunt, non quidem per naturam, sed per peccalum propriae voluntatis; quia, ex quo factus est diabolus, statim justitiam recusavit. Cui sententiae, ut Augustinus dicit, 11, de Civitate Dei (cap. 13), quisquis acquiescit, non cum illis haereticis sapit, id est Manichaeis, qui dicunt quod diabolus habet naturam mali. Sed quia haec opinio auctoritati Scripturae contradicit; dicitur enim, sub figura principis Babylonis, de diabolo, Isa. 14 (v. 12) : Quomodo cecidisti Lucifer, qui mane oriebaris^ et Ezech. 28 (v. 13) : In deliciis paradisi Dei fuisti, dicitur ad diabolum, sub persona regis Tyri; et ideo a magistris haec opinio tanquam erronea rationabiliter reprobata est. Unde aliqui dixerunt quod angeli in primo instanti suae creationis peccare potuerunt, sed tamen non peccaverunt. Sed haec opinio a quibusdam reprobatur, ea ratione, quia, cum duae operationes se consequuntur, impossibile videtur quod in eodem nunc utraque operatio terminetur. Manifestum est autem quod peccatum angeli fuit operatio creatione posterior (8); terminus autem creationis, est ipsum esse angeli; terminus vero operationis peccati, est quod sint mali. Impossibile ergo videtur quod in primo instanti in quo angelus esse coepit, fuerit malus. Sec haec ratio non videtur sufficere. Habet enim solum locum in motibus temporalibus, qui successive aguntur; sicut si motus localis sequeretur - QUAESTIO I. ad alterationetri, non potest in eodem instanti terminari alteratio et motus localis. Sed, si sunt mutationes instantaneae, simul et in eodem instanti potest esse terminus primae et secundae mutationis; sicut in eodem instanti in quo illuminatur luna a sole, illuminatur aer a luna. Manifestum est autem quod creatio est instantanea, et similiter motus liberi arbitrii in angelis; non enim indigent collatione et discursu rationis, ut ex supradictis patet. Unde nihil prohibet simul et in eodem instanti esse terminum creationis, et terminum actus liberi arbitrii. Et ideo aliter dicendum est quod impossibile fuit angelum in primo instanti peccasse per inordinatum actum liberi arbitrii. Quamvis enim res aliqua in primo instanti in quo esse incipit, possit operari, tamen illa operatio qua? simul esse incipit cum esse rei, est ei ab agente a quo habet esse; sicut moveri sursum, est igni a generante. Unde, si aliqua res habeat esse ab agente deficiente, quod possit esse causa defectiva; actionis, poterit, in primo instanti in quo incipit esse, habere defectivam operationem ; sicut si tibia nascitur clauda ex debilitate seminis, statim incipit claudicare. Agens autem quod angelos in esse produxit, scilicet Deus, non potest esse causa peccati. Unde non potest dici quod diabolus in primo instanti suae creationis fuerit malus. "

Haec ille. Eamdem conclusionem ponit, 2. Senicnt., dist. 3, q. 2, art. 1. Sed aliter probat conclusionem, sic dicens : a Cum voluntas non sit nisi boni, non potest esse aliquid volitum, nisi apprehendatur ut (i) bonum ad appetendum ; quod si vere bonum est appeti, non est peccatum in appetitu. Oportet ergo quod, si est peccatum, quod sit verisimiliter bonum, et non vere bonum. Sed, secundum Augustinum, in libro Contra Academicos, non potest aliquid judicari verisimile, nisi verum sit cognitum. Ergo oportet quod intellectus veri boni praecedat intellectum verisimilis boni; et ila appetitus aestimati boni, quo malus fit angelus, non potest sequi primum actum intellectus, quo considerat verum bonum, sed secundum, quo considerat verisimiliter bonum. Unde, cum impossibile sit intellectui creato simul plura intelligere, non potuit, in primo instanti suae creationis, angeli esse appetitus malus."

Haec ille. Eamdem conclusionem tenet, de Malo, q. 16, art. 4- Sed aliter eam probat : a Considerandum, inquit, est, quod differentia est inter motum qui mensuratur quasi tempore et causat tempus, sicut est motus primi coeli, et motum qui mensuratur tempore sed non causat tempus, sicut motus animalium, in quibus successio temporis non respondet diversitati vel identitati mobilis. Contingit enim aliquod animal manere in eodem loco, tempore tamen currente; nam quies mensuratur tempore, sicut et motus, ut dicitur, 6. Physicorum (t. c. 67 et seq.). Sed in motu qui causat tempus, successio temporis et motus se consequuntur; quia per prius et posterius in motu, est prius et posterius in tempore, ut dicitur, 4. Physicorum (t. c. 99). Et ideo quidquid in tali motu distinguitur, est in diversis instantibus temporis : quod enim in tali motu est indistinctum, non potest esse in diversis instantibus; unde, cessante motu caeli, necesse est esse simul temporis cessationem, secundum illud quod dicitur, Apoc. 10 (v. 6), quod tempus amplius non erit. Est autem considerandum quod in conceptibus et affectionil)us angelorum est quaedam temporalis successio. Dicit enim Augustinus, 8. Super Genes. ad litteram (cap. 20, 22), quod Deus movet creaturam spiritualem per tempus. Non enim angeli omnia simul actu intelligunt; quia non omnia intelligit unus angelus per unam speciem, sed diversa diversis speciebus; et tanto unusquisque angelus naturaliter per pauciores species plura cognoscit, quanto superior est. Unde omnia illa quae angelus per unam speciem cognoscit, potest simul cognoscere; quos autem per diversas species cognoscit, non potest simul cognoscere, sed successive. Ista autem successio non mensuratur per tempus quod causatur a motu caeli, supra quem sunt conceptiones et affectiones angelorum ; superius autem non mensuratur ab inferiori; sed oportet quod ipsae conceptiones et affectiones sibi succedentes, causent diversa instantia hujus temporis. In ea igitur quae per unam speciem angelus comprehendere non potest, necesse est quod moveatur in diversis instantibus sui temporis. Ea autem quae sunt supra naturam, ad gratiam pertinentia, circa quae fuit peccatum angeli, magis distant a quibuscumque naturaliter cognitis, quam quascumque naturaliter cognita ab invicem. Unde, si non omnia naturaliter cognita, propter eorum distantiam, potest angelus apprehendere per unam speciem et simul, multo minus potest simul moveri in naturaliter cognita et supernaturalia, quae sunt gratuita. Manifestum est autem quod motus angeli, primo est in id quod est sibi connaturale ; quia per illud pertingit in id quod est supra naturam. Et ideo oportuit quod angelus, in primo instanti suae creationis, converteretur ad naturalem sui cognitionem, secundum quam non poluit peccare. Postmodum vero, potnit converti in id quod est supra naturam, vel ab eo averti. Et ideo angelus, in primo instanti suae creationis, non fuit beatus, per convexionem perfectam in Deum; nec peccator, per aversionem ab eo. Unde Augustinus dicit, 4. Super Genes. ad litteram (cap. 22 et seq.), quod post vesperam primae diei Iit mane, cum lux spiritualis, scilicet angelica natura, post cognitionem propria naturae, quae non est id quod Deus, refert se ad laudandam lucem, quae est ipse Deus, cujus contemplatione formatur. "

Haec ille. Et quia hanc conclusionem aliter probat in Summa, aliter in Scripto, aliter in de Malo, videtur mihi quod prima et ultima probatio potiores sunt quam secunda. Ideo, illa relicta, prima probatio potest sic formari : Nulla operatio angelica, cujus causa principalis est Deus, et naturaliter est (et) indita a Deo, habet rationem peccati. Sed prima operatio angelica, est naturaliter indita a Deo. Igitur, etc. Major nota est. Sed minor probatur : quia prima operatio angelica, est qua se convertit ad naturalem sui cognitionem et affectionem, ut deductum est; illa autem indita est a Deo; igitur, etc. Et sic tertia probatio declarat primam. Quinta conclusio est quod angelus malus slatim post primum instans suae creationis peccare potuit, et peccavit de Jacto. Hanc ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 63, art. 6, ubi sic : " Probabilior positio, et dictis Sanctorum magis consona, est quod statim post instans suae creationis diabolus peccaverit. Et hoc necesse est dicere, si ponatur quod in primo instanti suae creationis in actum liberi arbitrii proruperit, et cum gratia fuerit creatus. Cum enim angeli per unum actum meritorium ad beatitudinem perveniant, ut supra dictum est, si diabolus, in primo instanti, in gratia creatus, meruit, statim post primum instans beatitudinem accepisset, nisi statim impedimentum praestitisset peccando. Si vero ponatur quod angelus in gratia creatus non fuerit, vel quod in primo instanti actum liberi arbitrii non potuerit habere, nihil prohibet aliquam moram fuisse inter creationem et lapsum. "

Haec ille. Quod autem angeli creati fuerint in gratia, probat sanctus Thomas, q. 62, art. 3.

Item, q. 63, art. 6, in solutione quarti, sic dicit : " Inter quaelibet duo instantia esse tempus medium, habet veritatem, inquantum tempus est continuum, ut probatur in 6. Physicorum (t. c. 2 et seq.). Sed in angelis, qui non sunt subjecti coelesti motui, qui primo per tempus continuum mensuratur, tempus accipitur pro ipsa successione operationum intellectus vel affectus (6). Sic igitur primuni instans, in angelis, intelligitur respondere operationi mentis angelica?, qua se in seipsam convertit per vespertinam cognitionem; quia (y) in primo die commemoratur vespere, sed non mane. Et haec quidem operatio in omnibus bona fuit. Sed ab hac operatione quidam, per matutinam cognitionem, ad laudem Verbi sunt conversi; quidam vero, in seipsis remanentes, facti sunt nox, per superbiam intumescentes, ut Augustinus dicit, 4. Super Genes. ad litteram (cap. 24). Et sic prima operatio fuit omnibus communis; sed in secunda discreti sunt. Et ideo in primo instanti omnes fuerunt boni; sed in secundo mali fuerunt a bonis distincti. "

Haec ille. Ex praedictis potest formari talis ratio : Mali angeli, in tertio instanti vel morula, damnati fuerunt, propter aliquod peccatum praecedens ipsam damnationem. Igitur peccaverunt in primo instanti, vel in secundo. Sed non in primo. Igitur in secundo. Antecedens probatur quoad primam sui partem : quia boni angeli, in tertio instanti, beatificati sunt, propter meritum praecedens; igitur mali, in eodem, miseriam damnationis incurrerunt. Sed quoad secundam partem, patet ex quarta conclusione. Et in hoc primus articulus terminatur.